By heart. U kent ze uit uw hoofd. Engelsen kennen ze uit het hart. By heart. En dat is heel mooier.

Transcriptie

1 By heart Inleidende woorden Heeft u zich ooit afgevraagd welke teksten u uit uw hoofd kent? Het zijn er meer dan u denkt. Van twee beren die broodjes smeren tot de Geus die voor Den Briel staat, van favoriete gedichten tot het geliefde 'laat dan ons hart' aan het einde van de dienst van complete koralen uit de Mattheus tot liedteksten van Leonard Cohen of The Beatles. U kent ze uit uw hoofd. Engelsen kennen ze uit het hart. By heart. En dat is heel mooier. Lezing: het Aramese Onze Vader of Jezus-gebed. Een verrassende tekst, uit de derde of vierde eeuw. Bron van Zijn, die ik ontmoet in wat mij ontroert, Ik geef u een naam opdat ik u een plaats kan geven in mijn leven. Bundel uw licht in mij - maak het nuttig. Vestig uw rijk van eenheid nu, uw enige verlangen handelt dan samen met het onze. Voed ons dagelijks met brood en met inzicht. Maak de koorden van fouten los die ons vastbinden aan het verleden, opdat wij ook anderen hun misstappen kunnen vergeven Laat oppervlakkige dingen ons niet misleiden. Uit u wordt geboren: de alwerkzame wil, de levende kracht om te handelen, en het lied dat alles verfraait, en zich van eeuw tot eeuw vernieuwt. [Hertaling Bram Moerland] 1

2 Overdenking: Gedurende de overdenking worden de volgende teksten gelezen: Aan het graf van een overledene klinkt uit de groep omstanders vaak verrassend eensgezind het Onze Vader. Weliswaar worden hier en daar woorden omgewisseld, zegt de ene verlos ons van de boze en de ander verlos ons van het kwade maar het oude gebed klinkt ongeschonden uit tientallen monden. Ik sta vaak versteld van het aantal thans onkerkelijke mensen dat de woorden uit hun geheugen weet op te vissen. Bij de koffie verneem ik soms dat zij net zo verrast zijn als ik. By heart, uit het hoofd, uit het hart, kennen ze nog het Onze Vader. En hoewel ze er niet meer in geloven, ontstaat er toch een zekere gewijde sfeer rondom dat graf. Het Onze Vader samen uitspreken krijgt dan iets mantra-achtigs. Het gaat niet zozeer om de woorden, maar om een synchronisatie van de adem, klank en ritme van een groep mensen. Dat roept een opmerkelijk eenheidsgevoel op. Zou iets dergelijks aan de hand zijn als wij aan het einde van de zondagse dienst met het Onze Vader samen hardop zeggen? Het Onze Vader is geen geloofsbelijdenis, het verwoordt geen geloofswaarheden: het is een bede. Uw wil geschiede, Uw Koninkrijk komen, het zijn optatieven, wensende werkwoordsvormen. Zelfs als ik niet geloof in de komst van het Koninkrijk Gods, kan ik er nog op hopen. Het Onze Vader is hét gezamenlijke gebed van alle christenen, over de hele wereld. Op de Olijfberg staat een kerk waarvan de muren bezaaid zijn met het gebed des Heren, het Onze Vader, in alle mogelijke talen. Het is, zegt het Evangelie, het gebed dat Jezus zelf zijn leerlingen leerden. Maar waar komt dat gebed vandaan? Joodse wortels van het Onze Vader Het gebed dat Jezus zijn leerlingen leerde, het gebed dat wij uit ons hoofd kennen, by heart kunnen opzeggen, is een aaneenrijging van citaten uit het Oude Testament. Bij Yom Hasjoa, de herdenking van de sjoa, dit jaar in deze kerk gehouden op 19 april, wordt de eerste zin gezamenlijk gebeden, in het Hebreeuws. Laten we kijken hoe het precies zit. Ik nodig u uit om samen met mij, de tekst zin na zin door te nemen Onze Vader die in de hemelen zijt Toch, HEER, bent u onze vader Jesaja 64:7 2

3 Uw Naam worde geheiligd Zij zullen eerbied hebben voor mijn naam Jesaja 29:23 Uw Koninkrijk kome Aan de Heer zal het koningschap toebehoren Obadja 1:21 Uw wil geschieden Hij is de Heer. Laat Hij doen wat hij het beste vindt. 1 Samuel 3: 18 Op aarde zoals in de hemel Zoals de hemel het wil, zo zal het gebeuren. 1 Makkabeeën 3:60 Geef ons heden ons dagelijks brood Voed me slechts met wat ik nodig heb. Spreuken 30:8b En vergeef ons onze schulden, zoals ook wij onze schuldenaars vergeven Vergeef je naaste het onrecht dat hij deed, Dan worden, als je bidt, ook jou je zonden vergeven. Sirach 28:2 En leid ons niet in verzoeking Maar verlos ons van de boze Bezoekt U mij in de nacht en beproeft en peilt U mijn hart U zult niets in mijn nadeel vinden, Geen kwaad kwam uit mijn mond. Psalm 17:3 Want van U is het Koninkrijk, 3

4 En de kracht en de heerlijkheid Tot in eeuwigheid U, Heer, bent groots en machtig, vol luister, roem en majesteit. Alles in de hemel en op aarde behoort u toe, Heer, U bezit het koningschap en de heerschappij. 1 Kronieken 29: 11 Een alternatief: het Aramese Onze Vader, vergeleken met het Onze Vader Het gebed dat Jezus zijn leerlingen leerde, is dus 'van oudsher aangereikt'. Dat gebed was zo krachtig, zo levend, dat het generatie na generatie werd hertaald, geïnterpreteerd, anders geformuleerd, op muziek gezet of in gedichten verwoord. Er bestaan ook alternatieven, zoals het Aramese Onze Vader, ook Jezus-gebed genoemd. We hebben het gehoord. Aramees was de taal die Jezus sprak. Hoe oud deze versie is, weet men niet precies. Vermoedelijk uit de 3e of 4e eeuw. Het ademt een andere sfeer, het komt ook anders binnen.. Bram Moerland hertaalde het in het Nederlands. Ik nodig u nu uit om het traditionele Onze Vader naast deze tekst te leggen en te kijken wat ons het meeste raakt. Onze Vader die in de hemelen zijt Bron van Zijn, die ik ontmoet in wat mij ontroert, Uw Naam worde geheiligd Ik geef u een naam opdat ik u een plaats kan geven in mijn leven. Bundel uw licht in mij - maak het nuttig. Uw Koninkrijk kome Vestig uw rijk van eenheid nu Uw wil geschieden op aarde zoals in de hemel uw enige verlangen handelt dan samen met het onze. Geef ons heden ons dagelijks brood Voed ons dagelijks met brood en met inzicht. En vergeef ons onze schulden, 4

5 zoals ook wij onze schuldenaars vergeven Maak de koorden van fouten los die ons vastbinden aan het verleden, opdat wij ook anderen hun misstappen kunnen vergeven En leid ons niet in verzoeking maar verlos ons van de boze Laat oppervlakkige dingen ons niet misleiden. Want van U is het Koninkrijk, En de kracht en de heerlijkheid Tot in eeuwigheid Uit u wordt geboren: de alwerkzame wil, de levende kracht om te handelen, en het lied dat alles verfraait, en zich van eeuw tot eeuw vernieuwt. We hoeven niet te kiezen Ik weet niet wat u ervan denkt maar dit Aramese Onze Vader raakt mij op een andere manier dan het traditionele Onze Vader. De aanspreekvorm Bron van Zijn, het individuele karakter en het holistisch wereldbeeld van de tekst (ik hoor, alles hoort tot een groter geheel) maken van dit gebed een goed alternatief voor het Onze Vader en spreken veel hedendaagse christenen aan, net als het dat deed in de derde eeuw. Gelukkig hoeven wij niet te kiezen. Het is juist de kracht van de traditie om teksten en gebeden die door de traditie zijn overgeleverd, opnieuw te interpreteren, opnieuw vorm te geven en relevant laten zijn voor mensen van deze tijd. Vernieuwing vanuit de traditie. Daarom zongen wij Van ver van oudsher aangereikt, zeker. Maar ook: Zingt voor de Heer een nieuw lied. We ontvangen schatten uit het verleden en transformeren die in het heden voor een nieuwe toekomst. In volle vrijheid. Dat deed Bach ook: Vater unser im Himmelreich 5

6 6