De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews

Transcriptie

1 De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters Bijlage: de gematchte interviews

2

3 De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters Bijlage: de gematchte interviews Opdrachtgever: Ministerie van OCW Utrecht, december 2007 Oberon Postbus BK Utrecht tel fax adres:

4 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding De interviews samengevat Probleemsituatie thuis Casus Casus Schoolklimaat/pesten/ruzies Casus Casus Casus Schoolprestaties/verkeerde schoolkeuze Casus Casus Arbeidsmarktgeörienteerd Casus Niet-weters Casus Zorgverplichting Casus Primair ongemotiveerd Casus Casus Casus Strafrechterlijke achtergrond Casus

5 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 4 1 Inleiding Waarom verlaat de ene jongere in een problematische situatie het onderwijs, en een andere jongere in een vergelijkbare situatie niet? Om die vraag te kunnen beantwoorden heeft Oberon, in opdracht van het ministerie van OCW, een kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder voortijdig schoolverlaters. Zij zijn diepgaand geïnterviewd over hun ervaringen en belevingswereld. Ter vergelijking is gesproken met jongeren in vergelijkbare probleemsituaties die het onderwijs niet verlieten. Door deze matching is een beter zicht ontstaan op de specifieke beleving van schoolverlaters. De resultaten van het onderzoek zijn vastgelegd in de Rapportage belevingswereld VSV-ers (Oberon, 2007). De rapportage die nu voor u ligt dient als bijlage bij die rapportage. We presenteren hier samenvattingen van de interviews met voortijdig schoolverlaters, vergeleken met de jongeren die het onderwijs niet verlieten. Werkwijze We hebben de aan het onderzoek deelnemende gemeenten en scholen gevraagd om voor een bepaald aantal criteria een voortijdig schoolverlater en een niet voortijdig schoolverlater te selecteren. Deze jongeren zijn vervolgens geïnterviewd. De interviews vonden meestal plaats bij de jongere thuis, en in een enkel geval op een school of een opvangproject. Hierbij kwamen de volgende vragen aan de orde: hoe is het gegaan, hoe heb je het beleefd, wat was jouw eigen rol, hoe kijk je aan tegen de huidige situatie en je toekomst, op welke momenten kreeg je hulp of ondersteuning en wanneer heb je dat gemist. In totaal zijn er 36 jongeren geïnterviewd waarvan er 33 1 zijn gebruikt: 18 van hen hadden het onderwijs verlaten, 15 verlieten het onderwijs niet. De gehouden interviews zijn ingedeeld naar uitgangssituaties. Deze indeling is deels gebaseerd op het ontwikkelingsprofiel van jongeren (bijvoorbeeld een problematische thuissituatie of slechte schoolprestaties) en deels op het psychologisch profiel van jongeren (bijvoorbeeld een sterke oriëntatie op de arbeidsmarkt of een lage motivatie om onderwijs te volgen). Op basis van de gegevens die van jongeren bekend zijn en het gesprek dat we met de jongere hebben gehad, is voor alle jongeren de best passende uitgangssituatie bepaald. Uitgangssituatie s Omschrijving van de jongere 1. Probleemsituatie thuis De jongere heeft een onrustig, onprettig of onveilig thuisklimaat 2. Schoolklimaat/ pesten/ruzies De jongere voelt zich niet thuis in het schoolklimaat. Hij wordt wellicht gepest en heeft ruzies met leerkrachten en/of leerlingen. 3. Schoolprestaties/verkeerde schoolkeuze 4. Arbeidsmarktgeoriënteerd De jongere heeft een opleiding gekozen die niet aansluit bij zijn capaciteiten of interesses. Hij ervaart problemen als tegenvallende prestaties, zittenblijven en/of zakken voor het examen. De jongere heeft een duidelijke en sterke beroepswens en wil zo snel mogelijk aan het werk of hij wil zo snel mogelijk geld gaan verdienen. 5. Niet-weters De jongere weet niet wat voor opleiding te gaan volgen. 6. Zorgverplichting De jongere heeft (of ervaart) een zorgverplichting. Bv. jonge moeders, zorg voor partner of mantelzorg. 7. Primair ongemotiveerd De jongere heeft geen motivatie en ambities op het vlak van het onderwijs. Hij is bijvoorbeeld vooral gericht op plezier maken. 8. Strafrechterlijke achtergrond De jongere heeft een licht criminele en/of strafrechterlijke achtergrond (bijvoorbeeld een Halt-straf). Leeswijzer In het volgende hoofdstuk vatten we per uitgangssituatie de gehouden interviews samen. We presenteren daarbij steeds duo s en een aantal trio s waarin we voortijdig schoolverlaters vergelijken met niet voortijdig schoolverlaters in dezelfde situatie. Namen van jongeren en te herkenbare overige gegevens zijn geanonimiseerd. 1 De drie overige niet-vsv ers bleken onvoldoende te matchen met de geïnterviewde vsv ers.

6 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 5 2 De interviews samengevat We vatten de gehouden interviews samen naar uitgangssituatie. We vergelijken daarbij voortijdig schoolverlaters met niet voortijdig schoolverlaters in dezelfde situatie. Voor elk duo en trio geven we eerst een casusbeschrijving, vervolgens presenteren we de achtergronden van de VSV-er en de niet- VSV-er en tot slot volgt een eindbevinding per beschrijving. 2.1 Probleemsituatie thuis De jongeren in de onderstaande beschrijvingen hebben te maken met een onrustig, onprettig of onveilig thuisklimaat Casus 1 Casusbeschrijvingen VSV er (E, vrouw, 14 jaar, autochtoon) E woont met moeder (borderline, alcoholist en zwanger) en zusje. Gezinssamenstelling is rommelig door verschillende kinderen van de moeder bij verschillende vaders. In groep 4 van de basisschool was E (ze was 8 jaar) getuige van ernstige mishandeling van moeder door toenmalige vriend van moeder (niet stiefvader met wie ze het goed kan vinden en met wie ze nog steeds contact heeft). In groep 6 verhuizing van het gezin naar andere stad om (toch) bij deze gewelddadige vriend te wonen. E blijft in haar voormalige woonplaats op school en reist heen en weer. Moeilijke thuissituatie en reistijd resulteren in lage CITO score. Naar VMBO, gaat eerst goed. E heeft veel slechte herinneringen en is vaak (mentaal) afwezig in de klas, heeft een grote mond en wordt daardoor vaak (ten onrechte?) als schuldige aangewezen. Zomer voorafgaand aan de 2 e klas vertelt haar stiefvader dat hij niet haar biologische vader is. Dat is een grote schok voor E. In 2 e klas ging het echt mis: opeenvolging van dramatische gebeurtenissen: broertje van dan 4 maanden overlijdt, oma overlijdt en haar vriendje maakt de verkering uit. E gaat tijdelijk bij stiefvader en broertje wonen, heeft alle problemen echter niet kunnen verwerken. Haar cijfers blijven op niveau, haar gedrag laat te wensen over (afwezig in de klas en grote mond). E wordt in zg. kansklas (klas voor probleemleerlingen) geplaatst en een paar maanden later (mei 2007) van school gestuurd. E heeft het gevoel dat zij ten onrechte de schuld van alles krijgt, E heeft moeite met gezag. E wil nu niets liever dan weer naar haar oude school gaan. E heeft weinig zicht op beroepsmogelijkheden. Vage plannen over weddingplanner. E is inmiddels 4 maanden thuis in afwachting van een nieuwe school. E heeft in het gezin een spilfunctie: zorgt voor zusje, moeder en de anderen ( regelt, redt en bemoedert ). Het getuige zijn van zware mishandeling van haar moeder door de vriend van haar moeder en het (weer gaan) wonen bij deze vriend heeft E ervaren als zeer onveilig. Ook school is een onveilige plek. De VSV-er vindt dat school had moeten ingrijpen, ondersteuning had moeten bieden bij het verwerken van de problemen thuis. Bovendien had school haar niet overal de schuld van moeten geven. Heeft moeite met de zelfwerkzaamheid van het vmbo (kansklas). De VSV-er heeft behoefte aan duidelijkheid en structuur. Niet VSV-er (L, vrouw, 17 jaar, autochtoon) L heeft slechte herinneringen aan de basisschool: veel gepest omdat ze dik was, geen goed contact met leraren. Ook thuis was het niet prettig: agressieve vader en daardoor ook slecht contact met moeder. Ook op het vo veel

7 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 6 ruzie met docenten en leerlingen. L werd door moeder naar een kleinere school, een groenschool, gestuurd (vanaf 3 e klas), en gaat bij haar opa en oma wonen. Weer veel problemen met docenten. Directeur greep niet in. Veel zelfwerkzaamheid, en dat past niet bij L. L heeft behoefte aan structuur en duidelijkheid. De zelfwerkzaamheid maakt haar onzeker. Het ging niet goed op de groenschool. L woont nu weer bij haar moeder en gaat naar het vmbo (Zorg en Welzijn). L zit nu op niveau 1, wil ook niveau 2 gaan doen. Contacten gaan nu goed. L gaat graag naar school. Moeder van L is sterke stimulans geweest om op school te blijven. Af en toe zijn er nog ruzies maar L weet er nu mee om te gaan. De vriend van L komt vaak bij haar thuis en is een grote steun voor haar. L is inmiddels ook flink afgevallen en heeft nu een goed gewicht (ze heeft een eetstoornis gehad). Na veel strubbelingen (bv pesten op school en onhandelbaar gedrag) is L nu op haar plek op het vmbo en heeft ze goed contact met haar mentor. Ze voelt zich prettig en thuis op de school. Achtergronden VSV-er en niet VSV-er Ervaring van de gebeurtenissen en de aanpak VSV-er Niet VSV-er Problemen thuis (instabiele en onveilige omgeving) geen adequate reactie op gebeurtenissen thuis geen goede oplossing geboden door de school geen ingrijpen (of te laat) van hulpverleners verbolgen over het feit dat ze van school is gestuurd en bang om naar school voor probleemkinderen gestuurd te worden Psychologische achtergrond emotioneel instabiel meisje gericht op de buitenwereld, aanpassen aan anderen boos (gefrustreerd) over onterechte beschuldigingen die zelfs leidden tot schorsing van school geen grip op eigen gedrag en leven gering zelfvertrouwen geen stimulerende omgeving matig alcoholgebruik (uitgaan, feestjes) matig drugsgebruik (blowen) Alcohol- en drugsgebruik Problemen thuis (instabiele en onveilige omgeving) geen adequate reactie van school op thuissituatie enigszins stimulerende omgeving (moeder en tegenwoordig ook mentor, steun opa en oma) blij dat ze door is gegaan met school momenteel een prettige, veilige school emotioneel redelijk stabiele vrouw steeds meer grip op eigen gedrag en leven redelijk positieve instelling toekomst: met kinderen werken (enige mate van) zelfvertrouwen enigszins stimulerende omgeving matig alcoholgebruik geen drugsgebruik Eindbevindingen Beide ondervraagden in uitgangssituatie 1 hebben te maken (gehad) met een onveilige en instabiele thuissituatie. Met de VSV-er gaat het in eerste instantie ondanks de vele problemen thuis - redelijk goed op (de basis)school. Door problemen thuis is ze snel afgeleid, ze gaat naar het vmbo. Dat gaat - na de zomer dat haar vermeende vader haar vertelde dat hij niet haar biologische vader is vanaf de 2 e klas in sterke mate minder. Voortdurende problemen thuis uitten zich in onhandelbaar gedrag en afwezigheid in de klas (afgeleid). Uiteindelijk wordt ze van school geschorst. Geen (noemenswaardige) begeleiding vanuit school of thuis gekregen. Wel goed contact met een mentrix van haar oude school. Nu thuis in afwachting van het rapport van school over naar welke school ze moet. Sterk gevoel onrechtvaardig te zijn behandeld, weinig grip op eigen leven. Woont met zusje en moeder die zwanger is, tijdelijke inwoning van tante met dochter.

8 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 7 De probleemsituatie thuis uitte zich ook bij de niet VSV-er in onhandelbaar gedrag op school. Bovendien kon zij niet opschieten met docenten en leerlingen (veel gepest). Ze is diverse keren van school veranderd (heeft veel structuur en duidelijkheid nodig) en is nu mede dankzij moeder en school op haar plek: goed contact met leerlingen en docenten (mentor). Ze wordt niet meer gepest. Bovendien krijgt ze haar eigen gedrag en haar eigen leven steeds meer onder controle waardoor ze makkelijker met problemen en ruzies om kan gaan. Woont met zusje en moeder en vriend van de moeder Casus 2 Casusbeschrijvingen VSV-er (E, vrouw, 22 jaar, autochtoon): E s ouders scheidden toen zij zes jaar was. Ze woonde afwisselend bij haar moeder en vader. Na de scheiding kreeg moeder al snel een nieuwe vriend. Deze man heeft haar tussen haar zesde en dertiende jaar seksueel misbruikt. Haar biologische ouders wisten hier al die tijd niets van af. Na vele ruzies thuis trad E naar buiten met het misbruik en kreeg moeders vriend een taakstraf. Moeder bleef echter bij deze vriend en trouwde er later ook mee. Voor E was het niet te begrijpen dat ze voor deze man koos en niet voor haar. E is uiteindelijk bij haar vader gaan wonen, waar ze een goede band mee heeft. Met haar moeder heeft E geen contact meer. School heeft E eigenlijk nooit leuk gevonden. Zowel op de basisschool als later op de mavo werd ze veel gepest, E had maar weinig vriendjes of vriendinnetjes. Ze voelde zich altijd een buitenstaander. Nog voor het examen werd het pesten zo erg dat E van school wegliep. De school zelf deed weinig om het pesten tegen te gaan. Hierna brak een onrustige tijd aan. E werkte af en toe, was echter ook vaak ziek en neerslachtig. Er is in het gezin weinig financiële armslag waardoor schulden zijn ontstaan en er regelmatig deurwaarders aankloppen. E heeft zich in 2006 nog wel ingeschreven op het ROC voor de opleiding verzorgende, maar kon het schoolgeld niet betalen. Alle gebeurtenissen uit het verleden en de zorgen uit het heden spoken voortdurend door haar hoofd. E heeft nu dan ook weinig toekomstverwachtingen, eerst moet het thuis financieel beter gaan en het overspannen en uitgeputte gevoel dat E heeft moet verminderen. School of werk is ver weg voor E. VSV-er (N, vrouw, 19 jaar, autochtoon): N woont sinds drie jaar bij haar oma, met haar ouders heeft ze geen contact meer. Deze zijn vier jaar geleden gescheiden. Op de basisschool is N veel gepest, ze had geen vriendinnetjes. Later werd ze zelf een pestkop. Op het vmbo hield haar moeder haar vaak thuis, omdat moeder wilde dat ze bij haar bleef en voor haar zorgde. N is na overleg tussen school, moeder en haar zelf, tijdelijk op een project geplaatst voor moeilijke kinderen. In deze tijd gaat N veel blowen, en beleefde ze haar coming-out. N bleek op meisjes te vallen, maar dat werd door haar ouders niet geaccepteerd. Uiteindelijk gaat N naar diverse opvangvoorzieningen, hier voelt N zich beter thuis. Thuis echter gaat het helemaal mis, moeder gebruikt ondertussen drugs en komt met drugsverslaafden en alcoholisten thuis. Oma grijpt in en N wordt door tussenkomst van de kinderbescherming en de rechter bij oma geplaatst. N gaat op haar 17 de een ROC-opleiding volgen, niveau 1. Inmiddels heeft ze hier het diploma voor gehaald, echter voor een zorgopleiding die ze wil gaan doen heeft ze een vmbo-diploma nodig en dat heeft N niet. N werkt nu fulltime bij een supermarkt, maar is aan het uitzoeken hoe ze alsnog aan de opleiding kan beginnen. N is een doorzetter, die in feite tegen de omstandigheden in, toch een diploma behaalde en nu wil doorstuderen.

9 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 8 Niet VSV-er (T, vrouw, 19 jaar, autochtoon): T heeft tot haar achtste jaar heftige dingen meegemaakt in haar thuissituatie. Moeder was psychisch niet in orde. T heeft eigenlijk altijd bij opa en oma gewoond. Tot haar achtste had T nog wel contact met moeder, na rechterlijke tussenkomst mocht T definitief bij opa en oma blijven wonen en heeft ze het contact met haar moeder verbroken. Met haar biologische vader heeft T nooit contact gehad. Op school is T veel gepest en had ze veel moeite met leren. In haar ogen deed de school daar weinig aan. T is dan ook op een MLK-school terecht gekomen. Op het voortgezet onderwijs (vmbo) ging het een stuk beter, T werd niet meer gepest maar ze had nog wel moeite om mensen te vertrouwen. Dit verbeterde vanaf leerjaar drie, nadat ze professionele hulp van o.a. maatschappelijk werk had ontvangen. Toen kreeg ze ook een aantal goede vrienden. T heeft haar vmbodiploma gehaald, ondanks dat men op school dacht dat ze dit nooit zou halen. Hierna heeft ze in één jaar op het ROC niveau 2 gehaald, helpende welzijn. Dit heeft haar veel zelfvertrouwen gegeven. Momenteel volgt ze op niveau 3 de opleiding pedagogisch werk. Het eerste jaar was wel moeilijk, doordat de stage tegenviel. Ze kreeg veel conflicten met haar begeleidster. T dacht er toen over om te stoppen, maar deed dat niet omdat ze heel graag de opleiding wilde afmaken. Ook haar vrienden raadden haar aan niet te stoppen, nu ze al zo ver was gekomen. Achtergronden VSV-ers en niet VSV-er Ervaring van de gebeurtenissen en de aanpak VSV-er E VSV-er N Niet VSV-er Probleem: traumatische thuissituatie Schuldgevoel door naar buiten treden met misbruik door vriend van haar moeder. Zware klap dat moeder desondanks koos voor vriend en niet voor haar. Verlangen naar rust en stabiliteit in haar leven. Pesten is door school niet goed opgepakt. Kwetsbaar Door misbruik kampt E met lichamelijke en psychische problemen. Teruggetrokken en weinig vertrouwen in mensen. Zorgzaam en verantwoordelijkheidsgevo el voor zichzelf en directe omgeving. Probleem: relatie met moeder Ongelukkig bij claimende en obsessieve moeder. Uithuisplaatsing bij oma (die haar wel steunt) bracht eindelijk rust. Problemen met ouders die homoseksualiteit niet accepteren. ROC heeft goed begeleid en ondersteund. Schoolwisselingen volgens N te wijten aan eigen gedrag. Trots op goede cijfers en diploma ROC Psychologische achtergrond Moeilijk aanpassen, zet zich af tegen buitenwereld. Op ROC geleerd eigen gedrag te beheersen. Doorzetter met ambities Neiging tot internaliseren van problemen Probleem: traumatische thuissituatie Problemen met moeder leidden tot slechte schoolprestaties en concentratieproblemen. Verbreken contact met moeder werkte bevrijdend. Blij dat ze definitief bij haar opa en oma mocht wonen. Trots dat ze zo ver is gekomen op school, gemotiveerd om verder te leren. Professionele hulp (o.a. faalangsttraining), steun van school en vrienden hielpen veel. Redelijk stabiel en voldoende zelfvertrouwen mede dankzij schoolsuccessen Realistisch beeld op verleden Durft voor zichzelf op te komen Wil zich graag bewijzen door diploma op niveau 3 te halen.

10 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 9 Veel faalangstiger en minder emotioneel stabiel dan N en T Matig alcoholgebruik Matig drugsgebruik Alcohol- en drugsgebruik Matig alcoholgebruik Geen drugsgebruik meer Matig alcoholgebruik Geen drugsgebruik Eindbevindingen De drie jongeren komen allemaal uit een broken-home situatie en zijn voor het grootste deel van de tijd niet bij hun biologische moeder opgegroeid. Het was vaak een zware en lange strijd om een stabiele en rustige thuissituatie te creëren, wat zeker invloed heeft gehad op de schoolprestaties van alledrie. VSV-er E neemt haar verleden, en zeker ook de huidige problemen, nog dagelijks met zich mee en kon en kan zich daardoor niet inzetten voor school. Zij is ook niet door derden geholpen hierbij, heeft zelf veel moeten uitzoeken. Niet VSV-er T daarentegen is met hulp van de hulpverlening, oma en vrienden de problemen grotendeels te boven gekomen en is met name door vrienden gestimuleerd om door te gaan met haar opleiding. VSV-er N valt hier wat tussenin: de uithuisplaatsing heeft haar veel goeds gedaan, echter ze is verder alleen goed begeleid door school om de opleiding af te ronden. Professionele (GGZ-)hulp heeft ze niet ontvangen/gevraagd. 2.2 Schoolklimaat/pesten/ruzies De jongeren in de onderstaande beschrijvingen voelen zich niet thuis in het schoolklimaat. Ze worden gepest en/of hebben ruzies met leerkrachten en/of leerlingen Casus 1 Casusbeschrijvingen VSV-er (H, man, 17 jaar, autochtoon): H s ouders zijn, toen hij 14 was, gescheiden. H woont nu bij zijn vader. Zijn oudere zus en jonger broertje wonen bij zijn moeder. Tot zijn veertiende ging alles op de vo-school goed, H ging met plezier naar school en had veel vrienden. Na de scheiding ging het langzaam bergafwaarts op school. H ging steeds vaker om met verkeerde vrienden en er ontstonden problemen op school. Hij haalde allerlei streken uit op school, kwam vaak te laat of helemaal niet, maakte geen strafwerk e.d. Uiteindelijk is H om deze reden van school gestuurd, waarna hij op een MLK-school is terechtgekomen. Vanaf het begin op de nieuwe school werd H gepest, waardoor hij zeer angstig en depressief werd. Verzoeken om overplaatsing naar een andere klas werden niet gehonoreerd. Op een dag werden de bedreigingen zo ernstig dat H is weggelopen van school. H zakte weg in een zware depressie. Vanwege zelfmoordneigingen is H opgenomen geweest in een crisiscentrum. Na ontslag is H gaan meereizen met de kermis, dit is wat hij het liefst doet. Momenteel volgt H, onder rechterlijke dwang, een opleiding op een ROC (horeca), maar dit bevalt niet echt. Hij is bang weer gepest te gaan worden, en om terug te vallen in zijn depressie. Daarbij kan hij nu niet doen wat hij zo leuk vond: meereizen met de kermis. Niet VSV-er (N, man, bijna 15 jaar, autochtoon): In groep 3 van het basisonderwijs scheidden zijn ouders, N woont bij zijn vader. Zijn zus verblijft momenteel in een internaat. N heeft geen contact met moeder. In groep 4 gaat N, wegens gedragsproblemen, naar het speciaal basisonderwijs. Op het voortgezet onderwijs begint hij op het VMBO, de kaderberoepsgerichte leerweg. N heeft nog steeds moeite om zijn gedrag in de hand te houden. N ervaart vechten en ruziemaken als iets waar hij niet veel aan kan doen. Deze dingen overkomen hem gewoon, hij is nu eenmaal vaak aanwezig bij ruzies en

11 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 10 vechtpartijen, zowel op school als buiten school. Het lijkt wel alsof hij hier een bepaalde aantrekkingskracht voor heeft. Hij is niet al te trots op zijn gedrag, maar vanwege dit explosieve gedrag kan hij zich slecht in bedwang houden. In de huidige voorziening voelt hij zich veel serieuzer genomen. De docenten besteden aandacht aan hem. Dat was op de vo-school niet het geval, vond hij. Omdat N heeft gevochten met een klasgenoot is hij geschorst, en daarna naar de Time Out voorziening (verbonden aan de school zelf) gestuurd. N had al eerder gevochten met andere leerlingen. N is tot nu toe erg tevreden met de Time Out. Hij voelt zich hier serieus genomen, wat voor hem een belangrijke drijfveer is om zich beter in te zetten. Hij hoopt dan ook snel teruggeplaatst te kunnen worden in een reguliere klas. Maar dan wel in een andere klas kan omdat het risico bestaat dat het weer fout gaat. N koestert nog steeds wrokgevoelens jegens de leerlingen met wie hij heeft gevochten, en is bang dat als hij weer bij ze in de klas zit het weer fout gaat. N is gemotiveerd om een diploma halen, omdat dit van groot belang is om later een goede baan te vinden. Bovendien wordt de opleiding steeds praktischer. Achtergronden VSV-er en niet VSV-er Ervaring van de gebeurtenissen en de aanpak VSV er Niet VSV er aanvankelijk gedragsproblemen later wordt hij gepest en krijgt hij zware depressie geen begrip of adequate reactie op gedragsproblemen thuis, op school en in crisiscentrum geen goede oplossing door de school voor pestgedrag van anderen geen veilige omgeving op school Psychologische achtergrond emotioneel weinig stabiel komt niet vriendelijk over, maar is niet vijandig tegen zijn omgeving: past zich graag aan binnenvetter, praat niet graag over zijn problemen en vermijdt deze liever ervaart bij negatieve ervaringen veel stress wat kan doorslaan naar depressiviteit slechte werkhouding en kan zich moeilijk concentreren gemiddeld twee keer per maand alcohol geen drugsgebruik Alcohol- en drugsgebruik gedragsproblemen met name vechten en ruzie maken adequate reactie van school op gedragsproblemen (time-out voorziening) veilige omgeving met veel aandacht voor problemen op time-out voorziening voelt zich serieus genomen door medewerkers van de time-out voorziening emotioneel iets stabieler dan de VSV-er (maar nog onder gemiddelde). kan vrij explosief zijn, met name wanneer dingen niet gaan zoals hij wil komt vriendelijk over en is erg gericht op de anderen zoekt bij negatieve ervaringen de fout niet bij zichzelf maar bij anderen slechte concentratie, maar wel een goede werkhouding: is ambitieus en wil graag leren (mits praktisch relevant) gemiddeld twee keer per week alcohol geen drugsgebruik Eindbevindingen Beide jongeren hebben een problematische achtergrond. Ze beide hebben een verstoorde thuissituatie (gescheiden ouders) en vertoonden probleemgedrag op hun VO-school. De VSV-er kon het niet meer opbrengen om terug te gaan naar school en heeft deze uiteindelijk ook verlaten. Bij hem zijn de problemen sterk naar binnen gekeerd en hij heeft veel last gekregen van pesten op school. N daarentegen is voordat hij kon uitvallen op een Time Out-project geplaatst, waar hij gemotiveerd is geraakt om zijn diploma te halen.

12 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 11 De VSV-er is op zijn vervolgschool langdurig gepest, wat heeft geleid tot een depressie en zelfmoordneigingen. Hij is zeer naar binnen gericht, vertoont veel vermijdend gedrag. De niet VSV-er daarentegen is juist erg naar buiten gericht, zoekt actief ruzies op en schuwt niemand. Hij vraagt om aandacht terwijl de niet VSV-er zich meer terugtrekt en onzichtbaar wordt. Dit speelt waarschijnlijk een rol bij het (wel of niet) uitvallen van school, en bij de verdere begeleiding en/of hulpverlening. De VSV-er verdwijnt en gaat bijvoorbeeld alleen onder dwang weer naar school en niet meer omdat hij hiervoor primair gemotiveerd is. De VSV-er staat open voor begeleiding, en pas als hij deze in orde vindt is hij bereid zijn gedrag te veranderen of aan te passen. Zijn schreeuw om aandacht wordt gehoord, terwijl de niet VSV-er weinig aandacht vraagt en dus krijgt hij deze ook niet (op tijd). De VSV-er lukt het om op deze manier binnen school te blijven, hoewel zijn gedrag wel risico s meebrengen om op latere leeftijd alsnog uit te vallen. Voor de niet VSV-er was de enige manier om aan zijn problemen te ontsnappen de opleiding te verlaten, en als het aan hem lag, om er niet meer terug te keren Casus 2 Casusbeschrijvingen VSV-er (E, man,19 jaar, autochtoon): E heeft nare herinneringen aan de basisschool, had geen vrienden, werd vanaf groep 4 gepest, met veel fysiek geweld, waardoor hij al zijn zelfvertrouwen kwijt raakte. De school ondernam vrijwel geen actie. E kreeg havo advies, maar koos voor vmbo omdat hij de mensen daar leuker vond. De eerste twee jaar op het vmbo verliepen rustig. Toen veranderde hij van school omdat de richting die hij wilde niet op zijn eigen school werd aangeboden. In die periode ontwikkelde hij een voorkeur voor rock/metal muziek en ging op school deel uitmaken van een groepje rock/metal fans. Op dezelfde school zat een andere groep van rap-fans, buitenlanders zoals E ze noemt. (binnen de jongerencultuur is rock/metal witte en rap zwarte muziek). De twee groepen raakten verwikkeld in hoogoplopende conflicten en vechtpartijen. E geeft aan zelf nooit met geweld te zijn begonnen, maar dat hij wel verbaal sterk was en dat ook een uitdaging ( fun ) vond. Zijn groepje werd steeds aangevallen en hij was dan wel het zwaarste mikpunt. E vond school wel belangrijk, behaalde zijn vmbo-diploma op zestienjarige leeftijd en ging door naar ROC detailhandel. Ook hier kreeg hij veel ruzies en gevechten met buitenlanders, waar hij nu bovendien alleen voor stond. De school greep niet in, ook niet op verzoek van E s ouders. Wel heeft een schoolmentor E aangeraden naar maatschappelijk werk te gaan en E is zeer blij met de hulp die hij daar kreeg, zijn zelfvertrouwen groeide sterk. Maar het pesten en vechten hadden er wel voor gezorgd dat E steeds minder zin in school kreeg en dat hij ging spijbelen. Zijn schoolprestaties hebben daar zo onder geleden dat E, in overleg met zijn schoolmentrix, tijdelijk stopte met de opleiding. E kon direct vier dagen per week komen werken bij McDonalds en dat beviel hem zo goed dat hij niet meer terug naar school is gegaan. Het voelde als een opluchting.

13 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 12 Niet VSV-er 1 (S, vrouw, 19 jaar, autochtoon): S werd in groep 3 van de basisschool gepest omdat ze er anders uit zag met haar zelfgemaakte kleding en omdat ze meer naar jongens dan naar meisjes trok. Ze ging de strijd aan (fysiek). In groep 4 ging ze naar een andere basisschool, waar ze meteen liet zien dat er met haar niet te sollen viel en het ging veel beter op die school. In groep 8 werd haar moeder ziek en haar klasgenootjes hebben haar toen gesteund. S kreeg een havo/vwo advies. Toen zij net begon in de brugklas overleed haar moeder. S nam de zorg op zich over haar driejarige broertje (haar oudere broer en twee zussen waren al het huis uit). Ze had daardoor weinig tijd voor schoolwerk, werd eerst teruggezet naar het havo en na het eerste jaar naar het vmbo (TL). Haar vader wilde dat zij havo ging doen vanwege haar goede cijfers. Maar S vond het goed dat ze zo school en zorg goed kon combineren. School was voor haar een rustpunt. Na twee jaar ging ze bij een oom en tante in een andere stad wonen en ook naar een andere middelbare school. Ze ging daar driemaal per week uit en ziet dat zelf als een tijd waarin ze een beetje inhaalde wat ze daarvoor had gemist. Halverwege het vierde (examen-)jaar keerde ze weer terug naar haar vader vanwege conflicten met haar oom, die regels stelde welke botsten met de zelfstandige S. Ze behaalde het vmbo-diploma op (weer een andere) school en ging meteen door naar het ROC om de opleiding te doen waarvan zij al lange tijd droomde: doktersassistente. Ook deze opleiding kon zij gemakkelijk aan. In het eerste jaar ervoer ze een afstand tussen zichzelf en de andere leerlingen die zij kinderachtig vond, met een ander, minder volwassen denkpatroon. Haar kledingstijl (niet modieus) was voor sommige andere leerlingen aanleiding om vervelende opmerkingen te maken. Dat jaar heeft ze met de gedachte gespeeld te stoppen met school. Door tussenkomst van een schoolloopbaanbegeleider is dat voorkomen. Zijn gesprekken waren cruciaal voor haar, geeft ze zelf aan. Hij zorgde dat S beter contact kreeg op school, ze ging naar een klas met leerlingen die leuker met elkaar omgingen, met een meer gevarieerde achtergrond. Ze zit nu in het laatste jaar en is absoluut van plan het mbo-diploma te behalen. Daarna wil ze gaan werken als doktersassistente en een cursus oosterse geneeskunde gaan doen. Haar droom is een eigen praktijk te beginnen, samen met een vriendin. Achtergronden VSV-er en niet VSV-er wordt gepest, ruzies en vechtpartijen spijbelen Ervaring van de gebeurtenissen en de aanpak VSV-er Niet VSV-er wordt gepest geen aansluiting bij klasgenoten scholen treden niet op tegen het pesten scholen grijpen in bij pesten voelt zich door onderwijzers en leraren niet gesteund schoolloopbaanbegeleider grijpt adequaat en associeert school met pesten en geweld op cruciaal moment in maatschappelijk werk zorgt voor groei zelfvertrouwen schoolmaatschappelijk werk heeft ze veel aan gehad Psychologische achtergrond weinig zelfvertrouwen veel zelfvertrouwen moeite met leggen van sociale contacten heeft uitermate sterk het gevoel dat zij haar de gebeurtenissen overkomen hem leven zelf kan sturen heeft niet het gevoel controle te hebben over zijn is gewend verantwoordelijkheid te nemen leven past zich niet snel aan anderen aan past zich niet adequaat aan heeft ambitie, weet wat ze wil bereiken Alcohol- en drugsgebruik Alcoholgebruik alleen bij gelegenheden Geen drugsgebruik Alcoholgebruik matig Is tegen drugsgebruik

14 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 13 Eindbevindingen Beide jongeren werden al op jonge leeftijd op school gepest. De niet VSV-er S werd op de basisschool in groep 3 gepest vanwege haar afwijkende (zelfgemaakte) kleding. E werd al vanaf de eerste basisschooljaren gepest, maar pas op latere leeftijd was dat vanwege zijn afwijkende kledingstijl (rock/metal). Beide jongeren hebben goede cognitieve capaciteiten: E kreeg een havo-advies en S een havo/vwo advies. Beiden hebben echter bewust gekozen voor een lager schooltype. E omdat hij verwachtte meer sociale aansluiting op de vmbo-school te vinden ( de mensen daar waren leuker ) en S omdat zij zo de zorgtaken voor het gezin, nadat haar moeder overleed, makkelijker aankon. Het verschil in schoolcarrière tussen de twee jongeren is, dat er bij de niet VSV-er S al direct werd opgetreden en besloten tot overplaatsing naar een andere school in groep 4, waardoor de periode van pesten op de basisschool beperkt is gebleven tot een jaar. Ook later in haar schoolcarrière als het mis dreigt te gaan, grijpt een schoolloopbaanbegeleider adequaat in. Bij de VSV-er E is echter nooit ingegrepen door de school. E verwijt de scholen waar hij op heeft gezeten laksheid ten aanzien van het pesten en de vechtpartijen. De twee jongeren zijn verschillend omgegaan met het pesten. De niet VSV-er leert al in groep 4 om van zich af te bijten en weigert zich op het mbo aan te passen aan kinderachtige klasgenoten. De VSV-er daarentegen probeerde voortdurend aansluiting te vinden, door te kiezen voor het vmbo (i.p.v. havo) vanwege de leukere mensen, en voor een afwijkende kledingstijl wellicht om aansluiting te krijgen bij een (sub-cult) groepje op zijn nieuwe school. Het verschil tussen de twee jongeren is dat de niet VSV-er zeer sterk het gevoel heeft dat zij zelf verantwoordelijk is voor haar leven en daar ook controle over heeft, terwijl bij de VSV-er het zelfvertrouwen minimaal is. Hij neemt geen eigen verantwoordelijkheid: de dingen overkomen hem. Hij geeft school definitief op als hij zijn groepje kwijt is op de nieuwe school, want alleen redt hij het niet Casus 3 Casusbeschrijvingen VSV-er (Q, man, 15 jaar, autochtoon): Op de basisschool had Q een goede relatie met leerkrachten en leerlingen, ook al was hij snel afgeleid. Op het vmbo kwam hij in een drukke klas. Hij wilde graag bij de groep horen en deed dat door hen te overtreffen met storend gedrag. Hij kreeg daardoor de reputatie van zeer lastige leerling. In de tweede klas escaleerde dit: Q kwam terecht in een neerwaartse spiraal van officiële waarschuwingen, enorme discussies met docenten en agressief en bedreigend gedrag. Uiteindelijk werd hij een dag geschorst: op dat moment besloot Q dat hij niet langer op deze school wilde blijven en hij bleef vier weken thuis. Na die vier weken bracht een gesprek met een leerplichtambtenaar hem ertoe weer terug naar school te gaan, maar na een week ging hij weer spijbelen en kan hij de motivatie voor school niet meer opbrengen. Hij besloot niet meer terug te gaan naar school en bleef twee maanden thuis. Daarna had hij opnieuw een gesprek met de leerplichtambtenaar die met het voorstel kwam om naar een tijdelijke opvangvoorziening te gaan. Het is de bedoeling dat Q zes maanden op deze voorziening les krijgt en dat er dan naar een nieuwe school gezocht wordt. Het bevalt Q daar goed: hij voelt zich prettig op deze school, krijgt ruimte en begrijp van de docenten en heeft veel vrienden gemaakt. Q beseft dat hij een tweede kans krijgt, die hij met beide handen grijpt om een diploma te kunnen halen. Hij is zich inmiddels aan het oriënteren op verschillende beroepen en opleidingen. Q s ouders zijn gescheiden en hij woont bij zijn moeder. Niet VSV-er (E, man, 15 jaar, autochtoon): Op de basisschool had E het erg naar zijn zin en gedraagt hij zich goed. Wel had hij een aanzienlijke leesachterstand. Op de middelbare school moest hij erg wennen omdat de school groter en drukker is, waar E in

15 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 14 meeging: hij bezweek voor de groepsdruk in de klas en werd een lastige leerling. Ook werd bij hem dyslexie geconstateerd, waar de school hem overigens wel goed mee begeleidde. In de loop van het tweede jaar van het vmbo werd E s gedrag steeds gewelddadiger en bedreigender voor docenten. De school heeft hem meermaals gewaarschuwd, maar zijn gedrag bleef slecht en zijn cijfers werden steeds slechter. In de tweede klas gaat hij naar een Reboundgroep. Vanuit die groep heeft hij regelmatig contact met zijn oude school en inmiddels gaat hij een dag per week weer naar zijn oude school toe, maar in een nieuwe klas. E werd bij dit alles door zijn ouders goed opgevangen, begeleid en gestimuleerd om wel door te gaan met school en een diploma te halen. Niet VSV-er (D, man, 16 jaar, allochtoon): Op de basisschool had D veel problemen: ruzies, gedragsproblemen en moeite met leren. Vanaf groep 4 is hij naar een speciale school gegaan. Door harde hand van zijn ouders (straf, huisarrest) en goede begeleiding op de speciale school leerde hij zijn slechte gedrag af. Op het vmbo koos D aanvankelijk voor de opleiding tot elektricien, maar dat boeide hem niet. Daarom wilde hij overstappen naar een andere richting, maar volgens de school was hij daarvoor te laat en kon dat niet meer. Ondanks zijn gevoel dat hij onrechtvaardig werd behandeld, zit hij inmiddels in het vierde jaar, heeft hij niet zoveel ruzie meer, maar wel gedragsproblemen en concentratieproblemen. In de klas wordt hij bijna altijd apart gezet. Ondanks dat hij met tegenzin naar school gaat, wil hij per se zijn diploma halen. Uiteindelijk wil hij gaan werken in de beveiliging, net als een van zijn zussen. Achtergronden VSV-er en niet VSV-ers Ervaring van de gebeurtenissen en de aanpak VSV-er Q Niet VSV-er E Niet VSV-er D Probleem: Gedragsproblemen Q is zich bewust van zijn wangedrag en zijn korte lontje, maar vindt dat zijn reputatie slechter is dan zijn gedrag. Q ziet de tijdelijke voorziening als een tweede kans die hij met beide handen aangrijpt. Q is vastberaden zijn diploma te halen en heeft geen behoefte meer om te spijbelen. Concentratieproblemen Impulsief, heeft zijn gedrag (woede, agressie) vaak niet in de hand Meeloper: gevoelig voor Probleem: Gedragsproblemen Dyslexie Spijt van de gemaakte keuzes. Besef dat diploma nodig is om het te kunnen redden: Zelfs bij de AH heb je tegenwoordig een diploma nodig. E heeft het naar zijn zin op de tijdelijke voorziening. Gevoel dat hij met een schone lei kan beginnen in nieuwe klas op zijn oude school. E besteedt meer tijd aan zijn huiswerk en daardoor vindt hij school ook leuker. E is blij met de steun en het vertrouwen van zijn ouders Duidelijk toekomstbeeld: automonteur worden Psychologische achtergrond Kan agressief zijn Impulsief en lijkt niet in staat om van te voren goed te kunnen inschatten wat de uitkomsten kunnen zijn van een bepaalde Probleem: Gedrags- en concentratieproblemen Voelt zich onrechtvaardig en ongenuanceerd behandeld door docenten / school Familie is belangrijk Storend dat hij het imago heeft van lastige leerling Wordt altijd apart gezet in de klas, maar vindt dat prettig Gaat met tegenzin naar school: vindt de opleiding niet leuk en de docenten te streng Nooit getwijfeld aan stoppen met school: het moet van zijn ouders en je hebt een diploma nodig. Is zich ervan bewust dat hij zijn gedrag niet goed in de hand heeft Snel afgeleid, druk, ongeconcentreerd. Agressiviteit

16 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 15 sociale druk en wil graag aardig gevonden worden door zijn vrienden. Erg zoekende naar wat hij wil Geen binnenvetter Geen alcoholgebruik en geen drugsgebruik (wil er niet aan beginnen) actie Laat zich snel door het gedrag van anderen leiden en wil graag bij de groep horen Zijn dyslexie maakt hem onzeker en faalangstig Alcohol- en drugsgebruik Geen alcoholgebruik en geen drugsgebruik (want enthousiast basketballer). wel overwonnen. Zeer doelbewust: hij wil beveiliger worden en dat zal hem lukken ook Zoekt de mensen op die hij graag mag (familie, vrienden) Geen alcoholgebruik en geen drugsgebruik (uit overtuiging) Eindbevindingen Alle drie de beschreven jongens zijn impulsief en hebben de neiging tot agressief gedrag (gehad). Alle drie beseffen ze ook terdege dat een diploma noodzakelijk is om te kunnen overleven op de arbeidsmarkt. Verschillen zijn er ook: Q en E hebben zich erg laten meevoeren door klasgenoten die een slechte invloed hadden. Zowel Q als D vinden dat zij een slechtere reputatie hebben dan ze eigenlijk verdienen. De grote overeenkomst tussen de beide niet VSV-ers in vergelijking met de VSV-er is het stabiele thuisfront. De ouders van D hebben hem al op jonge leeftijd streng aangepakt en hebben zodanig veel overwicht op hun zoon dat hij er nooit aan heeft gedacht te stoppen met zijn opleiding. Ook de goede voorbeelden van zijn zussen werken positief. De ouders van E steunen hem enorm: ze vangen hem goed op en hebben hem er goed van doordrongen hoe belangrijk het halen van een diploma is. Daarentegen moet VSV-er Q de motivatie voor school veel meer uit zichzelf halen. Daarnaast hebben niet VSV-ers E en D een heel duidelijk toekomstideaal (automonteur respectievelijk beveiliger worden), terwijl VSV-er Q niet goed weet wat hij wil en (nog) geen duidelijk toekomstperspectief heeft. 2.3 Schoolprestaties/verkeerde schoolkeuze De jongeren in de onderstaande beschrijvingen hebben een opleiding gekozen die niet aansluit bij hun capaciteiten of bij hun interesses. Ze ervaren problemen als tegenvallende prestaties, zittenblijven en/of zakken voor het examen Casus 1 Casusbeschrijvingen VSV-er (X, vrouw, 20 jaar, autochtoon): X heeft de basisschool zonder problemen doorlopen. Wel heeft ze een extra jaar groep 3 gedaan omdat ze eigenlijk een jaar langer had moeten kleuteren. Na de basisschool had X het liefst iets met sport willen doen, maar door een knieblessure was dat uitgesloten. Dat dit niet kon vond ze heel erg jammer. X heeft toen op het vmbo voor de richting economie gekozen, omdat iets met boekhouden haar wel ook wel leuk leek. Na vier jaar haalde ze haar diploma met goede cijfers. Na het vmbo wist X niet wat ze moest gaan doen: ze had wel allerlei informatie over beroepen en opleidingen gelezen, maar er was niet iets wat haar echt aansprak. Uiteindelijk heeft ze op het ROC de hotelrichting gekozen, omdat ze toch iets moest doen. Omdat niveau 4 voor haar te hoog was is ze na 8 maanden weer gestopt. X vond de ondersteuning vanuit de ROC ook te mager, er werd teveel zelfstandigheid van haar verwacht en men hielp haar niet op weg. X solliciteerde bij de marine en werd aangenomen, maar na een week opleiding was ze weer thuis wegens heimwee en ook omdat ze moeite had met de mannenwereld. Hierna heeft ze diverse kleine baantjes gehad. Uiteindelijk besloot ze (via een uitzendorganisatie) een opleiding in de detailhandel te combineren met werk. Maar omdat ze niet direct over een

17 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 16 leerplek beschikte kon ze niet starten met de opleiding. Volgend jaar hoopt ze alsnog met de opleiding detailhandel te kunnen starten, ze heeft nog voldoende tijd om een leerplek te vinden. Ze weet alleen nog niet zo goed hoe ze dit moet aanpakken, ze zou hier meer ondersteuning bij willen krijgen. X realiseert zich terdege dat ze een mbo-diploma moet hebben om later een leuke baan te vinden. Momenteel heeft ze geen werk, op de sollicitatiebrieven die ze verstuurt komt vaak geen, of een afwijzende reactie. Niet-VSV-er (P, man, 18 jaar, autochtoon): P was op de basisschool een gemiddelde leerling, een rustige en timide jongen. Op de middelbare school moest P erg wennen, het eerste jaar was best lastig. Hij had dat eerste jaar weinig vrienden. P stroomde door naar de havo. In de loop van het tweede jaar begon P moeite te krijgen met het lesniveau, zijn cijfers zakten snel. P werkte er hard voor maar het lukte hem gewoon niet. De school adviseerde om verder te gaan op het vmbo. Ondanks dat hij hier weer opnieuw moest wennen haalde hij nog vrij makkelijk zijn vmbo-diploma (theoretische leerweg). Vervolgens begon hij op het ROC met de opleiding Multimedia. Op deze opleiding werd veel in groepsverband gewerkt, maar dit beviel hem niet echt: hij hield geen overzicht over wat de andere leerlingen deden, raakte achter in de stof en voelde ook een achterstand in vergelijking met de klas. Vroeg in het tweede jaar is P naar de studieloopbaanbegeleider gestapt met zijn problemen. Dit ook mede op aanraden van zijn ouders. In overleg is besloten te stoppen met deze opleiding. P had een alternatief: de opleiding projectbewaking bij de Koninklijke Luchtmacht. Hij kwam echter niet door de selectieprocedure. P wist toen niet meer wat hij nu moest gaan doen. Hij wil niet met school stoppen omdat een diploma zeer belangrijk is voor hem. Via zijn eerdere studieloopbaanbegeleider kwam P in een begeleidingstraject terecht waar hij enkele interessetests deed. Hierdoor is P op het ROC terechtgekomen, met een stage op een ICT-afdeling. Deze snuffelstage is vooral bedoeld om uit te vinden of ICT iets voor hem is: hij maakt van dichtbij mee hoe de ICT-opleiding eruit ziet en of deze bij hem past. Tot nu toe is P hier erg enthousiast over, de kans is dan ook groot dat hij de ICTopleiding zal gaan volgen. Achtergronden VSV-er en niet VSV-er Ervaring van de gebeurtenissen en de aanpak VSV er Niet-VSV er Verkeerde beroepskeuzes Teleurstelling door het (wegens blessures) niet kunnen volgen van de gewenste sportopleiding Spijt over mislukken van diverse opleidingen Begeleiding en voorlichting vanuit de opleidingen schieten tekort Gevoel dat solliciteren zinloos is door afwijzingen Stelt anderen verantwoordelijk voor negatieve zaken (verkeerde keuzes, ontbreken van hulp) en ziet niet hoe ze zelf een positieve wending kan geven aan dingen Afwachtende houding, weinig zelfvertrouwen Pogingen om zelf sturing te geven aan eigen leven mislukken vaak Moeite met het maken van keuzes Binnenvetter, voelt zich niet erg sociaal Psychologische achtergrond Kiezen van de juiste opleiding Besef dat in groepsverband werken niet bij hem past Teleurstelling na afwijzing voor opleiding bij de luchtmacht Tevredenheid over begeleiding studiebegeleider en ouders Enthousiasme over snuffelstage ICT Voelt zich verantwoordelijk voor eigen schoolkeuzes en achterstand Verlegen en weinig assertief, neiging tot faalangst Reëel zelfbeeld Gemotiveerd en ambitieus (wil uiteindelijk naar hbo) Emotioneel stabiel Past zich aan anderen aan, zet zich niet af

18 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 17 betrokken bij anderen Moeilijk omgaan met teleurstellingen zeer matig alcoholgebruik geen drugsgebruik Alcohol- en drugsgebruik tegen omgeving geen alcoholgebruik geen drugsgebruik Eindbevindingen De schoolproblemen van zowel X als P hebben primair te maken met verkeerde schoolkeuzes. Voor X begint dit al bij aanvang bij het voortgezet onderwijs, als zij door fysieke problemen niet de opleiding kan gaan doen die ze het liefst wilde doen. X begint aan een aantal opleidingen maar kan nergens haar draai vinden, het lukt haar niet om iets af te ronden. Ze hoopt dat, wanneer ze een leerplek heeft gevonden, ze een detailhandelopleiding kan gaan volgen. P heeft pas op het mbo werkelijk last van een verkeerde opleidingskeuze, hoewel de overgang van het havo naar vmbo ook niet makkelijk was. Op het mbo valt P al snel uit, maar blijft door intensieve begeleiding toch in het onderwijs. X daarentegen is weinig ondersteund (heeft hier ook niet om gevraagd) bij het zoeken naar de voor haar juiste opleiding, en valt uit. Aannemelijk is dat het krijgen van de juiste begeleiding (en op het juiste moment) een cruciale rol heeft gespeeld bij het wel of niet uitvallen van school bij deze twee jongeren. X heeft geen positieve ervaringen wat betreft begeleiding, terwijl P deze wel heeft. P bleef hierdoor gemotiveerd om verder te kijken, X ontwikkelde een afwachtende houding en de motivatie verdween langzaam. X vindt vooral dat anderen verantwoordelijk zijn voor (negatieve) zaken, terwijl P veel meer eigen verantwoordelijkheid voelt en neemt. P is het dan ook, met de juiste begeleiding, gelukt om een vervolgopleiding te zoeken die bij hem past. Voor X is het afwachten of het haar zonder begeleiding lukt een leerplek te vinden, om alsnog aan een opleiding te beginnen Casus 2 Casusbeschrijvingen VSV-er (N, vrouw, 21 jaar, autochtoon): N heeft de basisschool zonder problemen doorlopen. Ze had goede rapporten, ging met plezier naar school en had veel vriendinnen. Bij de overgang naar het voortgezet onderwijs kreeg ze een mavo/havo advies en koos voor de mavo omdat ze havo te hoog gegrepen vond. N volgt uiteindelijk 2 jaar een mavo-opleiding. Ze spijbelt regelmatig omdat ze met name rekenen en wiskunde niet leuk vindt, ook omdat de opleiding haar te onduidelijk is en tot slot omdat haar vriendinnen ook spijbelen. N wil secretaresse worden en besluit uiteindelijk samen met de school om naar het VMBO te gaan, richting economisch/administratief, niveau 3/4. Ze begint weer in de 1 e klas. Ze spijbelt niet meer en heeft het erg naar haar zin, omdat ze het gevoel heeft ergens naar toe te werken. Uiteindelijk behaalt ze haar diplom cum-laude, waar ze trots op is. Ze kiest op het MBO voor de secretaresseopleiding omdat ze dat al een tijd wil. Het valt N tegen dat ze met een aantal dingen weer van voor af aan moet beginnen. Bovendien houdt ze erg van de combinatie leren-werken en die vindt ze in deze opleiding niet terug. Doordat ze een hoop dingen weer van voor af aan moet leren, vindt ze de opleiding simpel en daardoor niet leuk. Uiteindelijk stopt ze na een jaar met de opleiding, vanwege eerder genoemde irritaties. Ook van invloed op het stoppen met de opleiding was het feit dat haar toenmalige vriend haar mishandelde en ze niet met een blauw oog naar school wilde gaan. Omdat N tutten en met je haar bezig zijn ook leuk vindt, besluit ze de kapsteropleiding te gaan doen. Dit is haar eigen keuze. Uiteindelijk stopt ze na 2 jaar met deze opleiding. Redenen zijn het niet kunnen vinden van een leerplek (ik was 19/20 en te duur) en het geringe perspectief op werk. Ook het feit dat werk lichamelijk zwaar is, doet haar met de opleiding stoppen. Nu werkt ze en doet de secretaresseopleiding 1 dag in de week.

19 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 18 Niet VSV-er (B, vrouw, 20 jaar, autochtoon): Basisschool vond ze erg leuk, ze had leuke vriendinnen. Ze wilde graag goed zijn op school, was jaloers op mensen die beter scoorden, zelf deed ze het redelijk. Bij de overgang naar het voortgezet onderwijs moest ze naar het vmbo, terwijl ze liever mavo wilde doen. Op het vmbo was school niet belangrijk voor haar. Wel waren dat haar vrienden. Ze leerde niet, was afgeleid. Toch maakt ze de opleiding af omdat ze gemotiveerd was het te halen. Ze wilde namelijk stewardess worden. Daarvoor moest ze de opleiding MBO administratie doen om door te stromen naar toerisme. Toen gingen haar ouders scheiden. Dat was het keerpunt voor haar. Ze ging blowen met vriendinnen. Ze werd negatief beïnvloed door de vriendin waarmee ze omging. Ze voelde zich lichamelijk (door het blowen en niet slapen) en geestelijk zo slecht dat ze niet wilde en naar school kon. Ze ging bij haar tante wonen, waar ze het ook niet leuk vond. Toen ze achttien was ging ze op kamers. Op school had ze veel ruzie met docenten. Ook was de opleiding een verkeerde keuze, ze wilde niet bij een drogist administratief werk doen. Na acht maanden niets doen op school is ze gestopt met de opleiding. De opleiding paste niet bij haar en haar persoonlijke situatie liet het niet meer toe. Na het stoppen met de opleiding is ze naar een studiebegeleider doorgestuurd. Zij wist dat ze stewardess wilde worden. Volgens de studiebegeleider was dit een te hoog niveau. Met name haar moeder stimuleerde haar om door te gaan en te zoeken naar een passende opleiding. Toen ging haar moeder zoeken naar een stewardessenopleiding die zij wel mocht volgen, terwijl ze zelf de hoop al had opgegeven. Haar moeder vond een opleiding in een andere stad. Hier is ze dit jaar mee gestart. Het bevalt erg goed, haar motivatie is heel hoog en het gaat goed want ze werkt er hard voor. Achtergronden VSV-er en niet VSV-er Problemen opleiding Privé-problemen: mishandeling door vriend Ervaring van de gebeurtenissen en de aanpak VSV-er Niet VSV-er Geen begrip of adequate reactie van school op privé-situatie opleiding sluit niet goed aan bij de praktijk Opleiding te laag niveau Psychologische achtergrond Emotioneel weinig stabiel, is depressief geweest Onafhankelijk, zelf verantwoordelijk voor keuzes niet faalangstig, zelfvertrouwen over eigen kunnen Conformistisch gedrag, ze wil er graag bijhoren Hoog IQ, goede prestaties op school stelt anderen verantwoordelijk voor negatieve zaken Internaliseert veel, durfde niet mee naar school i.v.m. mishandeling Gemiddeld vier keer per maand weinig alcohol Geen drugsgebruik Alcohol- en drugsgebruik Problemen opleiding Privé-problemen: scheiding ouders, drugsgebruik Geen adequate reactie van school t.a.v. privésituatie Geen adequate reactie van hulpverleners t.a.v. studiekeuze Op school wordt geen goed les gegeven, lessen te saai en docenten geen begrip Emotioneel matig stabiel, kan fel reageren Goed zelfbeeld Doorzettingsvermogen Neemt verantwoordelijkheid Geen conformistisch gedrag; zet zich af tegen de school Onzeker over prestaties, faalangstig Internaliseert veel, praat moeilijk over problemen, alleen met ouders en goede vrienden Alcohol niet veel Drugsgebruik een periode veel blowen, nu niet meer

20 Oberon De belevingswereld van voortijdig schoolverlaters. Bijlage: de gematchte interviews 19 Eindbevindingen De schoolproblemen van N en B hebben primair te maken met verkeerde keuzes. Ze weten beiden heel goed wat ze willen worden. Voor N is de opleiding te laag van niveau en de inhoud past niet bij haar. Voor B is de opleiding niet wat ze wil, maar ze wil wel doorzetten om uiteindelijk de aansluitende opleiding te kunnen volgen waar haar hart ligt. Het verschil tussen de twee is dat N niet meer gemotiveerd was over de opleiding omdat deze haar niet opleidt tot het voor haar gewenste beroep. Als deze opleiding niet leuk is, welke dan wel? B wijt haar verkeerde keuze aan het feit dat het niet opleidt tot haar gewenste beroep, maar ze verliest het perspectief op de juiste opleiding niet uit het oog. N wil er komen via een andere route, namelijk eerst werken. Dit combineert ze uiteindelijk ook met een opleiding, maar hier past de inhoud beter bij haar dan de eerste opleiding. Voor N was er dus geen uitzicht op school, voor B wel. Het volgende punt van vergelijking is de begeleiding op school. Er is in beide gevallen onvoldoende door de school opgetreden. Beiden gingen anders en moeilijker gedrag vertonen door hun privéproblemen. Er werd echter onvoldoende aandacht aan besteed door de school. Voor zowel N als B was de combinatie van de verkeerde opleidingskeuze met het privé-probleem de bottleneck. Het verschil tussen beide is dat B de situatie zelf heeft gekeerd door haar slechte gewoonte stop te zetten. Ze heeft inzicht gekregen in haar situatie en dat haar oplossing juist zaken erger maakte. Ze herpakte zich in de motivatie voor haar beroep en de steun van haar ouders. Ook heeft B na school begeleiding gehad waardoor ze uiteindelijk weer zelfvertrouwen heeft gekregen. Ook N had zware problemen en liep bij een psycholoog. Ze is minder in staat om de negatieve situatie te keren en heeft ook minder steun gekregen van haar familie. Kortom, op school is te weinig aandacht besteed aan de problemen van zowel N als B. De niet VSV-er heeft wel begeleiding gekregen kort na het stoppen van de opleiding. Voor de VSV-er geldt dit niet. Beide zijn gemotiveerd en weten wat ze willen. Voor zowel N als B viel de opleiding tegen, maar bij niet VSV-er B was de toenmalige opleiding niet de opleiding die leidde tot het gewenste beroep, bij de VSV er wel. VSV-er N heeft haar situatie niet kunnen keren, niet VSV-er B wel. Dit kwam door zelfbewustzijn en sterke band met ouders. 2.4 Arbeidsmarktgeörienteerd De jongeren in de onderstaande beschrijvingen hebben een duidelijke en sterke beroepswens en willen zo snel mogelijk aan het werk of willen zo snel mogelijk geld gaan verdienen Casus 1 Casusbeschrijvingen