LES 3: Wereldvoedselvraagstuk

Transcriptie

1 LES 3: Wereldvoedselvraagstuk 1

2 Les 3: Wereldvoedselvraagstuk Vakken Zedenleer/godsdienst, economie, aardrijkskunde, PAV Eindtermen Sociale vaardigheden, burgerzin, ICT, vakoverschrijdend, samenwerken, kritisch denken Materiaal Computer met internet Methodiek Analyse van filmmateriaal Klasdiscussie Lesduur 50 minuten Doelstelling Leerlingen ontdekken de problemen die er zijn in verband met de voedselvoorziening en denken na over mogelijke oplossingen. Lesverloop seamepost.com Deel 1: opzoekingswerk i.v.m. bevolkingsgroei (in groepen) (10 minuten) Deel 2: onderzoekswerk naar de problemen in verband met voedselvoorziening (in groepen) (20 minuten) Deel 3: klasdiscussie (20 minuten) 2

3 Deel 1: opzoekingswerk i.v.m. bevolkingsgroei 5 minuten Toon een tabel die de bevolkingsgroei tegen 2050 weergeeft. Deel 2: opzoekingswerk naar de problemen die samenhangen met de voedselvoorziening 20 minuten In 2050 telt onze planeet 9 miljard mensen. Hoog tijd om na te gaan hoe we die 9 miljard monden gaan voeden. Vorm 3 groepen. Elke groep kiest een onderwerp en beantwoordt de vragen hieronder. Food Waste Altijd Wat Wijzer voedselverspilling - Wat is Food Waste? Is er genoeg voedsel voor de hele wereldbevolking? Kan je manieren bedenken om Food Waste te verminderen? Feeding the cows Bekijk het filmpje Wat geven wij onze koeien te eten? Waar wordt dit geproduceerd? Wat kan een gevolg zijn als grote stukken landbouwgrond in het Zuiden gebruikt worden voor de productie van ons veevoer? Biobrandstof Lees het artikel (ook in bijlage). Ten koste van wat worden er biobrandstroffen gemaakt? Wat kan een gevolg zijn als grote stukken landbouwgrond in het Zuiden gebruikt worden voor de productie van biobrandstoffen? Deel 3: groepsdiscussie 20 minuten Beantwoord volgende vragen: Wat kan je besluiten uit het voorgaande opzoekingswerk? Wat zou jij kunnen doen om voedsel beter te verdelen en minder voedsel te verspillen? Hoe kunnen we zorgen dat er in 2050 voldoende voedsel is voor 9 miljard mensen? Mogelijke samenvatting In principe is er nu al genoeg voedsel om iedereen te voeden. Het moeilijkste is ervoor zorgen dat alle mensen toegang hebben tot voedsel. Wat maakt die toegang zo moeilijk? Oorlog, slechte infrastructuur, corruptie, maar meestal is het armoede. Als je geen inkomen hebt, kun je geen eten kopen. Om het idee van de klas te verwerken in een opinietekst is er een schrijfopdracht in les 6. 3

4 Vijftig tinten groen: hoe groen is biobrandstof nu echt? Bron Biobrandstof: dat klinkt lekker groen. Maar voorzichtigheid is geboden. Want het mag dan duurzaam en verantwoord klinken, biobrandstof heeft een duistere zijde die de groene kant van het verhaal heel gemakkelijk kan gaan overschaduwen. De fossiele brandstoffen die technisch en economisch winbaar zijn, beginnen op te raken. Daardoor stijgen de brandstofprijzen. Tegelijkertijd ontstaat er mede door de klimaatproblematiek bij veel mensen een verlangen om er een minder vervuilende levensstijl op na te houden. Beide ontwikkelingen maken de weg vrij voor biobrandstoffen: brandstoffen die gemaakt worden uit biomassa. Ze zijn hernieuwbaar (raken dus in tegenstelling tot fossiele brandstoffen nooit op) en ze worden gezien als groen, mede doordat de uitstoot van machines of voertuigen op biobrandstof een stuk schoner is dan die van machines of voertuigen op fossiele brandstoffen. Maar is biobrandstof wel zo groen, zo verantwoord en zo duurzaam als veel mensen denken? Productieketen Er is de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar biobrandstoffen. En hoe meer onderzoek er werd gedaan, hoe duidelijker wel werd dat het te kort door de bocht is om biobrandstoffen per definitie als groen en duurzaam te bestempelen. Vooral wanneer we de productieketen van biobrandstoffen in ogenschouw nemen, komt de duistere kant van deze schijnbaar zo onschuldige brandstof al snel bovendrijven. Sterker nog: wanneer we de hele productieketen beschouwen, blijken veel biobrandstoffen zelfs nog meer broeikasgassen uit te stoten dan fossiele brandstoffen. En ook maatschappelijk gezien zijn biobrandstoffen lang niet altijd even verantwoord. BIOBRANDSTOFFEN Er zijn verschillende soorten biobrandstoffen. Enkele voorbeelden: bio-ethanol (gemaakt uit bijvoorbeeld maïs, tarwe en suikerriet), biodiesel (gemaakt uit onder meer koolzaadolie) en biogas (gemaakt door bacteriën). Land vrijmaken Het begint allemaal al op het moment dat iemand besluit om biobrandstof te gaan maken. Men moet dan op zoek naar een flink stuk land om gewassen waar biobrandstoffen uit gemaakt kunnen worden, kwijt te kunnen. Zulke stukken land liggen niet voor het oprapen. En dus wordt er vaak besloten om land vrij te maken. Er worden dan bijvoorbeeld bossen omgehakt. Grote bomen moeten het onderspit delven. Maar vaak hebben die bomen jarenlang één van de bekendste broeikasgassen opgeslagen: CO2. En wanneer ze geveld worden, komt die CO2 vrij. Zonder dat er nog maar één druppel biobrandstof is geproduceerd sterker nog: voordat de gewassen zijn gezaaid is er door toedoen van de biobrandstof dus al een flinke dosis extra CO2 in de atmosfeer beland. Dat is vooral het geval wanneer bossen of veenland het veld moet ruimen: hier zit vaak veel CO2 in opgeslagen. Biobrandstoffen die gemaakt worden van planten die in zulke gebieden groeien, veroorzaken meer CO2-uitstoot dan fossiele brandstoffen, zo vertelt onderzoeker Mireille Faist in een interview aan Scientias.nl. Bemesting Ook de omgeving is lang niet altijd gebaat bij de gewassen waar de biobrandstof uit gewonnen wordt. De grond wordt soms overbemest en belandt in rivieren en meren, zo bleek vorig jaar uit dit onderzoek. Ook kunnen planten waar biobrandstoffen uit gemaakt worden ervoor zorgen dat de grond verzuurt. Biobrandstoffen kunnen dus een flink stempel drukken op de omgeving waarin ze tot stand komen. En dat stempel is zeker niet groen te noemen. 4

5 DE DUURZAAMSTE Wat is als we het hele productieproces van A tot Z in ogenschouw nemen nu de beste biobrandstof voor het milieu? Biogas, zo suggereert recent onderzoek. Ervan uitgaande dat het juiste bronmateriaal wordt gebruikt om biogas te maken, heeft dit gas een vijftig procent kleinere impact op het milieu dan benzine. Afrika Ook is vaak twijfelachtig of biobrandstoffen op een maatschappelijk verantwoorde manier tot stand komen. De vraag naar biobrandstoffen is namelijk het grootst in de ontwikkelde wereld. Zo wil Europa tegen 2020 aanzienlijk minder CO2 uit gaan stoten. Eén van de manieren om dat te bewerkstelligen, is de inzet van biobrandstoffen. Maar biobrandstoffen hebben een groot nadeel: er is biomassa voor nodig en het verbouwen van die biomassa neemt veel ruimte in beslag. En die ruimte heeft Europa niet. Dus moet het uitwijken naar een ander continent waar wel ruimte is: Afrika. Om aan de vraag te kunnen voldoen, moet Afrika flink wat bossen kappen. En zoals u eerder al las, komt daar veel CO2 bij vrij. Het resultaat is dus dat de emissies van één van de armste delen van de wereld de pan uit gaan rijzen. Het is een verplaatsing van een probleem: van het rijke Europa, naar het arme Afrika. Niet echt een oplossing waar we per definitie trots op hoeven te zijn. Daar komt nog eens bij dat een stuk land maar voor één doeleinde gebruikt wordt. Als er gewassen op staan die biobrandstof moeten leveren, dan kan er geen voedsel op verbouwd worden. En hoe leggen we dat uit aan mensen die honger lijden? Hoe vertellen we ze dat we bossen kappen en akkers aanleggen om onze auto s draaiende te houden en dus niet om hun van voedsel te voorzien? Nog moeilijker wordt het om dat uit te leggen wanneer biobrandstoffen vervaardigd worden uit biomassa die ook als voedsel gebruikt zou kunnen worden Bomen omzagen om ruimte te maken voor gewassen waar biobrandstof uit gemaakt kan worden: een slecht idee. Foto: Wagner T. Cassimiro Aranha (cc via Flickr.com). Aandacht Gelukkig krijgen zowel onderzoekers als beleidsmakers steeds meer aandacht voor deze duistere kant van biobrandstoffen. Zo heeft Europa enkele jaren geleden nog bepaald dat niet alle biobrandstoffen het stempel duurzaam mogen krijgen. Voordat een biobrandstof als duurzaam wordt bestempeld, moet deze aan een aantal eisen voldoen. Zo mogen er geen bossen voor verdwijnen, wordt het gebruik van mest beperkt en moet afval dat overblijft na de productie van biomassa gerecycled worden. En ook wetenschappers proberen hun steentje bij te dragen. Bijvoorbeeld door biobrandstoffen te ontwikkelen waar niet zoveel land voor nodig is, die minder broeikasgassen produceren en die niet concurreren met de voedselproductie. Maar die ontwikkelingen kosten vanzelfsprekend tijd: het duurt nog wel even voor baanbrekende ontdekkingen die nu in laboratoria worden gedaan op grote schaal (en tegen een aantrekkelijke prijs) kunnen worden ingezet. Het lijkt zo eenduidig: groene energie. Maar dat is het zeker niet en in het verleden is het bijvoeglijke naamwoord groen echt te snel gebruikt. De term is in sommige gevallen misleidend en als dan uitkomt dat groen niet zo groen is, voelt de consument zich bedrogen en kan het duurzame verlangen dat veel mensen nu hebben zomaar een stille dood sterven. Want de moed zou u gemakkelijk in de schoenen kunnen zakken: bestaat werkelijk groene biobrandstof eigenlijk wel? Onderzoeker Mireille Faist was er eerder in een interview met Scientias.nl kort over. De enige echt groene brandstof is de brandstof die niet wordt gebruikt. De mensheid is echter nog niet toe aan zo n enige echte groene brandstof en dus zullen we ons toch aan ietsje minder groene brandstoffen moeten wagen. Dat is ook geen schande, zo haast Faist zich te stellen. Er zijn brandstoffen die een heel kleine impact hebben op alle milieufactoren. Maar voorzichtigheid blijft geboden. Want het ene groen is het andere niet en we moeten zeker niet met elke willekeurige tint groen genoegen nemen. 5