5 Toetsvragen bij Vrije Wil Met antwoordmodel Tjeerd van de Laar

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "5 Toetsvragen bij Vrije Wil Met antwoordmodel 2011-2012 Tjeerd van de Laar"

Transcriptie

1 1 5 Toetsvragen bij Vrije Wil Met antwoordmodel Tjeerd van de Laar

2 2 1. Lees het tekstvak hieronder en beantwoord de onderstaande vragen. Zwaar misdrijf verdient een zware straf Joost Eerdmans 28/09/10, 00:00 Voor de levensdelicten moord en doodslag moeten minimumstraffen gaan gelden van respectievelijk 15 en 10 jaar. Raam van een gevangeniscel. (FOTO ROBIN UTRECHT, ANP) Het nieuwe kabinet gaat zich inzetten voor de invoering van minimumstraffen. Een goede ontwikkeling, het maakt een einde aan het lankmoedige strafbeleid en komt tegemoet aan de roep om zwaardere straffen voor zware misdrijven. Het huidige Wetboek van Strafrecht (Sr) uit 1886 kent voor elk delict een strafmaximum. Maar er bestaan geen bijzondere strafminima per delict. De Nederlandse rechter heeft dus feitelijk volledige vrijheid in het bepalen van de strafmaat. Over de wijze waarop hij daarvan gebruik maakt, wordt amper verantwoording afgelegd. Uit 246 door mij onderzochte enkelvoudige moord- en doodslagzaken uit de periode 2003 tot 2005, bleek dat een moordenaar in Nederland gemiddeld 6 jaar effectief in de gevangenis zit en iemand die doodslag pleegt gemiddeld maar 3,3 jaar. Deze cijfers komen vrijwel overeen met recent onderzoek van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving. Een dergelijke lankmoedige straftoemeting staat in wanverhouding tot de ernst en de gevolgen van moord en doodslag, zoals tot uiting gebracht in de hoge strafmaxima die op deze delicten staan. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau bleek dat bijna 100 procent van de bevolking de straffen voor geweldsdelicten te laag vindt en meent dat zij een onvoldoende vergelding vormen voor het aangedane leed ( In het zicht van de toekomst, 2004). Bij veel burgers veroorzaken de in hun ogen te lage straffen zelfs een gebrek aan vertrouwen in, en steun voor, de Nederlandse rechtsstaat als geheel. Z.O.Z.

3 3 De oplossing is een begrenzing van de rechterlijke vrijheid. In het buitenland zijn hier al goede ervaringen mee opgedaan. In Engeland en Wales zijn in 1997 minimumstraffen voor enkele ernstige delicten ingevoerd. In Duitsland wordt voor moord in driekwart van de gevallen levenslang opgelegd. In Frankrijk kreeg in 2001 bijna de helft van de 3262 veroordeelde zware misdadigers een minimumstraf van gemiddeld 14,6 jaar opgelegd. Het nieuwe kabinet kan het best aansluiting zoeken bij het Engelse stelsel, omdat daarin alleen voor de ergste delicten minimumstraffen zijn vastgelegd. Mijn voorstel is dat voor de levensdelicten moord en doodslag minimumstraffen gaan gelden van respectievelijk 15 en 10 jaar. De rechter kan dan nog zijn eigen afweging maken en rekening blijven houden met persoonlijke omstandigheden van de dader; echter binnen de bandbreedte tussen de wettelijke minimumstraf en de maximumstraf. Daarbij bevorderen de minimumstraffen rechtsgelijkheid en rechtszekerheid. Een moordenaar in Friesland zal net als een moordenaar in Limburg minimaal 15 jaar cel tegemoet kunnen zien voor zijn daad. Zowel de pleger van de moord als de nabestaanden van het slachtoffer kunnen erop rekenen dat de dader gegarandeerd voor 15 jaar achter de tralies verdwijnt en niet korter. Door een harde ondergrens wordt de samenleving voor langere tijd beschermd tegen de zwaarste criminelen en wordt recht gedaan aan het levenslange leed dat werd aangericht door moordenaar of doodslagpleger. Op deze wijze moet het verstoorde vertrouwen in en het gezag van de rechtsprekende macht bij het grote publiek worden hersteld. Joost Eerdmans is voorzitter van het Burgercomité tegen Onrecht De Persgroep Publishing. Alle rechten voorbehouden. Bron: De Volkskrant a) In Vrije wil worden vier redenen besproken om mensen te straffen. Noem deze vier redenen en leg uit waarom drie van deze redenen een meer praktische insteek hebben en de vierde een meer principiële. Welke van de vier door jou genoemde redenen vind je ook terug in het betoog van Eerdmans voor minimumstraffen? Koppel de reden(en) die jij in de tekst herkent aan uitspraken die Eerdmans doet in zijn betoog. (7p) Z.O.Z. voor vraag 1b

4 4 b) De filosoof Derk Pereboom verdedigt een positie ten aanzien van vrije wil die hij hard incompatibilisme noemt. Leg uit wat deze positie inhoudt. Leg ook uit waarom Pereboom gegeven zijn positie over vrije wil moeite zou hebben met het betoog van Eerdmans om minimumstraffen in te voeren. (4p)

5 5 2. Lees het tekstvak en beantwoord de onderstaande vragen. Pasgeboren baby veroordeeld tot jeugddetentie DNA-onderzoek wijst op criminele toekomst Door Steven van der Jagt dinsdag 21 september 2010, 10:45 De zuigeling Jeff Stillwater IV uit de stad Darko Springs in de Amerikaanse staat Michigan is direct na zijn geboorte gearresteerd en in een jeugddetentiecentrum opgenomen. Onderzoek tijdens de zwangerschap wijst op een aanleg voor antisociaal gedrag, en sommige misdaden zijn zelfs gedetailleerd aan de hand van het DNA vastgelegd. Tot zijn achttiende verjaardag zal Jeff zijn straf uitzitten, waarna hij volgens deskundigen als voorbeeldige volwassene door het leven kan gaan. DNA-onderzoek uit vlokkentests wijst uit dat Jeffs hersenen omega-impulsen zouden gaan vertonen, welke statistisch gezien vaak worden waargenomen bij mensen met anti-sociaal gedrag en beperkte impulscontrole. Daarnaast zijn uit de krommingen van diverse chromosoomparen meerdere misdaden gepreconstrueerd, waarvan enkele zeer gewelddadig. Zo zou Jeff in de zomer van 2023, amper 13 jaar oud, een gewapende roofoverval plegen in het Gingrich-winkelcentrum te Sacramento, waarbij hij de loop van een afgezaagd geweer tegen de rechterslaap van een bejaarde vrouw zou houden. Ook zou hij zich in de tussen 2025 en 2027 meerdere malen bezighouden met moord, vrouwenhandel, drugscriminaliteit, afpersing en homoseksualiteit. Jury en rechtbank waren unaniem in de uitspraak die, om het risico van een vroeggeboorte in te dekken, al in mei dit jaar is gedaan. Rechters en Officieren van Justitie uit de gehele VS hebben verheugd gereageerd op deze versmelting van wetenschap en de Amerikaanse Droom. Nancy Stillwater-Rose, moeder van Jeff, verklaart het er eerst wel moeilijk mee gehad te hebben. Zoiets verwacht je natuurlijk niet. Je krijgt een kind en wilt daarmee aan de slag. Maar tegen een genetisch defect kun je weinig beginnen als je niet de juiste wetenschappelijke scholing hebt. En gelukkig heb ik er nog twee die genetisch wel OK zijn. Bron: De Speld

6 6 Het verhaal in het tekstvak komt van de satirische webpagina De Speld en is niet echt gebeurd. Voor filosofen die bezig zijn met vrije wil is het echter wel een interessant gedachte-experiment. a) Determinisme wordt vaak gezien als een bedreiging voor het bestaan van vrije wil. Leg uit wat we bedoelen met determinisme en maak in je antwoord onderscheid tussen genetisch determinisme, sociaal determinisme en natuurwetmatig determinisme. Geef van elke vorm van determinisme een concreet voorbeeld. (7p) b) Leg uit dat als het soort onderzoek dat in het tekstvak wordt besproken echt uitgevoerd zou kunnen worden de filosofische opvatting van het libertarisme onder druk zou komen te staan. Leg in je antwoord duidelijk uit wat libertariёrs beweren over vrije wil en maak in je antwoord gebruik van het ultieme-oorzaak principe. (4p) c) Lang niet alle filosofen denken dat de waarheid van determinisme impliceert dat mensen niet moreel verantwoordelijk kunnen zijn voor wat ze doen. Hoe noemen we deze positie ten aanzien van vrije wil? Geef ook een algemene beschrijving van de positie. (2p) d) De filosoof Immanuel Kant erkende dat de wetenschap van zijn tijd liet zien dat de voor ons waarneembare wereld deterministisch is. Toch dacht hij dat het redelijk was om het bestaan van vrije wil te postuleren. Leg uit wat zijn redenering was en maak in je antwoord gebruik van de begrippen fenomenale wereld en noumenale wereld. Geef ook aan hoe Kant zou reageren op het bovenstaande tekstfragment uit De Speld. (6p)

7 7 3. Lees het tekstfragment van de filosoof Immanuel Kant in het volgende tekstvak en beantwoord de onderstaande vragen: Een goede wil is niet goed door wat hij tot stand brengt of verricht, niet door zijn geschiktheid om een doel te bereiken, hij is enkel goed door het willen, dat wil zeggen: op zich genomen. Voor zich beschouwd is zijn waarde onvergelijkbaar veel hoger in te schatten dan alles wat door hem ten gunste van de een of andere neiging, of zelfs ten gunste van het het totaal van alle neigingen, tot stand gebracht zou kunnen worden. Stel nu dat deze wil door een bijzonder ongunstige speling van het lot of door een karige bedeling van een stiefmoederlijke natuur geheel niet in staat zou zijn om zijn bedoeling uit te voeren en dat ondanks de grootst mogelijke inspanning toch niets door hem tot stand werd gebracht en dat enkel de goede wil overbleef (natuurlijk niet als een loutere wens, maar als de inzet van alle middelen voor zover zij in onze macht liggen). In dat geval zou de goede wil zoals een juweel toch op zich schitteren, als iets dat zijn volle waarde toch in zichzelf heeft. Aan deze waarde kan nut of vruchteloosheid niets toevoegen of afdoen. (Kant, 1785/1997, p. 37, vert. T. Mertens) a) Thomas Nagel wees in 1979 op het verschijnsel van morele mazzel. Leg uit wat Nagel bedoelde met morele mazzel en leg daarnaast op basis van het bovenstaande tekstfragment (citeren dus!) uit dat morele mazzel volgens Kant niet zou mogen bestaan. (4p) b) Thomas Nagel onderscheidt vier verschillende soorten morele mazzel (of pech). Noem de vier soorten morele mazzel die Nagel onderscheidt en illustreer ze met een voorbeeld. (8p) c) Geef aan of jij van mening bent dat morele mazzel echt bestaat of niet. Geef ook aan of je het met Kant eens bent dat morele mazzel niet zou mogen bestaan. Geef argumenten voor je standpunt. (4p)

8 8 4. Stel je voor dat morgenochtend bij jou thuis de krant op de mat valt en op de voorpagina staat in grote letters: WETENSCHAPPERS BEWIJZEN DETERMINISME! Hou je dan vanaf dat moment niemand meer verantwoordelijk voor zijn daden, omdat iedereen volledig gedetermineerd is? In de filosofie worden op deze vraag zeer uiteenlopende antwoorden gegeven. De onderstaande vragen gaan over de zogenaamde compatibilistische opvattingen van vrije wil als voorwaarde voor verantwoordelijkheid. a) Volgens de filosoof John Martin Fischer is voor morele verantwoordelijkheid vereist dat iemand voor rede vatbaar is. Geef een voorbeeld van iemand die wel en iemand die niet voor rede vatbaar is en maak op basis van die voorbeelden duidelijk wat Fischer bedoelt als hij zegt dat iemand voor rede vatbaar is. (4p) b) Het soort controle dat mensen hebben als ze voor rede vatbaar zijn noemt Fischer besturingscontrole en hij beweert dat dit soort controle compatibel is met determinisme. Fischer onderscheidt besturingscontrole van totale controle en regulatieve controle. Leg uit wat hij bedoelt met de twee laatstgenoemde begrippen van controle en leg ook uit waarom die volgens Fischer niet compatibel zijn met determinisme. (4p) c) Volgens Fischer laat het Dr. Black scenario (zie onder) van de filosoof Harry Frankfurt zien dat we geen regulatieve controle nodig hebben voor morele verantwoordelijkheid. Leg uit hoe dit volgens Fischer (en Frankfurt) blijkt uit het scenario. (2p)

9 9 Het Dr. Black scenario In een nacht wordt de nietsvermoedende meneer Jansen door de kwaadwillende dokter Black bezocht. Black installeert in de hersenen van Jansen een op afstand bedienbaar mechanisme dat hij, als hij dat wil, aan kan zetten en waarmee hij meneer Jansens gedrag kan bepalen. Meneer Jansen merkt het niet als dokter Black het mechanisme aanzet en de controle over zijn gedrag overneemt. Stel dat meneer Jansen een bank wil gaan beroven en dat dokter Black dit weet. Sterker nog, dokter Black wil dat meneer Jansen de bank gaat beroven. Dokter Black vreest echter dat angst voor de mogelijke consequenties meneer Jansen op andere gedachten zou kunnen brengen. Om zeker te zijn van zijn zaak, houdt dokter Black meneer Jansens voorbereidingen daarom goed in de gaten. Hij wacht rustig af tot het moment dat meneer Jansen in de bank zijn pistool trekt en er geen weg terug meer is. Mocht meneer Jansen koudwatervrees krijgen en op het laatste moment besluiten toch zijn pistool maar in zijn zak te houden en netjes met zijn bankpasje geld op te nemen, dan zal dokter Black ingrijpen door het mechanisme in de hersenen van meneer Jansen in te schakelen en hem alsnog zijn pistool laten trekken. Uiteindelijk blijkt echter het inschakelen van het mechanisme niet nodig, omdat meneer Jansen zijn angst overwint en de bank berooft.

10 10 5. De bovenstaande Sigmund-cartoon speelt op een ironische manier met het idee van zelfverwerkelijking als ideaal in onze hedendaagse samenleving. De onderstaande vragen gaan over vrije wil als zelfverwerkelijking. a) Leg uit hoe de cartoon laat zien dat zelfverwerkelijking in ieder geval voor het vrouwelijke personage in de cartoon een nastrevenswaardig ideaal is. Gebruik in je antwoord het idee van authenticiteit en het idee van herkenbaarheid (twee van de vier aspecten van zelfverwerkelijking die in Vrije wil worden besproken) zoals die in de cartoon een rol spelen. Leg daarbij ook duidelijk uit wat bedoeld wordt met authenticiteit en herkenbaarheid. (5p) b) De cartoon suggereert dat Trudy zichzelf uiteindelijk vond in India en dat een goeroe haar ware zelf herkende, waarop ze verder als Nabhaswati door het leven ging. Leg uit waarom de Schotse filosoof David Hume op basis van zijn theorie van de menselijke geest als een bundel van verlangens moeite zou hebben met het idee dat Trudy in Nabhaswati uiteindelijk haar ware zelf heeft gevonden. (2p) c) De Britse filosoof John Stuart Mill zou wel kunnen uitleggen wat het betekent om te zeggen dat Trudy in de loop van haar leven steeds beter weet wat voor iemand ze is en wat voor soort leven het beste bij haar

11 11 past. Mill maakt daarbij gebruik van het begrip karakter. Leg uit wat Mill bedoelt met karakter en geef aan wat voor kritiek Mill vanuit zijn opvatting van zelfverwerkelijking zou hebben op de stelling van Hume dat de menselijke geest slechts een bundel van verlangens is. (4p) d) Leg uit hoe Mills filosofische opvatting over zelfverwerkelijking doorwerkt in zijn ethische en politieke opvattingen. Leg daarbij ook duidelijk uit wat Mills ethische en politieke opvattingen zijn. (6p)

12 12 Antwoordmodel 1. a) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: De vier redenen om te straffen die in Vrije Wil (paragraaf 2.2) worden besproken. (4p) Een uitleg waarom vergelding als reden meer principieel van aard is dan de andere redenen. (1p) De constatering dat Eerdmans in zijn tekst spreekt over vergelding (zie bijvoorbeeld de titel van het artikel) en over bescherming (zie laatste alinea van het artikel) gekoppeld aan citaten uit het artikel. (2p) b) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van hard incompatibilisme. (2p) Een uitleg over het betoog van Eerdmans niet goed te combineren is met hard incompatibilisme. (2p)

13 13 2. a) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een algemene omschrijving van determinisme. (1p) Een uitleg van genetisch determinisme en een voorbeeld ervan. (2p) Een uitleg van sociaal determinisme en een voorbeeld ervan. (2p) Een uitleg van natuurwetmatig determinisme en een voorbeeld ervan. (2p) b) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van het libertarisme. (2p) Een uitleg van de relatie tussen het ultieme-oorzaak principe en het libertarisme. (1p) Een uitleg van hoe het soort onderzoek dat in de tekst wordt besproken de filosofische opvatting van het libertarisme zou bedreigen. (1p) c) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Noemen van compatibilisme. (1p) Een juiste algemene beschrijving van compatibilisme. (1p) d) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van het begrip noumenale wereld. (1p) Een uitleg van het begrip fenomenale wereld. (1p) De constatering dat mensen elkaar en zichzelf in het alledaagse leven moreel verantwoordelijk houden en dat dit het bestaan vrije wil veronderstelt of/en de constatering dat Kants deontologische ethiek (volgens hem zelf) het bestaan van vrije wil veronderstelt. (1p) Een uitleg van Kants stelling dat hoewel de fenomenale wereld door de wetenschap als deterministisch wordt begrepen dit niet geldt

14 14 voor de noumenale wereld en dat het dus niet bewijsbaar, maar wel redelijk is om vrije wil te postuleren als noumenon. (2p) Een reactie van Kant op het artikel waarin in ieder geval naar voren komt dat de wetenschappelijke beschrijvingen van Jeff zoals die in het artikel geschetst worden zich beperken tot de fenomenale wereld en dat daarmee niet is uitgesloten dat Jeff een vrije wil heeft en daarmee verantwoordelijk kan zijn voor zijn handelen. (1p)

15 15 3. a) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een juiste beschrijving van morele mazzel. (2p) Een citaat uit de tekst dat illustreert dat Kant de opvatting had dat mazzel of pech geen rol zouden mogen spelen bij de morele beoordeling van jezelf en anderen, maar dat het daarentegen alleen gaat om de juiste motivatie achter iemands handelen, te weten de goede wil. (2p) b) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: De vier soorten morele mazzel die Nagel onderscheid. (4p) Bij elke soort morele mazzel een juist voorbeeld. (4p) c) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een standpuntbepaling ten aanzien van de vraag of morele mazzel bestaat of niet met minstens één argument. (2p) Een standpuntbepaling ten aanzien van de vraag of Kant gelijk had toen hij beweerde dat morele mazzel niet zou mogen bestaan met minstens één argument. (2p)

16 16 4. a) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een voorbeeld van iemand die niet voor rede vatbaar is. (1p) Een voorbeel van iemand die wel voor rede vatbaar is. (1p) Een uitleg van het verschil tussen beiden waaruit blijkt wat Fischer bedoelt met voor rede vatbaar zijn. (2p) b) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van het begrip totale controle en waarom deze vorm van controle volgens Fischer niet compatibel is met determinisme. (2p) Een uitleg van het begrip regulatieve controle en waarom deze vorm van controle volgens Fischer niet compatibel is met determinisme. (2p) c) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van de relatie tussen het begrip regulatieve controle en het Dr. Black scenario. (1p) Een uitleg hoe volgens Fischer en Frankfurt het Dr.Black scenario laat zien dat voor morele verantwoordelijkheid geen regulatieve controle vereist is. (1p)

17 17 5. a) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van de cartoon waaruit blijkt dat zelfverwerkelijking voor het vrouwelijke personage in de cartoon een ideaal is. (1p) Een juiste uitleg van wat bedoeld wordt met authenticiteit. (1p) Een uitleg van hoe authenticiteit een rol speelt in het denken van het vrouwelijke personage in de cartoon. (1p) Een uitleg van wat bedoeld wordt met herkenbaarheid. (1p) Een uitleg van hoe herkenbaarheid een rol speelt in het denken van het vrouwelijke personage in de cartoon. (1p) b) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van de opvatting van David Hume dat de menselijke geest een bundel is van verlangens zonder vast punt of vaste kern die we kunnen aanmerken als ons ware zelf. (1p) De constatering dat de scpetische opvatting van Hume ten aanzien van het bestaan van zoiets als een zelf (naast de bundel van verlangens) zich niet goed verhoudt met de opvatting van het vrouwelijke personage in de cartoon dat ze zichzelf heeft gevonden (of hervonden) in India. (1p) c) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van wat Mill bedoelt met karakter. (2p) Een uitleg van het verschil tussen de opvattingen van Hume en Mill over zelfverwerkelijking waarbij in ieder geval naar voren komt dat Mill Hume erop zou wijzen dat menselijke verlangens niet zomaar een ordeloze bundel zijn, maar dat de er in iemands verlangens door de tijd heen structuren/patronen zijn die (kunnen) wijzen op een bepaald karakter. In de mate waarin iemand erin slaagt zijn karakter te ontwikkelen (te leven volgens zijn natuurlijke aard) spreken we van vrije wil als zelfverwerkelijking. Hume daarentegen kan zelfverwerkelijking niet uitleggen. (2p)

18 18 d) Een juist antwoord bevat de volgende elementen: Een uitleg van Mills ethische opvatting (utilisme). (2p) Een uitleg van Mills politieke opvatting (liberalisme). (2p) Een uitleg van hoe Mills ethische opvatting in het verlengde ligt van zijn opvatting over zelfverwerkelijking. (1p) Een uitleg van hoe Mills politieke opvatting in het verlengde ligt van zijn opvatting over zelfverwerkelijking. (1p)

Correctievoorschrift. Voorbeeld van een goed antwoord: Nagel volgt Kant door op te merken dat het vreemd en onwenselijk is

Correctievoorschrift. Voorbeeld van een goed antwoord: Nagel volgt Kant door op te merken dat het vreemd en onwenselijk is Toets Vrije Wil en 2 Correctievoorschrift Correctievoorschrift Maximumscore 3 Een correcte uitleg van Kants analyse van morele verantwoordelijkheid Een correcte uitleg van waarom we het bestaan van de

Nadere informatie

Opgave 3 Roken en vrije wil

Opgave 3 Roken en vrije wil Opgave 3 Roken en vrije wil 13 maximumscore 4 een uitleg dat het substantiedualisme van Descartes in tekst 7 is te herkennen: denkende substantie versus uitgebreidheid Er zijn twee soorten verslavingen:

Nadere informatie

https://www.rechtspraak.nl/sitecollectiondocuments/orientatiepunten-en-afspraken-lovs.pdf 2

https://www.rechtspraak.nl/sitecollectiondocuments/orientatiepunten-en-afspraken-lovs.pdf 2 34 846 Voorstel van wet van het lid Markuszower tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met de invoering van minimumstraffen bij bepaalde gewelds- en zedendelicten (Wet hoge minimumstraffen)

Nadere informatie

Opgave 1 Vrije wil op de weg

Opgave 1 Vrije wil op de weg Opgave 1 Vrije wil op de weg 1 maximumscore 4 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een weergave van twee citaten waarin twee redenen voor strafvervolging herkenbaar zijn (per juist citaat 1 scorepunt

Nadere informatie

Tjeerd van de Laar. Eindtermen vrije wil (Augustus 2011) Wat is vrije wil?

Tjeerd van de Laar. Eindtermen vrije wil (Augustus 2011) Wat is vrije wil? Eindtermen vrije wil (Augustus 2011) Tjeerd van de Laar Hieronder vindt u een uitwerking van de eindtermen bij het examen filosofie over vrije wil zoals vermeld in deel vier van de syllabus filosofie 2013

Nadere informatie

Bart van Haaster 2013

Bart van Haaster 2013 Bart van Haaster 2013 1. Als voorwaarde voor verantwoordelijkheid 2. Als zelfverwerkelijking 3. Als bewuste aansturing 1. Vrije wil als voorwaarde voor verantwoordelijkheid Een handeling uit vrije wil

Nadere informatie

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen II

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen II Opgave 1 Vertrouwen in de rechtspraak Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 4 en figuur 1 uit het bronnenboekje. Inleiding Op 14 oktober 07 meldde het documentaire programma Zembla (VARA) dat rechters

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots

Vraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots 1 maximumscore 3 een uitleg van de identiteitstheorie: gedachten en ervaringen zijn identiek aan hersentoestanden 1 twee andere redenen waarom de identiteitstheorie

Nadere informatie

Opgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking

Opgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking * PTA code: ED/st/05 * Docent: MLR * Toetsduur: 100 minuten. * Deze toets bestaat uit 11 vragen. Het totaal aantal punten dat je kunt behalen is: 32. * Kijk voor je begint telkens eerst de vraag kort door,

Nadere informatie

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2014-I

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2014-I Opgave 1 Recht van spreken Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 4 uit het bronnenboekje. Inleiding In het tijdschrift Crimelink van mei 2012 staat een bespreking van het boek Slachtoffer-dadergesprekken

Nadere informatie

Om dit document zo kort mogelijk te houden is bij de uitwerking zoveel mogelijk geabstraheerd van

Om dit document zo kort mogelijk te houden is bij de uitwerking zoveel mogelijk geabstraheerd van Eindtermen vrije wil (Augustus 2011) Tjeerd van de Laar t u een uitwerking van de eindtermen bij het examen filosofie over vrije wil zoals vermeld in deel vier van de syllabus filosofie 2013 voor VWO,

Nadere informatie

Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf

Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf Opdracht door een scholier 1930 woorden 14 maart 2003 6,2 18 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 0. Geef een korte argumentatie waarom jij tegen of voor de doodstraf

Nadere informatie

6,4. Samenvatting door een scholier 5064 woorden 30 juli keer beoordeeld. Filosofie

6,4. Samenvatting door een scholier 5064 woorden 30 juli keer beoordeeld. Filosofie Samenvatting door een scholier 5064 woorden 30 juli 2012 6,4 20 keer beoordeeld Vak Filosofie Hoofdstuk 1 Wat is vrije wil? Determinisme, alle acties en handelingen zijn van te voren bepaald, men heeft

Nadere informatie

Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat?

Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat? Scheiding der machten De rechters zijn gescheiden www.rechtvoorjou.nl Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat? Maak de volgende oefeningen met behulp van de informatie op de website*. Naam Leerling:...Klas:...

Nadere informatie

Voorbeeldexamen Vrije Wil als Voorwaarde voor Verantwoordelijkheid

Voorbeeldexamen Vrije Wil als Voorwaarde voor Verantwoordelijkheid Voorbeeldexamen Vrije Wil als Voorwaarde voor Verantwoordelijkheid Dit voorbeeldexamen bestaat uit 12 vragen. Er zijn in totaal 28 punten te behalen. Laurence Sterne, verantwoordelijkheid en de vrije wil

Nadere informatie

Opgave 3 De gewapende overval

Opgave 3 De gewapende overval Opgave 3 De gewapende overval 12 maximumscore 2 een argumentatie dat het idee van vrije wil als bovennatuurlijke kracht in het kader van vrije wil als bewuste aansturing voor veel mensen aantrekkelijk

Nadere informatie

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl)

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 19 mei 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn

Nadere informatie

Verdieping: Positie van het slachtoffer

Verdieping: Positie van het slachtoffer Verdieping: Positie van het slachtoffer Korte omschrijving werkvorm: In de afgelopen jaren is de positie van het slachtoffer in het strafrecht almaar versterkt, maar in de huidige wetgeving is er geen

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots

Vraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots 1 maximumscore 3 een uitleg van de identiteitstheorie: gedachten en ervaringen zijn identiek aan hersentoestanden 1 twee andere redenen waarom de identiteitstheorie

Nadere informatie

Opgave 3 De burger als rechter

Opgave 3 De burger als rechter Opgave 3 De burger als rechter Bij deze opgave horen tekst 5 en de tabellen 2 en 3 uit het bronnenboekje. Inleiding Hoe behoren volgens het Nederlandse publiek veroordeelde plegers van misdrijven gestraft

Nadere informatie

Eindexamen vwo filosofie II

Eindexamen vwo filosofie II Opgave 2 Leven vanuit vrije wil 7 maximumscore 3 een weergave van een overeenkomst tussen de Avatar-training en Sartre wat betreft de opvatting over vrijheid als zelfverwerkelijking: beiden lijken uit

Nadere informatie

Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil?

Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? 1 maximumscore 2 een uitleg waarom Augustinus onder andere naar aanleiding van deze gebeurtenis het begrip wil kan introduceren: inzicht in het goede is niet genoeg

Nadere informatie

Opdrachten bij VRIJE WIL Hans Happel en Tjeerd van de Laar Koning Willem II College 2012-2013

Opdrachten bij VRIJE WIL Hans Happel en Tjeerd van de Laar Koning Willem II College 2012-2013 Opdrachten bij VRIJE WIL Hans Happel en Tjeerd van de Laar Koning Willem II College 2012-2013 Paragraaf 1.1 1) Waarom speelt het begrip vrije wil zo n belangrijke rol in het dagelijks leven? 2) Waarom

Nadere informatie

Over de doodstraf (Uit: Mensenrechteneducatie in Niet-confessionele zedenleer)

Over de doodstraf (Uit: Mensenrechteneducatie in Niet-confessionele zedenleer) Over de doodstraf (Uit: Mensenrechteneducatie in Niet-confessionele zedenleer) Doelstellingen: Reflecteren over pro en contra s van de doodstraf De eigen mening over de doodstraf toetsen aan de mening

Nadere informatie

Conflict en aangifte. module 3. Sport, dienstverlening en veiligheid

Conflict en aangifte. module 3. Sport, dienstverlening en veiligheid Conflict en aangifte module 3 INHOUDSOPGAVE INLEIDING...3 AANGIFTE DOEN...4 Hoe kan een aangifte worden gedaan?... 4 Wat gebeurt er met de aangifte?... 4 AMBTSHALVE VERVOLGBARE DELICTEN EN KLACHTDELICTEN...6

Nadere informatie

Een ander domein is de wetenschap. Wetenschap kan men als volgt omschrijven:

Een ander domein is de wetenschap. Wetenschap kan men als volgt omschrijven: Pagina B 1 Samenvatting inleidende les ethiek 8/02/06 ETHIEK. Filosofie is denken, hard nadenken over vanalles en nog wat, en hoort eigenlijk bij ethiek. Ethiek zelf kan me ook een beetje vergelijken met

Nadere informatie

ADVIES. Conceptwetsvoorstel wijziging regelingen inzake detentiefasering en voorwaardelijke invrijheidstelling

ADVIES. Conceptwetsvoorstel wijziging regelingen inzake detentiefasering en voorwaardelijke invrijheidstelling ADVIES Conceptwetsvoorstel wijziging regelingen inzake detentiefasering en voorwaardelijke invrijheidstelling aan de Minister voor Rechtsbescherming naar aanleiding van het verzoek daartoe bij brief d.d.

Nadere informatie

bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie

bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 3 Inhoud HOOFDSTUK 1 5 Filosofie is:

Nadere informatie

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen II

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen II Opgave 1 Vertrouwen in de rechtspraak 1 maximumscore 2 Taken van de Raad van State zijn: De Raad van State adviseert regering en parlement over wetsvoorstellen (en over Algemene Maatregelen van Bestuur).

Nadere informatie

Proeftoets E2 vwo4 2016

Proeftoets E2 vwo4 2016 Proeftoets E2 vwo4 2016 1. Wat zijn de twee belangrijkste redenen om rechtsregels op te stellen? A. Ze zijn een afspiegeling van wat het volk goed en slecht vindt en zorgen voor duidelijke afspraken om

Nadere informatie

Over vrijheid en gevangenschap schrijft de Schotse filosoof David Hume het volgende:

Over vrijheid en gevangenschap schrijft de Schotse filosoof David Hume het volgende: Opgave 3 Anna Karenina tekst 6 In de beroemde Russische roman Anna Karenina van Leo Tolstoj uit 1877 spelen de thema s liefde, plicht en schuld een belangrijke rol. Anna, de hoofdpersoon, is getrouwd met

Nadere informatie

Strafrecht in Nederland moet strenger?

Strafrecht in Nederland moet strenger? Strafrecht in Nederland moet strenger? 30-05-2013 Marloes Groenewegen Sjors Latour 2051304 Rebecca Polak 2051321 Diewertje Vaassen 2052736 Milou van der Poel 2057916 Huy Truong 2061063 Tarik Essaidi 2061508

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijleer vwo 2008-I

Eindexamen maatschappijleer vwo 2008-I Opgave 1 Tbs ter discussie 1 maximumscore 2 beveiliging van de samenleving Voorbeeld van juiste toelichting bij beveiliging van de samenleving: In de tekst staat dat er steeds minder mensen uitstromen

Nadere informatie

KINDEREN LEKKER IN HUN VEL

KINDEREN LEKKER IN HUN VEL KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een

Nadere informatie

DE RECHTERS ZIJN GESCHEIDEN

DE RECHTERS ZIJN GESCHEIDEN DE RECHTERS ZIJN GESCHEIDEN www.rechtvoorjou.nl Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat? Maak de volgende oefeningen met behulp van de informatie op de website. Naam Leerling: Klas:. 3.0 a.

Nadere informatie

JEUGDBESCHERMING NOORD. Voogdij

JEUGDBESCHERMING NOORD. Voogdij JEUGDBESCHERMING NOORD Voogdij Als je ouders niet meer voor jou kunnen beslissen... Informatie voor jongeren Voogdij Als ouders kinderen krijgen, verwachten ze dat ze hun kinderen zelf gaan opvoeden. Totdat

Nadere informatie

Kennislink.nl. Reizende criminelen langer uit handen van de politie. Slechts kwart van misdrijven opgehelderd

Kennislink.nl. Reizende criminelen langer uit handen van de politie. Slechts kwart van misdrijven opgehelderd Kennislink.nl Discussieer mee: Allemaal de beste van de klas?! Onderwerpen Publicaties Over Kennislink Nieuwsbrief Zoek Leven, Aarde & Heelal Gezondheid, Hersenen & Gedrag Mens & Maatschappij Energie &

Nadere informatie

Opgave 2 Doen wat je denkt

Opgave 2 Doen wat je denkt Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen

Nadere informatie

U heeft de Nederlandse Orde van Advocaten verzocht te adviseren over bovengenoemd conceptwetsvoorstel.

U heeft de Nederlandse Orde van Advocaten verzocht te adviseren over bovengenoemd conceptwetsvoorstel. r - 7- Minister van Veiligheid en Justitie T.a.v. de heer mr. LW. Opstelten ~ Postbus 20301 1 t f 1 2500 EH Den Haag Den Haa~g, ~3 ~hei 2~Ç1 Doorkiesnummer: 1 Faxnummer: E-mail: Betreft: Conceptwetsvoorstel

Nadere informatie

Antwoorden Maatschappijleer Testcases criminaliteit, strafrecht en samenleving

Antwoorden Maatschappijleer Testcases criminaliteit, strafrecht en samenleving Antwoorden Maatschappijleer Testcases criminaliteit, strafrecht en samenleving Antwoorden door een scholier 1996 woorden 26 februari 2004 6 6 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Testcases ml2 Criminaliteit,

Nadere informatie

Opsporingsberichtgeving

Opsporingsberichtgeving Opgave 4 Opsporingsberichtgeving Bij deze opgave horen de teksten 8 en 9 uit het bronnenboekje. Inleiding Een van de middelen die een officier van justitie kan inzetten in het opsporingsonderzoek is opsporingsberichtgeving.

Nadere informatie

toespraken door wethouder Joost Eerdmans bij de Dag Herdenken Geweldslachtoffers, op 23 september 2017

toespraken door wethouder Joost Eerdmans bij de Dag Herdenken Geweldslachtoffers, op 23 september 2017 toespraken door wethouder Joost Eerdmans bij de Dag Herdenken Geweldslachtoffers, op 23 september 2017 Het gesproken woord geldt (mogelijk zijn de toespraken in de praktijk anders uitgesproken). 1) WELKOMSTWOORD

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk rechtsstaat &4-6-7

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk rechtsstaat &4-6-7 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk rechtsstaat &4-6-7 Samenvatting door Aylin 1392 woorden 7 maart 2018 8,5 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer 4 Strafrecht: de

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj

Nadere informatie

WIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16

WIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16 WIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP Verwerkingsboek Philippe Boekstal DAMON WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16 VOORWOORD Dit verwerkingsboek bevat een aantal teksten en opdrachten die aansluiten

Nadere informatie

De Verlichting. De Verlichting

De Verlichting. De Verlichting De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie

Nadere informatie

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen. Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid

Nadere informatie

Leve de rechtsstaat? VMBO

Leve de rechtsstaat? VMBO Leve de rechtsstaat? VMBO Korte omschrijving van de werkvorm Leerlingen beantwoorden multiple-choice-vragen over 4 casussen, waarbij ze als rechter of minister een zaak beoordelen (uitspraak doen, wet

Nadere informatie

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen VWO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Verdieping: DNA alleen onvoldoende bewijs

Verdieping: DNA alleen onvoldoende bewijs Verdieping: DNA alleen onvoldoende bewijs Korte omschrijving werkvorm: De leerlingen luisteren naar een radiofragment van Goedemorgen Nederland en lezen een tekst uit dagblad Trouw over de bewijsvoering

Nadere informatie

God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest

God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:

Nadere informatie

Datum 29 januari 2010 Onderwerp WODC-onderzoek 'Strafrechtelijke ontzetting uit beroep of ambt'

Datum 29 januari 2010 Onderwerp WODC-onderzoek 'Strafrechtelijke ontzetting uit beroep of ambt' > Retouradres Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Schedeldoekshaven 100 2511 EX Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.justitie.nl Onderwerp WODC-onderzoek

Nadere informatie

Scholen herdenken vermoorde leraar

Scholen herdenken vermoorde leraar ANALYSE MAATSCHAPPELIJK VRAAGSTUK: ZINLOOS GEWELD tekst 26 NOS-nieuws van 16 januari 2004: Scholen herdenken vermoorde leraar Scholen in het hele land hebben om 11.00 uur één minuut stilte in acht genomen

Nadere informatie

Opdrachten & docentenhandleiding www.rechtvoorjou.nl

Opdrachten & docentenhandleiding www.rechtvoorjou.nl Opdrachten & docentenhandleiding www.rechtvoorjou.nl Opdrachten & docentenhandleiding www.rechtvoorjou.nl pagina 2 van 14 Inhoudsopgave 1 Opdracht 1: Kennisvragen bij www.rechtvoorjou.nl 3 Werkblad 1:

Nadere informatie

Proeftoets E2 havo

Proeftoets E2 havo Proeftoets E2 havo 5 2016 1. Een verdachte kan te maken krijgen met een aantal personen en instanties. Wat is de juiste volgorde? A. 1. de politie 2. de rechter 3. de officier van justitie. B. 1. de officier

Nadere informatie

In tekst 1 maakt Buruma een onderscheid tussen de gedragingen ( de harde dingen die je kan zien ) en de intentie van een verdachte.

In tekst 1 maakt Buruma een onderscheid tussen de gedragingen ( de harde dingen die je kan zien ) en de intentie van een verdachte. FILOSOFIE VWO 6 Vrije wil, hoofdstuk 1 en 2 Deel 1: Vrije wil en het strafrecht De teksten in dit deel komen beiden uit het artikel Je hoeft niet te schieten van Ybo Buruma (opiniepagina van De Volkskrant).

Nadere informatie

Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8

Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8 Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8 Inhoud van deze lesbrief - Thema s in het boek - Lesopzet - Doel van de les - Uitwerking - Bijlage: opdrachtenblad Thema s

Nadere informatie

WIJ DENKEN OVER DENKEN, HANDELEN EN VOELEN. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD wb 4sept vsb.indd 1 05-09-2008 10:21:08

WIJ DENKEN OVER DENKEN, HANDELEN EN VOELEN. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD wb 4sept vsb.indd 1 05-09-2008 10:21:08 WIJ DENKEN OVER DENKEN, HANDELEN EN VOELEN Verwerkingsboek Philippe Boekstal DAMON WD wb 4sept vsb.indd 1 05-09-2008 10:21:08 VOORWOORD Dit verwerkingsboek bevat teksten en opdrachten die aansluiten bij

Nadere informatie

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar

Nadere informatie

Examen HAVO. Maatschappijleer (oude stijl en nieuwe stijl)

Examen HAVO. Maatschappijleer (oude stijl en nieuwe stijl) Maatschappijleer (oude stijl en nieuwe stijl) Examen HAVO Vragenboekje Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Donderdag 30 mei 9.00 12.00 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 83 punten te behalen;

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijleer vwo I

Eindexamen maatschappijleer vwo I Vraag Antwoord Opgave 2 Strafrecht en volkswil Scores 14 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste antwoorden zijn: kenmerk 1 Het zich afzetten tegen het politieke establishment / het gevestigde politieke

Nadere informatie

A. Wat is jouw mening?

A. Wat is jouw mening? . Wat is jouw mening? Iedereen leest elke dag wel eens iets. Het hoeft niet altijd een dik boek te zijn. Ook de krant, een tijdschrift, een stripverhaal kunnen heel leuk zijn om te lezen. Wat is jouw mening

Nadere informatie

Samenvatting en concluderende opmerkingen

Samenvatting en concluderende opmerkingen Samenvatting en concluderende opmerkingen In deze studie is nagegaan voor welke strafbare feiten in Frankrijk, België, Duitsland alsmede Engeland en Wales bijzondere strafminima zijn geformuleerd, in welke

Nadere informatie

Leren parafraseren & synthetiseren

Leren parafraseren & synthetiseren Leren parafraseren & synthetiseren Inhoud 1. Standpunt / conclusie (vs) argumenten / onderzoek 2. Een samenhangend betoog schrijven 3. Verwijzen naar andere auteurs 4. Taal in wetenschappelijke teksten

Nadere informatie

Feedback Project Ergonomisch Ontwerpen

Feedback Project Ergonomisch Ontwerpen Feedback Project Ergonomisch Ontwerpen Competenties Sociaal en communicatief functioneren (P9) Initiatief (P10) Reflectie (P11) Afgelopen module heb je met een groepje gewerkt aan je project. In week 7

Nadere informatie

DAMstenen voor het dagelijks LEVEN

DAMstenen voor het dagelijks LEVEN Voorwoord Verschijnt september 2013 DAMstenen voor het dagelijks LEVEN Allerdaagse overdenkingen voor het dagelijks leven Daar ligt het dan. Een boekje met dagelijkse overdenkingen. Noem het maar tegeltjeswijsheden.

Nadere informatie

NIETZSCHE ALS OPVOEDER. waar leef je voor???

NIETZSCHE ALS OPVOEDER. waar leef je voor??? NIETZSCHE ALS OPVOEDER waar leef je voor??? FILOSOFEREN IN DRENTHE www.keijfilosofie.nl Grote schoonmaak in de bovenkamer VADER EN MOEDER Elisabeth: een antisemitische gans "Het leven is in essentie,

Nadere informatie

Blood in the Mobile. Opdrachtenblad. Regie: Frank Piasecki Poulsen Jaar: 2010 Duur:

Blood in the Mobile. Opdrachtenblad. Regie: Frank Piasecki Poulsen Jaar: 2010 Duur: Blood in the Mobile Frank Piasecki Poulsen 2010 52 minuten www.moviesthatmatter.nl Digibordles: www.spons.nl/moviesthatmatter 1 Kijkopdracht Waar gaat de film over? Documentairemaker Frank Poulsen komt

Nadere informatie

Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil?

Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? 1 maximumscore 2 een uitleg waarom Augustinus onder andere naar aanleiding van deze gebeurtenis het begrip wil kan introduceren: inzicht in het goede is niet genoeg

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijleer

Eindexamen maatschappijleer Opgave 3 Criminaliteit in Nederland tekst 1 2 30 3 40 4 In Nederland worden per jaar zo n vijf en een half miljoen misdrijven gepleegd. Ruim anderhalf miljoen daarvan komt ter kennis van de politie. Uiteindelijk

Nadere informatie

Instructie: Rollenspel mishandeling

Instructie: Rollenspel mishandeling Instructie: Rollenspel mishandeling Korte omschrijving werkvorm: De leerlingen gaan samen een strafrechtszaak naspelen. In deze rechtszaak is het onderwerp mishandeling door ex-vriend. De leerlingen worden

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Datum 28 februari 2013 Onderwerp Beantwoording kamervragen over vervolgingen en veroordelingen wegens majesteitsschennis

Datum 28 februari 2013 Onderwerp Beantwoording kamervragen over vervolgingen en veroordelingen wegens majesteitsschennis 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Schedeldoekshaven 100 2511 EX Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den

Nadere informatie

Examen VMBO-GL en TL 2006

Examen VMBO-GL en TL 2006 Examen VMBO-GL en TL 2006 tijdvak 1 woensdag 31 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 37 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

Eindexamen vwo filosofie II

Eindexamen vwo filosofie II Opgave 1 Johnny Cash 1 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een argumentatie aan de hand van de inleiding dat het moeilijk is vast te stellen of Johnny Cash uit vrije wil aan drugs is begonnen met behulp

Nadere informatie

Correctievoorschrift VWO 2015

Correctievoorschrift VWO 2015 Correctievoorschrift VWO 2015 tijdvak 1 filosofie Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen

Nadere informatie

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Hey Russel! Een bijzondere vriendschap

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Hey Russel! Een bijzondere vriendschap Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten Hey Russel! Een bijzondere vriendschap Lees blz. 5 tot en met 8. Jim vindt Rudsel een rare naam. Jim zegt dit ook tegen Rudsel. Vind jij het ook een rare naam? Is

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 + 2

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting door een scholier 1853 woorden 27 oktober 2014 4,5 1 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 Paragraaf 1 Een staat of

Nadere informatie

Eindexamen maatschappijwetenschappen vwo I

Eindexamen maatschappijwetenschappen vwo I Opgave 5 Sociale veiligheid ontsleuteld 24 maximumscore 2 Ministerie van Binnenlandse Zaken (en Koninkrijksrelaties) heeft als taak (één van de volgende): 1 het bevorderen van de openbare orde en veiligheid

Nadere informatie

Enquete resultaten Normen en Waarden 2014

Enquete resultaten Normen en Waarden 2014 Enquete resultaten Normen en Waarden 214 Deze enquête is afgenomen in de derde en vierde klas op de middelbare school de Guido de Bres in Amersfoort. Dit zijn de statistieken van de anwoorden die de leerlingen

Nadere informatie

Wat is? filosofie? Wat is. en kwaad. Hoofdstu

Wat is? filosofie? Wat is. en kwaad. Hoofdstu Wat is filosofie? Hoofdstuk 1 1 filosoferen: doordenken! 5 e vragen 6 2 gewone vragen en filosof isch 9 3 aanleidingen om te filosoferen 12? eren 4 waarom filosof 5 samen filosoferen 14 17 6 filosof ie

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Betoog door een scholier 3083 woorden 20 december keer beoordeeld. Nederlands VERSIE 1

Betoog door een scholier 3083 woorden 20 december keer beoordeeld. Nederlands VERSIE 1 Betoog door een scholier 3083 woorden 20 december 2011 5 139 keer beoordeeld Vak Nederlands VERSIE 1 Mijn stelling: Hogere straffen zodat de criminaliteit vermindert Inleiding: Ik hou mijn stelling over

Nadere informatie

Samenvatting. 1 Letterlijk: Ontzegging van de Bevoegdheid Motorrijtuigen te besturen.

Samenvatting. 1 Letterlijk: Ontzegging van de Bevoegdheid Motorrijtuigen te besturen. Op 24 juni 1998 is de Wegenverkeerswet 1994 (WVW 1994) gewijzigd. Deze wijziging komt voort uit de wens van de Tweede Kamer om te komen tot een strengere aanpak van gevaarlijk rijgedrag in het verkeer.

Nadere informatie

Spel op basis van 16 miljoen rechters

Spel op basis van 16 miljoen rechters Dia 1 Spel op basis van 16 miljoen rechters Erica Huls 1 16 miljoen rechters is een tv-programma waarin een waar gebeurde rechtszaak wordt gereconstrueerd in de studio in het bijzijn van publiek. We zien

Nadere informatie

Speech Gerbrandy-debat

Speech Gerbrandy-debat Speech Gerbrandy-debat Goedemiddag allemaal, Woorden doen ertoe. Vandaag en toen. De woorden van premier Gerbrandy hebben een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse geschiedenis. Via de radio sprak

Nadere informatie

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen VWO 2008 tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 19 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten

Nadere informatie

filosofie vwo 2016-I Opgave 1 Twijfel in de rechtbank

filosofie vwo 2016-I Opgave 1 Twijfel in de rechtbank Opgave 1 Twijfel in de rechtbank tekst 1 De film 12 Angry Men uit 1957 wordt beschouwd als een ode aan het Amerikaanse rechtssysteem. Centraal staat een rechtszaak tegen een jongen van 18 jaar die met

Nadere informatie

Feedback is een mededeling aan iemand die hem informatie geeft over hoe zijn gedrag wordt waargenomen, begrepen en ervaren.

Feedback is een mededeling aan iemand die hem informatie geeft over hoe zijn gedrag wordt waargenomen, begrepen en ervaren. FEEDBACK WAT IS FEEDBACK EIGENLIJK? Feedback is een mededeling aan iemand die hem informatie geeft over hoe zijn gedrag wordt waargenomen, begrepen en ervaren. Hiermee is feedback een belangrijk middel

Nadere informatie

3. Nationale politie Professor Groenhuijsen constateert dat het prestatieniveau van de Nederlandse politie onder de maat is. Hij is net als ik -

3. Nationale politie Professor Groenhuijsen constateert dat het prestatieniveau van de Nederlandse politie onder de maat is. Hij is net als ik - Bijlage 1 Toespraak Minister van Veiligheid en Justitie bij diner pensant, georganiseerd door Universiteit van Tilburg in sociëteit De Witte, Den Haag op 14-9-2011. 1) Inleiding Allereerst dank aan professor

Nadere informatie

Examen VWO. maatschappijwetenschappen. tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen VWO. maatschappijwetenschappen. tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen VWO 2012 tijdvak 2 woensdag 20 juni 13.30-16.30 uur maatschappijwetenschappen Bij dit examen hoort een bijlage. Het examen bestaat uit 31 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 86 punten te behalen.

Nadere informatie

RECHT OP ANDERS ZIJN DOELSTELLING

RECHT OP ANDERS ZIJN DOELSTELLING RECHT OP ANDERS ZIJN DOELSTELLING Kinderen leren wat discriminatie inhoudt Discrimineren gebeurt overal ter wereld Iedereen heeft het recht om gelijk behandeld te worden MATERIAAL Spelregels Pionnen (zie

Nadere informatie

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I Opgave 1 Veranderende opvattingen in het jeugdstrafrecht tegen de achtergrond van veranderingen in criminaliteitscijfers onder jongeren Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met uit het bronnenboekje.

Nadere informatie

In Beeld: Misdaadcijfers

In Beeld: Misdaadcijfers In Beeld: Misdaadcijfers Korte omschrijving werkvorm Leerlingen analyseren grafieken en tabellen die inzicht geven in misdaadcijfers met betrekking tot minderjarigen. Leerlingen leren bijvoorbeeld hoe

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

Samenvatting Filosofie Examenstof, vrije wil

Samenvatting Filosofie Examenstof, vrije wil Samenvatting Filosofie Examenstof, vrije wil Samenvatting door J. 7123 woorden 14 mei 2014 7,9 9 keer beoordeeld Vak Filosofie Vrije wil als verantwoordelijkheid We spreken van vrije wil als verantwoordelijkheid,

Nadere informatie

Als opvoeden even lastig is

Als opvoeden even lastig is Als opvoeden even lastig is Hoe pak je dat dan aan? Soms weet ik niet meer wat ik moet doen om hem stil te krijgen. Schattig? Je moest eens weten. Hoezo roze wolk? Mijn dochter kan af en toe het bloed

Nadere informatie