Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Voortijdig school verlaten Nr Samenstelling: Leden: Van de Camp (CDA), Cornielje (VVD), voorzitter, Lambrechts (D66), Hamer (PvdA), Van Bommel (SP), Vendrik (GroenLinks), Mosterd (CDA), Blok (VVD), Balemans (VVD), Slob(ChristenUnie), Vergeer (SP), Tichelaar (PvdA), Joldersma (CDA), Jan de Vries (CDA), Van Vroonhoven-Kok (CDA), Aasted Madsen-van Stiphout (CDA), Eski (CDA), Smeets (PvdA), Eijsink (PvdA), Leerdam (PvdA), ondervoorzitter, Van Miltenburg (VVD), Kraneveldt (LPF), Hermans (LPF), Van Dam (PvdA), Visser (VVD), Azough (GroenLinks), Roefs (PvdA). Plv. leden: Ferrier (CDA), Rijpstra (VVD), Verbeet (PvdA), Bakker (D66), Bussemaker (PvdA), Tonkens (GroenLinks), Jonker (CDA), Hirsi Ali (VVD), Örgü (VVD), Van der Vlies (SGP), Kant (SP), Dijksma (PvdA), Hessels (CDA), Sterk (CDA), Atsma (CDA), Van Bochove (CDA), Van Hijum (CDA), Verbeet (PvdA), Arib(PvdA), Stuurman (PvdA), De Krom (VVD), Varela (LPF), Nawijn (LPF), Adelmund (PvdA), Aptroot (VVD), Halsema (Groen- Links), Kalsbeek (PvdA). VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 22 maart 2005 De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 1 heeft op 24 februari 2005 overleg gevoerd met minister Van der Hoeven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en staatssecretaris Rutte van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over: de brieven van de staatssecretaris van OCW, Rutte, d.d. 3 en 24 november 2004 inzake de voortgangsrapportage voortijdig schoolverlaten 2003 en evaluatie RMC-wet (26 695, nr. 15 en 16); de brief van de minister van OCW d.d. 17 december 2004 inzake kwantitatieve gegevens toezicht op de leerplicht (26 695, nr. 17); de brief van de staatssecretaris van OCW, Rutte, d.d. 1 februari 2005 (26 695, nr. 18); de brieven van de staatssecretaris van OCW, Rutte, d.d. 14 december 2004 en 16 februari 2005 inzake het onderwijsraadadvies «Tot hier en nu verder»: startkwalificaties en leerroutes en beleidsreactie hierop (OCW en , nr. 20). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie De heer Mosterd (CDA) is positief over de werking van de RMC-wet. Het gaat steeds beter met de melding van voortijdig schoolverlaten en 50% van de schoolverlaters wordt herplaatst op school. Er is echter meer maatwerk nodig om voor iedere schoolverlater een oplossing te vinden. Is de gesignaleerde daling van het aantal voortijdig schoolverlaters het gevolg van beleid? Worden herplaatste uitvallers gevolgd en wat zijn de resultaten hiervan? Is de samenwerking tussen scholen voldoende effectief? Op school moet steeds één persoon verantwoordelijk zijn voor een voortijdig schoolverlater. Gebeurt dit in de praktijk ook? Klopt het dat nog steeds niet ieder geval van voortijdig schoolverlaten wordt gemeld en dat op bepaalde meldingen geen actie volgt? De Onderwijsraad adviseert om het niveau van de startkwalificatie van niveau 2 mbo, naar niveau 3 mbo te brengen. De heer Mosterd is van mening dat niveau 3 niet als uitgangspunt moet worden genomen. Er KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2005 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 1

2 moet weliswaar worden gestreefd naar een zo hoog mogelijke startkwalificatie, maar daarbij moet rekening worden gehouden met de mogelijkheden van de individuele leerling. De heer Mosterd benadrukt dat een startkwalificatie niet moet leiden tot onderwaardering van de niveaus die er net onder liggen. De groep schoolverlaters is gedifferentieerd. Er zijn uitvallers die met wat stimulans kunnen worden teruggeleid naar het onderwijs. Andere voortijdig schoolverlaters staan echter op grote afstand van een startkwalificatie. Deze groep is verder onder te verdelen in niet-kunners en niet-willers. De niet-kunners vallen weliswaar onder de Lissabon-definitie van voortijdig schoolverlaten, maar het is de vraag of dit terecht is. Een school kan immers weinig aan dergelijke leerlingen toevoegen, want zij moeten eigenlijk op een goede arbeidsplaats terechtkomen. De cijfers van voortijdig schoolverlaten raken hierdoor vertekend. Is het mogelijk de cijfers op te schonen? De regels voor teruggeleiding naar het onderwijs passen vaak niet goed op de groep niet-willers, waardoor jongeren geregeld worden teruggeplaatst in een systeem waarin zij juist niet verder willen. Maatwerk is daarom van groot belang. De heer Mosterd wijst de bewindslieden op een succesvol voorwerktraject voor deze jongeren in Rotterdam. Mevrouw Kraneveldt (LPF) benadrukt het belang van een startkwalificatie voor een goede kans van jongeren op de arbeidsmarkt. Zij mist een meer diepgaande analyse van het probleem in de stukken. Hoe groot is het probleem? Wat zijn de oorzaken? Aan welke oorzaken is wat te doen en welke oorzaken liggen buiten de beleidsmogelijkheden? Welke resultaten hebben de diverse beleidsmaatregelen tot nu toe gehad? Is de vermindering van het aantal voortijdig schoolverlaters in 2003 met 10% te danken aan de RMC-aanpak of zijn er andere oorzaken? Worden alleen de gemakkelijke gevallen via een begeleidingstraject terug naar school geleid of richt men zich ook op de moeilijke gevallen? Mevrouw Kraneveldt merkt op dat er relatief meer allochtone leerlingen uitvallen, terwijl autochtone leerlingen relatief vaker worden teruggeplaatst. Wat is daar de oorzaak van? Maar weinig leerlingen in het speciaal onderwijs halen een startkwalificatie. Wat kan er voor deze leerlingen worden gedaan? Mevrouw Kraneveldt is van mening dat de RMC-wet helpt bij het in kaart brengen van het probleem van voortijdig schoolverlaten en het coördineren van de aanpak ervan. Het is echter zorgelijk dat nog maar de helft van de regio s goed zicht heeft op voortijdig schoolverlaten en snel meldt. Waarom gaat het in sommige regio s beter dan in andere? Wat gebeurt er als de prestaties van een regio of een contactgemeente achterblijven? Wat is de stand van zaken inzake de kwaliteit van controle op verzuim en de verbetering van de contacten tussen de leerplichtambtenaar en de school? De gemeente Rotterdam signaleert een probleem met betrekking tot de koppeling van de RMC-gegevens aan gegevens uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA), aangezien de gemeente ook leerlingen buiten Rotterdam wil volgen. Zijn er meer gemeenten die te maken hebben met een dergelijk probleem en is er iets aan te doen? Het budget om voortijdig schoolverlaters naar school te laten terugkeren, is beperkt. Hoeveel geld is er per traject beschikbaar om een leerling weer naar school te krijgen? Klopt het budget met de streefcijfers? Ambitieuze streefcijfers worden niet gehaald als het budget daarbij achterblijft. Het is beter om beleid te maken op realistische verwachtingen, dan over een paar jaar te constateren dat de doelstellingen te ambitieus zijn gebleken. Is het mogelijk dat voortijdig schoolverlaters dubbel worden geteld, omdat zij binnen korte tijd na herplaatsing opnieuw uitvallen? Mevrouw Vergeer (SP) is van mening dat de voortgangsrapportage maar mondjesmaat vooruitgang laat zien. Het Rijk financiert de RMC s voor een kwart. Gemeenten betalen de rest uit GOA-geld, grotestedenbudget en Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 2

3 andere gemeentelijke middelen. GOA-gelden mogen voortaan echter alleen nog maar worden besteed aan VVE en schakelklassen. Wat zijn de consequenties hiervan voor de aanpak van voortijdig schoolverlaten? Heeft het grotestedenbeleid van het Rijk invloed op de bekostiging van RMC s? Kan de minister verklaren waarom 72% van de herplaatste leerlingen autochtoon is, terwijl deze leerlingen maar 58% uitmaken van de totale groep voortijdig schoolverlaters? Uit de cijfers blijkt dat het aantal nieuwe geregistreerde voortijdig schoolverlaters in 2003 met 10% is afgenomen. Als de eerder geregistreerde schoolverlaters daarbij worden opgeteld, is het aantal gemelde uitvallers in 2002 even groot als in Betekent dit dat er weliswaar een lichte daling van het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters is opgetreden, maar dat het aantal oude, nog niet te herplaatsen schoolverlaters is toegenomen? Mevrouw Vergeer merkt op dat dit niet in overeenstemming zou zijn met het gegeven dat het totaal aantal herplaatste voortijdig schoolverlaters in de periode 1 augustus 2002 tot 1 augustus 2003 met 1,3% is gestegen. Omdat herplaatsen moeilijker is dan voortijdige schooluitval voorkomen, moet er sterk op preventie worden ingezet. In antwoord op Kamervragen schrijft de staatssecretaris dat de financiële noodzaak om te werken een reden is dat jongeren voortijdig stoppen met een opleiding. Mevrouw Vergeer vindt dat niemand uit geldgebrek schoolverlater mag worden. Zij wijst erop dat het netwerk van voorzieningen rond scholen vol gaten zit. Instanties werken langs elkaar heen en niemand is echt verantwoordelijk. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat er goede resultaten worden geboekt met mentorprojecten waarbij vmbo-scholieren door oud-leerlingen worden begeleid. Op basis van dit onderzoek zet Justitie een expertisecentrum op om Antilliaanse risicojongeren te begeleiden. Justitie overweegt bovendien om dit project in het kader van de bestrijding van jeugdwerkloosheid te verbreden. Mevrouw Vergeer vindt het jammer dat dit project alleen gericht zou zijn op de risicojongeren die met Justitie in aanraking komen. Kan de minister de Kamer per brief informeren over de eventuele participatie van OCW bij dit expertisecentrum? Het is verontrustend dat er in tien regio s met een RMC-functie voor geen enkele doelgroep streefdoelen zijn geformuleerd. Wat gaat de minister daaraan doen? Wat gebeurt er als regio s voor enkele, maar niet alle doelgroepen een streefcijfer hebben geformuleerd? Leiden extra middelen ook tot verhoogde streefdoelen? Beroepspraktijkvormings- en stageplaatsen zijn erg belangrijk. Worden MKB-bedrijven bezocht om deze plaatsen te werven? Wat wordt er gedaan met de 5 mln euro die extra is uitgetrokken voor beroepskeuzevoorlichting en loopbaanoriëntatie? Het zou zonde zijn als dit geld wordt opgeslokt door bureaucratie. De heer Slob (ChristenUnie) merkt op dat de RMC-wet vooral effect heeft op de registratiegraad, maar minder op preventie van voortijdig schoolverlaten of het interne zorgsysteem in het onderwijs. Invoering van het onderwijsnummer zal realisatie van de doelstellingen dichterbij brengen. Voor het slagen van een begeleidingstraject is het van belang dat de oorzaken van voortijdig schoolverlaten bekend zijn. De staatssecretaris schrijft het vastleggen van de oorzaken echter niet voor. Kan er met de huidige registratie voldoende aan preventie worden gedaan? Uit de evaluatie blijkt dat er binnen het RMC-netwerk soms domeinafbakening plaatsvindt als gevolg van het niet altijd verplichtende karakter van de onderlinge afspraken. Is overwogen om tot één regionaal meldpunt te komen? Een bijkomend voordeel daarvan is dat niet iedere gemeente afzonderlijk een registratiesysteem hoeft op te zetten. In de praktijk blijken de verschillende registratiesystemen niet altijd op elkaar aan te sluiten. De heer Slobmaakt uit de evaluatie op dat contactgemeenten zich klemgezet voelen, omdat zij worden afgerekend op resul- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 3

4 taten, maar daarvoor afhankelijk zijn van de medewerking van andere gemeenten. Hij stelt daarom voor, de vrijblijvendheid terug te dringen. In een convenant tussen de ministers van OCW en SZW met Rotterdam is afgesproken dat meer met creatieve maatregelen zal worden gewerkt. Een voorbeeld is de binding van jongeren met een uitkering aan een combinatie van werken en leren. De overheid moet duidelijk maken dat zij grote waarde hecht aan het feit dat jongeren zich committeren aan een traject. Vanwege de meervoudige problematiek van deze jongeren ziet de heer Slob ook voor de overheid een rol weggelegd bij bijvoorbeeld assessments en het verzilveren van door werkervaring verworven competenties. In hoeverre is er op dit punt overleg met SZW en werkgeversorganisaties? De heer Balemans (VVD) is blij met de daling van het aantal voortijdig schoolverlaters en hij hoopt op een trendbreuk. Kan het onderscheid tussen jongeren die niet kunnen en jongeren die niet willen, inzichtelijk worden gemaakt in de cijfers? Door de instelling van de RMC s is er nu meer bekend over de aantallen voortijdig schoolverlaters. Bovendien wordt er gestructureerder gewerkt, omdat gemeenten verantwoordelijk zijn. Regionale afspraken komen echter moeilijk tot stand en daarom is een actievere opstelling van gemeenten wenselijk. Welke mogelijkheden ziet de minister om gemeenten hiertoe te stimuleren, zonder extra regelgeving op te leggen? De gemeente Rotterdam heeft voorgesteld om voortijdig schoolverlaten aan te pakken via niet-vrijblijvende afspraken. Jongeren worden op die manier tot hun 23ste verankerd in het onderwijs, zodat zij in ieder geval een startkwalificatie halen. Ziet de staatssecretaris mogelijkheden om een gemeente als Rotterdam ruimte te geven om hiermee te experimenteren? Hoewel voortijdig schoolverlaten diverse oorzaken kan hebben, speelt de inrichting van het onderwijs bij uitval van leerlingen een belangrijke rol. Bijvoorbeeld de aansluiting van opleidingen op vervolgopleidingen en maatwerk om aan te sluiten bij de talenten van leerlingen zijn van belang. Er mag echter niet worden getornd aan de kwaliteitseisen van het onderwijs. Wel moet worden gekeken of er op een andere manier vorm en inhoud kan worden gegeven aan het onderwijs, zodat leerlingen beter uit de verf komen. Er worden goede resultaten geboekt op scholen met een hechte verbinding tussen vmbo en mbo, in combinatie met samenwerking met het bedrijfsleven. Deze scholen lopen vaak aan tegen wettelijke beperkingen. Wil de staatssecretaris experimenteerruimte creëren voor deze scholen? In Friesland bestaan plannen om voor leerlingen die voortijdig dreigen uit te vallen, een soort internaat op te zetten. Wat vindt de minister van zo n 24-uursaanpak? Mevrouw Hamer (PvdA) vindt het positief dat er eindelijk sprake lijkt te zijn van een daling van het aantal schoolverlaters. Wat zijn de succesfactoren en hoe kunnen deze worden versterkt? Momenteel wordt onder een «voortijdig schoolverlater» iemand verstaan die geen startkwalificatie op niveau 2 heeft behaald. Voor veel jongeren is dit echter te hoog gegrepen. Mevrouw Hamer stelt daarom voor om de definitie van «voortijdig schoolverlater» te reserveren voor degene dit dat ook echt is. Dit zijn vooral de jongeren die het wel kunnen, maar om de een of andere reden afhaken. De jongeren die het niet kunnen, moeten weliswaar zo goed mogelijk worden geholpen, maar dienen in de registratie te worden onderscheiden van de jongeren die het wél kunnen, omdat zij andere problemen hebben. Doorlopende leerlijnen zijn van groot belang en deze moeten dan ook beleidsmatig worden ondersteund. Datzelfde geldt voor begeleiding tijdens overgangsmomenten naar andere schoolsectoren. Er moet ruimte worden gegeven aan vernieuwende initiatieven en voor de innovatieve Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 4

5 budgetten mogen niet te veel knellende richtlijnen worden opgelegd. Mevrouw Hamer is verheugd over de voorstellen van de Rotterdamse gemeenteraad, die lijken op de door haar fractie voorgestelde «diplomaplicht» voor vmbo-leerlingen. Ook is ze verheugd dat de VVD zich hierover heeft uitgesproken. Wat vindt de staatssecretaris van deze voorstellen? Mevrouw Azough (GroenLinks) is ondanks het positieve nieuws over de daling van het aantal nieuw geregistreerde voortijdig schoolverlaters, van mening dat het kabinet te weinig doet om de Lissabon-doelstellingen te bereiken. Mogelijk is er helemaal geen sprake van een trendbreuk, omdat veel jongeren er vanwege de slechte economie voor kiezen om hun opleiding te vervolgen. Hoe realistisch zijn de cijfers over de daling van het aantal voortijdig schoolverlaters? Hoe verklaren de bewindslieden het verschil tussen de cijfers van Sardes en de gegevens van Eurostat? De staatssecretaris schrijft dat er een groot gebrek is aan goede diagnostische instrumentaria en dat er grote zorgen zijn over regionale samenwerking. Mevrouw Azough vindt de conclusie dat de aanpak van voortijdig schoolverlaten een rooskleurige toekomst tegemoet gaat, daarom te prematuur. Er moet vooral worden ingezet op preventie, omdat het moeilijker en duurder is om jongeren die al zijn uitgevallen, terug te geleiden naar school of werk. De middelen voor intensievere begeleiding moeten volgens de staatssecretaris uit de budgetten voor VAO en Operatie JONG komen. Mevrouw Azough merkt op dat de VAO-middelen ook bestemd zijn voor jongeren met een handicap en dat het budget voor deze groep in het beroepsonderwijs al ontoereikend is. Operatie JONG lijkt slechts een papieren tijger te zijn. Zijn er nog andere budgetten voor preventieve begeleiding? In Rotterdam kiezen scholen voor integratie van theorie en praktijk, didactische innovatie en investeren in interne begeleiding. Aangezien deze aanpak lijkt te werken, moet worden gestimuleerd dat de Rotterdamse aanpak landelijk wordt ingevoerd. Voorts moet er veel aandacht worden besteed aan een «warme overdracht» tussen vmbo en mbo. Zo n 27% van de RMC-kosten gaat naar begeleiding. Dit betekent dat 73% van het budget wordt besteed aan overhead en infrastructuur. Hoeveel geld gaat er uiteindelijk naar begeleiding, melding en registratie? Kan de staatssecretaris uitleggen wat hij bedoelt met «cultuurbepaalde belemmeringen» waar allochtone leerlingen volgens hem mee te maken kunnen krijgen? Mevrouw Azough stelt voor om het fiscaal aantrekkelijk te maken voor bedrijven om leerbedrijf te worden of stages aan te bieden. Mevrouw Lambrechts (D66) is verheugd over de kentering die lijkt plaats vinden, aangezien minder jongeren het onderwijs voortijdig verlaten en er meer uitvallers worden teruggeplaatst. Zij heeft echter de indruk dat de werking van de RMC-wet te rooskleurig wordt voorgesteld. Dankzij de meldplicht wordt meer uitval gemeld, maar het is verontrustend dat na twee jaar meldplicht in slechts eenderde van de gevallen goede cijfers op tafel komen. Het zou ontbreken aan één landelijk registratiesysteem. Kan hierbij ondersteuning worden geboden? De conclusie van de staatssecretaris dat de RMC-wet een positieve invloed heeft op het zorgsysteem rondom scholen, wordt nauwelijks ondersteund door het rapport van Sardes. Volgens Sardes functioneert het regionale netwerk niet, is het in potentie aanwezige instrumentarium onvoldoende beschikbaar om de schoolverlater te begeleiden en te adviseren en ontbreekt het aan geschikte vervolgtrajecten. Als deze problemen niet worden opgelost, zal de aanpak van voortijdig schoolverlaten stagneren. Samenwerking komt er niet vanzelf. Er zullen bevoegdheden moeten worden belegd om zo nodig samenwerking af te dwingen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 5

6 Er zullen altijd alternatieve routes naar een startkwalificatie nodig zijn. De Onderwijsraad heeft daarom voorgesteld om jongeren in staat te stellen via competenties een startkwalificatie te behalen. Is het kabinet bereid om deze route te bewandelen? Hoe staat het met de bypass via het vavo? Als jongeren 23 jaar worden, vallen zij uit de statistieken, ook als het netwerk niet heeft kunnen voorkomen dat zij de school voortijdig hebben verlaten. Wat kan de overheid nog voor deze jongeren betekenen? Hoe zijn de maatregelen ten behoeve van veiligheid op school geland? Uit de cijfers blijkt dat er relatief minder allochtone jongeren worden teruggeplaatst op school. Wat is de reden dat zij niet worden aangenomen? Is de kennis bij de RMC s op dit terrein te gering? Is er misschien sprake van discriminatie door bedrijven? Als er sprake is van discriminatie, dan moet er meer gebeuren om dit probleem op te lossen. Tijdens de begrotingsbehandeling is gesproken over de onnodige schooluitval van jongeren uit de beroepsbegeleidende leerweg omdat ROC s geen leerlingen aannemen die pas na 1 oktober een werkplek vinden. De ROC s krijgen voor deze leerlingen namelijk geen bekostiging. Is de staatssecretaris in staat om dit probleem op te lossen? De heer Van der Vlies (SGP) noemt de evaluatie van de RMC-wet positief, maar stelt tegelijkertijd vast dat er nog veel verbeteringen mogelijk en nodig zijn. De melding en registratie zijn verbeterd, maar voor een sluitende aanpak is het persoonsgebonden nummer nodig waarvoor een wetsvoorstel in behandeling komt. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om hun verantwoordelijkheid te nemen, maar hier en daar gebeurt dat nog te weinig. Hoe denkt de staatssecretaris de verantwoordelijke gemeenten in voldoende mate te activeren? De staatssecretaris maakt zich er wat gemakkelijk vanaf met zijn beleidsreactie op de toegenomen kosten. Volgens de heer Van der Vlies behoort er een toereikend budget bij het toekennen van taken aan gemeenten. Hoe verhouden de taken zich tot het budget? De ambities ten aanzien van de aanpak van voortijdig schoolverlaten zijn terecht groot, maar daarvoor zijn een brede aanpak, maatwerk en ketens die open en toegankelijk zijn, noodzakelijk. Ook Operatie JONG speelt een belangrijke rol. Hoe wordt bereikt dat alle betrokkenen zich maximaal inspannen? Niet-leerplichtige leerlingen zonder startkwalificatie kunnen niet worden verplicht tot het volgen van onderwijs. Op welke wijze wordt deze groep vanuit de invalshoek van jeugdwerkloosheid benaderd? Worden er afspraken met potentiële werkgevers gemaakt om jongeren zonder startkwalificatie of zonder diploma alsnog enig onderwijs te laten volgen? Een ernstige belemmering is dat er vaak onvoldoende leerwerkplaatsen ter beschikking zijn. Wordt er op dit punt vooruitgang geboekt? De heer Van der Vlies vindt dat er onderscheid moet worden gemaakt tussen voortijdig schoolverlaters die het niet kunnen, maar wel zouden willen en voortijdig schoolverlaters die niet willen, maar het best zouden kunnen. De laatste categorie moet straf worden aangepakt, terwijl voor de eerste categorie meer toegesneden ruimte moet worden gemaakt binnen het onderwijssysteem. In dat licht is het begrip «opstapkwalificatie» interessant. Hoe gaan de bewindslieden deze nieuwe accenten inpassen in het kader van bijvoorbeeld het Actieplan Leven Lang Leren? Het antwoord van de bewindslieden De minister is het met de Kamer eens dat het nog te vroeg is om te zeggen of de daling van het aantal voortijdig schoolverlaters duidt op een trendbreuk. Het is moeilijk om aan te geven wat het gevolg is van ingezet beleid, de conjunctuur of een mix daarvan. Er blijft dus onderzoek nodig naar de oorzaken. De Lissabon-doelstellingen ten aanzien van voortijdig schoolverlaten Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 6

7 hebben betrekking op een startkwalificatie op niveau 2 mbo. Hoewel de Lissabon-doelstellingen leidend zijn, liggen de doelstellingen van OCW lager, want een diploma op niveau 1 mbo wordt niet beschouwd als voortijdig schoolverlaten. Van de nieuwe voortijdig schoolverlaters hebben er zo n een diploma op vmbo-niveau of niveau 1 mbo behaald. Ongeveer jongeren hebben praktijkonderwijs afgerond. De minister is verheugd over het pleidooi van verschillende woordvoerders om de startkwalificatie te handhaven, maar daarbij onderscheid te maken tussen verschillende categorieën voortijdig schoolverlaters. De verschillen tussen «kunnen, maar niet willen» en «willen, maar niet kunnen» moeten ook in de cijfers tot uitdrukking komen. Door het op deze manier zuiveren van de cijfers, kunnen betere doelstellingen worden geformuleerd. De minister zal schriftelijk ingaan op enkele vragen naar aanleiding van de cijfers in de Voortgangsrapportage voortijdig schoolverlaten Van de groep voortijdig schoolverlaters wordt 22,5% teruggeleid naar school. Het varieert per regio of en hoe lang herintreders vervolgens worden gevolgd. Alle RMC s maken echter afspraken met de scholen over het moment van overdracht van de herintreder en wie vervolgens verantwoordelijk is. In de praktijk is er intensiever contact met de kleine groep jongeren die herhaaldelijk voortijdig uitvalt. Desgevraagd antwoordt de minister dat zij zal bekijken of de aanpak van RMC s kan worden geharmoniseerd, zodat herintreders in de toekomst altijd worden gevolgd. De minister zal uitzoeken of het voorkomt dat voortijdig schoolverlaters dubbel worden geteld, omdat zij kort na herplaatsing opnieuw uitvallen. Door invoering op termijn van het onderwijsnummer in combinatie met koppeling van het RMC aan het GBA zullen eventuele problemen uiteindelijk tot het verleden behoren. Ook de problemen met compatibiliteit van computerprogramma s zijn tijdelijk. Ten behoeve van preventie van voortijdige schooluitval wordt in het onderwijs de nadruk gelegd op leerplichthandhaving en doorlopende leerlijnen. Veel vmbo-scholen regelen een warme overdracht voor risicoleerlingen door bijvoorbeeld de portfolio te bespreken bij inschrijving op het ROC. De Stuurgroep kwaliteit van leerling-zorg is binnen vmbo en praktijkonderwijs een traject gestart waarbij scholen worden ondersteund bij de warme overdracht. Voorts is er een landelijk netwerk van vmboscholen en ROC s opgericht dat met de Stuurgroep samenwerkt aan de kwaliteit van de warme overdracht. Om de aanpak van risicoleerlingen in de grote steden te verbeteren, wordt er onder andere gewerkt aan verbreding van de leerwerktrajecten in het vmbo, introductie van de assistentenroute mbo 1 in het vmbo en de versoepeling van de tussentijdse overstap van vmbo naar mbo. Voor de verbetering van de aansluiting van vmbo op mbo ligt er een wetsontwerp voor advies bij de Raad van State. De minister ondersteunt het gemeentelijke toezicht op de leerplicht via deelname aan het project Handhaven op niveau. Zij is blij dat ook het OM in sommige gevallen optreedt, omdat dit een belangrijke voorbeeldfunctie heeft. Leerlingen in het vmbo zijn niet altijd positief over het onderwijs, omdat de lesstof en de leerstijl niet altijd boeiend genoeg zijn. Daarom wordt er gewerkt aan concrete projecten en een andere organisatie van vakken. In de leerjaren 3 en 4 worden bovendien steeds vaker intra- en intersectorale programma s aangeboden die veel beter aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen en het vervolgonderwijs. Veel scholen zijn bovendien bezig om de huidige sectorprogramma s te vervangen door nieuw ontwikkelde programma s die beter aansluiten op de wensen van het bedrijfsleven en de vervolgopleidingen van het ROC. Om de veiligheid in het voortgezet onderwijs te vergroten, wordt extra geïnvesteerd in leerlingbegeleiding. Leerlingbegeleiders functioneren als laagdrempelige eerstelijnsvoorziening die erop is gericht om problemen vroeg te signaleren. De minister zal de Kamer nader informeren over het budget dat scholen sinds 2004 voor leerlingbegeleiders hebben Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 7

8 ontvangen. Zij wijst erop dat het aan de scholen is om te bepalen hoe dit budget wordt besteed. Er is alleen met de scholen afgesproken dat het geld wordt besteed om veiligheid op school te realiseren en voortijdig schoolverlaten terug te dringen. De minister stuurt de Kamer rond de zomer een brief over de reboundvoorzieningen. De minister is positief over mentorprojecten op scholen. Scholen bepalen echter zelf hoe zij de aanpak van voortijdig schoolverlaten vormgeven. De minister wil daarom geen mentorprojecten voorschrijven, maar zij zal wel uitdragen dat dit een goede manier is om leerlingen binnen boord te houden. Het staat scholen vrij om gebruik te maken van het UvA-onderzoek. De minister zal met haar collega van Justitie spreken over het expertisecentrum, maar zij wijst erop dat OCW geen specifieke taak heeft bij de aanpak van Antilliaanse jongeren door Justitie. De minister zal informeren naar het project in Friesland betreffende 24-uursopvang. Loopbaanoriëntatie en beroepskeuzevoorlichting zijn van belang om te voorkomen dat leerlingen afhaken door motivatieproblemen als gevolg van een verkeerde studiekeuze. Sinds augustus 2002 zijn de middelen hiervoor opgenomen in de lumpsum van het voortgezet onderwijs. Dit betekent dat scholen zelf verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van loopbaanoriëntatie. Recent onderzoek van het APS naar loopbaanoriëntatie in het voortgezet onderwijs heeft uitgewezen dat men over het algemeen tevreden is. Er zou echter wel meer aansluiting gevonden kunnen worden bij de huidige vernieuwingen in het onderwijs. Daarom vindt er in oktober 2005 een conferentie plaats over loopbaanoriëntatie en beroepskeuzevoorlichting. De minister zal voorts de ontwikkeling van praktische profieloriëntatie aanjagen en goede praktijkvoorbeelden verspreiden. De deels weggevallen GOA-gelden waren niet bedoeld voor de inrichting van RMC s. Het staat gemeenten echter vrij om zelf te beslissen over het gebruik van GOA-gelden voor RMC s. De Kamer zal over de uitvoering van de motie-verhagen nader worden geïnformeerd. Door de tegenvallende conjunctuur blijven jongeren soms langer op school omdat zij geen werk kunnen vinden. De minister vreest daarom voor «groenpluk» als de economie weer aantrekt. Om te voorkomen dat werkgevers jongeren «van school plukken», zullen hierover afspraken worden gemaakt met de sociale partners. Samen met het ministerie van SZW is OCW gestart met het project Lerend werken om jongeren zonder startkwalificatie een tweede kans te geven via de verzilvering van elders verworven competenties. Met betrekking tot het netwerk rond de school kunnen nog enkele slagen worden geslagen, ook in het kader van de Operatie JONG. Rond een school in het voortgezet onderwijs dient één zorgteam actief te zijn. Bovendien is er één jongerenloket nodig dat vooral is gericht op bemiddeling naar werk en school. Voorts moeten instanties niet langs elkaar heen werken als voortijdig schoolverlaters met meerdere hulpverleners in aanraking komen. De staatssecretaris merkt op dat de RMC-wet minder ver gaat dan de Lissabon-doelstellingen. In de RMC-wet worden jongeren uit het praktijkonderwijs en jongeren die de assistentenopleiding op niveau 1 mbo hebben afgemaakt, niet gezien als vroegtijdig schoolverlaters. Volgens de Lissabon-doelstellingen zijn deze jongeren echter wel voortijdig schoolverlaters. Dit onderscheid zal in toekomstige rapportages zichtbaar worden gemaakt. Vanaf 2006 gaat er structureel 5 mln euro extra naar het intensiveren van trajectbegeleiding. De staatssecretaris kan weliswaar niet garanderen dat het voortijdig schoolverlaten in 2010 met 50% is gereduceerd, maar het is zeker de ambitie om dat streefcijfer te halen. Om de RMC s te ondersteunen, zullen er via de VNG en Sardes «good practises» worden uitgewisseld, zodat iedereen kan leren van een werkende aanpak. De markt voorziet in een aantal goede software- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 8

9 pakketten voor registratie van voortijdig schoolverlaters. Grote gemeenten hebben bovendien vaak zelf een systeem ontwikkeld. Voor een sluitende registratie is echter een link met het onderwijsnummer nodig. Bovendien is het van belang dat de RMC-registratie ook via de Informatie Beheer Groep (IBG) wordt gevoed. Hiertoe is een wetswijziging in voorbereiding, zodat de IBG iedere gemeente periodiek kan doorgeven welke leerlingen onder de 23 jaar niet beschikken over een startkwalificatie en geen onderwijs meer volgen. De staatssecretaris benadrukt dat omliggende gemeenten er alle belang bij hebben om mee te werken met de centrumgemeente aan de aanpak van voortijdig schoolverlaten. Gemeenten dragen immers zelf het financiële risico voor bijstandsafhankelijkheid. In het kader van Koers-BVE wordt ROC s gevraagd afspraken te maken met de regiopartners en ambities te formuleren. Daarbij wordt nadrukkelijk aandacht besteed aan de relatie met de RMC-functie. Alle gemeenten staan immers met ROC s in contact over bijvoorbeeld de educatiemiddelen en het verzorgen van voldoende beroepspraktijkvormingsplaatsen (BPV-plaatsen). Als desondanks blijkt dat omliggende gemeenten onvoldoende meewerken met centrumgemeenten, dan zal de staatssecretaris eventueel met nadere voorstellen komen. Aanvankelijk was in het Actieplan Leven Lang Leren opgenomen dat er een Taskforce Leven Lang Leren zou worden opgezet. Daarbij zou ook een link worden gelegd naar de problematiek van jeugdwerkloosheid en voortijdig schoolverlaten. Voortschrijdend inzicht bij de departementen van SZW en OCW heeft echter opgeleverd dat een taskforce niet het juiste middel is, omdat dit alleen goed werkt bij de aanpak van één specifiek probleem. De gemeenschappelijke projectdirectie Leren en Werken zet zich daarom vooral in om partijen bij elkaar te brengen en goede voorbeelden te verbreiden. Het kan voorkomen dat een voortijdig schoolverlater niet wordt gemeld of dat er geen actie volgt op een melding. De invoering van het onderwijsnummer kan er uiteindelijk voor zorgen dat de melding sluitend wordt gemaakt. Na een melding wordt in de praktijk altijd contact opgenomen met een voortijdig schoolverlater of zijn ouders. Daaruit kan blijken dat een niet-leerplichtige schoolverlater geen hulp van het RMC wenst of dat de problematiek zo groot is dat het RMC de jongere in kwestie moet doorgeleiden naar een andere instantie voordat terugkeer naar school of werk mogelijk is. Een jongerenloket waarin dergelijke functies samenkomen, blijkt in de praktijk succesvol. Jongeren kunnen daardoor sneller worden geholpen. In de Eurostatanalyse zijn alle jongeren tussen de 18 en 24 jaar zonder startkwalificatie cumulatief opgenomen. De RMC-analyse geeft het aantal voortijdig schoolverlaters aan dat in dat jaar gemeld en geregistreerd is. Als het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters afneemt, zal ook de instroom in het cohort jongeren tussen de 18 en 24 jaar zonder startkwalificatie afnemen. Dit zal met enige vertraging zijn weerslag hebben op de cijfers van Eurostat. Melding en registratie van voortijdig schoolverlaters is zeer bewerkelijk, maar wel noodzakelijk. Een RMC-functie moet tenslotte weten wie er moet worden benaderd en hoe de begeleiding vorm moet krijgen. De staatssecretaris heeft niet het idee dat bureaucratie een groot probleem is, maar hij zal erop letten. Met het huidige budget slagen gemeenten er goed in om de RMC-functie uit te voeren. Omdat het aantal herplaatste voortijdig schoolverlaters stabiel blijft op ongeveer per jaar, wordt er in ,5 mln euro extra en vanaf 2006 structureel 5 mln euro extra in de RMC-functie gestoken. De staatssecretaris vindt het Onderwijsraadadvies om de nadruk te leggen op het erkennen van verworven competenties (EVC) en mensen het recht te geven op een assessment interessant. Hij wijst echter op het feit dat bij de instroom in het reguliere onderwijs via een intakeprocedure wordt Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 21 9

10 vastgesteld over welke competenties iemand beschikt en dat dit kan leiden tot vrijstellingen. Daarvoor is dus geen aparte financiering nodig. De mogelijkheid van een assessment voor mensen die willen weten welke gaten zij nog moeten dichten om aan de startkwalificatie te voldoen, zal de staatssecretaris betrekken bij de uitwerking van het Actieplan Leven Lang Leren. Veel oorzaken van voortijdig schoolverlaten liggen buiten het onderwijs, maar dat betekent niet dat de school mag afhaken. Het aangrijpingspunt voor de school is het verzuim en de dreigende uitval. RMC-functies houden zich niet bezig met doelgroepenbeleid, maar met individuele trajectbegeleiding. De motivatie voor herplaatsing is bij allochtone leerlingen over het algemeen lager. De staatssecretaris vermoedt dat de omgeving van allochtone leerlingen, bijvoorbeeld het gezin, soms minder stimulerend is dan die van autochtone jongeren. In dergelijke gevallen zullen trajectbegeleiders proberen om het gezin toch bij herplaatsing te betrekken. De Kamer zal worden geïnformeerd over het overleg met Justitie betreffende het expertisecentrum voor de begeleiding van Antilliaanse jongeren. In het kader van de nieuwe kwalificatiestructuur wordt gewerkt aan de opzet van een brede assistentenopleiding. Voorts is er 2 mln euro extra beschikbaar gesteld voor het creëren van meer BPV-plekken voor leerlingen op niveau 1 van het mbo. De nadruk ligt daarbij op de begeleiding van leerlingen en minder op de inhoudelijke kennis. Het is een taak van de kenniscentra om BPV-plekken en stageplekken te werven. Vervolgens zorgt de school ervoor dat leerlingen ook geschikte BPV-plaatsen vinden. De staatssecretaris krijgt geen signalen dat er te weinig BPV-plaatsen zijn, maar het schort nog wel eens aan de matching. Wel is er behoefte aan werkgevers die jongeren uiteindelijk een baan aanbieden. De vrees dat het niet mogelijk is om leerlingen na 1 oktober in te schrijven voor een BBL-traject, is ongegrond. De staatssecretaris heeft de scholen per brief laten weten dat zij leerlingen tot 1 januari kunnen inschrijven voor BBL-trajecten. Hij heeft vernomen dat deze verlenging de scholen meer lucht heeft gegeven om de problemen op te lossen. Het is mogelijk dat leerlingen vervolgens alsnog worden ingeschreven als BOL-student. In dat geval komt de vraag aan de orde wanneer de teller voor de bekostiging begint te lopen. In de praktijk blijkt dat het aantal uitvallers dat volledig wordt bekostigd en het aantal leerlingen dat later instroomt, redelijk gelijk oploopt. De bekostiging van de BVE-sector zal dit jaar echter onder de loep worden genomen. Overigens is de staatssecretaris van mening dat een school zich tot het uiterste moet inspannen om een BBL-plek te vinden. De Taskforce jeugdwerkloosheid is bezig met maatwerkscholing aan jeugdige werklozen. Inmiddels zijn er 8000 banen gevonden en dit jaar moeten dat er worden. De staatssecretaris van SZW heeft in het kader van de aanpak van jeugdwerkloosheid toegezegd een onderzoek in te stellen naar discriminatie op de arbeidsmarkt. Fiscale stimulering van bedrijven om stageplaatsen aan te bieden, is deels al mogelijk via de Wet vermindering afdracht loonbelasting (WVA). Werkgevers worden op deze manier gestimuleerd om jongeren stageplekken aan te bieden, in het bijzonder aan BBL-leerlingen. Overigens is de staatssecretaris er geen voorstander van om bedrijven op grote schaal te sponsoren om stageplaatsen aan te bieden, aangezien het in het belang van bedrijven zelf is om te zorgen voor een nieuwe generatie gekwalificeerd personeel. Ten behoeve van de versterking van loopbaanoriëntatie wordt 2,5 mln euro toegevoegd aan de lumpsum van mbo-scholen. Nog eens 2,5 mln euro wordt gestoken in medezeggenschap, de keuzegids, de imagocampagne en de ontwikkeling van een elektronisch portfolio in het mbo. Het vavo wordt af en toe ingezet als tweedekansonderwijs voor mensen die het in het voortgezet onderwijs niet redden. In 2005 is de regeling voortgezet dat gemeenten vavo-rechten kunnen inkopen voor 16en Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

11 17-jarigen. Het wetsvoorstel betreffende de verbetering van de aansluiting van het vmbo op het mbo dat bij de Raad van State ligt, maakt het mogelijk dat VO-scholen een samenwerkingsovereenkomst aangaan met ROC s. Hierdoor kunnen leerlingen die dreigen uit te vallen, hun opleiding afronden aan een ROC met behoud van VO-bekostiging. Dit is een structurele oplossing van het probleem dat leerlingen van 16 en 17 jaar, die eigenlijk onder het VO zouden moeten vallen, de educatiebudgetten van gemeenten belasten. Hiermee zijn niet alle problemen opgelost, maar met dit wetsvoorstel is de juridische basis gelegd. De staatssecretaris is geen voorstander van een verlengde leerplicht of een diplomaplicht voor jongeren tot 23 jaar. De voorzitter van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Cornielje De griffier van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, De Kler Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr