Samenvatting Biologie Hoodstuk 3 cellen

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Hoodstuk 3 cellen Samenvatting door een scholier 2324 woorden 15 april ,6 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Organisatieniveaus 1. Systeem aarde 2. Ecosysteem: 3. Populatie/soort: groepen organismen van hetzelfde soort 4. Organisme: Alle organen die samenwerken aan allemaal dezelfde taak. 5. Orgaan: verschillende weefsels die samenwerken aan 1 taak 6. Weefsel: cellen met dezelfde functie 7. Cel 8. Organel: deel van een cel met een bepaalde functie 9. Molecuul Organisatieniveau van het menselijk lichaam: - cellen - Weefsels - Orgaan - Orgaanstelsel - Organisme Cellen: het kleinste onderdeel van een organisme dat alle eigenschappen van het organisme heeft. Nemen stoffen op en staan stoffen af, groeien, reageren op veranderingen en delen zich in andere cellen Pagina 1 van 15

2 Weefsel: cellen met dezelfde bouw en functie Orgaan: Verschillende weefsels die samenwerken aan 1 taak bv het hart. Het enige wat deze moet doen is het bloed rond pompen. Orgaanstelsel: Alle organen die samenwerken aan allemaal dezelfde taak. Bv hart, longen en bloedvaten zorgen er voor dat er zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen worden geleverd of afgevoerd aan het lichaam. Organisme: Alle orgaanstelsels samen vormen een lichaam. Grondplasma: Vloeistof dat bestaat uit water en opgeloste stoffen en in elke cel voorkomt. celmembraan: - ligt om het grondplasma heen en opgebouwd uit vetachtige stoffen en eiwitten. - Is de grens tussen celinhoud en omgeving. Alle stoffen die de cel in of uitgaan passeren het celmembraan. Eiwitten in het celmembraan: - selecteren de stoffen die in en uit het celmembraan gaan - Sommige eiwitten vormen poortjes waardoor alleen bepaalde stoffen kunnen passeren - Receptoreiwitten: Eiwitten die stoffen zoals hormonen opvangen. Er volgt dan een reactie in de cel Organellen: een specifiek onderdeel van een cel met een taak Pagina 2 van 15

3 Cytoplasma= celplasma: - Grondplasma en organellen samen vormen het cytoplasma is de cel. Celkern: Regelt alle processen in een cel. Dit doen ze samen met de eiwitten. Eiwitten kunnen werken als bouwstof, enzym of transportstof. Bv eiwitten breken glucose af om er energie uit te halen. Deze eiwit is dan een bouwstof. Het maken van eiwitrecepten Celkern bestaat uit een DNA codeboek. De info gaat verpakt in RNA moleculen via openingen naar het kernmembraam door naar de grondplasma. Hier worden de eiwitten die nodig zijn gemaakt. Is het werk van de eiwitten klaar dan gaat er een signaal naar de celkern en stopt de productie van RNA moleculen. Wanneer er een nieuwe signaal komt om nieuwe eiwitten te maken begint alles opnieuw. Voor het maken van deze eiwitten bevat de celkern een soort codeboek: DNA. Verpakt in RNA moleculen gaat die informatie via openingen in het kernmembraan naar het grondplasma. Daar maakt de cel met die informatie de benodigde eiwitten. Als de eiwitten hun werk gedaan hebben, dan gaat een signaal naar de celkern (terugkoppeling). De productie van nieuwe RNA stopt tot dat er een nieuw signaal volgt. Ribosomen: korrelvormige organellen. Zij zijn de eiwitfabriekjes van de cel. Eiwitproductie: het RNA dat een celkern verlaat gaat naar de ribosomen. Zij maken met de info uit een RNA-molecuul een eiwit. Bv het speekselenzym dat helpt bij het verteren van zetmeel uit brood. Endoplasmatisch reticulum (ER): Een organel van een groep membranen rond de celkern. Deze membranen bestaat uit holten en kanalen om eiwitten door de cel heen te verplaatsen. Golgi systeem: Pagina 3 van 15

4 Organel die bestaat uit platte membraanzakken die de gemaakte eiwitten sorteert. Eiwittransport: Sommige ribosomen zitten vast aan het endoplasmatisch reticulum (ER). Via het ER transporteert de cel amylase en andere gemaakte eiwitten naar het Golgi systeem. Vanuit daar gaat het amylase in een apart transportblaasje naar het celmembraan. Het amalyse gaat via een afvoerbuisje in je mondholte om het zetmeel van het broodje t verteren. Lysosomen: Blaasjes die zich afsplitsen vanaf het Golgi-systeem. Lysosomen bevatten enzymen die stoffen binnen de cel verteren en oude organellen en grote voedseldeeltjes afbreekt. Ribosomen : komen ook los in het grondplasma voor zij bewegen door het grondplasma totdat ze op hun bestemming binnen in de cel zijn aangekomen Mitochondriën: - energiecentrales van cellen - ronde of boonvormig organel dat energie aan de cel geeft. - Ze bestaan uit 2 membranen: een gladde aan de buitenkant en een sterk geplooid aan de binnenkant. Het aantal mitochondriën in een cel is afhankelijk van de energie behoefte. - De energie die mitochondriën produceren komt vrij bij de afbraak van brandstoffen. Met die energie uit de mitochondriën kunnen de cellen al hun processen laten werken. Verbranding van glucose: C6H12O6 + 6 o2 à H2O + 6 CO2 3.2 DNA en celcyclus. Eiwit: een soort kralenketting van aminozuurmoleculen. Eiwitten worden gebruikt als: Pagina 4 van 15

5 - bouwstof, enzym, transport middel of signaalstof. Eiwitten beïnvloeden ook je eigenschappen, karakter en spierkracht. - Een eiwit is een soort kralenketting van aminozuurmoleculen. Er zijn twintig verschillende aminozuren beschikbaar om op te bouwen. Hier kun je heel veel verschillende typen eiwitten maken. DNA: Informatieopslag van het maken van duizenden eiwitmoleculen waaruit je lichaam bestaat. DNA: - de kern van je cellen bevat DNA-moleculen. Daarin zit informatie voor het maken van de duizenden eiwitmoleculen - DNA heef bij alle organismen dezelfde bouw, het lijkt op een gedraaide touwladder - de zijkant van de touwladder bestaat uit afwisselend fosfaatgroepen en suiker moleculen - de treden bestaan uit vier stikstof basen: A adenine, C, cytosine, G guanine, T thymine - tegenover A zit altijd T en tegenover C zit altijd G - de volgorde van de stikstofbasen zijn belangrijk, zij vormen de code voor het maken van eiwitten Pagina 5 van 15

6 DNA streng: de code voor het maken van eiwitten Gen: Een stuk DNA-molecuul met de informatie voor het maken van een eiwit. Nonsense DNA: Stukken DNA zonder genen. RNA: Om een eiwit bij een ribosoom te krijgen schrijft de celkern het gen over. Dit afschrijft bestaat uit 1 streng en heet het RNA. In het DNA van elke lichaamscel ligt het gen voor het maken van het eiwit. Maar alleen de cellen van een bepaalt eiwit nodig hebben doen iets iets met die informatie. Om het recept voor het amylase bij een ribosoom te krijgen, schrijft de celkern het gen over. Het overschrijven van het gen begint met het openen van het DNA molecuul op de plaats van het gen. Daarna voegen enzymen losse stikstofbasen in tegenover een van de DNA strengen. de verschillen RNA- DNA zijn - in plaats van 2 strengen heeft RNA 1 streng - in plaats van T thymine wordt bij RNA de stikstofbase U uracil gebruikt - RNA heeft de suiker ribose in plaats van deoxyribose Van RNA naar eiwit: Een RNA-molecuul gaat via de openingen in het kernmembraan naar een ribosoom. Dat ribosoom leest het RNA af van drie opeenvolgende stikstofbasen. Zij vormen de genetische code voor 1 aminozuur. De stikstofbasen bepalen uit welke aminozuren een eiwit bestaat. Pagina 6 van 15

7 Genetische code: 3 opeenvolgende stikstofbasen vormen de genetische code van 1 aminozuur. Startcodon: Het aflezen van het RNA afschrift begint altijd met AUG. Stopcodons: Het aflezen van het RNA eindigt met UAA, UAG OF UGA. Het ontstaan van eiwitten: ribosomen rijgen de aminozuren aan elkaar als kralen aan een ketting zo ontstaat amylase en andere eiwitten. Mutatie: - Plotseling verandering in het DNA - Hierdoor veranderen de codes van het DNA en ontstaat er een ander soort RNA en dus ook een ander eiwit dat niet of minder goed werkt. Genetische modificatie: mensen kunnen het DNA van organismen veranderen waardoor er nieuwe eigenschappen ontstaan. Cel cyclus: Vaste patroon van celdeling. celcyclus: Pagina 7 van 15

8 G1 fase: de cel groeit en organellen zoals mitochondriën nemen in aantal toe S- fase: Elk DNA-molecuul verdubbelt. Hierdoor kunnen beide dochtercellen de complete erfelijke informatie krijgen. G2 fase: de cel maakt de eiwitten die nodig zijn om de verdeling van het DNA goed te laten verlopen M- fase = mitose: de cel verdeelt het DNA in twee identieke delen. Elk deel is de basis voor de celkern van een dochtercel. Dochtercellen: Wanneer een cel deelt worden beide cellen die nieuw zijn dochtercellen genoemd. Moedercellen: De delende cel wordt moedercel genoemd. Replicatie: DNA-verdubbeling: Na elke celdeling hebben de dochtercellen een exacte kopie van het DNA van de oorspronkelijke cel. Het kopiëren gebeurt tijdens de S-fase. Enzymen ritsen het DNA-molecuul als een ritssluiting open door de verbinding A-T, C-G te verbreken. De Pagina 8 van 15

9 kern bevat een voorraad A,CG en T. Andere enzymen zetten deze stikstofbasen op de opengevallen plekken van allebei de DNA- strengen. Aan elke stikstofbase zit een suikermolecuul en een fosfaatgroep vast die de zijkant van de touwladder vormen. Zo groeit de zijkant mee met het compleet maken van de treden. Het resultaat is: twee DNA moleculen. Replicatie: DNA- verdubbeling Specialisatie: In de dochtercellen die eigen taken heeft maakt de cel zijn eigen eiwitten om zo een bepaalde taak uit te kunnen voeren. 3.3 Celdeling en Kanker. Celdeling zorgt voor: Groei en herstel van oude en versleten cellen. Chromosomen: 2 DNA moleculen met daarom heen kleine eiwitten. De eiwitten zorgen er voor dat de DNA moleculen niet in de knoop raken of beschadigen. Een celkern van een mens bevat 46 chromosomen. Een geslachtscel bevat de helft, 23 chromosomen. Chromatiden: na de (verdubbeling) replicatie bestaat een chromosoom uit twee DNA-moleculen die rondom het eiwit zijn gedraaid. Centromeer: Plek waar 2 Chromatiden die met elkaar verbonden zijn waardoor een dubbel chromosoom ontstaat. Celdeling: Mitose: Pagina 9 van 15

10 - DNA moleculen in de kern verdubbelen - Vorming van trekdraden - Chromosoom bestaat uit twee Chromatiden - Kernmembraam verdwijnt - De gespiraliseerde chromosomen liggen in het midden van de cel - Trekdraden trekken de Chromatiden uit elkaar - Vorming van nieuwe kernen en celdeling - Twee nieuwe dochtercellen die zich ook weer kunnen delen Pagina 10 van 15

11 Tumor: - Een gezwel van cellen - Ontstaat wanneer cellen zich ongecontroleerd gaan delen Goedaardige tumor: - Langzamer groei. - ingesloten door bindweefsel. Kwaadaardig tumor: - snelle groei van cellen en niet ingesloten door bindweefsel. - Kwaadaardige tumoren veroorzaken al snel uitzaaiingen en zorgt voor kanker. Uitzaaiingen: Wanneer cellen van de tumor losraken en via het bloed of lymfe in andere organen van het lichaam komen en daar uitgroeien tot een nieuwe tumor. Pagina 11 van 15

12 Hoe wordt kanker bestreden: - Het gezwel operatief te verwijderen - Door bestralingen en chemotherapie de kankercellen te doden hoe werkt chemotherapie: Door stoffen in het lichaam te brengen die zich binden aan het DNA. Dit verstoord de celdeling van de kankercellen en de goede cellen. Omdat kankercellen een snellere celdeling hebben sterven er meer kankercellen dan gewone cellen. Chemotherapie heeft nadelen, het sterft de goedwerkende cellen ook af. Met name de haarcellen cellen van de maag en darmen en de rode bloedcellen in de beenmerg. 3.4 Bacteriën, schimmels en planten. Bacteriën: - Eencellige organisme die zich onder de juiste omstandigheden zich snel verdubbelen - Sommige bacteriën kunnen ziektes veroorzaken De cel van een bacterie: Bestaat uit een celwand met daarin het celmembraan er is geen kern dus het DNA ligt los in het grondplasma daardoor kunnen bacteriën snel eiwitten maken waardoor ze zich znel kunnen vermeerderen.. Prokaryoten: Eencellige organismen zonder celkern Flagellen: zweepstaartjes om te kunnen voortbewegen. heterotroof: bacteriën leven van andere organische stoffen die ze uit de omgeving halen. Ze zijn heterotroof Pagina 12 van 15

13 Schimmels - net als bacteriën van organische stoffen. - Een schimmel is 10 tot 100 maal groter als een bacterie. - Ze zijn ook één- of meercellig. - Schimmels bestrijden bacteriën. Dit doen ze door gifstoffen Eukaryoten: Schimmels hebben een celkern en een celwand daarom noem je schimmels eukaryoten Bladgroenkorrels = chloraplasten: Cellen in bladeren van planten waar glucose wordt gemaakt. Chlorofyl: organellen in planten waarmee ze door licht energie opvangen. Productie van plantenstoffen: Planten maken glucose in bladgroenkorrels (chlorofyl). Voor de vorming van glucose is lichtenergie nodig. Planten zijn autotrofe organismen: zij eten geen andere organismen, ze bouwen zelf hun complexe organische stoffen zoals eiwitten, vetten, koolhydraten en vitaminen. Om dit te produceren heeft de plant brandstof nodig, dat haalt de plant uit glucose. De mitochondriën maken energie vrij uit glucose. In de vacuole zit vooral water met opgeloste stoffen zoals suikers, zouten, aminozuren en soms kleurstoffen. Deze kleurstoffen zijn anthocyanen (blauw, paars en roze). Plastiden: organellen die met een lichtmicroscoopgoed zijn te zien. Vacuole: Een grote ruimte omgeven door een membraan waarin water eb opgeloste kleurstoffen zitten. Pagina 13 van 15

14 Anthocyanen: Kleurstoffen in de vacuole. Celwand van een plantencel: De celwand bestaat uit cellulosevezels en geeft stevigheid aan een plantencel deze celstructuur vind je ook bij bacteriën en cellen. 3.5 kweken van cellen. Transplantatie: Een slecht werkend orgaan of weefsel verwijderen en vervangen door een nieuwe die door een donor beschikbaar is gesteld. Weefselkweek Bij weefselkweek laten cellen groeien op voorgevormde gaasjes van oplosbare stevige vezels. Eenmaal volgroeid zijn de gaasjes met weefsel in het lichaam te implanteren. Stamcel: Cellen die kunnen blijven delen. Uit deze cellen onstaan de speciale cellen die tot organen kunnen uitgroeien. Een stamcel zorgt ervoor dat er nieuwe cellen gevormd worden. Het stamcel kan wel slechts 1 type cel leveren. Als een stamcel zich deelt ontstaan er 2 dochtercellen: een stamcel en een cel die zich gaat specialiseren. Bij ouderen kennen stamcellen hun rustfase maar bij een embryo blijven de stamcellen zich delen. Met stamcellen en weefselkweek zou je zelfs slechtwerkende cellen kunnen vervangen. Biotechnologie: Een genetische veranderende bacteriën vermeerdert in speciale bioreactoren. Uit de celinhoud van bacteriën maken fabrikanten medicijnen. Weefseltechnologie: Patiënten krijgen hun eigen stamcellen toegediend die genetisch is gemodificeerd met het juiste gen. Pagina 14 van 15

15 Pagina 15 van 15