Evolutie. Bovenbouw VO

Transcriptie

1 Evolutie Bovenbouw VO 1

2 Werkblad Evolutie Duur: 1 uur. Welkom in ARTIS! Hier zijn meer dan verschillende soorten dieren, planten en microben te bewonderen. Dit is maar een fractie van al het leven dat op aarde te vinden is. Wetenschappers schatten dat er miljoenen verschillende soorten dieren en planten op aarde leven. Jaarlijks worden duizenden nieuwe soorten beschreven. Dit werkblad leidt je langs planten en dieren door heel het park. Bekijk de dieren goed aan de hand van de vragen. Doe zelf onderzoek en ontdek de evolutionaire ontwikkelingen in de natuur. De locaties vind je terug op de plattegrond op de achterkant van dit werkblad. Soort en omgeving Elke soort is min of meer aangepast aan de omgeving waarin hij leeft, zowel in anatomie (lichaamsbouw) als in gedrag. Andere aanpassingen kunnen te maken hebben met de ontwikkeling van bepaalde zintuigen. Zo is de Californische zeeleeuw aangepast aan het leven in het water door zijn gestroomlijnde bouw (anatomie). Hierdoor kan hij soepel door het water voortbewegen. Door zijn vacht dagelijks te poetsen met de nagels aan de achterpoten (gedrag) houdt het dier zijn vacht in goede conditie. Met zijn snorharen (tastzintuig) neemt hij bewegingen van prooien in het water waar. 2

3 1. Aanpassen Beverratten (Myocastor coypus) Beverratten 1 Beverratten komen uit Zuid-Amerika en leven in moerasachtige, waterrijke gebieden. Het zijn echte planteneters; ze eten onder andere wortels van waterplanten. Om deze stugge wortels te kunnen eten, hebben ze extra sterke tanden. Het glazuur op de tanden bevat een ijzerhoudend pigment. Dit geeft de tanden een oranje kleur. Door dit pigment heeft de voorkant een harde structuur, waardoor de zachtere structuren aan de achterkant sneller afslijten. Zo blijven de tanden scherp. Bekijk de dieren goed. Hoe hebben beverratten zich aangepast aan het leefgebied? Anatomie Gedrag Zintuigen 3

4 Vale gieren (Gyps fulvus) Gierenvolière 2 De vale gier leeft in droge, bergachtige gebieden in Zuid-Europa en Noord-Afrika. De gier is een aaseter en leeft van de karkassen van grotere zoogdieren. Om de dode dieren te vinden, zweven ze op grote hoogte om de omgeving te overzien. Daarbij maken ze gebruik van thermiek. Thermiek ontstaat doordat de zon de lucht verwarmt en deze warme lucht opstijgt. Door de brede vleugels hebben de gieren veel draagkracht en kunnen ze deze lucht gebruiken om zwevend snel hoogte te winnen. Bekijk de dieren goed. Hoe zijn gieren nog meer aangepast aan hun omgeving? Anatomie Gedrag Zintuigen 4

5 2. Licht Vlinderpaviljoen 3 Het tropisch regenwoud bestaat uit vier etages aan begroeiing. De woudreuzen, de kroonlaag, de kleinere bomen en de ondergroei. Doordat de dichte begroeiing het licht blokkeert, bereikt maar 1% van het licht de bodem van het regenwoud. Planten concurreren in het regenwoud om licht. Licht is belangrijk voor de fotosynthese. Welke manieren hebben planten gevonden om genoeg licht te krijgen? In het Vlinderpaviljoen vind je tropische planten (bromelia s) met een waterreservoir: de phytotelma genoemd. 5

6 Ga op zoek naar een bromelia en teken de phytotelma na. Bekijk de plant goed en beschrijf hoe het water opgevangen wordt. Beschrijving Deze plant heeft een positieve invloed op het ecosysteem van het regenwoud. Onderzoek welke andere organismen gebruik maken van de phytotelma van de bromelia en waarvoor. Organismen Gebruik 6

7 3. Verteren Kleine panda s 4 De kleine panda (Ailurus fulgens) leeft op meter hoogte in de bamboebossen van het Himalayagebergte. De panda behoort tot de orde Carnivora, de roofdieren. Ondanks dat de panda het gebit en verteringsstelsel van een carnivoor heeft, heeft het dier een dieet dat voor 90% uit vezelrijk bamboe bestaat. Kijk goed in het verblijf naar de hoeveelheid mest. Hoe komt het dat ze zoveel mest produceren? Het is nog niet duidelijk hoe het komt dat de kleine panda zijn dieet heeft aangepast. Formuleer zelf een hypothese waarom jij denkt dat de kleine panda zijn dieet heeft aangepast aan zijn omgeving. 7

8 Hypothese Evolutie Zoals je met de vorige vragen hebt ontdekt, zijn planten en dieren in staat zich aan te passen aan de leefomgeving. Dit is een vorm van evolutie: het veranderen en ontstaan van soorten in de loop van miljoenen jaren. 4. Levend fossiel Aquarium begane grond 5 In het Aquarium vind je de longvis. De longvis stamt af van de kwastvinnigen. Deze worden gezien als de aanzet van de eerste op het land levende dieren: de oeramfibieën. De oudste fossielen die van de longvis gevonden zijn, worden gedateerd op 350 miljoen jaar oud. De longvis is door die miljoenen jaren heen maar weinig veranderd. Hierdoor wordt hij ook wel een levend fossiel genoemd. Kijk goed naar het gedrag van de longvis. Waarom wordt hij een longvis genoemd? Wat is het voordeel van deze eigenschap als je kijkt naar de leefomgeving? Hoe zou het komen dat de vis nog steeds op de fossielen van 350 miljoen jaar geleden lijkt? 8

9 Over het algemeen geldt dat hoe nauwer soorten aan elkaar verwant zijn, hoe meer overeenkomsten we zien in hun skelet. Dit is een van de argumenten voor een gemeenschappelijke afstamming. Toch kunnen de lichaamsdelen, ondanks hetzelfde bouwplan, een andere functie hebben. Dit noemen we homologe organen. Zo gebruiken honden en varkens hun voorpoten om op te lopen en gebruiken zeeleeuwen ze om mee te zwemmen. Het tegenovergestelde noemen we analoge organen. Deze hebben een ander bouwplan, maar dezelfde functie. 9

10 5. Homoloog Apenhuis 6 Zoek in het Apenhuis naar twee dieren waarvan de voorpoten homologe organen (lichaamsdelen met hetzelfde bouwplan, maar een andere functie) zijn. Dier Functie voorpoot Dier Functie voorpoot 10

11 6. Analoog Insectarium 7 De vleugels van een vlinder en die van een vogel dienen beide om te vliegen. Deze organen zijn analoog (dezelfde functie, maar een ander bouwplan). Zoek in het Insectarium naar twee andere dieren met analoge vleugels. Schrijf van deze dieren ook de wetenschappelijke namen op. Dier Wetenschappelijke naam Dier Wetenschappelijke naam 11

12 7. Vleugels 8... Wetenschappelijke naam Spheniscus demersus Klasse vogel Gebruik vleugels vliegen onder water Leefgebied langs de kusten van Namibië en Zuid-Afrika Zoek het verblijf van dit dier nabij het Aquarium. Over welke vogel gaat dit? Schrijf de Nederlandse naam onder de titel van deze vraag. De vleugels zijn vergeleken met de gier homoloog / analoog. Natuurlijke selectie Evolutie gaat meestal heel langzaam. Soorten veranderen geleidelijk als de omgeving iets verandert. In 1859 beschreef de Engelse bioloog Charles Darwin het mechanisme dat ervoor zorgt dat soorten veranderen en hij noemde dit natuurlijke selectie. De natuur selecteert de best aangepaste individuen. Bepaalde eigenschappen kunnen ervoor zorgen dat een dier iets beter aan zijn omgeving is aangepast dan zijn soortgenoten. Een dier met gunstige eigenschappen heeft over het algemeen een hogere overlevingskans en het grootste voortplantingssucces. Na verloop van tijd zijn er dan ook meer dieren met deze gunstige eigenschappen. Of een eigenschap wel of niet gunstig is, hangt af van de omgeving. 8. Variatie Chimpansees 9 Binnen een populatie is er altijd sprake van variatie. Kijk goed naar de groep chimpansees. Wat voor verschillen zie je binnen de populatie? En wat zou voordelig aan zo n verschil kunnen zijn? 12

13 9. Kleuren Vlinderpaviljoen 3 Pak een zoekkaart en ga op zoek naar de grijze hamadryasvlinder (Hamadryas februa). Deze vlinder hangt vaak ondersteboven tegen een boom. Hoe beschermt de vlinder zich tegen predatoren? Binnen de populatie zijn er altijd verschillen in uiterlijk. Sommige dieren zijn iets lichter, andere iets donkerder. De ene heeft een iets egaler patroon dan de andere. Stel dat het leefgebied van de hamadryasvlinder zou veranderen. De stammen van de bomen waarop ze vaak te vinden zijn, worden donkerder door ernstige luchtvervuiling. Wat voor invloed zal natuurlijke selectie hebben op het uiterlijk van deze hamadryasvlinder? 13

14 10. Overleven Kleine-Zoogdierenhuis 10 De fennek (Vulpes zerda) stamt oorspronkelijk af van gewone vossen, die in een meer gematigd klimaat leefden. Lang geleden is een groepje van die vossen in de Sahara terechtgekomen. Leg in eigen woorden uit hoe uit die gewone vossen de fennek is geëvolueerd. Gebruik in ieder geval de begrippen variatie en selectie in je antwoord. Door opwarming van de aarde worden de woestijnen steeds droger. Zou de fennek zich hierop aan kunnen passen? Ja, namelijk door Nee, omdat 14

15 11. Onderzoeken Ook andere dieren hebben specifieke eigenschappen die te maken hebben met de omgeving waarin ze leven. Sommige individuen hebben eigenschappen die net wat beter zijn aangepast aan de leefomgeving. Meer van hun nakomelingen, die dezelfde eigenschappen hebben, zullen overleven en op hun beurt de voordelige eigenschappen doorgeven. Natuurlijke selectie zorgt zo voor de evolutie van de soort. Diersoort 1 Leefomgeving Eigenschap(pen) Gebruik van deze eigenschap(pen) Zijn deze eigenschappen ontstaan door homologe of analoge evolutie? Diersoort 2 Leefomgeving Eigenschap(pen) Gebruik van deze eigenschap(pen) Zijn deze eigenschappen ontstaan door homologe of analoge evolutie? Check de antwoorden van dit werkblad via je begeleider. 15

16 Sarphatistraat Welkom in Planetarium Hoofdentree Parkeerterrein Tramhalte lijnen 9 en 14 Plantage Middenlaan Verzamelpunt Insectarium Tramhalte lijn 10 Tramhalte lijnen 9 en 14 Plantage Kerklaan Tramhalte lijnen 9 en 14 t Polderhuis artikelnummer E-1820-F 6 Verzamelpunt Apenrots Het Tuinpaviljoen 1 10 Restaurant de Twee Cheetahs