KLIMAATVRAAGSTUKKEN SAMENVATTING

Transcriptie

1 KLIMAATVRAAGSTUKKEN SAMENVATTING Hoofdstuk 1 Paragraaf 1 Paleoklimatologie: een wetenschap die probeert in inzicht te krijgen in vroegere klimaten Er zijn verschillende manieren om klimaten te reconstrueren. Proxy-indiacatoren: zeggen vaak iets indirect over het klimaat in het verleden Isotopen: (atomen met dezelfde chemische eigenschappen,maar met verschillende atoomgewichten) hiermee kan de afwisseling van warmere en koudere perioden worden vastgesteld. Bijna 99,8% van alle zuurstof op aarde is ¹6O. 18O is zeldzaam en is zwaarder, hierdoor verbrandt het veel minder snel dan 16O. Door de verhoudingen 16O-18O in kalkhoudende fossiele resten te meten kunnen wetenschappers het klimaat van vroeger reconstrueren. Deze manier wordt ook toegepast bij boringen in ijskappen. Waterdamp is vooral 16O, in zeewater zit vooral 18O. 18O duidt op een koudere periode. Deze methode is ook toe te passen op koolstof (c) dat vervalt tot stikstof (n). 14c methode: wordt gebruikt om de ouderdom van organisch materiaal te bepalen. De radioactieve koolstofisotoop, 14C, is constant in de lucht. Neemt af door radioactief verval in dood materiaal. Geomorfologie: wetenschap die zich toelegt op de beschrijving en verklaring van de vormen in het landschap. Fysische en chemische samenstelling van bodems worden mede bepaald door atmosferische omstandigheden waaronder zij zijn gevormd. Lössafzettingen duiden bijvoorbeeld op glaciale perioden of woestijnklimaat. 2 meest gebruikten technieken van het bepalen van het klimaat tijden holoceen: - palynologie: het tellen van pollen van diverse vegetatiesoorten. je stelt veranderingen in vegetatie vast dus kun je veranderingen in klimaat vaststellen. - dendrochronologie: het onderzoek van jaarringen van bomen. De dikte van de jaarringen geeft aanwijzingen over het klimaat waarin de bomen zijn gegroeid. Paragraaf 2 Perm ( milj.jaar geleden): - Continenten lagen samen aan elkaar (pangea). - Diepe oceanen lage zeespiegelstand meer gesteenten blootgesteld aan verwering en erosie, afbraakmateriaal werd door rivieren de oceanen ingeleid. flora en fauna kregen meer beschikking over meer voedingsstoffen en gingen flink groeien sterke plantengroei onttrekking van CO2 aan de

2 atmosfeer (fotosynthese). laag CO2 gehalte leidde tot vermindering van broeikaseffect afkoeling groei van ijskappen en daling van de zeespiegel. - Nederland ter hoogte van Sahara, was 1 grote laagvlakte omgeven door gebergtes. laagvlakte overstroomde in de loop der miljoen jaren aantal keer als de zee terugtrok verdampte het water door droog klimaat daardoor zette zoutkristallen zich af op de bodem vorming van een zoutsteenlaag in de bodem. De broeikasaarde (145,5-65,5 milj. Jaar geleden) Krijt is de warmste periode die men ooit heeft gekend. In het krijt brak Pangea open en dreven de continenten snel uit elkaar ontstaan groot oppervlak aan nieuwe oceaanbodem. Oorzaak van het openbreken van oercontinent: doordat het oercontinent als een dekmantel over de aarde lag, kon het een deel van zijn interne warmte niet meer kwijt. Hierdoor keerden convectiestromen om en scheurde de afdeklaag en begonnen de continenten te verschuiven. Vele vulkaanuitbarstingen grote hoeveelheden magma naar boven minder ruimte voor water. De oceanische korst nam toe en had als gevolg dat oceanen minder diep werden. Ook verdween al het smeltwater van de ijskappen in de oceanen. Gevolg van de warmte: de uitzetting van het zeewater dit alles resulteerde tot een 300 m hogere zeespiegel delen van Pangea overstroomden zo nu en dan. Klimaat was gematigd tot subtropisch (nergens ijskappen meer). Actualiteitsprincipe: het heden is de sleutel tot het verleden. In de overgang van Krijt naar Tertiair vond een abrupte klimaatverandering plaats. 70% Flora en Fauna verdween. Men denkt dat het een meteorietinslag is geweest. de Krijt/Tertiar-inslag. Paragraaf 3 Kwartair: Kenmerkend door glacialen en interglacialen. niet 1 oorzaak maar samenspel van meerdere factoren. Randvoorwaarden voor een ijstijd = conditionele factoren: Bv. Er moet veel land in de omgeving van de polen liggen. Sturend mechanisme: Factoren die bijdragen aan een gebeurtenis maar niet de randvoorwaarden er voor zijn. Milankovitch De Servische wetenschapper Milankovitch heeft onderzoek gedaan of de intensiteit van de zonnestraling op een plaats op aarde wisselt. Hij publiceerde de volgende theorie: Excentriciteit: De ellipsvormige baan van de aarde rond de zon wisselt met een periode van tot jaar. Soms cirkelvormig, soms plat. Zorgt dus voor verschil van het ontvangen van hoeveelheid zonne-energie. Scheefstelling: De hoek die de aarde maakt met het baanvlak van de aarde rond de zon.

3 Deze hoek varieert in een periode van jaar tussen de 21,5º en de 24,5º. Precessie: Schommeling van de aardas. Winter en zomer worden op een ander punt van de baan van de aarde om de zon worden bereikt. Veranderingen in deze 3 grootheden veroorzaken variaties in de hoeveelheid instraling de aarde ontvangt. Verandering temperaturen: - Het klimaat wordt ook bepaald door winden, neerslag, verdamping en zeestromen. - Een ijstijd kan ontstaan door kleine veranderingen in de stand van de aardas. - Als een vulkaan uitbarst, kan de temperatuur dalen op aarde. Dit komt door de stofdeeltjes die het zonlicht reflecteren. - Is het aantal zonnevlekken laag, dan is de temperatuur van de zon 4000ºC i.p.v. 6000ºC. hierdoor varieert ook de temperatuur op aarde. - Een lager gehalte aan CO2 leidt tot een verminderd broeikas effect lagere temperaturen. (positieve terugkoppeling) Hoofdstuk 2 Paragraaf 1 Mondiale klimaatsverandering: - temperatuurstijging; - afname van ijsbedekking; - zeespiegelstijging; - toename van extremen in het weer (o.a. meer variabiliteit van de neerslag) Sublimatie: overgang van vast (ijs) naar gas (waterdamp) Afname van gletsjerijs kan niet onmiddellijk toegeschreven worden aan menselijke invloed. Het IPCC is een samenwerkingsverband van honderden deskundigen uit vele landen die hun kennis hebben gebundeld om klimaatverandering in kaart te brengen. Er wordt gekeken naar gevolgen van klimaatsverandering van: - de waterbalans (smelten van landijs en uitzetten van zeewater) - ecosystemen (bedreiging biodiversiteit) - de kwetsbaarheid van kustgebieden (erosie en overstroming) - de landbouw en visserij (effect op productiviteit) - de industrie (relatie met versterking broeikaseffect) - de gezondheid (gevaren) Kyoto-protocol: een maatregel die tot een beperking van de CO2-uitstoot moet leiden. Gezamenlijke aanpak van klimaatprobleem. Paragraaf 2 Biografische zones: beschrijft en verklaart de verspreiding van de organismen over de aarde. Grote, samenhangende ecosystemen. Er zijn bewoonde gebieden waar grond kan verdwijnen. Landbouwgrond kan onbruikbaar worden door:

4 - verdrinking (overstroming) - verzilting door het binnendringen van zout water als de zee stijgt. - Verdroging als in een gebied de neerslag afneemt of de verdamping toeneemt. Menselijke invloed op het klimaat Belangrijke ingrepen in het landschap zijn gekoppeld aan: - opkomst van de landbouw; - verstedelijking; - industrialisatie en energiegebruik. Opkomst van de landbouw Bossen en graslanden verdwenen voor akkers en weiden. Langzamerhand wordt meer gebied ingericht voor huisvesting, ambacht en trapsport. Mondiale menselijke beïnvloeding van het ecosysteem. Agrarische revolutie toename CO2. Methaan loopt gelijk met de intensiteit van de zonnestraling. Stijging van Methaangehalte kan bijgedragen hebben aan het uitblijven van afkoeling. Verder wordt landbouw in verband gebracht met versterking van het broeikaseffect door de bijdrage aan lachgasemissie (N2O), dit gas heeft een veel sterkere opwarmingscapaciteit dan CO2. De verstedelijking Door asfalt en beton verandert het klimaat in megasteden. Water wordt snel afgevoerd en is minder beschikbaar voor verdamping dan op het platteland. Instraling van de zon wordt daarom meer omgezet in voelbare warmte. Steen: houdt warmte langer vast Straling kaatst minder terug. De mens produceert zelf veel warmte: fossiele brandstoffen verstoken. Temperatuur ligt in de steden hoger dan op het platteland. Energiegebruik en demografie Na 1800 mondiale bevolkingsgroei neemt sterk toe Bevolkingsgroei & industriële revolutie leidden tot flinke toename van verbranding van fossiele brandstoffen; aardolie, steenkool & aardgas gehalte koolstofdioxide in de atmosfeer neemt sterk toe. Opkomst van nieuwe industrielanden gaat gepaard met sterke groei van energie gebruik. Energie in de wereld zal van 2007 tot 2030 met ruim 50% toenemen. Fossiele brandstoffen liggen steeds verder af van de plekken waar de vraag ernaar het grootst is handel en transport zullen sterk toenemen. Ontwikkelingslanden gaan voorruit, maar dit betekent tegelijk zwaardere belasting voor het milieu. Keuzes om het te beperken Meer energiebesparing, een minder op consumptie gerichte levensstijl, brandstofsubstitutie (gas levert minder CO2 dan olie), mate van inzet van duurzame energie en verschuivingen van aankoop of verkoop van warmte of elektriciteit. Nederlandse regering zal moeten kiezen voor: Aanpassing en realisme

5 Aanpassing: Tijdige maatregelen nemen om je aan te passen aan negatieve gevolgen van warmere klimaat en stijging van zeeniveau. Meer ruimte reserveren voor het bergen van overtollig water Realisme Fossiele energie zal zeker tot 2050 domineren. Helpen kolencentrales schoner en efficiënter te maken m.b.v. kolenvergassing en het afvangen en opslaan van CO2. Inzetten op het afremmen van de ontbossing, het stimuleren van bosaanplant en het verminderen van de uitstoot van methaan (broeikasgas) Er zijn meerdere toekomstverwachtingen te schetsen. Je kunt dus zo ook aan verschillende scenario s komen. Forecasting = Op grond van historische trend de toekomstige ontwikkeling voorspellen. Backcasting = het formuleren van een toekomstverwachting moet leiden tot het trekken van conclusies voor het heden. Het KNMI heeft 4 scenario s voor klimaatsontwikkeling gemaakt. Dat er 4 zijn gemaakt, heeft te maken met de onzekerheden met bepaalde factoren. Er zijn in de loop der jaren meerdere verklaringen gegeven voor de opwarming van het klimaat. Natuurlijke factoren: - Vulkanisme en klimaat Als een vulkaan uitbarst, komen er grote hoeveelheden stofdeeltjes in de lucht. Dit reflecteert het zonlicht en zo treedt verkoeling op. Externe variabelen (=factoren die van buiten het systeem met wisselende sterkte actief zijn, zoals vulkaanuitbarstingen.) Zeestromen en klimaat Zeestromen hebben een grote invloed op het klimaat. Als er ergens een koude zeestroom is en die verandert in een warme, zuurstofarme zeestroom (zoals de cyclus van El Nino) heeft dit veel gevolgen: - het wordt vis-arm - sommige gebieden hebben te maken met extreme droogte - sommige gebieden worden juist geteisterd met enorme regenval. Interne variabelen (=Factoren die van binnenuit het systeem met wisselende sterkte actief zijn, zoals El Nino) Zonneactiviteit Het zonneoppervlak heeft donkere vlekken, minder hete plekken op de zon. Hoe meer donkere vlekken, hoe actiever de zon. Onderzoekers hebben al lang het idee dat het klimaat hierdoor op de een of andere manier beïnvloed wordt. Een verandering in het klimaatsysteem kan enorm veel gevolgen hebben. Als het proces versterkt wordt, dan spreek je over positieve terugkoppeling. Als het proces gecompenseerd wordt, spreek je over negatieve terugkoppeling. Het algemene proces van verwarming heeft regionaal onverwachte gevolgen. Vb. negatieve terugkoppeling: verminderen van de Golfstoom.

6 Paragraaf 3 Schadelijke gevolgen van klimaatverandering zijn per gebied anders. Samenlevingen met grotere mogelijkheden op technisch en economisch gebied zullen beter in staat zijn om met schadelijke effecten om te gaan. Hogere temperaturen minder sneeuwval probleem skitoerisme. Als neerslagvariabilitei toeneemt dan leidt dit tot grote schommelingen in het debiet van rivieren. Kwetsbaarheid van regio s hangt af van allerlei natuurlijke factoren zoals, bodem, waterhuishouding en eigenschappen van de natuur en van kwaliteiten van samenleving. Gevolgen voor: voedselproductie, gezondheid, transport, energie sector, toerisme. Nederland moet zorgen voor kustverdediging. Maatregelen om overstroming door zee tegen te gaan zoals dijkaanleg. Hoofdstuk 3 Paragraaf 1 Gebruik fossiele brandstof hoog CO2 uitstoot versterkte broeikaseffect. Gevolgen: luchtvervuiling Maatregelen: Brongerichte maatregelen: structurele maatregelen die de oorzaken van het probleem aanpakken en dus streven naar een verbetering van het milieu op de lange termijn. Bv. roetfilters in dieselauto s plaatsen. Symptoombestrijding: alleen de effecten worden bestreden, niet de oorzaak. De verdeling van de uitstoot van schadelijke broeikasgassen is per productiefactor verschillend. De mate waarin schade aan het milieu wordt toegebracht, hangt af van de soort uitstoot en de totale uitstoot. Handel in emissierechten= Bedrijven die een te hoge uitstoot (emissie) hebben kunnen de totale uitstoot verminderen door het bijkopen van meer uitstootrecht bij bedrijven die binnen de toegestane norm blijven. (dit is een vorm van symptoombestrijding). Bedrijven kunnen een boete krijgen voor het overschrijden van een norm voor de hoeveelheid uitstoot van een bedrijf. Belangrijkste broeikasgassen: kooldioxide, methaan, lachgas. Transportbesparing: het nemen van maatregelen voor efficiënter transport met als doel het verkeer te minderen. Efficiënter transport: Afstanden tussen leveranciers en afnemers klein te houden. Regionale specialisatie zorgt voor creëren van werkgelegenheid in de regio. Nadeel: niet elk product leent zich niet voor deze vorm van transportbesparing. Vermindering van volume en gewicht van de te vervoeren goederen. Compacter verpakken.

7 Digitale communicatie i.p.v. post. Of het digitaliseren van boeken en kranten zijn ook voorbeelden van transportbesparing. Beter gebruik te maken van retourstromen. Beter benutten van gedeeltelijk lege laadruimten van vrachtauto s (terugnemen van verpakkingsmateriaal bv.) Steeds meer toepassing van duurzame energie (=het gebruikt van vernieuwbare energiebronnen) 3 soorten duurzame energiebronnen: - bronnen die warmte afgeven (zonne-energie, aardwarmte) - bronnen die gebruikt worden om elektriciteit op te wekken (windenergie). - bronnen waarbij door verbranding of vergisting energie vrijkomt. (bio-energie). Zonne-energie: kostbare aangelegenheid. Het maken van zonnepanelen geeft hoge kosten. Is niet in elk land even effectief, heeft te maken met aantal zonne-uren van dat land. Aardwarmte: gebruik maken van energie die onttrokken wordt uit de aardkorst. Bv. vulkanen, geisers. Windenergie: gebruik van beweging van lucht. Energie op wekken. Nadeel: hoge kosten, lelijk aanzicht, groot risico. Bio-energie: wordt gewonnen uit organisch materiaal. Bv. verbranding van hout of delen van het huishoudelijk/bedrijf afval. Nadeel: niet milieuvriendelijk (komen schadelijke stoffen vrij) Paragraaf 2 Nederland: - zeespiegel zal enorm stijgen toenemende kans op overstromingen. - Rekening houden met verzilting aan de kust. En nadelige gevolgen voor drinkwatervoorziening door stijging van zoutwaterspiegel. Dijkaanleg, om zichzelf tegen het water te beschermen. Dijkverzwaring Sommige gebieden zijn als overloopgebied aangewezen. Een andere maatregel is de aanleg van nevengeulen, dit vergroot de doorstroom zonder de uiterwaard in z n geheel af te hoeven graven. Noodzakelijke herinrichting rivierengebied. (Woongebied kan aangegeven worden als natuurgebied) Bangladesh - Dichtbevolkt en lage liggen ten opzicht van het zeeniveau. - Toenemende kans op tropische stormen jaarlijks leiden tot meer overstromingen. Nederland financiert kleine waterprojecten in Bangladesh. Zomers in Bangladesh: natte moesson. Tijdens regenseizoen (juli t/m okt.) valt er veel meer regen dan rivieren kunnen verdragen. 40% van het land wordt getroffen door wateroverlast. Tijdens moesson komen ook tropische stormen voor kunnen zorgen voor enorme vloedgolven langs de kust.

8 Paragraaf 3 Beleid en belangen Rijke westerse landen zullen kiezen voor technische maatregelen. Arme landen zullen vaak investeren ten koste van het milieu, ze zijn gebaat bij snelle industriële ontwikkeling. Het verdrag van Kyoto Doel de uitstoot van schadelijke broeikasgassen te verminderen. Afspraken gelden voor alle sectoren die een versterking van het broeikaseffect veroorzaken. Uitgezonderd: internationale luchtverkeer en scheepvaart. CO2 moet in 4jaar verminderd zijn met 5,2%. Het gaat om het totaal van de verminderde uitstoot die bereikt moet worden. (dus als de sector autoverkeer het doel niet heeft gehaald, maar als andere sectoren het wel gehaald hebben en zelfs onder de gestelde doelen blijft) Europees beleid Allen hebben Kyoto ondertekend. Voor EU geldt gemiddelde emissiereductie van 8%. Als de doelen niet worden gehaald kan het een forse boete opleveren. EU landen die na 1 mei 2004 zijn toegetreden doen nog niet mee met het kyoto verdrag. Er zijn verschillen tussen de landen onderling. Het ene land biedt andere oplossingen dan het andere Zuid-Europa kan meer winst behalen uit zonne-energie, terwijl Zweden erg bosrijk is en zich dus beter kan richten op energiewinning uit hout. Tolheffing: Een vorm van rekeningrijden met als doel de mobiliteit in bepaalde steden of gebieden af te remmen. Afremmen van verkeer kan bijdragen aan vermindering CO2. Nederlands beleid De bevordering van duurzaam energieverbruik. Het afremmen van mobiliteit CO2 uitstoot verminderen. (verantwoordelijkheid bij Ministerie van Verkeer en Waterstaat) Transport is nodig om de economische ontwikkeling van bedrijven en internationale concurrentiepositie van NL veilig te stellen. schoner later rijden van auto s. Verstrekken van subsidies bij bv. Aanschaf van dieselauto met roetfilter.