Afweergedrag bij eten en drinken. Afweergedrag Wat verstaan we hieronder? Richtlijnen dementie. Afweergedrag: 3 categorieën

Transcriptie

1 Inhoud presentatie Logopedie en dementie: problemen met eten en drinken bij demente Elly Cox MA Logopedist klinisch linguïst Afweergedrag bij eten en drinken Onderzoek afweergedrag Eet- en drinkproblemen bij dementie Onderzoek eet- en drinkproblemen Behandeling eet- en drinkproblemen Voorwaarden therapie (directe/indirecte therapie) Doelen stellen Onbehandelbaar afweergedrag 1 2 Afweergedrag bij eten en drinken Afweergedrag Wat verstaan we hieronder? Elk gedrag van een persoon met dementie dat eten of drinken bemoeilijkt of verhinderd (NVVA, 2008). 3 4 Richtlijnen dementie Afweergedrag: 3 categorieën - Richtlijn afweergedrag NVVA (2008) - Richtlijn palliatieve zorg (dementie) - IKC (2010) Pasman, et al (2003) 5 6 Elly Cox e.cox@nvlf.nl 1

2 Differentiaaldiagnose Onderzoeken afweergedrag Pasman et al Stelling De logopedist stelt de diagnose afweergedrag bij eten en drinken Onderzoek afweergedrag Observatieformulier richtlijn afweergedrag ( > programma s > ouderen > afgeronde projecten > richtlijn afweergedrag) Doel: inzicht krijgen Door: observatie verschillende vs. Hetzelfde eetmoment 9 10 NVVA (2008) 11 NVVA (2008) 12 Elly Cox e.cox@nvlf.nl 2

3 NVVA (2008) 13 NVVA (2008) 14 Normale veroudering & slikken Eet- en drinkproblemen bij dementie 1. Toename duur van de slik - Afname amplitude - Afname snelheid 2. Verlies tanden 3. Veroudering weefsel 4. Speekselklieren Tracy et al (1989), Busacco (1999) Dementie vs. dysfagie Dementie vs dysfagie: beginstadium Mild cognitive impairment Bewustzijn cognitieve beperkingen Depressie verminderde inname vocht/voeding Elly Cox e.cox@nvlf.nl 3

4 Dementie vs. dysfagie: middenstadium - onrust - mondzorg - hongergevoel - tactiele gevoeligheid - cognitieve problemen Dementie vs. dysfagie: eindstadium - Afhankelijkheid - Cognitieve / neurologische problemen - mondzorg - Orale voorbereidende fase - Houding Redenen diagnostiek Onderzoek eet- en drinkproblemen bij dementie - Nul-meting - Bijdrage MDO - Informeren / instrueren omgeving - Faciliteren mogelijkheden voor orale intake - Inventarisatie restvermogens cliënt - (Bijdrage differentiaal diagnostiek) Diagnostiek eten/drinken Bedside screening Maximal performance test VFS/FEES Elly Cox e.cox@nvlf.nl 4

5 Orale motoriek en slikfunctie - Sensorische functie - Motorische functie Sensorische functie - Bepalen werking zenuwen - Invloed op voedingsintake - Smaakwaarneming - Temperatuurwaarneming - Kauwbeweging Motorische functie Orale fase 1. Roterende kauwbeweging 2. Laterale kauwbeweging, hoorbaar kauwen/smakken 3. Zuig-slikreflex 4. Afwezige kauwbeweging Faryngeale fase Oesofageale fase Behandeling van afweergedrag, eet- en drinkproblemen bij dementie Logopedische behandeling - Enkele overwegingen vooraf - Voorwaarden therapie - Doelen stellen - Mogelijke interventies Wel/niet behandelen? Dysfagie bij huidig dieet? Onvoldoende mogelijkheden cliënt? Educatie omgeving cliënt? Verandering conditie/medicatie? Typische houding cliënt? Instrueerbaarheid cliënt? Elly Cox e.cox@nvlf.nl 5

6 Directe therapie Directe therapie vs indirecte therapie Wat is de definitie van directe therapie? Definitie directe therapie Voorwaarden directe therapie De tijd waarbij de cliënt bij de zorgverlener aanwezig is. Hieronder valt echter ook de tijd die de logopedist besteedt aan het ontwerpen en eventueel uitvoeren van een communicatiehulpmiddel. Aandacht Contactgericht Ervaart hinder Kan reageren Inzicht Gemotiveerd Leerbaarheid Indirecte therapie Definitie indirecte therapie Wat is de definitie van indirecte therapie? De tijd die de zorgverlener besteedt aan o.a. het informeren van de verwijzend arts, overleg met andere teamleden, het registreren van de gegevens enzovoorts. Onder indirecte behandeling wordt ook verstaan het adviseren van de omgeving van de cliënt in het omgaan met de logopedische beperkingen van de cliënt.( ) De cliënt is hier doorgaans niet bij aanwezig Elly Cox e.cox@nvlf.nl 6

7 Voorwaarden indirecte therapie - Tijd/energie ; - Wil en motivatie gebruiken adviezen; - Begrip instructies/adviezen; - Inzicht in problemen cliënt. Wat zijn de mogelijke haalbare doelen van logopedie bij de verschillende fasen van dementie? Algemene doelen SMART doelen formuleren Specifiek Meetbaar Acceptabel Realistisch Tijdgebonden Belangrijk: Doelen ICF-model - Hulpvraag cliënt - Stadium dementie - Stoornisgericht behandelen vs. behandeling restmogelijkheden - Type interventie Participatie - De cliënt is in staat om deel te nemen aan sociale eetmomenten Elly Cox e.cox@nvlf.nl 7

8 Welke interventies kunnen ingezet worden bij afweergedrag, eet- en drinkproblemen bij dementie? Alertheid, bewustzijn, attentie Invloed medicatie / aandoening Extra ondersteuning Intake optimaliseren Aandacht Laten helpen Vaste structuur Stoornissen in orale motoriek en slikfunctie logopedische interventies midden/eindstadium Benadering door mantelzorger Simplificatie van de procedure/taak Inbouwen / gebruiken van routine / consistentie Type en frequentie van cue s Elly Cox e.cox@nvlf.nl 8

9 logopedische interventies midden/eindstadium Spiegeling Hand-over-hand assistentie Aanpassingen omgeving / voeding Interactionele strategieën Stoornissen in de orale motoriek en slikfunctie Zie extra handout en/of > documentatiecentrum > publicaties > literatuurstudies > Literatuurstudie naar de effectiviteit en meerwaarde van logopedische behandeling bij dysfagie Eet- en drinkproblemen bij dementie praktijkvoorbeelden Algemene adviezen Andere werkzaamheden afronden Niet weglopen Naast of tegenover de bewoner zitten Zelf laten eten Haal het eten niet te snel weg Individuele aandacht Rust tijdens de maaltijd Mond dichthouden, schelden, eten/hand wegslaan Mogelijke oorzaak: - afwezigheid partner, - buikklachten, - schaamte, - voelt zich onder druk gezet - partner laten helpen, - apart laten eten, - later nog eens proberen - voedingsvoor-/afkeuren, - zelf laten kiezen, - veel laten drinken, - rustige muziek opzetten (Chang & Roberts, 2011) 53 Niet beginnen met eten Mogelijke oorzaak: - niet snappen, - afgeleid, - visuele problemen - weinig op tafel - eten in de hand - aanmoedigen, - ernaast gaan zitten, - begeleiden bord naar mond - orale stimulatie, - kleurcontrasten, - apart laten eten (Chang & Roberts, 2011) 54 Elly Cox e.cox@nvlf.nl 9

10 Verlies van vocht/voeding uit mond Mogelijke oorzaak: - verminderde lipsluiting, - verminderde aandacht - mondcontrole, - drinkhulpmiddel, - kleinere happen, - naslik, - optimale houding, - vaste voeding gebruiken Onvoldoende kauwbewegingen Mogelijke oorzaak: - probleem gebit, - onvoldoende aandacht - gebitscontrole tandarts - kleiner snijden voeding - andere consistentie Voeding lang in de mond houden Hamsteren in wangzak Mogelijke oorzaken: - niet herkennen voeding, - vermoeidheid, - verminderde kauwbeweging - lege lepel aanbieden, - mondbodem/wang masseren, - aanpassen consistenties, - mond schoonmaken Mogelijke oorzaak: - vermoeidheid, - gestoorde sensibiliteit, - onvoldoende wangtonus - vocht aanbieden, - optimale houding, - kleinere bolus - fijnsnijden, - mondzorg, Vertraagde inzet slikreflex Apraxie Mogelijke oorzaak: - Neurologische aandoening - hoofd vooroverbuigen, - consistentie, smaak, temperatuur aanpassen - lege lepel, - naslik Mogelijke oorzaak - aandoening van het zenuwstelsel of spieren Interventie: - beroep doen op automatisme, - mondcontrole, - bolusvolume, -consistentie, -temperatuur, -smaak aanpassen, Elly Cox e.cox@nvlf.nl 10

11 Meer problemen?meer oplossingen? Projectgroep voedingsrichtlijn geriatrie. (2003). Voedingsrichtlijn geriatrie. Richtlijn voor multidisciplinaire preventie en behandeling van ondervoeding, dehydratatie en kauw- en slikstoornissen bij geriatrische patiënten in het ziekenhuis. Nijmegen: UMC St. Radboud, Kenniscentrum Geriatrie. Kindell, J. (2005). Feeding and swallowing disorders in dementia. Milton Keynes: Speechmark Publishing Ltd. NVLF (2010). Literatuurstudie Slikproblemen bij verpleeghuis. Woerden: NVLF Onbehandelbaar afweergedrag Onbehandelbaar afweergedrag Wanneer er geen behandelbare oorzaak van de problemen met eten en drinken gevonden wordt, en aanpassing van de voeding, zoals pureren van eten en verdikken van vloeistoffen geen effect heeft, zal de arts moeten besluiten of kunstmatige toediening van vocht en voedsel gestart wordt. IKC (2010) Onbehandelbaar afweergedrag Wanneer de laatste levensfase is aangebroken, kan de arts in overleg met familie en andere verzorgenden beslissen dat het eten en drinken niet (meer) extra gestimuleerd wordt (Groenewoud et al 2009) Onbehandelbaar afweergedrag Behandelopties zijn: - Voorzichtig aanbieden voeding - Geen voeding aanbieden - Tijdelijk kunstmatige (sonde)voeding aanbieden - Aanbieden mondzorg Hulp bij acceptatie Folder hoe ga je om met eten en drinken Als de patiënt slecht eet of drinkt Als ingrijpen of nalaten wordt overwogen Als eten en drinken niet (meer) aan de orde is Elly Cox e.cox@nvlf.nl 11

12 Tips voor begeleiding familie Geef uitleg over het afweergedrag Voorzichtig wijzen op hun gedrag Geef tips voor andere benadering Vragen? Discussiepunten? Referenties Busacco, D. (1999). Normal communication changes in older adults. AHSA. Vol. 72, issue 1, Chang, C., B.L. Roberts. (2011). Strategies for feeding patients with dementia. American Journal of Nursing. Vol. 111, Issue 4, NVVA (2008) Richtlijn afweergedrag bij eten en drinken bij demente. Pasman HRW, The BAM, Onwuteaka-Philipsen BD, van der Wal G, Ribbe MW. (2003). Feeding nursing home patients with severe dementia: a qualitative study. Journal of Advanced Nursing. Vol. 42, issue 3, Julie F. Tracy, Jeri A. Logemann, Peter J. Kahrilas, Pothen Jacob, Mindy Kobara and Christine Krugler. (1989). Preliminary observations on the effects of age on oropharyngeal deglutition. Dysphagia. Vol. 4,No Elly Cox e.cox@nvlf.nl 12