KLEINKIN- DEREN! Annelize van Dijk. Petra Maartense ISBN: NUR: 450. Trefw: grootouders, kleinkinderen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "KLEINKIN- DEREN! Annelize van Dijk. Petra Maartense ISBN: 978-90-430-1246-1 NUR: 450. Trefw: grootouders, kleinkinderen"

Transcriptie

1 KLEINKIN- DEREN! Annelize van Dijk Petra Maartense ISBN: NUR: 450 Trefw: grootouders, kleinkinderen Dit is een uittreksel van het boek KLEINKINDEREN! dat verschenen is in april Het origineel is een uitgave van Pearson Education Benelux bv, Postbus 75598, 1070 AN Amsterdam 1

2 Website: Copyright 2007 Pearson Education Benelux Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. 2

3 KLEINKINDEREN! 1 Deel 1 Het begin 11 Inhoud 3 Voorwoord 5 Inleiding 7 De geboorte van een grootouder 12 Re-con-naissance 12 Het grote nieuws 13 Het eerste kleinkind 16 Oma voor het plezier 16 Mammi en pappi 18 De bevalling 21 Opa knipt navelstreng door 21 Deel 2 De praktijk 23 Is oppassen leuk? 24 Observerende oppasopa 24 Stoeiende oma 26 Is oppassen zwaar? 29 Oppassen is best pittig 29 Oppasdag is mijn rustige dag 33 Geen tijd 35 Beatrix kleinkinderen 35 Carrièreoma 37 Deel 3 De diversiteit 39 Het grootoudergevoel 40 Chinese kleinkinderen 40 Inhoud 3

4 Deel 4 Het einde 55 Oma van niet-biologische kleinkinderen 43 Van telefoontoestel tot computer 46 Het antwoordapparaat 46 De videorecorder 47 De ipod 48 De computer 49 Als het einde nadert 56 Waarom zitten er nietjes in de kist? 56 Noraly Beijer het vogeltje 59 4

5 Voorwoord Opa of oma worden is een bijzondere en intrigerende fase in je leven. De relatie met je kinderen is vanzelfsprekend door hun enorme afhankelijkheid van jou als baby, maar hoe kun je een plaats verwerven in het leven van je kleinkind? Ik was benieuwd. Aanvankelijk is het een vreemde die in je armen ligt. Bij mijn eerste kleinkind wist ik dat ik hem niet kende, bij de tweede voelde ik meteen: jou ken ik. En dat is te merken. Ze hebben elk hun eigen persoonlijkheid en dat zie je als grootouders misschien nog wel duidelijker dan de ouders. In mijn kleinkinderen herken ik mezelf, mijn man en mijn kind, in de één meer dan in de ander. Maar het ontwikkelen van een identiteit als grootouder en kleinkind is het vormen van een relatie zoals alle andere relaties: dat ís er niet meteen, dat moet de kans krijgen te groeien. En daarvoor is het nodig dat je elkaar regelmatig ziet en je eigen rol speelt; dat je kleinkinderen jou ook zien als iemand op wie ze kunnen terugvallen. Op het moment dat je kleinkind moe zijn hoofd tegen je aan legt en veilig in je armen in slaap valt, weet je dat jij zijn oma bent. Dat je een plaats hebt in zijn leven en hij in het jouwe. De opvoeding van je kinderen ligt bij jou, die van je kleinkinderen bij je kinderen. Een nieuwe, bijzondere ervaring. Je hebt je lessen geleerd uit de opvoeding die je zelf hebt gekregen, uit de opvoeding die je hebt gegeven en nu is er plotseling een opvoeding niet door jou, die getoetst wordt aan de ervaring die jij hebt opgebouwd. En om alles nog ingewikkelder te maken, is die ervaring opgebouwd in een andere tijd, met andere normen en met een andere betrokkenheid van ouders op kind. De afstand in opvoeding gecombineerd met de rijkdom van ervaring geeft een totaal nieuwe dimensie aan de communicatie tussen grootouders en kleinkinderen. Kleinkinderen maken de cirkel rond; je voelt je nog dieper in een lijn van generaties ingebed. In dit boeiende, gevarieerde boek komt het grootouderschap in allerlei vormen naar voren, van bloedverwante grootouders tot pleeggrootouders of stiefgrootouders. In alle verhalen vind je het genieten van het kind terug. Misschien is dat wel het grootouderschap in zijn volle 5

6 omvang: genieten omdat je niet de zorg hebt en de verantwoordelijkheid, maar wel de levenservaring dat je erop kunt vertrouwen dat het wel goed komt en zo n vaart niet zal lopen. Martine F. Delfos Utrecht, november

7 Inleiding Petra: Een boek over leuk oud worden had Annelize voorgesteld bij de uitgever. Het idee kwam voort uit haar eigen ervaring dat het leven steeds leuker begon te worden naarmate ze ouder werd. Ze genoot van de vrijheid, van haar werk, van haar kersverse man, van haar kinderen, kleinkinderen... Wel jammer dat ze bijna geen tijd had om op te passen, vond ze. Werkende oma s, ook een leuk onderwerp, bedacht ze tijdens het gesprek met de uitgever. Zo ontstond het idee voor een boek over grootouders en hun kleinkinderen. In eerste instantie had ik niet zoveel met het onderwerp. Ik ben veertig... Annelize vroeg me te helpen met het interviewen van opa s en oma s en het zoeken van leuke voorbeelden. Al snel hadden we een waslijst van mogelijke kandidaten. Er is veel veranderd in de afgelopen jaren. We ontdekten nieuwe vormen van grootouderschap, nieuwe rollen van opa s en oma s. De diversiteit aan grootouders is nog nooit zo groot geweest. Grappig genoeg is het idee achter dit boek gaandeweg een eigen leven gaan leiden door de inbreng van al die opa s en oma s zelf. En hun kleinkinderen niet te vergeten! Het gaat vooral om die bijzondere band tussen grootouders en hun kleinkinderen. Uiteindelijk heeft het me toch gegrepen. Door alle verhalen ben ik me bewuster geworden van de belangrijke rol die mijn eigen opa s en oma s in mijn leven spelen. Toen ik geboren werd had ik vier opa s en oma s en zelfs nog vier overgrootouders. Eén oma heb ik nog, ze is tachtig. Ze kent de familieverhalen, ze weet hoe je als klein kind was en ze luistert als het nodig is. Zonder commentaar, zonder oordelen en zonder zich ergens mee te bemoeien staat ze achter je. Dat is de kracht van grootouders: onvoorwaardelijke steun. Ja hoor, kind, je hebt gelijk, zegt ze altijd. Ik ben blij dat zij er nog is. Mijn moeders moeder heb ik nauwelijks gekend. Ze overleed al toen ik drie was. Jammer genoeg kom je er nooit achter wat je daardoor als kind gemist hebt. Aan mijn moeders vader heb ik veel mooie herinneringen. Deze opa, die mij als oudste kleinkind en enige meisje ontzettend verwend heeft, 7

8 overleed toen ik veertien was. Ik mis hem nog steeds, maar voor mijn gevoel is hij er nog altijd om me te steunen als het nodig is. Dat is het mooie van grootouderliefde: die is onvoorwaardelijk en blijvend. Annelize: In dit boek zijn opa s en oma s aan het woord. Openhartig vertellen ze over de relatie met hun kleinkinderen en die met hun eigen grootouders. Zo krijgt de lezer een tijdsbeeld aangereikt dat strekt van de eerste helft van de twintigste eeuw tot nu, en dat laat zien hoe essentieel de tijden zijn veranderd. Vroeger dacht je bij opa s en oma s automatisch aan een kopje thee met een koekje op zondagmiddag. Maar de grootouders van nu zijn zo verschillend dat ze niet onder één noemer zijn te vangen. De verhalen spreken voor zich. Al luisterend ontdekte ik hoe andere opa s en oma s met hun kleinkinderen omgaan: hoeveel tijd ze met hen doorbrengen, of ze oppassen, welke spelletjes ze met hen spelen, welke waarden ze hun kleinkinderen willen meegeven, hoe hun leven door de komst van kleinkinderen veranderd is. Tijdens het schrijven van dit boek werd mijn vierde kleinkind geboren en inmiddels heeft de vijfde zich aangekondigd. Het mooie is: als vroege oma met een late nu-of-nooit-carrière ben ik door de verhalen een beetje verlost van het gevoel van eeuwig tekortschieten. Ik heb nieuwe ideeën gekregen om relatief weinig kleinkindertijd, uitputtend te besteden. Zoals de muziekcursus voor peuters, die ik geïnspireerd door oma Sytske nu met mijn kleinste kleinzoon doe. Mijn tijdbeperking is geen tijdgebrék, weet ik nu, zoals oma Anders ronduit toegeeft geen omagevoel te kennen en dat niet in het minst als gebrek ervaart. Stapelbedjes in onze kleine woning, net als oma Annemie uit Oostende, waarom niet? En vooral: waarom heb ik daar niet eerder aan gedacht? Mijn eigen oma, van moederskant, woonde in Rotterdam. Ze liep na mijn geboorte in februari 1945 de hongerwinter in één dag naar Bilthoven om mij, haar zoveelste kleinkind, te zien. Tot ze in de negentig was, stond ze op de meest onverwachte momenten bij me op de stoep. Ze is op drie weken na honderd geworden. Ooit ik was een jaar of zestien hoorde ik mijn stiefopa van vaderskant op een verjaardag terloops opmerken dat hij vrouwen pas echt interessant vond na de overgang. Hij bedoelde daarmee dat vrouwen na de overgang vrij zijn. Ze hoeven zich niet meer bezig te hou- 8

9 den met vruchtbaarheid en menstruatie. Hij overleed toen ik ongeveer dertig was en had zich nooit veel met mij beziggehouden; ik was immers nog niet echt interessant. Dat ik zijn opmerking altijd heb gekoesterd tot het moment daar was, heeft hij nooit beseft. Petra en Annelize: We hebben een prachtige groep grootouders verzameld, maar we zijn ons ervan bewust dat niet alle vormen van grootouderschap hier vertegenwoordigd zijn. We presenteren een willekeurige collage van een nieuwe generatie. Voor ons was de kennismaking met deze grootouders verrassend. Voor u ook, hopen we. Als u wilt reageren op dit boek, vinden we dat erg leuk. U kunt mailen naar: annelize@mac13.nl of petra-maartense@ xs4all.nl Meer over kleinkinderen vindt u op Annelize van Dijk Petra Maartense 9

10 10

11 Deel 1 Het begin 11

12 De geboorte van een grootouder Re-con-naissance Je hoeft er niets voor te doen om grootouder te worden. Het is een biologisch proces dat vanzelf gaat: als je kinderen hebt die kinderen krijgen, word je opa of oma. Zo simpel is het. Toch ga je uit je dak. De wereld staat op zijn kop. Je bent niet meer wie je was toen je nog niet als grootouder bestond. Lode Luts, grootvader van zeven kleinkinderen, geniet er met volle teugen van. Als je voor de eerste keer het langverwachte kleinkind in je armen mag dragen, word je in één klap als grootouder geboren. Vaak amper een dag later dus dan de kleine petoeter die je nog onhandig vast hebt. Re-con-naissance, zei de nu tachtigjarige Belgische priester Modest twintig jaar geleden: je kijkt naar het kind en je wordt terug opnieuw samen geboren. Voortaan heet je grootva en je stelt al snel vast dat je alleen nog grootva bent. Dat is een heerlijk gevoel. Een nieuwe wereld gaat voor je open. Je mag nu in de ligzetel zitten met het kleintje op schoot en gewoon naar de wolken kijken, naar de vogels luisteren, elk geluid waarnemen en samen diep in de buik liggen ademen, zo maar Een jaar later mag je schelpjes zoeken aan het strand, steentjes oprapen langs de straat, de meest gewone takjes, blaadjes of vruchtjes in het bos onderzoeken en met ongelimiteerde verbazing vaststellen hoe mooi dat allemaal is. Je mag alle gevonden schatten mee naar huis nemen om ze 12

13 al even snel weer helemaal te vergeten. Je mag nu ook zeggen wat je wilt. Het hoeft niet meer redelijk te zijn, niet meer zinvol of verantwoord. Je mag bomen kussen, tegen vogeltjes spreken, tegen muggen en vliegen zeggen dat ze stout zijn, aan vissen vragen zich niet schuil te houden, aan kippen duidelijk maken dat ze een eitje moeten leggen Je mag eindeloos fantaseren: over leeuwen in het bos, nijlpaarden in de gracht, krokodillen in het water, reuzenspinnen in de kelder, spoken in het huis En alles wat niet echt is, is pas echt boeiend: ssst, het poppetje moet slapen, wat ruik ik heeft kakka gedaan, nieuwe pamper En maar eten maken met potjes en pannetjes en smikkelen tot je er moe van wordt. Grootva s hoeven nooit meer serieus te zijn. Ze mogen lachen over van alles en nog wat, ze mogen liegen, boos zijn op de tafel waar ze tegenaan lopen, volwassenen laten schrikken, stout zijn, in t geniep snoepjes eten met de kleinkinderen, en niet zomaar een snoepje een rode, een groene. Ze mogen doen alsof ze pijn hebben en kusjes krijgen Papa s moeten alles weten, grootva s niet: ze mogen niet kunnen, niet willen, moe zijn, de pest hebben aan te veel drukte, echt boos zijn Grootva zijn is de vervulling van een droom, een droom die je heel je leven al heeft achtervolgd: jezelf kunnen zijn ten voeten uit. En dan kijkend naar de lach van de kleine in zijn babyzit, naar het door het huis huppelend kleinkind door het huis, naar de strekenogen van de opgroeiende peuter weet je plots niet meer wie grootva is en, wie het kleinkind. Je bent even verdwenen en dat is een zalig gevoel. Het grote nieuws Zomaar op een willekeurig moment belt je dochter of zoon: Kunnen we vanavond op de koffie komen? Vaag schiet door je hoofd: waarom geen borrel? Maar ach, misschien zijn ze moe, die kinderen werken keihard, of misschien gaan ze door naar een feest. De koffie is nog maar net ingeschonken of er komt een cadeautje tevoorschijn, terwijl niemand jarig is. 13

14 Er zijn vijftigplusser s die zich niet oud voelen totdat ze horen dat ze opa of oma gaan worden. Dan schieten ze in de stress alsof ze een trap naar een bejaardenhuis hebben gekregen. Mannen lijken daarvoor gevoeliger dan vrouwen. Joop: Ik herinner me dat ik het niet leuk vond toen ik hoorde dat er een kleinkind kwam. Ik ben geloof ik nooit helemaal uit de midlifecrisis gekomen. Als je dan opa wordt, kom je in een stroomversnelling. Dan word je oud. Rien moest even de knop omzetten, een opa heeft een ouder lijf met een kale kop. Opa, het klinkt oud, maar als je het eenmaal bent, heb je er geen last meer van. Veel vrouwen zijn nog, of opnieuw, volop aan het werk. Ze zitten niet altijd te wachten op een kleinkind, als ze eindelijk na jaren van zorg voor hun eigen gezin meer vrijheid hebben gekregen. Ineke schrok in eerste instantie toen ze hoorde dat ze oma zou worden. Ik was directeur van een basisschool en voelde me nog lang geen oma. Ineke heeft altijd gewerkt. In de jaren zestig en zeventig was ze haar tijd vooruit als werkende moeder. Ook Annelize vroeg zich af hoe ze haar werk met het omaschap moest combineren. In tegenstelling tot Ineke was zij juist altijd thuisgebleven om voor haar kinderen te zorgen. Zij was net een eigen bedrijf begonnen. Het leven had me een poets gebakken. Nu moest ik een onmogelijke prioriteit aangeven: kleinkind of carrière. Vertaalster en schrijfster Gerda was juist met een deel van haar vaste werkzaamheden gestopt. Ze nam alleen nog freelanceopdrachten aan. Voor mij kwam het omaschap precies op het goede moment. Om kleinkinderen te kunnen krijgen, moet je kinderen hebben. Vijftig jaar geleden dacht men daar verder niet over na. Maar door nieuwe familiesamenstellingen kent het grootouderschap tegenwoordig nieuwe vormen, waarin de biologische band soms ontbreekt. 14

15 Marjolijn is door haar relatie met een oudere partner stiefoma geworden. Ze kreeg deze rol toegeworpen op een leeftijd dat zijzelf nog kinderen had kunnen krijgen. Toen de dochter vertelde dat ze zwanger was, moest ik wel even slikken. Ik dacht: dat had ze wel even kunnen overleggen. Ten slotte is het moment daar: het eerste kleinkind ligt in de armen van opa of oma en het weet de grootouder direct in te pakken. Zo ging het bij Joop, bij Marjolijn en bij andere grootouders in dit boek die aanvankelijk hun bedenkingen hadden. 15

16 Het eerste kleinkind Oma voor het plezier Sinds enkele weken ben ik de trotse oma van het allerliefste kleine meisje op deze wereld, mailt Berthy ons enthousiast. Ze is er vol van en vindt het geweldig om erover te praten. Overal om zich heen hoort ze nu kinderen oma roepen en ziet ze oma s. Wat zijn ze jong! valt haar op. Berthy is 68, al twintig jaar gelukkig gescheiden. Ik heb jarenlang op kinderen uit de buurt gepast, maar twee jaar geleden ben ik daarmee gestopt. Ik heb nooit geweten dat oma-zijn zo bijzonder is! Als maatschappelijk werkster heeft Berthy twintig jaar in de bejaardenzorg gewerkt, maar daar werd ze niet vrolijk van. Ik dacht vaak: zit toch niet zo te zeuren. Soms vloog ik erin, als iemand bijvoorbeeld zat te klagen dat de kinderen nooit kwamen. Rotkinderen, dacht ik dan. Tot ik een keer die kinderen tegen het lijf liep en bleek dat ze wel drie keer per week langskwamen! Veel ouderen hebben de neiging hun territorium af te bakenen. Hun wereld wordt heel klein. Ik kan daar slecht tegen. Het werd hoog tijd dat ik ermee ophield. Als we Berthy opzoeken, is het haar zojuist gelukt de digitale foto s van zichzelf met baby Kyliana over te brengen van het fototoestel naar de computer. Het maakt heel veel los, dat had ik niet verwacht. Tijdens de zwangerschap ontstaat een heel andere band met je dochter, heeft ze gemerkt. Ik had helemaal niet zo n verlangen naar een kleinkind. Maar het is erg leuk om te zien hoe ze met zo n kindje omgaan. Heel lief. Mijn schoonzoon heeft twee zonen 16

17 van achttien en twintig jaar uit een eerder huwelijk. Die zijn er ook helemaal gek mee. Prachtig om zo n grote, stoere knul met zo n humpie in z n armen te zien lopen. Mooi om te zien hoe zorgzaam die jongens zijn. Oppassen doet Berthy niet, tenzij het nodig is natuurlijk. Ze wil vooral oma voor het plezier zijn. Haar dochter en schoonzoon gaan het eerste jaar zelf voor hun kind zorgen. Berthy heeft een huis in een bijzondere woongemeenschap in Zutphen-Zuid. Ze woont er nu tien jaar. We hebben dit destijds zelf ontworpen en laten bouwen, vertelt ze. Er staan vijftig woningen in een cirkel. De tuinen komen uit op een groot gemeenschappelijk veld waar veel kinderen spelen. De kersverse kleindochter luidt een nieuwe levensfase in voor Berthy. Als je haar vraagt of ze nu niet liever dicht bij haar dochter, schoonzoon en kleindochter zou willen wonen, zegt ze volmondig ja, natuurlijk! Minimaal twee keer per week reist ze op en neer naar Arnhem om haar oogappeltje te zien. Het grootste verschil met oppaskinderen is gevoelsmatig, vindt Berthy. De band met dit kind was er al voordat ze was geboren. Als deze kleine baby huilt, is het erger dan als een andere baby huilt. Echt. Ik denk ook vaak: o, houd haar goed vast. Het is het gevoel te willen beschermen, te behoeden. Dat komt ineens naar boven. Dat heb ik ook wel een beetje bij andere kinderen, bijvoorbeeld als ze vallen. Maar dan doet het geen pijn van binnen. 17

18 Mammi en pappi De timmerman met het houten been, die we bewonderend gadeslaan terwijl hij bezig is op het dak van een Frans kasteeltje, is net opa geworden. Dat horen we van zijn patron. Als we hem later in de keuken feliciteren, begint hij te glunderen. Ja ja, en ze is thuis bevallen! Hij is trots op zijn dochter. Op de vraag hoe het is om opa te zijn, antwoordt hij: Fantastisch! Het enige is... Zijn gezicht betrekt even: Ik lig nu met een oma in bed...! Het valt mee om oma te zijn, vindt Rita. Zij is haar jeugdigheid net zomin verloren als hij, zien we twee dagen later en zeshonderd kilometer verderop in Kortemark, een dorpje vlak onder Brugge. Rita is hier geboren en getogen. De beide dochters zijn geboren en opgegroeid in het huis waarin Rita en haar man als hij niet op klus is nog steeds wonen. De kersverse kleinzoon is géén Kortemarker. Ilyas is honderdvijftig kilometer verderop ter wereld gekomen in Keerbergen, nabij Leuven. Daar woont de oudste dochter, Evelien, samen met Kemal, haar Turkse vriend. Rita vindt het geen punt dat ze niet getrouwd zijn. Tegenwoordig is het andersom, hè? Eerst een kind en dan zien ze wel. Als de relatie maar goed is. Vorig jaar hebben ze samen een huis gekocht, dat is al een hele stap. Keerbergen lijkt op Kortemark: het is ook klein, rustig en groen. Rita neemt om de veertien dagen de trein en staat dan tweeënhalf uur later bij Evelien op de stoep. Ze blijft daar altijd een nacht over, wat Evelien heerlijk vindt, omdat ze dan even kan uitslapen. Oma zorgt dan voor de kleine Ilyas. Het is nu wel jammer dat ze zo ver weg wonen. Wij waren in Frankrijk en kregen op onze gsm bericht van onze dochter: Mijn water is gebroken en jullie worden vandaag grootouders. Het duurde nog wel bijna een volle dag voordat het zover was. Toen wist de hele camping dat wij mammi en pappi waren geworden. Zo heet dat in Frankrijk en ook wel rond Brussel. Dat is om het wat minder oud te laten klinken. Rita: Bij ons heetten grootouders vroeger Memmee en Peppee. Zo nu en dan hoorde 18

19 je ook Bompa en Bomma of Mimi en Pipi. Maar meestal was het Memmee en Peppee. Nu wordt dat niet meer gezegd. De kleine Ilyas wordt in drie talen toegesproken: Turks, Vlaams en Frans. Rita praat per ongeluk soms ook nog West-Vlaams tegen hem. Ik probeer dat niet te doen, want het is wel erg dialect. Het was wel even wennen voor Rita toen Evelien met een Turkse student thuiskwam. We zullen wel kijken wat ervan komt, zei haar man nuchter. Het valt zeer mee, vindt Rita nu. Kemal is moslim. Evelien is niet-praktiserend katholiek. Ze voeden hun kind op met respect voor elkaars overtuiging. Wat Rita moeilijk vindt, is dat de discriminatie dichterbij komt. Kemal had grote moeite om werk te vinden. Als ze zijn naam hoorden, waren zijn kansen al verkeken. Rita heeft de ouders van Kemal nog niet ontmoet. Ik denk dat ze hetzelfde gereageerd hebben als wij. Iedere ouder is toch begaan met zijn kinderen? Uit welke cultuur je ook komt, kinderen zijn je eerste zorg. Toch zit het haar wel een beetje dwars. Zijn vader heeft heel lang niet geweten dat hij een vriendin had. Zijn moeder wist het wel. Pas toen ze een huis hadden gekocht, vertelde Kemal het. Goedemiddag! Jean is vroeg thuis vandaag. Vroeger was hij vrachtwagenchauffeur; de kinderen waren nog klein toen hij een groot ongeluk kreeg. Vandaar dat ene been. Hij is omgeschoold. Als timmerman is hij soms een paar dagen achtereen weg. Hij heeft zijn kleinzoon dan ook nog maar een paar keer gezien. Maar hij heeft hem wel gefilmd! Jean pakt een videoband en stopt hem in de recorder: kersverse oma zit naast een bleke, pasbevallen dochter tussen de kussens op de matrassen op de vloer. In haar armen ligt de in doeken gewikkelde kleine hummel. Er wordt ingezoomd, maar je ziet hem nauwelijks. Het was een dag na de geboorte. Dan beelden van enkele weken later, een hoop drukte. Dit is de babyborrel. Alle vrienden komen dan op één dag langs. Zwaaiende vrienden met biertjes in de tuin. Hij spoelt het bandje door. We hebben het hier ook nog een keer gedaan. Voor alle mensen uit Kortemark. Je kunt niet verwachten dat die honderdvijftig kilometer gaan rijden! Als cadeau stort iedereen die op de borrel komt een bedrag op de pamperrekening. Dat gebeurt hier steeds vaker, vertelt Rita. Dan vervolgt ze: Zijn familieleden waren er niet bij, die mogen ook niet drinken. Het zou kunnen dat we bij toeval zijn ouders een keer zien. Maar dat kunnen we niet opdringen. In de Turkse cultuur 19

20 is het traditie dat het oudste familielid zo snel mogelijk het nieuwe kind gaat verwelkomen. Kemals moeder probeerde zijn vader nog over te halen dat de volgende dag te doen. Het schijnt dat de vader een kwartier naar buiten is gegaan, heeft lopen peinzen. Toen stormde hij weer naar binnen en zei: Kom, we gaan. Hij sloot nog diezelfde avond zijn eerste kleinzoon in zijn armen. Ze zijn dan misschien een beetje vastgeroest in hun oude praktijken, hij heeft het kind toch maar mooi geaccepteerd, concludeert de timmerman en slaat zijn arm om oma-de vrouw. Het is ook hún eerste kleinkind. Ook zij zijn dol op hem. 20

21 Opa knipt navelstreng door De bevalling Ongeveer de helft van de grootmoeders in dit boek is bij de geboorte van een of meer kleinkinderen aanwezig geweest. De andere helft zat in afwachting thuis, of wist niet dat de bevalling gaande was. Zelden is een opa bij de bevalling aanwezig. Opa Ger uit Zaandam was dan ook oprecht verbaasd toen zijn dochter hem vroeg of hij bij de bevalling wilde zijn. Diny: De eerste keer dat ze zwanger was, zei ze: Mam, ik wil je er wel bij hebben. Toen ze voor de tweede keer zwanger was, zei ze: Nu wil ik papa erbij hebben. Ger: Ze vroeg: Je wilt het toch wel? Ik zei: Ja natuurlijk wil ik het wel. Want het is natuurlijk hartstikke mooi als je erbij mag zijn. Diny: Mireille hangt heel erg aan haar vader. Ger: We hebben een jaar of tien samengewerkt in de slagerij. Dus we weten een hoop van elkaar. Ger: Goed, toen het zover was, kwamen Mireille en haar man me ophalen met de auto. Om één uur s nachts naar het ziekenhuis. Mijn dochter is er eentje met een gebruiksaanwijzing. Ik mocht erbij zijn, maar moest me gedeist houden. Als ze wat vroeg, kon ik wat voor haar doen, anders niet. Af en toe vroeg ik: Gaat het? en dan moest ik een washandje geven of een spuugbakje. Als ze moest persen, zei ik: Je moet je ogen openhouden, want dat wist ik nog wel van vroeger. Diny: Je was dus wel een goeie die erbij was! Ger: Maar ik heb niet met mijn neus erbovenop gezeten en niemand vroeg ook of ik dichterbij kwam. Diny: Aan mij vroegen ze dat toen wel. De vroedvrouw zei: híér wordt het geboren, hoor! Ger: Ineens ging het heel snel. Mireille zei: Ik wil niet meer en toen zei ik: Kom op, nou moet je het even afmaken! 21

22 22

23 Deel 2 De praktijk 23

24 Is oppassen leuk? Observerende oppasopa Oppasopa Theo-Ton uit Utrecht is fotograaf en toeschouwer. Hij stond rustig te filmen hoe kleinzoon Midas, toen net één jaar, over een vloerrooster probeerde te kruipen. Ik liet hem maar op zijn blote knietjes doormodderen. Toen de ouders later de film zagen, zei mijn schoonzoon streng: Vader, help jij dat kind niet eens even? De ouders van de nu tweejarige Midas en zijn zusje Lena van twee maanden werken in het Hilversumse Mediapark en hebben onregelmatige werktijden. Dag en nacht kunnen ze ingeroosterd worden. Toen Midas baby was, werd hij buitenshuis bij een oppasmoeder gebracht. Maar als zijn ouders hem na een late dienst gingen ophalen, werd het kind midden in de nacht in zijn slaap gestoord. Daarom is Theo-Ton gaan oppassen. Wanneer de ouders tegelijk moeten werken en de buren ze passen op elkaars kinderen niet kunnen, wordt hij ingeschakeld. Dat komt neer op gemiddeld één keer per week een dagdeel of een hele dag. Als Lena straks vijf maanden oud is, gaat Theo-Ton ook op haar passen. Nu heeft haar moeder nog zwangerschapsverlof. Ik ga meestal naar Midas toe, zodat hij in zijn eigen omgeving kan blijven. Ik observeer hem, lees en praat met hem, verschoon zijn luiers, geef hem eten en drinken, leg hem in bed. Maar nu hij ouder wordt, komt hij ook bij ons. Dan haal ik hem op met mijn busje. Voor Midas is dat een avontuur. Hij ontdekt nieuw terrein met ander speelgoed. Hij is dan in de omgeving van zijn grootouders en die doen weer andere dingen dan zijn ouders. Dat jongetje heeft vier oma s: de moeder van mijn kinderen, de moeder van mijn 24

25 schoonzoon, mijn vrouw Hennie en mijn eigen moeder. Met mijn moeder heb ik tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Jappenkamp gezeten. Zij is daar doodziek geweest. Mijn vader is in het mannenkamp overleden. Toen mijn moeder en ik terugkwamen in Nederland was ik zeven. Mijn moeder was totaal verzwakt. Wat later werd zij verliefd op de man die mijn tweede vader zou worden. In die tijd heb ik een halfjaar bij mijn grootouders van moederskant gewoond. Ik had nog nooit op school gezeten, maar mijn grootvader was hoofd van een lagere school geweest. Hij heeft mij de eerste en tweede klas lager onderwijs gegeven, mij leren lezen en rekenen. Mijn grootmoeder was heel technisch, ze maakte bijvoorbeeld een projector voor me. We waren enorm zelfwerkzaam; met de spullen die er waren, maakten we iets. Een winkeltje van een oude aardappelkist. Tegenwoordig hebben kinderen belachelijk veel speelgoed. Dan zie je dat een kind op zijn verjaardag meer met een prop papier en plakband speelt dan met het cadeau. Maar ik doe er zelf ook aan mee, hoor! Een kind krijgt van mij voor zijn tweede verjaardag minstens een vervoermiddel. Dat moet! Want dat heb ikzelf vroeger nooit gehad. Het zijn moet ik toegeven alleen de jongetjes met wie ik dat doe. De meisjes vissen een beetje achter het net. Mijn zoon, nu bijna 41, kreeg een fietsskelter toen hij twee werd, mijn oudste kleinzoon, nu veertien, kreeg een trapraceauto en Midas heeft pas een trapbrandweerwagen gekregen. Ik had zelf vroeger een autoped, maar niet eentje met luchtbanden zoals me beloofd was, nee, ik had er een met van die massieve bandjes. Die autoped op luchtbanden heb ik alsnog gekregen van mijn moeder op mijn vijftigste verjaardag. Speelgoed is om mee te spelen, ook mijn verzameling blikspeelgoed. Als het tijdens het spelen kapotgaat: pech gehad. Midas speelde vorige week bij ons met een blikken vliegtuigje. Zo n Dakota-achtig ding. Als je het voortduwde, gingen de propellertjes draaien, dat vond hij prachtig. Toen hij erop steunde, klapte het achterwieltje dubbel. Dan pak ik het niet af. Zijn moeder wel. Die zag het en wilde het meteen wegzetten. Als het niet gevaarlijk is wat hij doet, laat ik hem zijn gang gaan. Hennie gaat steeds vaker mee als ik ga oppassen. Straks met Lena erbij zal dat nog wel meer worden. Midas noemt haar oma Hennie. Zij heeft zelf twee kleinkinderen, maar die wonen verder weg. Kijk, 25

26 het is leuk om op je bloedeigen kleinkinderen te passen, maar als Hennies kinderen hier in de buurt hadden gewoond en ze was vaste oppas geweest, was ik ook meegegaan. Haar kleinzonen zijn zes en acht. Ze zeggen opa tegen me, maar ik mocht van Hennies schoondochter alleen opa genoemd worden als ik beloofde nooit bij Hennie weg te gaan. Dus toen zijn we maar getrouwd, voor de kleinkinderen. Haha. Stoeiende oma Praten met Anne-Marie Konincks (68 ) uit Utrecht als Mick (6) in de buurt is, valt niet mee. Mick laat zijn oma geen moment ongemoeid en dat is ook helemaal haar bedoeling niet. Ze wil Mick horen, zien en voelen; de uitdaging met hem aangaan, onafgebroken! Terwijl Anne-Marie koffie inschenkt, roept Mick wanhopig naar de gordijnen wijzend: Hij kan ook daarheen gevlogen zijn. Oma, hij ligt hierachter! Nee, roept Anne-Marie terug, dat kan niet, want de pokemon is hier uit elkaar gevallen! Mick, jij kunt heel goed tekenen, zullen we dat gaan doen? - Oohoom, wil je mijn pokemonbal zoeken? - Straks, Mick. - Neee, oom, nú zoeken! Ik vind dit zo heerlijk, straalt Anne-Marie. Laatst was ik op de computer iets kwijt en toen zei hij: Probeer eens. Hoe vind je zoiets! Anne-Marie nestelt zich in de tweezitsbank en vertelt hoe ze zeven jaar geleden hoorde dat ze oma ging worden. - Kijk eens, oom, wat er bij je koffie ligt, onderbreekt Mick met een blik op een snoepje uit zijn pokemonbal. - Els zei: We hebben een heel leuk cadeautje voor je. Ik dacht toen aan bloemen of zo. Maar het was een vierkant pakje, dus ik dacht een cd. - Het was mijn foto, roept Mick. - Nee, Mick, die echo was later. Het was een boekje en daar stond op: Verhalen die oma en opa vertellen. Ik ben in verwachting mam! zei Els. En ik vond het meteen heel... - Oma wil jij snoep? Is het lekker? - Proef maar eens, oom! - Ik voelde me meteen geweldig! Els was nog zwanger toen ze tegen Anne-Marie zei: Mam, ik wil je wat vragen. Anne-Marie had 26

27 zonder de rest af te wachten, geantwoord: Ja natuurlijk doe ik het. Natuurlijk ga ik oppassen. Nu is Mick gemiddeld twee dagen in de week bij zijn oma en past ze ook wel s avonds op hem als hij in zijn eigen bed ligt. Anne- Marie woont dicht bij Els en haar gezin. - Oma, is het echte snoep? Probeer eens. - Ik doe het weer terug in de pokemonbal. - O, kijk oma, hij legt weer nieuwe eieren. - Nee, hoor, er komt een kuikentje uit en ik wil geen kuikentje eten. - Neeeeee, dat is geen kuikentje! - Jawel, dat is een kuikentje. - Nee, oma het is lekker, proef maar eens. - Ik heb geen zin. - Oma!! - Ik wil niet. Ik wil niet! Ik wíl niet! Ze stoeien en schateren. Het ei valt op de grond. - Weet je wat ik doe, ik ga gewoon jouw grote teen opeten, grapt Anne-Marie. - Nee. Hahaha. - Ja hoor, ik doe het. Ik pak ze gewoon. Allebei. Ik pak ze allebei. Ik pak ze állébei! - HAHAHAHA! Met tomeloze energie haalt Anne-Marie schade in van vroeger leed: Ik heb een nare jeugd gehad. Mijn moeder had tbc en er kwam iemand bij ons in huis om voor het gezin te zorgen. Die heeft erop gehamerd dat ik niets waard was en niets kon. Als dat zo vaak tegen je wordt gezegd, ga je dat geloven. Ik mocht niet naar de mulo, wat ik juist graag wilde. Zo vaak als mij werd ingepeperd dat ik niets kon, zo vaak heb ik tegen mezelf gezegd: Wacht maar tot ik groot ben. Om mezelf waar te maken, ben ik denk ik theater gaan doen. Ze fluistert: Kleine potjes hebben grote oren, ik vertel je later meer. Mick roept: Oohoom, kijk eens wat er bij je koffie ligt! Anne-Marie maakt haar verhaal af: Mijn moeder herstelde van de tbc en heeft nog lang geleefd, maar helaas is ze maar heel kort overgrootmoeder geweest. Mick herinnert zich haar niet meer, want toen ze overleed, was hij net één jaar en één dag. Ze had nog geld gegeven voor een cadeautje. Cabaretière Anne-Marie gaat volkomen op in het spel met haar kleinzoon. Ze heeft een passie voor typetjes uitbeelden, dansen en zingen. Mick krijgt er automatisch wat van mee. Hij heeft een goed ritmegevoel. Ik zing liedjes en hij doet me perfect na. Op zijn school heb ik met de kinderen sinterklaasliedjes gezongen. Hij was heel trots en riep: Dat is mijn oma! - Oma, ik gooi de pokemonbal en dan raakt-ie je! gilt Mick. - Au, dat doet echt zeer. - Dan moet jij mij raken, oom! - Au, ja nu is-ie weg. Hij is foetsie, hij is weg. Mick sputtert. - Nee Mick luister, nu doe je rustig. Hij laat zich overhalen om een portret van oma te tekenen. - Maar oma, dan moet jij mij gaan tekenen. - Waar zijn de kleurtjes? O, die hadden we juist opgeruimd, droldrie. - Neehee! Drolvijf moet je zeggen. 27

28 Aan tafel zitten er twee druk te tekenen. - Kijk eens, een hele gekke oma. - Nou zeg, het lijkt wel of ik een bril op heb. - Ja, je hebt ook een bril op. - Wel een blije oma! Anne-Marie krijgt tranen in haar ogen: Ik geniet nu dubbel van alles wat ik met Mick doe, want toen Els klein was, had ik daar geen tijd voor. Mick heeft de regie en pakt een fotolijstje van de kast. Je moet nu mij tekenen oma! Kijk maar naar het fotootje. - Hoeveel oren heb je, twee of drie? Een, twee, drie, o nee dat is je neus. Je kijkt een beetje scheel. Vind je dat erg? - Moet je op het fotootje kijken. - Je kijkt een beetje scheel, en je ene oog is groter dan het andere. Vind je dat erg? - Dat vind ik niet leuk, hoor oma! Moet je op het fotootje kijken, anders moet je hem maar opnieuw maken. - Je hebt vier vingers, dat klopt niet. Waar moeten je billen komen? Ineens herinnert Mick zich zijn eigen tekening. - O, ik moet nog borsten tekenen, oma. - Goed, ga jij maar borsten tekenen. Dan doe ik je voeten. Heb je platvoeten? Ten slotte zetten ze elk hun naam bij hun eigen tekening en Anne-Marie haalt even diep adem en glundert: Els zegt altijd: Als ik Mick bij mijn moeder ophaal dan is Mick gesloopt en mijn moeder ook. 28

29 Is oppassen zwaar? Oppassen is best pittig Annetje (68 ) en Hans (71) hebben drie kleinkinderen. De oudste, Stan, is bijna zes, Anne is vier en Tes is twee. Op maandag eten Stan en Anne tussen de middag een boterham bij Annetje en Hans. Na schooltijd, om half vier, komt alleen Stan; Anne gaat dan naar Mirjam, een vriendin van haar moeder. Op woensdagmiddag nemen Annetje en Hans de opvang van alle drie kinderen voor hun rekening. Op dinsdag haalt Annemie de oma van moederskant de kinderen van school. Tes, die nog niet naar school gaat, wordt op maandag door Mirjam opgevangen. Joke, de moeder van de kinderen, is op donderdag en vrijdag thuis en past dan op de kinderen van Mirjam. Het rooster werkt goed, maar soms moet er geïmproviseerd worden. Het is woensdag, de oppasdag van Annetje en Hans. Normaal gesproken haalt Hans de kinderen rond het middaguur op van school. Maar vandaag liep het anders. Annetje was nog maar net wakker toen de bel ging. Joke stond op de stoep met drie zieke kinderen, ze moest zelf naar haar werk. Nog in haar slaap-t-shirt liet oma ze binnen. Ik zag oma s blote benen, gniffelt Anne, terwijl ze moeizaam haar boterhammetje opeet. Tes is nog slaperig en Stan voert het hoogste woord: Ik ben vanmorgen geloof ik al ongeveer zes keer naar de wc geweest! De kinderen vragen veel aandacht, vooral nu ze ziek zijn. Tussen het smeren van de boterhammen door vertelt Annetje: Toen ik oma werd, heb ik gezegd je kunt altijd op me rekenen. Dus als ik, 29

30 zoals vandaag, plotseling drie kinderen hier heb, dan zie ik wel hoe het gaat. Een mooi voorbeeld van wat het betekent om als opa en oma achtervang te zijn, dus? Ja, beaamt Annetje. Ho, ho, zegt Hans, een halfuur geleden hadden we nog een knetterende ruzie... We gaan niet alles vertellen, Hans, protesteert Annetje. Opa en oma zijn het niet altijd met elkaar eens over de aanpak van de kinderen. Hans weet het van zichzelf: Ik ben een driftkikker en dat levert behoorlijk wat conflicten op. Als er echt dingen gebeurd zijn, bespreekt Annetje die met haar schoondochter Joke. Maar Hans is zoals hij is: Ze weten dat ik niet zoveel aankan, dus dat is het risico als ze de kinderen hier brengen, hoor. Dat meen ik echt. Annetje heeft het er met Hans over als hij is uitgevallen tegen de kinderen. Daar staat hij gelukkig open voor. Maar ik wil ook niet dat Hans zich in alle bochten moet wringen om met de kinderen om te gaan. Hans steekt niet onder stoelen of banken dat hij het oppassen zwaar vindt. Dat kleine grut is niks voor mij. Ik denk dat oma s beter toegerust zijn om op die kleintjes te passen. Oma Annetje heeft veel meer geduld dan ik. Het gaat niet om geduld, weerlegt Annetje, het is je instelling. Je moet veel zelfbeheersing hebben en grapjes maken. Dat wil jij niet, Hans, zeg maar eerlijk. Toch vindt ook Annetje het soms best pittig, vooral nu ze nog klein zijn. Maar door het oppassen krijg ik ontzettend goed contact met ze. En als ik straks niet meer kan lopen, hoop ik dat de kinderen wat helpen. Hans moet even denken of Stan, Anne en Tes drukker zijn dan andere kinderen: Wij schatten ze in als druk en familieleden bevestigen ons daarin. Hij denkt dat kinderen in het algemeen drukker zijn dan vroeger. Hij heeft er wel een verklaring voor: Ik denk dat deze tijd één grote brok onrust is. Er komt van alles op ons af. De ontwikkelingen gaan snel. Voor de gemiddelde mens is het eigenlijk te veel om in zich op te nemen, laat staan te analyseren. Dat veroorzaakt onrust. Die onrust hebben ouders en dat straalt af op de kinderen. Vroeger was het leven overzichtelijker. De normen en waarden waren veel duidelijker. Tegenwoordig is het moordend ingewikkeld geworden. Annetje denkt dat het ook te maken heeft met hun persoonlijke beleving: Ik vind de kinderen ook wel druk, maar onze leeftijd speelt mee. Annemie, de andere oma, is 54 en ik denk dat zij er minder moeite mee heeft. Oma Annetje is zelf ook druk, op een andere manier. Naast het oppassen heeft ze een vol 30

31 weekprogramma: Ik speel cello en heb contrabasles. Ik zwem twee keer in de week en zit in een boekenclub, dus ik lees ook veel. Dan heb ik nog de wandelclub, ik doe aan yoga en ik speel joodse muziek in een klezmergroep. Ook ga ik nog regelmatig naar lunch- en koffieconcerten in Utrecht. Dinsdag is de rustigste dag van de week. Dan ga ik met een vriendin de hele dag quilten. Kijk, aan de muur hangt het: allemaal kleine lapjes stof, waar je een bepaald patroon van maakt. Ik doe wel een jaar over het maken van een quilt. Dinsdag is altijd een heerlijke dag. We lunchen uitgebreid in de tuin en drinken er een wijntje bij. Stan heeft vandaag opa s transformer ontdekt. Een bijzonder speelgoedvoertuig waar veel aan kapot kan. Hij is er nog net iets te jong voor, verzucht Hans, maar laat hem begaan. De fascinatie begrijpt hij maar al te goed: Ik vind speelgoed buitengewoon leuk. Wat je ermee kunt doen, wie het produceert, waarom iemand het produceert. De sociale ontwikkeling van speelgoed. Het moderne speelgoed waarmee de huidige generatie kinderen opgroeit, bekijkt hij met scepsis: Tegenwoordig heb je mooi, duur lego, maar die dingetjes ben je zo kwijt. Vroeger had je vijf soorten en daar moest je het mee doen. Nu zijn het er honderd. Dat is te ingewikkeld. Met nostalgie blikt hij terug: Ik heb vroeger zelf blokken gezaagd, die dingen gingen nooit kapot. Neem nou die ouderwetse dinkytoys, je kon erop gaan staan, maar ze bleven herkenbaar. Ik heb eens een tweedehandsbrandweerwagen gekocht. Die hebben mijn kinderen uiteindelijk helemaal stuk gespeeld. Behalve degelijker, was speelgoed vroeger ook inspirerender, vindt hij: Ik leerde de vormen van blokken, van bouwdozen, die zitten nog in mijn hoofd. Ik speelde eindeloos. Dat stimuleerde de creativiteit. Zowel Annetje als Hans herkent zichzelf in de kleinkinderen. Hans: Ik zie in Stan dingen van mezelf terug, goeie en kwade. Stan kan bijvoorbeeld ook heel recalcitrant zijn. Dat is heel dubbel. Ik kan er eerder kwaad om worden, maar ik kan het ook gemakkelijker aanzien. Die twee meisjes begrijp ik soms echt niet, maar hém wel. Annetje: Anne heet naar mij, maar ze lijkt op haar moeder. Tes lijkt meer op mij. Ze heeft van die buien, dan gaat ze op de grond liggen en is ze boos. Dat had ik vroeger ook. Dan riep ik Zippo, gooide me op de grond en dan was ik woedend. Het gaat vanzelf over als je groter bent. Tes is nummer drie, net als ik. Het is misschien aandacht trekken uit frustratie dat die andere twee van alles kunnen wat jij nog niet kunt. Terwijl oma de tafel probeert leeg te ruimen, roept Stan dat hij naar de wc moet, verkondigt Anne dat ze niet 31

32 Nijntje in de sneeuw wil zien, dat ze niks wil zien, en ligt Tes ziek te wezen op de grond. Onverstoorbaar snijdt opa een nieuw onderwerp aan: Ik heb het gevoel dat de hele maatschappij is gericht op zelfontwikkeling. Stan rent naar de wc en opa vervolgt: Ik heb nog meegemaakt dat de mensen leefden om te overleven. Dat heeft zijn voordelen, omdat je donders goed weet wat het betekent om op jezelf teruggeworpen te zijn. Boeken kon ik niet kopen. Ik had een fiets en was lid van de openbare leeszaal. Met een potloodje en gommetje deed je wonderen. Zoiets als een arme monnik. Hans moest vroeger elke zondag naar zijn grootouders en is blij dat zijn eigen kleinkinderen dat niet doen. Ook Annetje vindt gelegenheidsbezoekjes na twee dagen oppassen niet nodig: Ik heb ze hier elke week en het weekend is voor mezelf. Als ze langs willen komen, dan zien ze wel of we thuis zijn. Met moederdag zijn we er meestal niet. Hans: Het is eigenlijk verboden om op zondagen en moederdagen langs te komen. Hoe lang Annetje en Hans nog doorgaan met oppassen, weten ze nog niet. Annetje: In elk geval zolang ik gezond ben. Als de kinderen groter zijn, is het gemakkelijker, want dan kunnen ze helpen. Volgend jaar gaan we ruilen met Annemie: zij neemt dan de woensdag, want voor de vrije middag moet je een heel programma bedenken, en wij nemen de dinsdag. Tes gaat dan naar de peuterspeelzaal en Stan en Anne gaan naar school. Dat is voor ons rustiger. Hans is er ook heel tevreden mee: De maandag is voor mij, dan is Stan alleen hier, na school. Samen met de dinsdag hebben we een aaneengesloten geheel, dat is heel prettig. Dan hebben we de rest van de week vrij. Ik ga s morgens om acht uur naar hun huis. Dan brengt mijn schoonzoon de twee oudsten naar school. Tes blijft thuis. Samen halen we Stan en Anne met de bakfiets op als de school uitgaat. Fietsen met een bak vol kinderen heeft ze wel even moeten leren. Het opstappen is lastig, maar als je eenmaal fietst, gaat het goed. Je moet leren sturen. De eerste keer dacht ik: dat red ik nooit. En direct daarna: natuurlijk red ik dat wel, het is leuk! Als er ook nog andere kinderen komen spelen, is het echt een volle bakfiets. Maar Stan fietst tegenwoordig ernaast, hij vindt de bakfiets kinderachtig. 32

33 Oppasdag is mijn rustige dag Stan, Anne en Tes hebben van moederskant oma Annemie. Ook zij past een dag in de week op. Bij de kinderen thuis, want dat vindt ze handiger. Vindt Annemie net als de andere twee grootouders dat de kleinkinderen druk zijn? Ja, dat vind ik zeker, lacht ze. Ze zien alles en willen alles onderzoeken. Stan is enorm fantasierijk. Als hij met iets begint, wil Anne erop inhaken en dan loopt kleine Tes ertussendoor en vraagt ook aandacht. Dan kan het heel druk zijn. Oma Annemie daarentegen is de rust zelve! Glimlachend vertelt ze dat ze niets van zichzelf in de kinderen herkent. Stan lijkt echt op Hans. Hij kan heel diep nadenken over dingen. Hij had een keer hoofdpijn en zei: Ik heb nog maar geen pilletje genomen, want dat kan altijd nog als ik meer hoofdpijn krijg. Dan denk ik: je bent nog maar zes, joh! Kom op, daar hoef je nog niet over na te denken. Anne is heel filosofisch. Laatst zei ze: Kijk, die slakken zijn op vakantie. Waar zie je dat aan? vroeg ik. Ze hebben geen huisje bij zich zei ze. Dat de kinderen in hun eigen vertrouwde omgeving blijven, maakt het oppassen een stuk handiger, vindt Annemie. Thuis hebben ze alle ruimte. Daar kunnen ze overal bij: de schaar, de potloden, het plakband, oud papier, de lijm en dat mag gewoon allemaal. Je hoeft je niet in te spannen om ze een hele middag bezig te houden. Dat doen ze zelf. In het begin probeerde Annemie aan het einde van de middag rust te creëren. Ik dacht: het is half vijf, ik ga maar eens opruimen. Als hun vader dan thuiskomt is er rust in huis. Maar zo gaat het daar niet, de drukte gaat gewoon door en hij gaat er meteen in mee. Dat is een groot verschil met vroeger. Ik zorgde altijd dat alles aan kant was voordat mijn man thuiskwam. Daarna was het rustig samen eten en dan kinderen in pyjama. Oma Annemie woont in een rustige buitenwijk met veel groen en bloemen. In haar achtertuin staan twee tuinkabouters : een kleine complete en een grote gehavende, met een gat in zijn hoofd. Die kapotte heeft mijn zoon meegenomen van de vuilnis. Jij houdt toch van kabouters? zei hij. Dat komt door de verhalen die ik aan Stan en Anne vertel. Twee weken later kwam zijn twee- 33

34 lingbroer met die andere kabouter aanzetten, heel toevallig. Eigenlijk vindt ze het maar niks, die kabouters. Maar de kinderen zijn er dol op. De kapotte kabouter is hun schatbewaarder. Annemie vist er wat steentjes en proppen uit. Kijk, hier bewaren ze hun geheimen. Ze vragen wel eens: Oma, mag de kabouter bij nonkel Guido? Dat is mijn broer daar. Die kabouter moet dan daar staan. Annemie wijst op een beeld dat zijzelf gemaakt heeft van haar overleden broer. Beeldhouwen is haar passie. De uitdaging van het bewerken van natuurlijke materialen brengt ze over op de kinderen. Stan heeft hier zijn eigen beeldhouwkoffertje. Hij zegt dan: Ik ga even beeldhouwen, hoor. Annemie is door het beeldhouwen de wereld met andere ogen gaan bekijken. Ik heb groot respect gekregen voor dingen die gemaakt zijn. Ik weet nu hoeveel moeite en uren werk erin zitten. Dat respect probeer ik op de kinderen over te brengen. 34

35 Geen tijd Beatrix kleinkinderen Zeven kleinkinderen heeft koningin Beatrix inmiddels. De nu 69-jarige vorstin werd in 2002 voor het eerst grootmoeder, met de geboorte van gravin Eloise, de oudste dochter van prins Constantijn en prinses Laurentien. Na Eloise volgden Amalia in 2003 (die als alles normaal verloopt ooit als koningin in de voetsporen van haar grootmoeder zal treden), Claus-Casimir in 2004, Luana en Alexia in 2005 en Leonore en Zaria in Kortom, zes kleindochters en één kleinzoon in amper vier jaar tijd. De eerste kleinkinderen kwamen ter wereld in een voor koningin Beatrix moeilijke tijd. Haar man, prins Claus, was zeer ernstig ziek. In juni 2002 maakte hij nog wel de geboorte mee van hun eerste kleinkind, Eloise. Er werd ook een foto gemaakt van de grootouders met hun kleinkind. Maar al een paar maanden daarna overleed Claus en werd Beatrix weduwe. Een tijd van gemengde gevoelens dus. Anderhalf jaar later lagen geboorte en dood opnieuw zeer dicht bij elkaar: precies één dag nadat Beatrix moeder Juliana was overleden, kwam Beatrix derde kleinkind ter wereld. Het jongetje werd vernoemd naar zijn grootvader: Claus-Casimir. Later dat jaar zou ook Beatrix vader nog overlijden. Van de geboorten van de jongste kleinkinderen kon onbezorgder genoten worden. Het zou natuurlijk aardig zijn Beatrix te interviewen over haar grootmoederschap in hogere kringen wordt zelden gesproken over oma, maar altijd over grootmoeder. Maar dat zit er niet in. Zij houdt haar privéleven strikt gescheiden van haar werk als vorstin. 35

36 En dat niet alleen: Beatrix beschouwt privé ook echt als privé. Dus daar zal ze nooit iets over loslaten buiten de vertrouwde kring van familieleden en vrienden. Toch laat ze af en toe wel iets doorschemeren over het belang van haar kleinkinderen. Tijdens fotosessies is te zien dat Beatrix geniet van haar rol als grootmoeder. Zowel de winter- als zomervakanties brengt zij grotendeels door met haar kinderen en kleinkinderen. Ze heeft altijd een hecht gezin gehad en een goede band met haar zonen Willem-Alexander, Friso en Constantijn. Ook kan ze het erg goed vinden met haar schoondochters Máxima, Mabel en Laurentien. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat die ten minste een deel van de vakantietijd samen met hun (schoon)moeder doorbrengen. Of dat nu in de sneeuw van Lech is of in de zon van Tavarnelle. En uiteraard gaan de kleinkinderen mee. De pers mag dan meestal ook even een kijkje komen nemen. Foto s en filmbeelden laten dan een trotse grootmoeder zien, die erg vertrouwd lijkt met haar kleinkinderen. In interviews heeft ze zich wel eens laten ontglippen dat ze ook af en toe de rol van oppas vervult, maar al te vaak zal dat niet gebeuren. Ze heeft immers zelf nog altijd een drukke baan, die veel tijd kost. En het werk gaat meestal voor het kleinkind. Dat bleek ook toen op 18 juni 2006 in Londen Zaria werd geboren, de tweede dochter van prins Friso en prinses Mabel. In tegenstelling tot wat Beatrix bij eerdere geboorten van kleinkinderen had gedaan, kon ze dit keer niet onmiddellijk op kraamvisite komen. Eerst moest ze een al lang gepland staatsbezoek aan België tot een goed einde brengen. Tijdens dat bezoek vertelde ze de meegereisde pers dat ze na afloop wel zo snel mogelijk naar Londen zou vliegen. En dat deed ze vervolgens verschillende keren in korte tijd. Bij een van die gelegenheden werden ook officiële foto s gemaakt. Toch gaan werk en privé soms wel samen. Toen Beatrix in juni 2005 een verrassingsbezoek bracht aan de honderdjarige Amsterdamse Albert Cuypmarkt, kocht ze bij een van de kraampjes kinderkleertjes. Daarmee onderstreepte ze het belang, ook naar buiten toe, dat zij hecht aan haar grootmoederschap. Toen de verkoopster uitlegde hoe de kleertjes het beste gewassen konden worden, schoot Beatrix in de lach. In tegenstelling tot veel andere grootouders zal zij zelden of nooit haar kinderen te hulp hoeven schieten bij huishoudelijke karweitjes als (af)wassen en strijken. Daar hebben ze personeel voor. Net zoals er voor de kleinkinderen ook kindermeisjes 36

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Help, mijn papa en mama gaan scheiden!

Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken

Nadere informatie

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten. Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram,

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, mijn kleine broer Dat is niet van mij mama Dan zegt ze

Nadere informatie

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51 Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms

Nadere informatie

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen. Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.

Nadere informatie

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis. Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt

Nadere informatie

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 6 Zacheüs (1) Het is erg druk in de stad vandaag. Iedereen loopt op straat. Zacheüs wurmt zich

Nadere informatie

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is:

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is: Gefeliciteerd. Je bent zwanger en je hebt één of meerdere honden. Het wordt jullie eerste kind. Je bent net bij de verloskundige geweest, het gaat goed met je kindje, en je hebt deze folder meegekregen.

Nadere informatie

MARIAN HOEFNAGEL. De nieuwe buurt. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren

MARIAN HOEFNAGEL. De nieuwe buurt. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren MARIAN HOEFNAGEL De nieuwe buurt Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 1 4 Een nieuw huis Dit is nu ons nieuwe huis. De auto stopt en Kika s vader wijst trots naar het huis rechts. Kika kijkt. Het is een rijtjeshuis

Nadere informatie

Pannenkoeken met stroop

Pannenkoeken met stroop Pannenkoeken met stroop Al een maand lang zegt Yvonne alleen maar nee. Heb je je best gedaan op school? Nee. Was het leuk? Nee. Heb je nog met iemand gespeeld? Nee. Heb je lekker gegeten? Nee. Heb je goed

Nadere informatie

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2 Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Een gelukkige huisvrouw

Een gelukkige huisvrouw Een gelukkige huisvrouw Voordat ik zwanger was, was ik een gelukkige huisvrouw, ik had alles wat ik wilde. En daarvoor hoefde ik geen dag te werken. Want werken, dat deed mijn man Harry al. Harry zat in

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

De allerliefste oppas

De allerliefste oppas De allerliefste oppas Met de ene oppas ga ik buiten spelen door de andere wordt altijd thee gezet bij de derde zal ik mij echt nooit vervelen en van de vierde mag ik lekker laat naar bed Met de ene oppas

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

MEER DAN 700 WENSEN VOOR VERJAARDAGEN

MEER DAN 700 WENSEN VOOR VERJAARDAGEN MEER DAN 700 WENSEN VOOR VERJAARDAGEN Omslag: Drukwerk: Danny Demeersseman Nevelland Graphics Copyright 2014 Danny Demeersseman www.wensen.eu Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar

Nadere informatie

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet.

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Bezoek op kantoor Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Ton en Toya hebben wat problemen thuis.

Nadere informatie

Moeder worden, moeder zijn

Moeder worden, moeder zijn Moeder worden, moeder zijn Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl

Nadere informatie

Dingetjes I. Kleuter-kabouters

Dingetjes I. Kleuter-kabouters Dingetjes I Kleuter-kabouters 2018 David Arts Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur worden verveelvoudigd, opgeslagen in een

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Niet eerlijk. Kyara Blaak

Niet eerlijk. Kyara Blaak Kyara Blaak Niet eerlijk Kyara Blaak Kyara Blaak 248media uitgeverij, Steenwijk Grafische realisatie: MDS Grafische Vormgeving Illustraties binnenwerk: Kyara Blaak Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Rianne haalt haar hand door Jochems haar terwijl ze naar de kamer loopt. Kijk eens wie we daar hebben? roept ze als ze uit het raam kijkt.

Rianne haalt haar hand door Jochems haar terwijl ze naar de kamer loopt. Kijk eens wie we daar hebben? roept ze als ze uit het raam kijkt. Hoofdstuk 1 Zullen we deze ballonnen nog aan de lamp hangen? Vragend kijkt Rianne Jochem aan. Is goed, mompelt haar stiefbroertje zacht. Hé, wat is er? vraagt Rianne verbaasd. Vind je de slingers niet

Nadere informatie

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl R O S A D E D I E F Arco Struik Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl In de winkel 3 Bart 5 Een lieve dief 7 De telefoon 9 Bij de dokter 11 De blinde vrouw 13 Een baantje 15 Bijna betrapt

Nadere informatie

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco.

3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco. 1 Het portiek Jacco ruikt het al. Zonder dat hij de voordeur opendoet, ruikt hij al dat er tegen de deur is gepist. Dat gebeurt nou altijd. Zijn buurjongen Junior staat elke avond in het portiek te plassen.

Nadere informatie

Voorwoord. Veel leesplezier! Liefs, Rhijja

Voorwoord. Veel leesplezier! Liefs, Rhijja Voorwoord Verliefd zijn is super, maar ook doodeng. Want het kan je heel onzeker maken. En als het uiteindelijk uitgaat, voel je je intens verdrietig. In dit boek lees je over mijn liefdesleven, de mooie,

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

Dino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen.

Dino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen. Dino en het ei Bibliografie: Demyttenaere, B. (2004). Dino en het ei. Antwerpen: Standaard. Thema: niet alles is steeds wat het lijkt, illusies Korte inhoud: Elke nacht staat er een groot wit ei tussen

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

Een Berbers dorp. Mijn zussen en ik mochten van mijn vader naar school. Meestal mochten alleen jongens naar school.

Een Berbers dorp. Mijn zussen en ik mochten van mijn vader naar school. Meestal mochten alleen jongens naar school. Een Berbers dorp Ik ben geboren en opgegroeid in het noorden van Marokko. In een buitenwijk van de stad Nador. Iedereen kent elkaar en altijd kun je bij de mensen binnenlopen. Als er feest is, viert het

Nadere informatie

Tornado. Maartje gaat voor het eerst logeren. s Nachts belandt ze met haar vriendinnetje Eva in een tornado en beleven ze een heel spannend avontuur.

Tornado. Maartje gaat voor het eerst logeren. s Nachts belandt ze met haar vriendinnetje Eva in een tornado en beleven ze een heel spannend avontuur. Tornado Maartje gaat voor het eerst logeren. s Nachts belandt ze met haar vriendinnetje Eva in een tornado en beleven ze een heel spannend avontuur. Geschreven in januari 2012 (Geïllustreerd t.b.v. het

Nadere informatie

Natuurlijk heb je ideaalbeelden. Maar wij wisten allang dat die. niet kloppen OOK

Natuurlijk heb je ideaalbeelden. Maar wij wisten allang dat die. niet kloppen OOK Natuurlijk heb je ideaalbeelden. Maar wij wisten allang dat die niet kloppen 82 bijzonder kleinkind Ingrid & Meindert werden onverwacht oma & opa Onze dochters warenzorgeloze tieners totdat ze zwanger

Nadere informatie

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, jongens en meisjes,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, jongens en meisjes, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, jongens en meisjes, Hé Joyce, ga je mee? Emma rent achter Joyce aan als ze van het schoolplein lopen. Joyce, wij gaan vanmiddag op bezoek bij mijn oom,

Nadere informatie

Ze moet wel twee keer zo veel eten als Anne, en altijd weer die pillen vooraf.

Ze moet wel twee keer zo veel eten als Anne, en altijd weer die pillen vooraf. 1. Susan Susan ligt op een bed in haar tuinhuisje. De twee deuren van het huisje staan wijd open, zodat er frisse lucht naar binnen komt. Vanuit haar bed kan Susan precies tussen de struiken door de achterdeur

Nadere informatie

Jouw reis door de Bijbel. Uitgeverij Jes! Zoetermeer

Jouw reis door de Bijbel. Uitgeverij Jes! Zoetermeer Nieske Selles-ten Brinke Jouw reis door de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Onder de naam Jes! Junior verschijnen boeken voor kinderen tot twaalf jaar. Jes! Junior is een imprint

Nadere informatie

Vlucht AVI AVI. Ineke Kraijo Veerle Hildebrandt. Kraijo - Hildebrandt Vlucht De Vier Windstreken. De Vier Windstreken AVI

Vlucht AVI AVI. Ineke Kraijo Veerle Hildebrandt. Kraijo - Hildebrandt Vlucht De Vier Windstreken. De Vier Windstreken AVI AVI E4* Alcoholisme, ruzie, bang zijn Midden in de nacht rinkelt de telefoon. Anna weet wat dat betekent. Ze moet vluchten, alweer. Ze rent de donkere nacht in. De volgende dag valt Anna in de klas in

Nadere informatie

Maya s moeder kijkt verbaasd naar de dichte deur. Ze hoort haar dochter snikken. Nou, zo erg is het toch niet, denkt ze.

Maya s moeder kijkt verbaasd naar de dichte deur. Ze hoort haar dochter snikken. Nou, zo erg is het toch niet, denkt ze. Een dichte deur Maya! De stem van Maya s moeder klinkt nu heel hard en een beetje boos. Als ik je nog eenmaal moet roepen, kom ik je kamer in!, dreigt haar moeder. Maya doet de deur van haar kamer gauw

Nadere informatie

Als je ergens heel erg bang voor bent, dan heb je angst. Je hebt bijvoorbeeld angst voor de tandarts.

Als je ergens heel erg bang voor bent, dan heb je angst. Je hebt bijvoorbeeld angst voor de tandarts. Thema 5 Les 1: De angst: Als je ergens heel erg bang voor bent, dan heb je angst. Je hebt bijvoorbeeld angst voor de tandarts. De schrik: Als iemand ineens achter je staat, dan schrik je. Je bent dan ineens

Nadere informatie

eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 6 Het leven kan een feest zijn

eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 6 Het leven kan een feest zijn Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 6 Het leven kan een feest zijn Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 6 blz. 1 Door welke poort moet je gaan

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA Hotel Hallo - Thema 4 Hallo opdrachten OPA EN OMA 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer om en

Nadere informatie

Inleiding. Veel plezier!

Inleiding. Veel plezier! Inleiding In dit boek lees je over Danny. Danny is een jongen van 14 jaar. Er zijn veel dingen die Danny verkeerd doet. Hij rent door de school. Hij scheldt zomaar een klasgenoot uit. Of hij spuugt op

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten werkt voor en met bewoners in wijken en buurten Oma Geertje vertelt. 2 Welbions: we werken er allemaal. Wij zijn dé woningcorporatie van Hengelo en verhuren meer dan 13.000 woningen aan in totaal 25.000

Nadere informatie

1 Kussen over mijn hoofd

1 Kussen over mijn hoofd 1 Kussen over mijn hoofd De woonkamerdeur valt met een klap achter mij dicht. Ik ren de trap op, sla hier en daar een tree over. Niet vallen, denk ik nog, of misschien wel vallen. Mijn been breken en dan

Nadere informatie

Voor Indigo en Nhimo Papahoorjeme_bw.indd :02

Voor Indigo en Nhimo Papahoorjeme_bw.indd :02 Papahoorjeme_bw.indd 2 05-05-11 15:02 Papahoorjeme_bw.indd 3 05-05-11 15:02 Voor Indigo en Nhimo Tamara Bos Papa, hoor je me? met tekeningen van Annemarie van Haeringen Leopold / Amsterdam De liefste

Nadere informatie

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij?

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Wat een mooie luchtballonnen! Geel, oranje, groen en blauw. Kies maar uit Daan,

Nadere informatie

NASCHOOLSE DAGBEHANDELING. Figaro. Welkom! Waarom kom jij naar de groep? Informatieboekje voor kinderen die komen kennismaken. Dit boekje is van:

NASCHOOLSE DAGBEHANDELING. Figaro. Welkom! Waarom kom jij naar de groep? Informatieboekje voor kinderen die komen kennismaken. Dit boekje is van: NASCHOOLSE DAGBEHANDELING Figaro Welkom! Binnenkort kom je kennismaken op Figaro. In dit boekje leggen we je alvast wat dingen uit. Het boekje is gemaakt voor kinderen die hier voor de eerste keer komen,

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

De gebroeders Leeuwenhart

De gebroeders Leeuwenhart Astrid Lindgren De gebroeders Leeuwenhart vertaald door Rita Törnqvist-Verschuur met tekeningen van Ilon Wikland Uitgeverij Ploegsma Amsterdam Hoofdstuk 1 Wat ik nu ga vertellen gaat over mijn broer. Over

Nadere informatie

OPEN HUIS WIJKPARK TRANSVAAL 28 JULI 2010

OPEN HUIS WIJKPARK TRANSVAAL 28 JULI 2010 OPEN HUIS WIJKPARK TRANSVAAL 28 JULI 2010 Ik arriveer op een zon overgoten Wijkpark. Nog geen kwartier later wordt het park in de schaduw gelegd door donkere wolken. Die trokken gelukkig weg en wederom

Nadere informatie

Vragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren'

Vragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren' De tovenaar tovert De verhalenvertelster vertelt Wat zou een tovenaar allemaal kunnen toveren? Hoe zouden de kinderen zich voelen? Waar zie je dat aan? Is de tovenaar blij/ boos/ verdrietig of bang? Hoe

Nadere informatie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Bijlage 3: Interview cliënt

Bijlage 3: Interview cliënt Bijlage 3: Interview cliënt Zowel cliënt als een vader Hoeveel kinderen heb je? 3 kinderen. 1 zoontje en 2 dochters En hoeveel jaar zijn ze? Mijn dochters zijn 11 en 8 jaar. En mijn zoontje is 5 jaar.

Nadere informatie

Weer loop ik door de draaideur van het Lucasziekenhuis.

Weer loop ik door de draaideur van het Lucasziekenhuis. 1 Weer loop ik door de draaideur van het Lucasziekenhuis. Dat is nu al de derde keer in een paar dagen. We moeten vandaag op de eerste verdieping zijn, kamer 105. Mevrouw dr. W.H.F. Scheltema, internist,

Nadere informatie

Inhoud. Mijn leven. de liefde en ik

Inhoud. Mijn leven. de liefde en ik Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Gevoelens... 4 Hoofdstuk 2 Ontmoeten... 6 Hoofdstuk 3 Verliefd... 8 Hoofdstuk 4 Date... 10 Hoofdstuk 5 Verkering... 12 Hoofdstuk 6 Intimiteit... 14 Hoofdstuk 7 Seks...

Nadere informatie

VRAGENLIJSTEN GEZIN & OPVOEDING

VRAGENLIJSTEN GEZIN & OPVOEDING VG&O 0-3 VRAGENLIJSTEN GEZIN & OPVOEDING VERSIE VOOR PLEEGOUDERS VAN JEUGDIGEN VAN 0 T/M 3 JAAR NAAM JEUGDIGE: GEBOORTEDATUM: GESLACHT: INVULDATUM: MEETMOMENT: DEZE VRAGENLIJST IS INGEVULD DOOR: MAN PLEEGMOEDER

Nadere informatie

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad. Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt

Nadere informatie

Thema Kinderen en school. Demet TV. Lesbrief 9. De kinderopvang

Thema Kinderen en school. Demet TV. Lesbrief 9. De kinderopvang Thema Kinderen en school. Demet TV Lesbrief 9. De kinderopvang zoekt opvang voor haar kind. belt naar een kinderdagverblijf. Is er plaats? Is de peuterspeelzaal misschien een oplossing? Gaat inschrijven

Nadere informatie

De Geschiedenis van de Witte Slagerij

De Geschiedenis van de Witte Slagerij De Geschiedenis van de Witte Slagerij Rotterdam-winter 1887 In een gezellige straat in Rotterdam Crooswijk woont Marie (geb. Maria Johanna Storm- 12-03-1868) met haar ouders en haar 4 jaar oudere broer

Nadere informatie

Mijn loverboy Verloren onschuld

Mijn loverboy Verloren onschuld Mijn loverboy Verloren onschuld in makkelijke taal simone schoemaker 8 Het verhaal van Lisa De dag begint goed. Ik word wakker met een blij gevoel. Yes, ik ben jarig! Ik ben zestien! Mijn moeder feliciteert

Nadere informatie

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan.

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan. Wild Op het laatste moment ziet Lisa de man pas. Ze hangt de was op in de tuin. En ineens komt hij achter de lakens vandaan. Lisa laat het mandje met was in het gras vallen. Ze gilt. De man ziet er slecht

Nadere informatie

Hoe lang duurt geluk?

Hoe lang duurt geluk? Hoe lang duurt geluk? Op dit moment ben ik gelukkig. Na veel pech ben ik dan eindelijk een vrolijke schrijver. Mijn roman is goed gelukt. En ik verdien er veel geld mee. En ik heb ook nog eens een mooie,

Nadere informatie

Spekkoek. Op de terugweg praat zijn oma de hele tijd. Ze is blij omdat Igor maandag mag komen werken.

Spekkoek. Op de terugweg praat zijn oma de hele tijd. Ze is blij omdat Igor maandag mag komen werken. Spekkoek Oma heeft de post gehaald. Er is een brief van de Sociale Werkplaats. Snel scheurt ze hem open. Haar ogen gaan over de regels. Ze kan het niet geloven, maar het staat er echt. Igor mag naar de

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 7 Delen maakt blij. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 7 Delen maakt blij. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 7 Delen maakt blij Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 7 blz. 1 Als je niet wilt delen krijg je ruzie.

Nadere informatie

Eerste week vd advent

Eerste week vd advent Advent vieren en beleven derde graad Eerste week vd advent De adventskrans staat centraal. Er speelt zachte muziek. De kinderen nemen bij het binnenkomen een sparrentakje uit de mand en leggen dit rond

Nadere informatie

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

Bevriend met Bram of met een autist

Bevriend met Bram of met een autist Bevriend met Bram of met een autist Eerste druk, januari 2010 2010 Nanno Ymus isbn: 978-90-484-0990-7 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl De namen, plaatsen en gebeurtenissen

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

De MS van Tess Als elke dag onzeker is

De MS van Tess Als elke dag onzeker is Morgen gaan we naar de huisarts, zegt haar moeder s middags. Ik weet niet wat er met je is. Je bent zo moe de laatste tijd. En nu heb je ook nog last van je oog. De juf zegt dat ik misschien een bril moet,

Nadere informatie

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet! Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113 Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Lesbrief. Introductie

Lesbrief. Introductie Lesbrief Introductie Deze lesbrief hoort bij Lieve Stine, weet jij het? van Stine Jensen en Sverre Fredriksen. Dit boek bestaat uit 20 brieven en antwoorden van filosoof Stine. Deze lesbrief bestaat uit

Nadere informatie

Maar gelukkig is er nog de Zing-Piet. Die zorgt ervoor dat alle Pieten alle Sinterklaasliedjes goed kunnen zingen. Dus ook:

Maar gelukkig is er nog de Zing-Piet. Die zorgt ervoor dat alle Pieten alle Sinterklaasliedjes goed kunnen zingen. Dus ook: Weten jullie hoe Sinterklaas van Spanje naar Nederland komt? Ja? Met de fiets? Nee! Met de stoomboot, natuurlijk! Het is een heel gedoe voordat Sinterklaas en zijn Pieten kunnen vertrekken. Je wil niet

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Lesbrief. De familieblues Yvonne Kroonenberg

Lesbrief. De familieblues Yvonne Kroonenberg Lesbrief De familieblues Yvonne Kroonenberg Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie