Voorbeeld. Preview. norm NEN Visveiligheid van pompen, vijzels en drukturbines die worden gebruikt in gemalen en waterkrachtcentrales

Transcriptie

1 Nederlandse Ontwerp norm NEN 8775 Visveiligheid van pompen, vijzels en drukturbines die worden gebruikt in gemalen en waterkrachtcentrales Publicatie uitsluitend voor commentaar Fish safety of pumps, Archimedean screws and pressure turbines used in pumping stations and hydroelectric plants november 2018 ICS ; ; ; Commentaar vóór Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Normcommissie 'Milieukwaliteit' THIS PUBLICATION IS COPYRIGHT PROTECTED DEZE PUBLICATIE IS AUTEURSRECHTELIJK BESCHERMD Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Royal Netherlands Standardization Institute. The Royal Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Koninklijk Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Koninklijk Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Royal Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Royal Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Koninklijk Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Koninklijk Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven Koninklijk Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

2 Inhoud Voorwoord Onderwerp en toepassingsgebied Normatieve verwijzingen Termen en definities Tekeningen van de installaties Chemicaliën Lichte dosis verdovend middel Lethale dosis verdovend middel Apparatuur en hulpmiddelen Beginsel Visveiligheidsproef voor pompen, turbines en vijzels Schademodel Visveiligheidsproef Stroomschema's Voorbereiding visveiligheidsproef Bepaling van de randvoorwaarden van de visveiligheidsproef Voorbereiding van de opslag en het transport van vissen naar de proeflocatie Keuze en herkomst van proefdieren Transport en opslag van proefdieren op de proeflocatie Proefopstelling Uitvoering visveiligheidsproef Bepaling van de visschade Berekening van de overleving Verslag Rekenmethode voor de bepaling van ernstige visschade tijdens passage door pompen en turbines Algemeen Botsingskans Snelheid in het meridiaanvlak Relatieve snelheid van de vissen Effectieve vislengte Schadefactor Botsingssnelheid Schoepdikte Totale mortaliteit Integrale mortaliteit Verschaling van resultaten van visveiligheidsproeven Algemeen Geometrische gelijkvormigheid Kinematische gelijkheid Verschaling bij gelijkvormigheid Verschaling in de praktijk Bijlage A (informatief) Genoemde vissoorten Bijlage B (informatief) Aspecten die een rol spelen bij het besluit om wel of niet een overlevingsproef uit te voeren voor een kleine pomp

3 Bijlage C (informatief) Toepassing van de visveiligheidsproef en de rekenmethode voor vrijestromingsturbines Bijlage D (informatief) Onderdelen die de visveiligheid beïnvloeden Bijlage E (normatief) Te beschrijven parameters in een viswelzijnsdagboek Bijlage F (informatief) Wetgeving voor de bescherming van proefdieren voor onderzoek Bijlage G (informatief) Keuze laboratoriumproef of veldproef Bijlage H (informatief) Relevante vissoorten voor de verschillende proefsituaties Bijlage I (normatief) Relevante lengteklassen voor de verschillende proefsituaties Bijlage J (informatief) Betrouwbaarheidsinterval en aantal vissen Bijlage K (informatief) Toelichting op gebruikte vissoorten Bijlage L (informatief) Ontwijkgedrag van vissen in een vrijestromingsturbine Bibliografie

4 Voorwoord Veel vissoorten hebben een instinctieve drang om te migreren. De aal (Anguilla anguilla) is hiervan wellicht het meest fascinerende voorbeeld. Na de geboorte in de Sargassozee zwemt de glasaal (jonge aal) kilometer naar het Europese continent om daar op te groeien in de kustzone, rivieren of binnenwateren. Na een verblijf van 5 jaar 15 jaar vertrekken de alen als volwassen dieren (schieraal) weer naar zee om zich voort te planten in de Sargassozee. Tijdens de migratie worden de vissen geconfronteerd met vele obstakels, waaronder pomp- of vijzelgemalen en waterkrachtcentrales. De drang om te migreren is echter zo dominant dat deze vissen iedere mogelijkheid aangrijpen om verder te komen en er daarom ook voor kiezen om een potentieel gevaarlijk obstakel als een gemaal of een waterkrachtcentrale in te zwemmen. Dit betekent dat deze vissen op hun reis vrijwel zeker met één of meer pompen, vijzels of waterturbines in aanraking komen. Uit verschillende studies is bekend dat pompen en turbines grote schade kunnen veroorzaken, vaak met de dood tot gevolg. De afgelopen jaren is er een verhoogde aandacht voor de ecologische waterkwaliteit. Vissen maken daar een belangrijk onderdeel van uit. De Kaderrichtlijn Water (KRW) [1], maar ook de Europese Aalverordening [2] en de Beneluxbeschikking Vrije Vismigratie [3] vormen het internationale juridische kader waarbinnen de maatregelen worden genomen. Naast het verbeteren van de inrichting van watersystemen is hiermee ook vismigratie nadrukkelijk op de kaart gezet. Om deze reden zijn vanuit verschillende partijen (waterbeheerders, pomp- en turbinefabrikanten, ecologische adviesbureaus en kennisinstellingen) onderzoeken uitgevoerd om pomp- en turbine-installaties veiliger te maken voor vis. Een overzicht van alle in dit normontwerp genoemde vissoorten is opgenomen in bijlage A. Waterbeheerders schakelen steeds meer over op visveiligere pompen, vijzels en turbines. Om een goede keuze te kunnen maken is het belangrijk dat het testen van alternatieve pompen, vijzels of turbines (samengevat onder de term werktuigen) op een gestandaardiseerde wijze heeft plaatsgevonden. Deze proeven kunnen onder laboratoriumomstandigheden worden uitgevoerd, maar ook in de praktijksituatie. In het laatste geval is het werktuig ingebouwd in een gemaal of waterkrachtcentrale. Op termijn kan de situatie ontstaan dat, op basis van informatie afkomstig vanuit reeds uitgevoerde proeven, de praktijkproef voor sommige werktuigtypen vervangen wordt door een gevalideerde berekening. Dit is alleen mogelijk met de uitdrukkelijke randvoorwaarde dat deze berekening een hoge betrouwbaarheid heeft. Opdrachtgevers staat het vrij om ter controle met de leverancier een praktijkproef van de geleverde werktuig te doen. In het verleden was er geen eenduidige definitie van testprocedures om de visveiligheid van pompen, vijzels of turbines vast te kunnen stellen. Dit zorgde er in de praktijk voor dat het voor eindgebruikers gecompliceerd was om de visveiligheid van deze pompen of turbines onderling te vergelijken. Ontw. NEN 8775 brengt hier verandering in. Verscheidene onderzoeken in het verleden hebben uitgewezen dat het soms lastig en zeer tijdrovend kan zijn om representatieve visveiligheidsproeven uit te voeren door vissen vrijwillig door een installatie te laten zwemmen. Het aantal vissen dat dit in een bepaald tijdsbestek doet, is zo laag dat er statistisch gezien geen betrouwbare uitspraak kan worden gedaan omtrent de visveiligheid van een installatie. Gedwongen doorvoer van vissen garandeert daarentegen dat er wel voldoende dieren de installatie passeren om daarna een gedegen statistisch onderbouwde uitspraak te kunnen doen omtrent de visveiligheid van de installatie. Het is mogelijk een veldproef van een gemaal of waterkrachtcentrale na oplevering in de opdrachtverlening mee te nemen. Op dit moment is er nog onvoldoende ervaring met de gangbare pomp-, vijzel- en turbinetypes in gemalen en waterkrachtcentrales om op basis van een laboratoriumproef, eventueel aangevuld met berekeningen, vast te stellen of de installatie in de praktijk ingebouwd in een gemaal of waterkrachtcentrale voldoet aan de gestelde eisen met betrekking tot visveiligheid. 4

5 Dit normontwerp beschrijft: een veld- of praktijkproef voor het bepalen van de visveiligheid van pompen, vijzels of drukturbines; een rekenmethode voor het berekenen van de overlevingskans van vissen die pompen, vijzels of drukturbines passeren. Aanvullende methodes zijn opgenomen in de volgende informatieve bijlagen: bijlage C behandelt de toepassing van de testmethode en de rekenmethode op vrijestromingsturbines. Deze bijlage is informatief van aard, omdat er binnen de normcommissie over de toepassing op dit type turbine meer onzekerheid bestond dan over de toepassing op overige installaties; bijlage L behandelt een rekenmethode over het ontwijkgedrag van vis. In theorie kan dit ontwijkgedrag invloed hebben op de visveiligheid van een vrijestromingsturbine. Het model is op het moment van publicatie nog onvoldoende in de praktijk getoetst. De uitkomsten van de test- en de rekenmethodes kunnen worden vergeleken met de geldende grenswaarden voor visveiligheid op de locatie van de vijzel, pomp of drukturbine. Dit normontwerp beschrijft die grenswaarden niet en beschrijft ook geen methode om een dergelijke grenswaarde te bepalen. Hoofdstuk 8, over de proef voor het bepalen van de visveiligheid, beschrijft een algemene, gestandaardiseerde methode die behoort te worden uitgevoerd bij het testen van pompen, turbines en vijzels op visveiligheid. De in dit normontwerp beschreven handleiding is toepasbaar op zowel proeven onder laboratoriumcondities als op proeven in de praktijk. Afhankelijk van de proefsituatie zijn er voor elke visveiligheidsproef apart te formuleren variabelen. Deze variabelen betreffen de opvoerhoogte (bij pompen) c.q. valhoogte (bij turbines), het werkdebiet en het toerental. Deze variabelen worden altijd in samenspraak met de opdrachtgever nader geformuleerd, en maken geen deel uit van de in dit normontwerp beschreven methode voor het testen van de visveiligheid van pompen, turbines en vijzels. Wel wordt in dit normontwerp nader geformuleerd welke mogelijkheden er zijn met betrekking tot de te gebruiken vissoort en lengteklassen. Visveiligheidsproeven worden uitgevoerd om een accurate inschatting te maken van schade en sterfte van vissen ten gevolge van botsingen met schoepen, beknelling in spleten, hydraulische afschuiving, schuren langs wanden en drukveranderingen wanneer vissen deze werktuigen passeren. In rapportages over het onderwerp vismigratie wordt vaak gesproken over visvriendelijkheid. In dit normontwerp is gekozen voor de term visveiligheid, omdat visvriendelijkheid niet definieerbaar is in deze context. Met visveiligheid wordt bedoeld de fractie onbeschadigde vissen ten opzichte van het totaal aantal gepasseerde vissen per soort en per lengteklasse. De normcommissie heeft besloten geen ondergrens (bijvoorbeeld minimumdebiet) vast te leggen voor het toepassingsgebied van Ontw. NEN Bijlage B beschrijft aspecten die een rol spelen bij het besluit al dan niet een overlevingsproef uit te voeren voor een kleine pomp. Deze norm is onder de eindverantwoordelijkheid van normcommissie Milieukwaliteit opgesteld door de normsubcommissie Visveiligheid van pompen en turbines. Deze normsubcommissie bestaat uit verscheiden waterbeheerders, pompfabrikanten, ecologische adviesbureaus en kennisinstellingen. Op het moment van publicatie van het ontwerp was de normsubcommissie als volgt samengesteld: 5

6 J. van Berkel (voorzitter) HZ University of Applied Sciences, Vlissingen R. Beentjes Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Heerhugowaard J. de Bijl Hoogheemraadschap van Delfland, Delft W. Bloemendal N.V. Nuon Warmte, Amsterdam A.W. Breukelaar J.C. Captein Rijkswaterstaat West-Nederland Zuid, Rotterdam KSB Nederland BV, Zwanenburg W. van Dam Hidrostal Benelux, Dordrecht R. Debrauwer Pleuger Water Solutions, Eindhoven B.P.M. van Esch Technische Universiteit Eindhoven (TU/e), Eindhoven J. Esser Xylem Water Solutions Nederland BV, Dordrecht L.A. Krakers L.C. Kranenburg Rodelta Pumps International BV, Almelo Bosman Watermanagement, Piershil G. Manshanden Fishflow Innovations, Medemblik K. Martens Vlaamse Milieumaatschappij, Antwerpen (België) R. Meijnen Pentair Fairbanks Nijhuis, Winterswijk J.G. Memelink Flowserve B.V., Hengelo H. Peeters Spaans Babcock BV, Balk E. van der Pouw Kraan Waterschap Noorderzijlvest, Groningen R.J. Rijke P.C Scheijgrond P.P. Schollema F.T. Vriese Water2Energy, Kapelle Tocardo International BV, Den Oever Waterschap Hunze en Aa's, Veendam ATKB, Waardenburg J. Valk Landustrie Sneek B.V., Sneek H. Vis VisAdvies, Nieuwegein M. van Wingerden Waterschap Scheldestromen, Middelburg H. de Wit VOPO Pompen- en Machinefabriek B.V., De Rijp J.G. van 't Bosch (secretaris) Koninklijk Nederlands Normalisatie-instituut, Delft Commentaar op dit normontwerp kan vóór 1 maart 2019 worden ingediend via 6

7 Visveiligheid van pompen, vijzels en drukturbines die worden gebruikt in gemalen en waterkrachtcentrales 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze norm beschrijft de volgende methodes: Vo een methode voor het uitvoeren van laboratorium- en praktijkproeven om de visveiligheid te bepalen van pompen, vijzels en drukturbines die worden gebruikt in gemalen of waterkrachtcentrales; een rekenmethode voor het berekenen van de overlevingskans van vissen die pompen, vijzels of drukturbines passeren. De visveiligheidsproef en de rekenmethode kunnen ook worden gebruikt voor vrijestromingsturbines met de kanttekeningen die zijn beschreven in bijlage C. or De rekenmethode is ook bedoeld om te worden gebruikt om testresultaten te vertalen naar andere afmetingen en bedrijfscondities van pompen of turbines van hetzelfde type als gebruikt tijdens de laboratorium- of praktijkproeven. Daarnaast beschrijft deze norm aspecten van pompen, vijzels, turbines, gemalen en waterkrachtcentrales die de visveiligheid van die installaties beïnvloeden in bijlage D. be Pr 2 Normatieve verwijzingen ev Voor deze norm gelden geen normatieve verwijzingen. iew 3 Termen en definities Voor de toepassing van deze norm gelden de volgende termen en definities. eld 3.1 acclimatisatie laten aanpassen aan gewijzigde omstandigheden in de leefomgeving 3.2 afschuiving snelheidsverandering loodrecht op de afgelegde weg 3.3 amfidrome vissoort vissoort die migreert tussen zoet- en zoutwatersystemen zonder voortplantingsdoel 3.4 anadrome vissoort vissoort die migreert vanuit zoutwatersystemen omwille van de voortplanting in zoetwatersystemen Opmerking 1 bij de term: en van anadrome vissoorten zijn Atlantische zalm, Noordzeehouting, fint, elft, spiering, steur, zeeforel, rivierprik, zeeprik en driedoornige stekelbaars. 7

8 3.5 barotrauma letsel dat ontstaat bij vissen als gevolg van drukveranderingen 3.6 beschadiging afwijking van de natuurlijke staat van een vis toegebracht door een kracht van buitenaf 3.7 botsingskans P th statistische kans dat een vis wordt geraakt door de voorrand van een leidschoep of een rotorblad van een pomp of turbine 3.8 botsingssnelheid verschil tussen de snelheid van een vis en de snelheid van de voorrand van een schoep of blad, op het moment van botsing 3.9 capaciteit Q hoeveelheid te transporteren medium (water) per tijdseenheid Opmerking 1 bij de term: Meestal uitgedrukt in m 3 /s, m 3 /min of m 3 /h). Opmerking 2 bij de term: Dit wordt ook wel debiet of volumestroom genoemd centrifugaalpomp en -turbine gangbare benaming voor rotodynamische pompen en turbines van het radiale, mixed-flow en axiale type Opmerking 1 bij de term: Propellerpompen vallen in deze norm ook onder de centrifugaalpompen Computational Fluid Dynamics CFD computerberekening van een stroming van vloeistof of gas 3.12 controledieren groep vissen qua aantal en afmetingen gelijk aan de proefdieren die een identieke behandeling ondergaan, met uitzondering van de doorvoer door pomp, vijzel of turbine of een complete installatie Opmerking 1 bij de term: Doel van de proef is het bepalen van de autonome sterfte onder de groep proefdieren diadrome vissoort vissoort die migreert tussen zoet- en zoutwatersystemen Opmerking 1 bij de term: De groep diadrome vissoorten wordt onderverdeeld in anadrome, katadrome en amfidrome soorten. 8

9 3.14 directe sterfte vissterfte tijdens de passage door een pomp, vijzel, of turbine 3.15 dissipatie van kinetische energie verlies van (een deel van ) de bewegingsenergie van een stroming 3.16 drukturbine turbine die gebruikmaakt van het drukverschil voor en achter de turbine 3.17 dynamische verliezen H dyn som van de wrijvings- en vertragingsverliezen van het medium, die een functie is van de stroomsnelheid 3.18 ernstige visschade toegebrachte schade die leidt tot directe sterfte of (naar verwachting) tot sterfte op langere termijn Opmerking 1 bij de term: Ernstige visschade wordt in deze norm beoordeeld als directe sterfte gedwongen doorvoer doelbewust en tegen de natuur in, vissen invoeren in een proefopstelling 3.20 gedwongen doorvoerproef proef of experiment waarbij wordt gebruikgemaakt van het doelbewust en tegen de natuur in invoeren van vissen in een proefopstelling Opmerking 1 bij de term: Gedwongen doorvoer kan zowel in een laboratoriumproef als in een veldproef worden toegepast. Opmerking 2 bij de term: Dit in tegenstelling tot een proef met natuurlijk aanbod van vis gemaal inrichting waarin door middel van één of meer pompen of vijzels oppervlaktewater wordt getransporteerd, doorgaans naar een hoger peil 3.22 intrekkende vis vis die een installatie passeert tegen de stromingsrichting van het water in Opmerking 1 bij de term: Dit gedrag is bekend bij vijzels 3.23 katadrome vissoort vissoort die migreert vanuit zoetwatersystemen omwille van de voortplanting in zoutwatersystemen Opmerking 1 bij de term: Aal is een voorbeeld van een katadrome vissoort. 9

10 3.24 krooshek voorziening om drijvend of in het water zwevend materiaal, zoals planten, kroos, (maai)afval en hout, tegen te houden, die ook dient als bescherming van het werktuig Opmerking 1 bij de term: Een krooshek fungeert ook ter bescherming van mens en dier krooshekreiniger machine die al dan niet automatisch het drijvend en zwevend materiaal bij het krooshek verwijdert en op het droge afstort 3.26 laboratoriumproef proef of experiment waarbij een pomp, vijzel of turbine wordt getest in een gecontroleerde omgeving of in een voor testdoeleinden ingerichte faciliteit 3.27 leidschoep onderdeel vlak voor of achter de pomp of turbine dat het water geleidt Opmerking 1 bij de term: Dit onderdeel wordt ook wel geleideschoep of schot genoemd manometrisch verval statisch verval verminderd met de dynamische verliezen Opmerking 1 bij de term: Manometrisch verval wordt ook wel totaal verval genoemd manometrische opvoerhoogte som van de statische opvoerhoogte en de dynamische verliezen 3.30 meridiaanvlak doorsnijdingsvlak van de pomp of turbine waarbij de rotatieas in de lengterichting deel uitmaakt van het vlak 3.31 mortaliteit P m fractie van vissen die ernstige visschade oploopt tijdens een passage door een werktuig ten opzichte van het totaal aantal gepasseerde vissen 3.32 overleving fractie vissen zonder ernstige schade na passage door een werktuig 3.33 overlevingskans totale overleving P o fractie van vissen zonder ernstige schade na passage door een werktuig ten opzichte van het totaal aantal gepasseerde vissen 10

11 Opmerking 1 bij de term: De overlevingskans wordt ook uitgedrukt als (1 mortaliteit Pm). Opmerking 2 bij de term: De overlevingskans wordt gebruikt als maat voor de visveiligheid. De definities van beide zijn gelijk overlevingsproef proef waarbij vissen gedurende een voorgeschreven tijd na een visveiligheidsproef worden opgeslagen teneinde uitgestelde sterfte te kunnen vaststellen 3.35 persleiding leidingwerk aan de hogedrukzijde van een werktuig 3.36 pomp werktuig dat door middel van een rotor water verplaatst 3.37 proefdier levende vis die wordt gebruikt om de visveiligheidsproef uit te voeren 3.38 proefscenario samenstel van variabelen dat tegelijkertijd wordt onderzocht 3.39 rotor draaiend onderdeel van een pomp of turbine Opmerking 1 bij de term: Een rotor wordt ook wel waaier of propeller genoemd rotorschoep rotorblad schoep van een rotor of waaier van een werktuig 3.41 schadefactor f MR kans dat een botsing met een schoep leidt tot ernstige visschade Opmerking 1 bij de term: De factor is afhankelijk van de vissoort, lengte van de vis, botsingsnelheid en dikte van de voorrand van de schoep schademodel rekenmethode om schade te bepalen aan vissen die door een werktuig passeren 3.43 schieraal geslachtsrijpe aal met een zilvergrijze kleur die vanuit het binnenwater naar zee trekt om zich voort te planten 11

12 3.44 Secchi-afstand afstand waarop vissen een vrijestromingsturbine kunnen opmerken Opmerking 1 bij de term: Deze is afhankelijk van de helderheid van het water smolt jonge zalm of zeeforel van één of enkele jaren oud die vanuit de zoete wateren richting zee migreert 3.46 statische opvoerhoogte verval H st hoogteverschil tussen zuig- en perspeil of tussen beneden- en bovenpand 3.47 toerental aantal omwentelingen dat de rotor per tijdseenheid maakt 3.48 turbine werktuig dat stromingsenergie omzet naar mechanische of elektrische energie door middel van een rotor 3.49 uitgestelde sterfte sterfte die in een vooraf bepaalde periode na de visveiligheidsproef alsnog optreedt 3.50 uittrekkende vis vis die een werktuig passeert in de stromingsrichting van het water 3.51 veldproef proef of experiment waarbij een werktuig wordt getest in de praktijk, ingebouwd in een gemaal of waterkrachtcentrale 3.52 vijzel Archimedesschroef die kan worden gebruikt om water van een laag naar een hoog niveau te verplaatsen of om energie op te wekken door water van hoog naar laag te laten stromen 3.53 vismigratie verplaatsing van vissen tussen verschillende watersystemen en habitattypes om te paaien, voeden, vluchten of rusten 3.54 visveiligheid fractie levende vissen ten opzichte van totaal aantal gepasseerde vissen na beëindiging van de vastgestelde testperiode Opmerking 1 bij de term: De term visvriendelijkheid wordt in deze norm niet gebruikt omdat visvriendelijkheid niet meetbaar is. 12

13 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. NEN 8775:2018 Ontw. nl Visveiligheid van pompen, vijzels en drukturbines die worden gebruikt in gemalen en waterkrachtcentrales T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview