Handleiding Commissieleden

Transcriptie

1 Handleiding Commissieleden 3 e gewijzigde druk, februari 2004 (met correcties juni 2005)

2 Voorwoord Commissieleden kunnen deze handleiding gebruiken als handvat en naslagwerk voor het normalisatiewerk. De handleiding gaat in op de werkwijze van normalisatieorganisaties, de totstandkoming van normen en strategische ontwikkelingen over normen en normalisatie. De handleiding is ook de NEN website ( te vinden. Als u na het lezen van deze handleiding nadere informatie wenst over bepaalde onderwerpen, kunt u contact opnemen met de standardization consultant die het secretariaat van uw normcommissie voert. Mocht u verdere opmerkingen hebben over de inhoud van de Handleiding Commissieleden, dan kunt u deze doorgeven aan de heer drs. H.W. Schipper, NEN-Internationale Zaken, adres: herman.schipper@nen.nl. SPE 90851:2004 Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

3 Inhoudsopgave 1 Normalisatie en normen Inleiding Belang van normalisatie en normen Consensus Nationale normalisatie Korte historie Doelstellingen organisatie NEN Rechtsvorm en financiering Organisatiestructuur NEN Organisatiestructuur NEC Het bureau NEN Werkwijze van de organisatie NEN Nationale documenten Totstandkoming van nationale normen Overname van Europese en mondiale normen als Nederlandse norm Europese normalisatie Inleiding Doelstellingen CEN, CENELEC en ETSI Organisatiestructuur CEN, CENELEC en ETSI Werkwijze van CEN en CENELEC Europese documenten Totstandkoming van Europese documenten Wederzijdse informatie en de "Vilamoura" procedure van CENELEC Mondiale normalisatie Inleiding Doelstelling ISO en IEC Organisatiestructuur ISO en IEC Werkwijze van ISO en IEC Mondiale documenten Totstandkoming van mondiale documenten Samenwerking Europese en mondiale normalisatie Vienna Agreement voor CEN/ISO en Dresden Agreement voor CENELEC/IEC Parallelle stemming op ISO- en CEN-documenten Taken en functies in norm(sub)commissies De voorzitter De (buiten)secretaris De leden Europese en mondiale vergaderingen Inleiding Voorbereiding van een internationale vergadering Bijwonen van een internationale vergadering Rapportage over een internationale vergadering Normen en CE-markering Normen en nationale regelgeving Relatie tussen richtlijn, norm en CE-markering Informatie en bereikbaarheid NEN Bijlagen...33 Bijlage 1 Literatuuroverzicht...34 Bijlage 2 Overzicht van publicaties van ISO en IEC

4 Bijlage 3 Modules voor beoordeling van overeenstemming met relevante Europese richtlijnen Bijlage 4 Overzicht van de ontwikkeling van mondiale en Europese documenten Bijlage 5 Bereikbaarheid NEN Bijlage 6 Afkortingen en termen Index

5 1 Normalisatie en normen 1.1 Inleiding Normalisatie is het proces waarbij afspraken worden gemaakt tussen belanghebbende partijen over de specificaties van een product, dienst of bedrijfsproces. Belanghebbende partijen kunnen zowel bedrijfsleven, als bijvoorbeeld overheden of consumentenorganisaties zijn. Het document of andere informatiedrager waarin de afspraken worden vastgelegd, wordt een norm genoemd. Belangrijk is dat alle belanghebbende partijen de gelegenheid krijgen om deel te nemen aan normalisatie. Wie meedoet aan normalisatie deelt zijn kennis om er samen met anderen voordeel uit te halen. Normalisatie streeft naar efficiënte, veilige, gezonde en duurzame producten, diensten en processen. Op een slimme manier worden meerdere belangen met elkaar verenigd. NEN is het nationale normalisatie-instituut in Nederland. NEN werkt in Europees (CEN, CENELEC en ETSI) en wereldwijd (ISO en IEC) verband aan economische groei en welzijn 1. NEN is hét kennisnetwerk in de wereld van normen en regelgeving. Gebruikers van normen kunnen op ieder moment en vanaf elke plaats NEN benaderen. NEN wil zijn klanten zo snel en gemakkelijk mogelijk van informatie voorzien. Met cursussen en voorlichtingsbijeenkomsten bevordert NEN het gebruik van normen. Met advies worden gebruikers van normen ondersteund. NEN heeft 23 miljoen omzet, 285 medewerkers en ruim normcommissies met zo n leden. 1.2 Belang van normalisatie en normen Normalisatie en de daaruit voortkomende normen maken het maatschappelijk verkeer gemakkelijker en doelmatiger, bevorderen de kwaliteit van goederen en diensten, de veiligheid in het algemeen en de gezondheid van mens en dier. Europese en mondiale normen spelen een sleutelrol bij het opheffen van technische handelsbelemmeringen. Als gevolg van een aantal ontwikkelingen worden zowel normen als normalisatie steeds belangrijker. Normalisatie wordt belangrijker door: nieuwe technische ontwikkelingen, waardoor bedrijven en producten in technische zin steeds meer verbonden worden met hun omgeving; de toenemende internationalisering; de steeds kortere "product-life-cycles"; kwaliteitsborging; bedrijfsorganisatorische ontwikkelingen, waardoor bedrijven intensiever samenwerken met andere bedrijven, bijvoorbeeld co-makership en integraal ketenbeheer. 1 Een verklaring van gebruikte afkortingen en termen is opgenomen in bijlage 1. 5

6 Normen zijn al lange tijd belangrijk als bron van vakkennis en worden steeds belangrijker omdat: nationale en Europese wetten steeds vaker naar normen verwijzen (bijvoorbeeld: milieuwetgeving, Bouwbesluit, eisen bij openbare aanbesteding van overheidsopdrachten); normen de basis vormen voor kwaliteitssystemen (eis om technische documentatie op peil te houden); het essentieel kan zijn om aan te tonen dat volgens de norm(en) is gewerkt (denk aan productaansprakelijkheid); de in de Europese Nieuwe Aanpak-richtlijnen geformuleerde "Fundamentele Eisen in Europese normen zijn geconcretiseerd (zie 8.2.3); certificatie belangrijker wordt (normen verschaffen objectieve toetsingscriteria voor certificatie). Meer informatie kunt u vinden in de NEN uitgave Het nut van normen en normalisatie Consensus Technische afspraken kunnen op vier niveaus worden gemaakt. Op mondiaal, regionaal (bijvoorbeeld Europees), nationaal en bedrijfsniveau. Deze laatste vorm wordt in deze handleiding verder niet behandeld. Normen worden opgesteld op basis van consensus. Consensus betekent niet net zolang praten totdat je het met elkaar eens bent. Het betekent ook niet meeste stemmen gelden. Consensus is de afwezigheid van voortgezette oppositie tegen het voorstel. Men probeert op basis van argumenten tot overeenstemming te komen. Met de onderbouwing van het uiteindelijke voorstel hoeft niet iedereen het eens te zijn, maar wel moet iedereen overtuigd zijn van de redelijkheid van de argumenten en bereid zijn de norm toe te passen. Een norm behoeft voldoende groot draagvlak. Bij de totstandkoming van een norm moeten dan ook alle belanghebbende partijen worden betrokken. NEN werkt bij voorkeur samen met vertegenwoordigers van organisaties en instellingen waarin belanghebbenden zijn verenigd. Bij normalisatie op Europees en mondiaal niveau wordt niet volgens het model van directe inspraak gewerkt 3. Op deze niveaus vindt deelname plaats via de nationale normalisatieinstituten. Deze instituten moeten ervoor zorgen dat met hun nationale inbreng de belangen van de verschillende nationale belanghebbende partijen in evenwicht worden gebracht. De regels en procedures van normalisatiewerk zijn zodanig vormgegeven, dat de consensus zo goed mogelijk is gewaarborgd. 2 Nationale normalisatie 2.1 Korte historie De organisatie NEN is ontstaan uit een door enkele industriëlen genomen initiatief in Dit resulteerde in de oprichting van de Hoofdcommissie voor de Normalisatie in Nederland (HCNN) door de Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel en het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI). De naam van de HCNN is in 1958 gewijzigd in het Nederlands Normalisatieinstituut. 2 3 In bijlage 2 is een literatuuroverzicht opgenomen. Een uitzondering hierop vormt het European Telecommunications Standards Institute (ETSI). 6

7 Het Nederlands Elektrotechnisch Comité (NEC) behandelt het normalisatiewerk op het gebied van elektrotechniek, informatietechnologie en telecommunicatie. Het NEC werd in 1911 door de afdeling Elektrotechniek van het KIVI opgericht. Het NEC is een afzonderlijke stichting die nauw samenwerkt met NEN (zie ook 2.4). De Business Unit NEN-Elektro & ICT verzorgt de uitvoering van NEC normalisatieactiviteiten. 2.2 Doelstellingen organisatie NEN De doelstellingen van het Nederlands Normalisatie-instituut en het Nederlands Elektrotechnisch Comité zijn: begeleiden bij het maken van nationale normen; zorgen voor Nederlandse inbreng bij de ontwikkeling van Europese en wereldwijde normen; bevorderen van de toepassing van normen; optreden als kenniscentrum voor normalisatie. Het Nederlands Normalisatie-instituut en het Nederlands Elektrotechnisch Comité willen deze doelen realiseren door: 1 met de belanghebbende partijen tot overeenstemming te komen over de wenselijkheid van een actieve rol op het desbetreffende gebied; 2 het bieden van ondersteuning aan marktpartijen die tot normalisatie in hun sector willen komen; 3 het voorlichten en actief informeren van belanghebbende partijen over het normalisatiewerk (ontwikkelingen, programma, verkoop van normen, aansluiting op gegevensbestanden, normgerelateerde publicaties, enz.); 4 het adviseren over vraagstukken, samenhangend met het gebruik van normen in regelgeving, bedrijfsnormalisatie, e.d.; 5 het houden van symposia / voorlichtingsbijeenkomsten en het verzorgen van cursussen; 6 het instellen van adviespunten die belanghebbenden informatie geven over Europese en nationale regelgeving, normalisatie en certificatie; 7 normverkoop. 2.3 Rechtsvorm en financiering Zowel het Nederlands Normalisatie-instituut als het Nederlands Elektrotechnisch Comité zijn stichtingen zonder winstoogmerk. De omzet van de organisatie NEN wordt gerealiseerd door: de ontwikkeling van normen in opdracht van belanghebbende partijen; het leveren van normen en norminformatieproducten aan gebruikers; het organiseren van cursussen en evenementen voor gebruikers; het verstrekken van advies over de toepassing van normen. 2.4 Organisatiestructuur NEN De organisatiestructuur van NEN is in figuur 1 schematisch weergegeven. 7

8 Organogram NEN Raad van Advies Bestuur Algemeen Directeur normpromotie normontwikkeling Uitgeverij Bouw Beleidscommissies Cursussen Elektro & ICT Nederlands Elektrotechnisch Comité Normcommissies Facilitair bedrijf Industrie Voeding & Zorg Figuur 1 Organisatiestructuur NEN Bestuur en Raad van Advies Het Bestuur bestaat uit een afspiegeling van het Nederlandse bedrijfsleven. De verantwoordelijkheid voor het normalisatiebeleid berust in hoogste instantie bij het Bestuur van het Nederlands Normalisatie-instituut 4. Het Bestuur van NEN heeft de zorg voor de verwezenlijking van de doelstellingen van de stichting, stelt het algemeen beleid vast en ziet toe op de uitvoering daarvan. Het Bestuur wordt geadviseerd door de Raad van Advies 5. De algemeen directeur van NEN ontwikkelt het algemeen beleid en voert dat uit Beleidscommissies De beleidsbepaling voor normalisatie in de verschillende (vak-)gebieden berust bij de Beleidscommissies. Deze commissies hebben een samenstelling die representatief is voor de partijen die gebruik zullen maken van normen in een bepaalde sector van het maatschappelijk verkeer. Zij bepalen voor hun gebied de onderwerpen van normalisatie en de prioriteiten van behandeling, afgewogen tegen de financieringsmogelijkheden. 4 5 Voor de normontwikkeling op het gebied van elektrotechniek en ICT bestaat een aparte stichting, het Nederlands Elektrotechnisch Comité (NEC). Een exacte omschrijving van de taken en werkwijze van genoemde organen is te vinden in de Statuten en het Huishoudelijk Reglement. 8

9 2.5 Organisatiestructuur NEC Het Nederlands Elektrotechnisch Comité (NEC) zet zich in voor de bevordering van nationale, Europese en mondiale normalisatie op elektrotechnisch gebied. De normalisatie van de informatietechnologie valt eveneens onder de bestuurlijke verantwoordelijkheid van het NEC Bestuur Het Bestuur van het Nederlands Elektrotechnisch Comité is belast met de algemene leiding van het NEC en houdt toezicht op de NEC-activiteiten van de Business Unit NEN-Elektro & ICT. Omdat de samenstelling van het Bestuur zo breed mogelijk moet zijn, hebben vertegenwoordigers van Nederlandse organisaties en instellingen op elektrotechnisch gebied hierin zitting. Het secretariaat wordt gevoerd door de directeur van het NEC Beleidscommissies en adviesgroepen Het Bestuur van het NEC heeft een deel van haar taken gedelegeerd aan Beleidscommissies. Elk van deze Beleidscommissies richt zich op een deel van het elektrotechnische vakgebied en de informatietechnologie met de daarbij behorende normcommissies. De Beleidscommissies sluiten aan op de marktsituatie en omvatten het gehele vakgebied 6. Voor een aantal zaken van algemeen belang laat het Bestuur zich adviseren door adviesgroepen in de vorm van fora: Commissie voor Beproevingen en Certificatie Elektrotechniek (CBCE), voor zaken als het Europese Keurmerk, de CE-markering (zie 8.2.4) en de EU-Laagspanningsrichtlijn; BT forum, ter voorbereiding en begeleiding van de Nederlandse inbreng in de CENELEC Technical Board (BT); SMB forum, ter voorbereiding en het geven van een follow-up van vergaderingen van de IEC Standardization Management Board (SMB). 2.6 Het bureau NEN Voor de uitvoering van de werkzaamheden van het Nederlands Normalisatie-instituut en het Nederlands Elektrotechnisch Comité, is het bureau NEN opgericht. Binnen het bureau NEN behandelen standardization consultants 7 elk een specifiek deelgebied. De werkzaamheden van het NEC worden met name uitgevoerd door de Business Unit NEN-Elektro & ICT. Eén van de belangrijkste werkzaamheden van het bureau NEN is het begeleiden van de norm(sub)commissies die door het Nederlands Normalisatie-instituut of het Nederlands Elektrotechnisch Comité zijn ingesteld. Daarnaast onderhoudt het bureau NEN de contacten met de mondiale en Europese normalisatieorganisaties en verzorgt de verspreiding van daarvoor in aanmerking komende documenten aan belanghebbenden. Tenslotte verstrekt het bureau NEN informatie die bijdraagt aan de toepassing van normen. 2.7 Werkwijze van de organisatie NEN Normcommissies Voor specifieke normalisatieactiviteiten binnen het Nederlands Normalisatie-instituut en het Nederlands Elektrotechnisch Comité worden normcommissies ingesteld. Voor een nieuwe normcommissie worden (organisaties van) alle belanghebbende partijen uitgenodigd om hierin 6 7 Uitgebreide informatie vindt u in het NEC jaarboek. Binnen de Business Unit NEN-Bouw wordt gesproken van normalisatie-adviseurs. 9

10 zitting te nemen. Meestal zijn deze partijen producenten, handelaren, gebruikers, overheden of consumentenorganisaties. De instelling van een normcommissie en de vaststelling van haar samenstelling en taken gebeurt bij het Nederlands Normalisatie-instituut door een Beleidscommissie, bij het Nederlands Elektrotechnisch Comité door het Bestuur. Leden van een normcommissie die wijziging van de samenstelling of de taak van de commissie gewenst of noodzakelijk vinden, kunnen hiertoe een voorstel aan de Beleidscommissie (NEN) of het Bestuur (NEC) voorleggen. Een normcommissie heeft een projectmatig karakter. Jaarlijks stelt een normcommissie een commissieplan voor het komende jaar op. Dit commissieplan bevat onder meer het werkprogramma en activiteiten, de begroting en de samenstelling van de normcommissie. Daarnaast bewaakt de normcommissie gedurende het jaar de voortgang van het commissieplan en evalueert deze aan het einde van het jaar. De evaluatie van het commissieplan wordt ingebracht bij de Beleidscommissie waaronder de normcommissie ressorteert. Deze Beleidscommissie toetst en evalueert aan de hand hiervan het normalisatiewerk op haar beleidsterrein. De meeste normcommissies zijn een afspiegeling van een mondiale en/of Europese commissie, omdat de hoofdtaak voor een groot deel het inbrengen is van de Nederlandse stem in het mondiale (ISO/IEC) en/of Europese (CEN/CENELEC) overleg. Leden van normcommissies verklaren zich door hun deelname in het normontwikkelingswerk akkoord met de overdracht van het copyright aan NEN. Wie het opstellen van normen niet wil overlaten aan andere marktpartijen zoals concurrenten, kan door actieve deelname aan normalisatie invloed uitoefenen op de uiteindelijke norm. Hierbij is nodig dat men weet: waar (in welk overlegorgaan) de essentiële keuzes worden gemaakt; of en zo ja, hoe men hier (zelf en/of via bijvoorbeeld de brancheorganisatie) aan kan deelnemen; wie de andere "spelers in het spel" zijn; hoe "de kaarten liggen"; hoe de eigen kansen liggen; wat de gewenste eigen inbreng is; wat de kosten hiervan zijn (tijd, reis- en verblijfkosten, financiële afdracht aan NEN); wat de verwachte opbrengsten zijn. Iedereen kan beslissen om bij de ontwikkeling van een norm betrokken te zijn. Dit kan als lid van een norm(sub)commissie die de norm opstelt. Men heeft dan de informatie over de normen in ontwikkeling uit de eerste hand. Deelnemen in normcommissies vraagt een investering in tijd en geld. Het moet dus een bewuste keuze zijn om dat al dan niet te doen. Een belangrijk criterium is, of de deelname ook effectief zal zijn. Aangezien normalisatie een complex proces is van consensus (zie 1.3) bereiken, is het resultaat niet altijd te voorspellen. Een goede taxatie van wie de "spelers" in het spel zijn, en wat hun "kaarten" vermoedelijk zijn, maakt al veel duidelijk over de eigen kansen. De eigen bijdrage kan alleen maar effectief zijn, als voldaan is aan de volgende voorwaarden: Geloofwaardigheid Kan het normcommissielid duidelijk maken dat hij namens een belangrijke achterban spreekt; Goed geïnformeerd zijn Bij personeelswisselingen in de afvaardiging in commissies en werkgroepen is het van belang dat een nieuwkomer zich door de betrokken standardization consultant vooraf goed laat informeren over wat er speelt, in welke situatie hij hoe moet reageren, met wie hij allianties moet sluiten e.d.; 10

11 Toetsbare bijdrage Bijdragen in het overleg moeten gebaseerd zijn op feiten, zoals verifieerbare meetresultaten; niet op gevoelens of meningen, want dan is de inbreng ook voor anderen niet toetsbaar Normsubcommissies Een normcommissie kan, na goedkeuring door de betrokken Beleidscommissie (NEN) of het Bestuur (NEC), voor een deel van haar taak een subcommissie instellen. Een normsubcommissie heeft een projectmatig karakter. Na instelling van de normsubcommissie moeten haar taak en programma worden vastgesteld door de betrokken normcommissie. De normsubcommissie opereert geheel zelfstandig binnen haar taak en programma en rapporteert aan de normcommissie. Wel moeten de opgestelde normen door de normcommissie worden aanvaard. Voorzitter en secretaris van de betrokken normcommissie hebben het recht om de vergaderingen van een normsubcommissie bij te wonen. De voorzitter van een normsubcommissie behoort lid te zijn van de betrokken normcommissie Werkgroepen Wanneer een norm(sub)commissie dat wenst kan zij, met kennisgeving aan de Beleidscommissie in kwestie, voor de effectieve behandeling van een afgerond deel van haar taak een werkgroep instellen. De leden van de werkgroep worden door de norm(sub)commissie benoemd. De werkgroep heeft een duidelijk omschreven taak en een tijdelijk karakter. Zij rapporteert aan de betrokken norm(sub)commissie en treedt alleen naar buiten via deze commissie Werkzaamheden van norm(sub)commissies Elke norm(sub)commissie wordt begeleid door een standardization consultant van het bureau NEN. De betrokken Beleidscommissie (NEN) of het Bestuur (NEC) besluit, mede op basis van de beschikbare financiële middelen, hoeveel tijd door het bureau NEN aan de verschillende norm(sub)commissies zal worden besteed. De belangrijkste werkzaamheden van een norm(sub)commissie kunnen zijn: actieve participatie 8 in CEN, CENELEC, ISO en IEC; het opstellen van Nederlandse normen en andere NEN-publicaties; het geven van technische adviezen binnen het werkgebied van de commissie; fungeren als platform voor toetsing van voorstellen voor nieuwe normalisatieactiviteiten en voor een goede aansluiting van normen en andersoortige regelgeving. NEN is, analoog aan ISO en CEN, overgegaan op elektronisch werken in de norm(sub)commissies. De NEN e-commissie wordt geleidelijk geïmplementeerd voor alle NEN commissies. NEN Elektronisch Commissiewerk bestaat uit een standaard Livelink applicatie aangevuld met een aantal functies specifiek voor NEN. Het is een documentbeheerssysteem met de volgende functies: het beheren van commissiedocumenten, zoals het toevoegen, plaatsen en archiveren van documenten; het beschikbaar stellen van commissiedocumenten aan commissieleden; informatie uitwisseling tussen commissieleden onderling en het bureau NEN. 8 Standpuntbepaling, organisatie van de Nederlandse deelname aan vergaderingen van technische commissies, subcommissies, werk- en taakgroepen van CEN en ISO, alsmede organisatie van de terugkoppeling aan de norm(sub)commissie. 11

12 De website voor elektronisch commissiewerk bestaat uit twee delen. Een algemeen en vrij toegankelijk deel waar u algemene informatie van alle commissies vindt en een met wachtwoord toegankelijk deel waar commissieleden toegang wordt geboden voor hun eigen commissie(s). U kunt deze website bereiken via Om voor uw commissie toegang te krijgen tot het met een wachtwoord toegankelijke deel van de website heeft u een inlognaam en wachtwoord nodig (beschikbaar via uw standardization consultant). In het Handboek NEN Elektronisch Commissiewerk vindt u uitgebreide informatie over het gebruik en de toegang tot de NEN e-commissies. 2.8 Nationale documenten NEN publiceert naast Nederlandse normen (NEN) nog andere documenten, zoals: Nederlandse Voornorm (NVN) Een NVN is een publicatie die is bedoeld om later als norm te worden gepubliceerd, maar waarin bepalingen ontbreken, onvolledig zijn of onder voorbehoud zijn opgenomen. De reden hiervoor is dat de ervaring met deze bepalingen op een of meer punten nog onvoldoende is. Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) Een NPR is een document van informatieve aard, zoals toelichtingen op normen, constructieve mogelijkheden, werkmethoden en fabricagegegevens. Nederlandse Technische Afspraak (NTA) 9 ; Een NTA is een openbare afspraak tussen twee of meer belanghebbende partijen. Nederlandse Technische Afspraken worden niet ter kritiek gepubliceerd. De NTA komt tegemoet aan de marktvraag naar snelle afspraken die breed toepasbaar zijn. 2.9 Totstandkoming van nationale normen Aanvragen nieuw werk Een overheid, bedrijf, organisatie, individu of het bureau NEN kan aangeven dat er behoefte is aan een bepaalde norm. Een dergelijk verzoek wordt neergelegd bij de desbetreffende Beleidscommissie. Onder verantwoordelijkheid van deze Beleidscommissie gaat een standardization consultant na: of het onderwerp in technisch opzicht normalisatierijp is; of voldoende partijen in de norm zijn geïnteresseerd (draagvlakvraag); of er behoefte is aan een Nederlandse Technische Afspraak (NTA), in het geval de bovenstaande twee punten negatief beantwoord worden; hoe wordt voorzien in de financiering van de begeleiding door het bureau NEN; of er voldoende reden is om niet direct Europees of mondiaal te normaliseren. Tijdens dit onderzoek werkt de standardization consultant het oorspronkelijke idee uit en bakent een werkprogramma af Toewijzing aan normcommissie Als de Beleidscommissie het normalisatiewerk accepteert, wijst deze het werk toe aan een bestaande normcommissie, een nieuwe normcommissie of een subcommissie van een bestaande normcommissie. 9 Meer informatie over de NTA-procedure, de voordelen, de totstandkoming, het onderscheid met een Nederlandse norm en de toepassing van de NTA kunt u lezen in de NEN brochure Nederlandse Technische Afspraken. 12

13 2.9.3 Het ontstaan van de norm In de norm(sub)commissie wordt op basis van expertise, overleg en consensus (zie 1.3) een concept-normontwerp opgesteld. Dit concept wordt in de Interne-Kritiek-ronde door het bureau NEN getoetst. Het doel hiervan is te controleren of het document volgens de regels 10 is opgesteld. Punten van Interne Kritiek worden zonodig naar de normcommissie teruggekoppeld. Deze stelt vervolgens een definitief normontwerp vast. Het normontwerp wordt gedurende drie tot zes maanden extern voor commentaar gepubliceerd (Externe-Kritiek-ronde). Het verschijnen van het normontwerp wordt op een aantal manieren aangekondigd. Bijvoorbeeld door persberichten in vakbladen, publicaties op de NEN website en het inlichten van de normalisatie-instellingen in EU- en EVA-landen. Doel van de Externe-Kritiek-ronde is alle belanghebbenden in de gelegenheid te stellen kennis te nemen van de inhoud van de toekomstige norm, deze te toetsen aan de praktijk en hierop eventueel commentaar te leveren. De norm(sub)commissie besluit hoe zij het binnengekomen commentaar verwerkt en past het concept aan. Alle commentaargevers krijgen schriftelijk bericht over de wijze waarop hun commentaar is verwerkt. Daarbij wordt gewezen op de mogelijkheid om binnen dertig dagen beroep aan te tekenen bij de Beleidscommissie in kwestie. Dit kan als de commentaargever meent dat door de wijze van verwerken van zijn kritiek een belangenaspect wezenlijk wordt geschaad. Het door de norm(sub)commissie vastgestelde eindconcept wordt nogmaals bij NEN intern getoetst. Ook wordt de gevolgde procedure beleidsmatig getoetst. Daarna volgt definitieve publicatie Publiciteit en invoering van de norm Het verschijnen van de definitieve norm wordt op een aantal manieren aangekondigd. In een toenemend aantal gevallen worden evenementen (denk aan symposia of voorlichtingsbijeenkomsten) en/of cursussen georganiseerd om de norm en de toepassing ervan toe te lichten. De toepassing van de norm gebeurt op vrijwillige basis. Wel kan de toepassing van een norm in een contract verplicht worden gesteld. De afnemer eist dan dat het geleverde aan een bepaalde norm voldoet. Ook de wettelijke regelgeving verwijst meer en meer naar normen. Een officiële instantie, zoals bijvoorbeeld de Arbeidsinspectie, kan een norm hanteren bij het beoordelen van producten, installaties en werkprocedures Evaluatie van de norm Gewoonlijk wordt de norm na vijf jaar geëvalueerd. De norm kan dan ongewijzigd worden bevestigd, worden herzien of worden ingetrokken. In principe wordt bij een herziening de hele procedure voor het ontstaan van een norm (zie 2.9.3) weer doorlopen. Bij een beperkte herziening kan de Externe-Kritiek-ronde worden overgeslagen Overname van Europese en mondiale normen als Nederlandse norm In de meeste gevallen vinden Nederlandse belanghebbenden het niet opportuun om een puur nationale norm op te stellen, bijvoorbeeld als het gaat om normen voor (internationale) 10 Met de Regels wordt de NEN uitgave Nederlandse Regels voor het opstellen van normen bedoeld. 13

14 handelsproducten. Men werkt dan mee aan het opstellen van een Europese of mondiale norm, eventueel na zelf het onderwerp bij CEN/CENELEC of ISO/IEC te hebben ingebracht Verplichte implementatie van Europese normen In de CEN/CENELEC-regels is opgenomen dat elke Europese norm door de nationale normalisatie-instituten moet worden geïmplementeerd en dat strijdige nationale normen moeten worden ingetrokken. Een Europese norm (EN) moet dus als Nederlandse norm (NEN-EN) worden overgenomen (zie 3.5.1). Aan de implementatieplicht kan op de volgende twee manieren worden voldaan: het uitgeven van een Nederlandse norm (bijvoorbeeld NEN-EN); het verklaren dat de EN geaccepteerd en voor Nederland geldig is (een zogenoemde endorsement ). Door de implementatieplicht krijgen alle Europese normen in alle landen van de Europese Unie de status van nationale norm. In het algemeen wordt gekozen voor de optie om een NEN-EN uit te geven. Daarom is het essentieel dat Nederlandse belanghebbenden zijn geïnformeerd over en zonodig zijn betrokken bij het opstellen van Europese normen. Naast Europese normen (EN) bestaan er ook Europese Technische Specificaties (TS). De implementatie hiervan is geheel vrijblijvend (zie 3.5.3). Strijdige nationale normen hoeven hiervoor niet te worden ingetrokken Vrijwillige overname van mondiale normen Voor mondiale normen geldt geen implementatieplicht. In principe kunnen alle ISO- en IEC-normen als Nederlandse norm worden overgenomen. In het algemeen wordt alleen overname van ISO- en IEC-normen overwogen als vanuit Nederland in de betreffende ISO of IEC Technical Committee actief is deelgenomen aan de totstandkoming van die normen. Deze overweging wordt alleen gemaakt als de betreffende norm niet in aanmerking komt of is gekomen voor Europese implementatie Overname van EN-, ISO- en IEC-normen, onvertaald Bij het overnemen van EN-, ISO- en IEC-normen als Nederlandse norm wordt een Nederlands voorblad gemaakt. Op dit voorblad staan: de Nederlandse titel; het nummer van de Nederlandse norm; de tekst dat voor het onderhavige onderwerp de Europese en/of mondiale norm als Nederlandse norm is overgenomen. Bij het voorblad wordt de Engelstalige versie van de norm geleverd. De meerwaarde van het onvertaald overnemen van ISO- of IEC-normen is dat een Nederlandse normcommissie op deze manier aan de ISO- of IEC-norm als het ware een verklaring hangt van "gezien en acceptabel bevonden". Ook worden de overgenomen ISO- en IEC-normen opgenomen in de NEN-catalogus, waardoor een groter deel van het Nederlandse publiek wordt bereikt Overname van EN-, ISO- en IEC-normen, vertaald In een aantal gevallen wordt op advies van de betreffende Nederlandse normcommissie besloten om EN-, ISO- en IEC-normen volledig in het Nederlands te vertalen. Drie belangrijke criteria die een rol spelen bij de afweging "vertalen/niet vertalen" zijn: is de Engelstalige versie hanteerbaar voor de daadwerkelijke gebruiker van de norm (bijvoorbeeld voor laboratoriumpersoneel wel, voor werkplaatspersoneel niet); 14

15 is een Nederlandstalige versie nuttig/nodig vanwege specifieke toepassingen van de norm (bijvoorbeeld in juridische procedures); is de vertaling projectmatig financierbaar. 3 Europese normalisatie 3.1 Inleiding Er zijn drie Europese normalisatieorganisaties: Comité Européen de Normalisation (CEN): voor de Europese normalisatie op alle gebieden, met uitzondering van elektrotechniek en telecommunicatie; Comité Européen de Normalisation Electrotechnique (CENELEC): voor de Europese normalisatie op elektrotechnisch gebied; European Telecommunications Standards Institute (ETSI): voor de Europese normalisatie op het gebied van telecommunicatie. Op Europees niveau vertegenwoordigt het Nederlands Normalisatie-instituut Nederland als lid van CEN, terwijl het Nederlands Elektrotechnisch Comité (NEC) Nederland als lid van CENELEC vertegenwoordigt. Het NEC is tevens verantwoordelijk voor de banden met ETSI. Leden van CEN en CENELEC zijn de nationale normalisatie-instituten van de EU- en EVAlanden. Leden van ETSI zijn individuele bedrijven, onder andere producenten en gebruikers op het gebied van telecommunicatie. 3.2 Doelstellingen CEN, CENELEC en ETSI Europese normalisatieactiviteiten hebben als doel: het bevorderen van de toepassing van mondiale ISO- of IEC-normen binnen de EU- en EVA-landen; de harmonisatie van nationale normen en documenten; het opstellen van nieuwe Europese normen (EN), Technische Specificaties (TS) en Harmonisatiedocumenten (HD) over onderwerpen waarvoor geen internationale of nationale normen bestaan; het ontwikkelen en toepassen van procedures voor de wederzijdse erkenning van elkaars beproevingsresultaten en certificaten; de samenwerking met EU, EVA en Europese en mondiale economische, wetenschappelijke en technische organisaties; het leveren van een bijdrage aan het opheffen van technische handelsbelemmeringen. 3.3 Organisatiestructuur CEN, CENELEC en ETSI Het algemeen beleid van CEN en CENELEC wordt bepaald door de General Assembly (AG of GA bij CENELEC)). Dit is bij CEN in belangrijke mate gedelegeerd aan de Administrative Board (CA). Deze organen zijn samengesteld uit afgevaardigden namens alle CEN- respectievelijk CENELEC-leden en hun beslissingen zijn bindend voor alle leden van CEN en CENELEC. De coördinatie van het technische werk in CEN en CENELEC is in handen van de Technical Board (BT). Deze Technical Board: treedt op als adviescommissie voor de General Assembly; beslist over de harmonisatie van normen (op basis van de uitkomst van de goedkeuringsprocedure); is verantwoordelijk voor de controle op het normalisatieprogramma; 15

16 zorgt voor de uitvoering daarvan. Wat CEN betreft kent de CEN/BT voor de inbreng vanuit de diverse sectoren zogenaamde sectorrapporteurs, die elk een eigen organisatie om zich heen kunnen opzetten voor de advisering. De sectorrapporteurs brengen verslag uit tijdens de CEN/BT vergaderingen. Voor snelle administratieve beslissingen en beleidsvoorbereiding voor de CEN/BT is de BT/TC Management Group (TCMG) ingesteld. De CEN/BT heeft zich ten doel gesteld om nieuwe normen in een tijdbestek van 36 maanden te ontwikkelen. Het algemene beleid van ETSI wordt bepaald door de General Assembly (GA). Hierin zijn alle ETSI leden vertegenwoordigd. De coördinatie en de begeleiding van het technische werk zijn voor een belangrijk deel gedelegeerd aan de ETSI Board, bestaande uit 25 gekozen leden. Deze Board laat zich adviseren door een aantal adviesgroepen. Voor strategisch belangrijke onderwerpen worden meestal speciale commissies ingesteld. Meer informatie over CEN, CENELEC en ETSI is te vinden op de betreffende websites van CEN ( CENELEC ( en ETSI ( 3.4 Werkwijze van CEN en CENELEC Technical Committees Bij CEN en CENELEC worden Technical Committees door de Technical Board (BT) ingesteld. In principe behandelt een Technical Committee (TC) haar onderwerpen op basis van een werkprogramma, dat door deze Technical Board goedgekeurd is. De CEN/TC neemt dit werkprogramma op in haar Business Plan. Als voor een bepaald onderwerp geen CEN/CENELEC-platform nodig of gewenst is, handelt het CEN Management Centre (CMC) of het Central Secretariat (in het geval van CENELEC) dit onderwerp af. Wanneer voor dit onderwerp echter een ISO/IEC-platform bestaat, kunnen CEN en CENELEC een beroep doen op het "Reporting Secretariat (SR)" van de ISO of IEC Technical (Sub) Committee 11. De leden van een CEN of CENELEC Technical Committee zijn de nationale normalisatieinstituten van de EU- en EVA-landen. In 2004 is het aantal CEN/ CENELEC-leden uitgebreid tot 28 leden 12. Het secretariaat van een Technical Committee wordt gevoerd door een van de leden (normalisatie-instituten). Vanwege de verplichte implementatie van CEN- en CENELEC-normen als nationale normen (zie ) heeft het werk van de Technical Committees consequenties op nationaal niveau. Daarom moeten alle landen reageren op alle stemstukken. Zo brengen ook het Nederlands Normalisatie-instituut en het Nederlands Elektrotechnisch Comité op alle daartoe verspreide documenten de Nederlandse stem uit of stemmen onthouding bij ontbreken van Nederlandse belanghebbenden. Als daar bij belanghebbenden belangstelling voor is, vaardigen het Nederlands Normalisatieinstituut en het Elektrotechnisch Comité een Nederlandse delegatie naar de vergaderingen van een Technical Committee af. Deze delegatie wordt per vergadering samengesteld in overleg met de normcommissie. De Nederlandse delegatie verdedigt en verkondigt de Nederlandse mening zoals in de betreffende normcommissie bepaald, en niet de mening van een bepaald bedrijf of organisatie Dit is het ISO of IEC Technical (Sub) Committee secretariaat in het geval dit door een EU-/EVA-land wordt gevoerd. Zo niet, dan wordt een van de EU-/EVA-landen aangewezen als Reporting Secretariat. Zie voor meer informatie: CENORM/Members. 16

17 3.4.2 Subcommittees CEN en CENELEC kennen de mogelijkheid om Subcommittees (SC) op te richten. De oprichting daarvan wordt echter ontmoedigd ten gunste van een structuur met alleen Technical Committees en werkgroepen. Bovendien kennen CEN en CENELEC de BT Task Force. Dit is een speciale eenheid met slechts één onderwerp, die volgens de regels van een Technical Committee werkt. Daarnaast zijn er nog BT-werkgroepen, vaak als voorloper van een Technical Committee en Joint Working Groups. Eenmaal ingesteld door een Technical Committee (met goedkeuring van CEN/BT) kan een Subcommittee zelfstandig het goedgekeurde werkprogramma uitvoeren Working Groups, Task Groups en Ad Hoc Groups Voor het opstellen van normen stelt een Technical (Sub) Commitee in principe een Working Group (WG) in, of eventueel ook een Task Group (TG) of Ad Hoc Group (AHG). Al deze groepen hebben een duidelijk omschreven taak en een tijdelijk karakter. De leden van een Working Group, Task Group of Ad Hoc Group zijn experts en worden op persoonlijke titel benoemd door de nationale normalisatie-instituten, de Technical Committee of liaison-organisaties. In een dergelijke groep kunnen twee experts van hetzelfde land dus afwijkende meningen poneren. Wel wordt in de groep uiteraard geanticipeerd op het feit dat ooit een nationale stem moet worden uitgebracht. Bij het Nederlands Normalisatie-instituut en het Nederlands Elektrotechnisch Comité kan worden verwacht dat de leden van een Working Group, Task Group of Ad Hoc Group met last en ruggespraak optreden. Tegen die achtergrond zijn deze personen veelal ook lid van het betreffende nationale platform. 3.5 Europese documenten De voornaamste taak van de Technical (Sub) Committees is het tot stand brengen en onderhouden van Europese normen. In bijzondere gevallen kan worden besloten tot publicatie van andere documenten. De documenten, die worden onderscheiden, zijn: Europese norm (zie 3.5.1); Harmonisatiedocument (zie 3.5.2); Technical Specification (zie 3.5.3); Technical Report (zie 3.5.4); diverse ETSI publicaties (zie 3.5.5); nieuwe Europese documenten, zoals CWA en ES (zie 3.5.6) Europese norm (EN) De nationale normalisatie-instituten moeten als leden van CEN/CENELEC een Europese norm (EN) in principe zonder afwijkingen als nationale norm overnemen. Wel is vertaling in de betrokken landstaal toegestaan. Na een vastgestelde datum moet een afwijkende nationale norm zijn ingetrokken. Het ontwerp voor een Europese norm is als ontw. NEN-EN (pren, Draft European Standard) verkrijgbaar. Elke norm moet uiterlijk na vijf jaar worden beoordeeld op handhaving in ongewijzigde staat, herziening of intrekking. Door uitgifte van een "corrigendum" kunnen technische onjuistheden in een norm worden gecorrigeerd. Noodzakelijk geachte aanpassingen van een norm kunnen in de vorm van een "amendment" worden uitgegeven. In zijn totstandkoming doorloopt een amendment dezelfde stadia als een norm. 17

18 3.5.2 Harmonisatiedocument (HD) De leden van CEN/CENELEC, te weten de nationale normalisatie-instituten, moeten een overeenkomstige nationale norm uitgeven of in het geval van CENELEC-leden ten minste de publicatie van het Harmonisatiedocument (HD) 13 bekend maken. Na een vastgestelde datum moet een afwijkende nationale norm zijn ingetrokken. Het ontbreken van een nationale norm is geen belemmering voor een Harmonisatiedocument. Bij een Harmonisatiedocument zijn, anders dan bij een Europese norm, per land gemotiveerde en goedgekeurde afwijkingen mogelijk op basis van een "bijzondere, nationale situatie". Als een Harmonisatiedocument wordt vervangen door een Europese norm, wordt het Harmonisatiedocument op de vastgestelde datum ingetrokken. Het ontwerp van een Harmonisatiedocument is als een prhd (Draft Harmonization Document) verkrijgbaar Technical Specification (TS) De Technical Specification (TS) wordt opgesteld voor voorlopige toepassing, ten aanzien van een technisch onderwerp waarvoor òf de technische stand van zaken òf de Europese consensus nog onvoldoende is om een Europese norm uit te brengen. Ook kan de Technical Specification worden gebruikt voor snelle tussentijdse publicatie van de resultaten van een normontwikkelingstraject. Nationale normen in de lidstaten, die strijdig zijn met de Technical Specification, mogen gehandhaafd blijven tot dit document wordt gewijzigd in een Europese norm (EN). Publicatie van een Technical Specification is niet verplicht. Een nationaal normalisatie-instituut kan ervoor kiezen om de Technical Specification uitsluitend beschikbaar te stellen. In Nederland wordt een Technical Specification meestal gepubliceerd als Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR). Een Technical Specification heeft een geldigheidsduur van drie jaar en kan in het geval van CEN bij beslissing van een Technical Committee met telkens drie jaar worden verlengd Technical Report (TR) Een Technical Report (TR) wordt uitgegeven als het wenselijk blijkt om bepaalde gegevens ter informatie te publiceren. Het kan hier gaan om technische gegevens, maar ook om een inventarisatie van wettelijke regels en normen per land ETSI publicaties Ook door ETSI worden Europese normen (EN) geproduceerd, voorheen European Telecommunication Standards (ETS) genoemd. Daarnaast is er de snellere ETSI Standard (ES), vast te stellen door de ETSI-leden. Voor nationale regelgeving werden de TBR (Technical Basis for Regulation) of NET (Norme Européenne de Telecommunication) gebruikt. Verder kent ETSI Guides (EG), Technical Specifications (TS) en Technical Reports (TR) die worden opgesteld onder de verantwoordelijkheid van de ETSI-leden of van de Technical Body. ETSI kent in tegenstelling tot CEN/CENELEC geen Harmonisatiedocumenten Nieuwe Europese documenten Er zijn momenteel nieuwe Europese documenten beschikbaar bij de Europese normalisatieorganisaties CEN en CENELEC die al dan niet buiten de traditionele normontwikkelingsroute vallen, te weten: de CEN/CENELEC Workshop Agreement (CWA). Met de CWA probeert de 13 Het Harmonisatiedocument (HD) wordt niet langer toegepast binnen CEN. 18

19 Europese normalisatiewereld te voorzien in de behoeften van de Europese industrie aan snelle technische specificaties. 3.6 Totstandkoming van Europese documenten De ontwikkeling van een Europees document doorloopt zes stadia. Dit zijn: voorstel en registratiestadium (zie 3.6.1); voorbereidingsstadium (zie 3.6.2); commissiestadium (zie 3.6.3); onderzoekstadium (zie 3.6.4); goedkeuringsstadium (zie 3.6.5); publicatiestadium. (zie 3.6.6). In speciale gevallen kunnen, om de ontwikkeling te versnellen, een of meer stadia worden overgeslagen. In bijlage 4 is de ontwikkeling van Europese documenten in een overzicht weergegeven Voorstel- en registratiestadium Voorstellen voor nieuwe Europese normalisatieactiviteiten kunnen worden ingediend door: de CEN- en CENELEC-leden en ETSI-leden; mondiale organisaties en Europese handels-, beroeps-, technische- en wetenschappelijke organisaties; EVA-secretariaat en de Europese Commissie. De bij CEN en CENELEC ingediende voorstellen worden voorgelegd aan de CEN- en CENELEC-leden en bij een positieve stemmingsuitslag opgenomen in het werkprogramma. Als een onderwerp in het Europese werkprogramma wordt opgenomen, geldt voor dit onderwerp de "Standstill Agreement". De Standstill Agreement legt de CEN- en CENELECleden de verplichting op om gedurende de ontwikkeling van een Harmonisatiedocument of Europese norm geen activiteiten te ontplooien die de bedoelde harmonisatie kunnen tegenwerken. Ook mogen geen nieuwe of herziene nationale normen worden gepubliceerd die niet in overeenstemming zijn met het Harmonisatiedocument of de Europese norm, die in ontwikkeling is. Besluitvorming over het ingaan dan wel opheffen van een Standstill Agreement gebeurt door de Technical Board. Bij CEN kan een aanvraag voor dispensatie van de standstill-verplichting door een Technical Committee worden afgehandeld. CEN en CENELEC kennen in principe twee procedures om tot een norm te komen: de Questionnaire procedure en de Technical Committee procedure Questionnaire procedure CEN en CENELEC gaan waar mogelijk uit van bestaande ISO- of IEC-documenten. Zijn deze er niet, of is de inhoud niet acceptabel voor Europa, dan kunnen zij besluiten om een ander document als basis voor een Europese norm te gebruiken. Bij een ander document kan gedacht worden aan een document opgesteld door een andere normalisatie-instelling, zoals bijvoorbeeld het Duitse (DIN) of Nederlandse (NEN) normalisatie-instituut. In de Questionnaire procedure (QP) wordt een dergelijk referentiedocument aan de CEN- en CENELEC-leden voorgelegd om na te gaan: of er genoeg belangstelling is voor harmonisatie van dat onderwerp; wat de mate van overeenstemming is tussen de verschillende nationale normen in het document, dat ter beoordeling voorligt; of het te beoordelen document als Europese norm (EN), Harmonisatiedocument (HD) of Technical Specification (TS) acceptabel is. 19

20 Het document wordt toegestuurd aan de CEN- of CENELEC-leden die dan binnen een bepaalde tijd moeten aangeven of zij dit document als Europese norm acceptabel vinden. Wanneer sprake is van een nieuw document wordt gebruik gemaakt van de Primary Questionnaire (PQ). Voor de herziening van een referentiedocument, waarvan een eerdere versie reeds als Europese norm of Harmonisatiedocument is geaccepteerd, wordt de zogenaamde Updating Questionnaire (UQ) gebruikt, voor zover het betreffende document niet onder de parallel voting procedure valt (zie 5.2). De stemtermijn van een Updating Questionnaire is drie maanden. De reacties op de Primary Questionnaire of Updating Questionnaire worden samen met een advies van de betreffende Technical Committee of Reporting Secretariat voorgelegd aan de Technical Board. Aan de hand van deze gegevens beslist de Technical Board over het vervolg van de questionnaire Technical Committee procedure De Technical Committee procedure wordt alleen gevolgd wanneer geen bruikbare documenten voorhanden zijn en ISO en IEC het werk op basis van de samenwerkingsovereenkomst niet kunnen of willen oppakken, en op speciaal verzoek. Normconcepten worden in taak- of werkgroepen van de Technical Committee opgesteld Voorbereidingsstadium Als een voorstel voor nieuw werk is aangenomen, zorgt de betrokken Technical Committee of Subcommittee voor het opstellen van een "working document" (WD). Zonodig kan hiervoor een werkgroep worden opgericht Commissiestadium Het voorbereidingsstadium eindigt als een definitief document beschikbaar is voor bespreking en consensusvorming (zie 1.3). in de Technical Committee of Subcommitee. Tijdens het commissiestadium kan het document dan als normontwerp circuleren onder de nationale normalisatie-instituten Onderzoekstadium In het onderzoekstadium circuleert het document zes maanden (vijf maanden bij de parallel voting procedure, zie 5.2) als normontwerp (pren) onder de nationale normalisatie-instituten voor "Public Enquiry". Dit is het belangrijke stadium voor de beoordeling van het document. Het is de taak van de nationale normalisatie-instituten om dit normontwerp van een nationaal voorblad te voorzien en belanghebbenden uit te nodigen hierop te reageren. Het is uiteraard de verantwoordelijkheid van de belanghebbenden om kennis te nemen van dit normontwerp en hier zo nodig op te reageren. De op de pren (in Nederland ontw. NEN-EN) ingediende kritieken worden door de nationale normalisatie-instituten gebundeld en zo mogelijk in commissieverband besproken om een nationaal standpunt te bepalen. De nationale normalisatie-instituten dienen de nationale kritiek op het normontwerp in, en de binnengekomen kritieken worden besproken in de betreffende Technical Committee van CEN, CENELEC of ETSI. Voortvloeiend uit de nationale situatie kunnen er voor een lidstaat problemen ontstaan als een Europese norm of Harmonisatiedocument ongewijzigd wordt geïmplementeerd. De lidstaat kan dan een verzoek om een uitzondering op de Europese norm of het Harmonisatiedocument indienen, als het probleem niet nationaal is op te lossen. In de paralleli voting procedure (zie 5.2) met ISO/IEC vallen deze documenten onder de Draft International Standard / Committee Document for Vote procedure. 20