UITDOVING VAN ERFDIENSTBAARHEDEN IN HET ALGEMEEN

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar UITDOVING VAN ERFDIENSTBAARHEDEN IN HET ALGEMEEN Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Christian Buysse (studentennr ) Promotor: Professor dr. Annelies Wylleman Commissaris: Maja Reynebeau

2 I

3 WOORD VOORAF Beste lezer. Deze masterproef heb ik geschreven aan het einde van de Master die ik volgde als rechtenstudent aan de Universiteit Gent. Het is het sluitstuk van mijn opleiding. Ik heb bij het opstellen ervan steun gekregen van verschillende mensen. Allereerst wil ik Professor A. WYLLEMAN bedanken voor het aanreiken van het onderwerp van mijn masterproef en voor de nuttige tips en richtlijnen die ik van haar kreeg. Evenzeer wil ik mevrouw M. REYNEBEAU bedanken die mij als commissaris bijgestaan heeft voor het opstellen en het verwerken van de masterproef. Ik kon bij haar terecht voor allerlei vragen, voor bevestiging bij twijfel en voor geruststellende woorden. Ik dank hen beide voor al hetgeen ik heb mogen bijleren en voor de kans die ik kreeg om bij hen mijn Masterproef te mogen schrijven. Vervolgens wens ik ook mijn ouders te bedanken voor de steun die ik van hen kreeg en voor de mogelijkheid die ze mij hebben gegeven om deze studie te kunnen doen. Hiernaast zou ik ook graag mijn broer bedanken om mij steeds te helpen bij het krijgen van andere inzichten. Ten slotte wil ik mijn vriendin bedanken die de bron is van al mijn doorzettingsvermogen en mij heeft bijgestaan gedurende mijn studieperiode. Hierbij dank ik ook haar vader en broer die mij hielpen relativeren en voorzagen in ontspannende momenten. Gent, 10 mei 15 II

4 INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF... II INHOUDSTAFEL... III INLEIDING... VII DEEL I. Hoofdstuk 1 ALGEMEEN... 1 Situering... 1 Hoofdstuk 2 Erfdienstbaarheden: voorwaarden, kenmerken, bronnen Voorwaarden Twee erven van twee verschillende eigenaars Ten laste van het lijdend erf Ten behoeve van het heersend erf Voor en tot nut van het heersend erf Accessoir aan het heersend erf Quid met de bewoording in de titel? Kenmerken van erfdienstbaarheden Specifiek gebruiksrecht Onroerend zakelijk recht Bijkomend recht Bestendig Geen exclusief gebruiksrecht Ondeelbaar Bronnen van erfdienstbaarheden Erfdienstbaarheden die ontstaan uit natuurlijke ligging van de plaatsen Erfdienstbaarheden die door de wet gevestigd zijn Erfdienstbaarheden die door s mensen toedoen gevestigd worden Hoofdstuk 3 De duur van erfdienstbaarheden Principe Erfdienstbaarheid met conventionele duurbeperking Erfdienstbaarheden toegestaan door een beperkt zakelijk gerechtigde De erfpachter en de opstalhouder Quid met de duur van het accessoir opstalrecht? De vruchtgebruiker DEEL II. BIJZONDERE GRONDEN VAN TENIETGAAN VAN ERFDIENSTBAARHEDEN Hoofdstuk 1 Algemeen Hoofdstuk 2 Overzicht bijzondere gronden van uitdoving Hoofdstuk 3 Tenietgaan wegens onmogelijkheid tot gebruik Toepassingsgebied III

5 2 Artikel 703 en 704 BW Betekenis Oorzaak van de onmogelijkheid Herleven van de erfdienstbaarheid Verjaring Algemeen Kritiek Vergelijking onmogelijkheid van gebruik van de erfdienstbaarheid ( BW) en niet- gebruik gedurende dertig jaar (707 BW) De zaken worden in zodanige staat hersteld Uitoefening op een andere wijze dan voorzien Hoofdstuk 4 Tenietgaan door vereniging in één hand Toepassingsgebied Artikel en voorwaarden Oorzaak Beperkte vermenging in uitgestrektheid Beperkte materiële vermenging Gelokaliseerd Niet gelokaliseerd Beperkte juridische vermenging Beperkte juridische vermenging door mede- eigendom Beperkte juridische vermenging door aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving Beperkte vermenging in tijd Splitsing met terugwerkende kracht: ex causa antiqua Splitsing door latere vervreemding: ex causa nova Hoofdstuk 5 Tenietgaan wegens niet uitoefening gedurende dertig jaar Toepassingsgebied Artikel 706 BW Accessoire erfdienstbaarheden Uitdovende verjaring, de juridische grondslag en de aanvang Niet- voortdurende erfdienstbaarheden Uitoefening door andere personen dan de eigenaar Reden van de niet- uitoefening Onbruik van buurtwegen Gedeeltelijk onbruik van niet- voortdurende erfdienstbaarheden Materiële hindernis, daad van een derde, overmacht Vrijwillig Bewijslast Bewijslast bij eigenaar heersend erf Bewijslast bij eigenaar lijdend erf Voortdurende erfdienstbaarheden Reden van het onbruik Gedeeltelijk onbruik van voortdurende erfdienstbaarheden Bewijslast IV

6 7 De erfdienstbaarheid werd nooit uitgeoefend Eerste strekking: Uitdoving indien na 30 jaar geen bouwwerken gestart zijn Tweede strekking: Geen uitdoving indien na 30 jaar geen bouwwerken zijn gestart Termijn Gevolg van het dertig jarig onbruik Schorsing en stuiting van de verjaring Schorsing Onverdeeldheid van het heersend erf Minderjarige mede- eigenaar Heersend erf maakt deel uit van een nalatenschap Na verdeling van het erf Stuiting Voortdurende erfdienstbaarheden Niet- voortdurende erfdienstbaarheden Gedeelde aspecten Uitoefening op andere wijze dan voorzien Voortdurende en zichtbare erfdienstbaarheden Niet- voortdurende of niet zichtbare erfdienstbaarheden Onbruik van een soortgelijke erfdienstbaarheid op andere erven in de omgeving Hoofdstuk 6 Afschaffing door de rechter bij verlies van ieder nut door artikel 710bis Toepassingsgebied Artikel 710bis BW Historische achtergrond en totstandkoming in Parlement Wetsvoorstel LINDEMANS Soepelheid versus rechtszekerheid Doel Restrictieve interpretatie Ieder nut Toekomstig of potentieel nut volstaat Nuancering 1: verband met actuele bestemming Nuancering 2: toekomstig nut moet redelijkerwijze te verwachten zijn Evolutie van de rechtspraak over artikel 710bis BW Recht van uitweg versus recht van overgang Doel Bestaansvoorwaarde Gevolg Procedurele aspecten van de vordering Wie kan de vordering van artikel 710bis BW instellen? Besluit van artikel 710bis Hoofdstuk 7 Zijn de beëindigingswijzen van artikel bis BW limitatief? DEEL III. UITDOVING VAN DE ERFDIENSTBAARHEDEN OP GEMEENRECHTELIJKE WIJZE Hoofdstuk 1 Minnelijke beëindiging De rechtsafstand of verzaking Stilzwijgende afstand V

7 1.2 Uitdrukkelijke afstand De minnelijke afkoop Hoofdstuk 2 Het ontbindend beding Het uitdrukkelijk ontbindend beding Het stilzwijgend ontbindend beding Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Het opzegbeding Ontbindende voorwaarde of vervallen van een termijn Het verstrijken van de bedongen termijn De gewone ontbindende voorwaarde De louter potestatieve ontbindende voorwaarde Hoofdstuk 5 De onteigening DEEL IV. Hoofdstuk 1 NOTARIËLE PRAKTIJK EN PROCEDURELE ASPECTEN Notariële verplichting om de actualiteit van de erfdienstbaarheden te onderzoeken? Hoofdstuk 2 Procedurele aspecten Vorderingen ten gronde Rechtsvorderingen van de titularis van het heersend erf Actio confessoria Bezitsvordering Rechtsvorderingen van de titularis van het lijdend erf Actio negatoria Bezitsvordering Bijzondere rechtspleging voor het recht van uitweg Bevoegdheid vrederechter CONCLUSIE BIBLIOGRAFIE VI

8 INLEIDING Erfdienstbaarheid is een zeer oud concept dat reeds bestond ten tijde van de Romeinen. Desondanks zijn ze uiterst hedendaags. Ze hebben een zeer belangrijke functie in de goede relatie van het nabuurschap en zorgen voor enige flexibiliteit bij het stugge eigendomsrecht. Ze zijn de deurwachter van het onroerend zakenrecht. Ze hebben tot doel de samenleefrelaties die voortvloeien uit de naburige ligging van erven te optimaliseren. Door de huidige bouwwedloop in de hoogte, diepte en breedte krijgen de erfdienstbaarheden de kans om hun belang te bewijzen. Dit wordt gecombineerd met hedendaagse schaarste van grond waardoor de erfdienstbaarheden getoetst worden door een zondvloed aan dagdagelijkse feiten. 1 Dankzij erfdienstbaarheden krijgt men de mogelijkheid om zijn eigendom ten volle te benutten en zijn erf uit te baten. 2 Ze hebben zowel belang in gebruik van private woningen als in de landbouw en industrie. Als enige beperking geldt de normale bestemming van de percelen. Doen erfdienstbaarheden hun job goed dan zijn ze verantwoordelijk voor de goede sfeer tussen naburen en kunnen ze potentiële conflicten vermijden. Doen ze hun job niet goed, dan moet men op zoek gaan naar een mogelijkheid van uitdoven ervan. Het antwoord in die zoektocht zal u vinden in deze masterproef. De bedoeling van deze masterproef bestaat erin een duidelijk overzicht te geven van de mogelijkheden tot uitdoving van zo n erfdienstbaarheden. Er zal dieper ingegaan worden op zowel de wettelijk voorziene gronden van uitdoving als op de gemeenrechtelijke wijzen. Door de wetgever is er dus niet voorzien in een overkoepelende wijze van tenietgaan die van toepassing is op de drie soorten erfdienstbaarheden. Ik begin in Deel I met een algemene situering van het zakenrecht als privaat subjectief recht. De erfdienstbaarheden zullen binnen dit groter kader hun plaats krijgen en er wordt een overzicht gegeven van voorwaarden en soorten erfdienstbaarheden. 1 M. MUYLLE en K. SWINNEN, De contouren van erfdienstbaarheden. Actuele vraagstukken rond hun bestaan, uitoefening en duur, in V. SAGAERT en A.-L. VERBEKE (eds.), Themis Goederenrecht , Brugge, 2 F. BAUDONQ en K. VANHOVE, Combinatie van beperkt zakelijke rechten over de interne grenzen van vruchtgebruik, erfpacht, opstal en erfdienstbaarheden, Not. Fisc. M. 2004, afl. 6, 151. VII

9 Daarna wordt in Deel II het grote luik van de bijzondere gronden van uitdoving van erfdienstbaarheden behandeld die de wet voorziet. Er zal op elk van de vier mogelijkheden ingegaan worden volgens de volgorde van de wetsartikelen. Vervolgens worden in Deel III de verschillende gemeenrechtelijke wijzen van uitdoving besproken. Nadien stel ik een vraag over de notariële verplichting tot onderzoek van de actualiteit van de erfdienstbaarheid. Ten slotte bespreek ik enkele procedurele aspecten met de nadruk op de verschillende soorten vorderingen. Het bevoegde college wordt aangeduid. Deze laatste aspecten vindt u in Deel IV. Ik besluit met de conclusie. VIII

10 DEEL I. ALGEMEEN Hoofdstuk 1 Situering 1. Opdat er een compleet beeld zou worden gegeven van de materie waarbinnen dit onderwerp handelt wordt eerst aangewezen waar het zakenrecht zich bevindt en waar de plaats is van erfdienstbaarheden. Ik beëindig deze situering met een schematisch overzicht. 2. Private subjectieve rechten stellen ons in staat om onze vooropgestelde doelen te realiseren. Ze worden tot uiting gebracht via de patrimoniale en de extra-patrimoniale rechten. Het zakenrecht is een patrimoniaal subjectief recht. Zakenrecht omvat de studie eigendom en de zakelijke hoofdrechten. Het bestudeert ook de wijze waarop eigendom en zakelijke rechten verkregen worden. Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen patrimoniale subjectieve rechten en extra-patrimoniale rechten. Het BW weerspiegelt het onderscheid. Van het begin tot artikel 515 BW handelt dit wetboek over niet in geld waardeerbare rechten die verbonden zijn aan de persoon of aan de familie. Vanaf artikel 516 BW tot het einde handelt het over rechten met een economisch karakter, die als doel hebben aan de mensen het gebruik van goederen te verzekeren, meer bepaald de vermogensrechten. 3. De extra-patrimoniale subjectieve rechten kleven als het ware aan de persoon zelf. Deze zijn onafscheidbaar en kunnen niet ontvreemd worden. Het zijn rechten die men als mens bezit maar die toch geen deel uitmaken van zijn vermogen. Veel van deze rechten hebben enkel betekenis tijdens het leven van de persoon maar bestaan niet meer bij het overlijden van die persoon. Onder deze extra-patrimoniale subjectieve rechten vallen de familiale rechten en de persoonlijkheidsrechten. 4. Patrimoniale subjectieve rechten zijn de in geld waardeerbare rechten. Het is het actief en passief van een persoon. Ze kunnen het voorwerp uitmaken van een overeenkomst en zijn overdraagbaar. Na het overlijden van de persoon kunnen deze rechten nog steeds uitgeoefend worden door de erfgenamen. Zoals bijvoorbeeld het eigendomsrecht het volstrekte recht is om over iets te beschikken. 5. We kunnen patrimoniale subjectieve rechten opdelen in drie takken. Ten eerste zijn er de vorderingsrechten. Dit zijn de rechten die iemand heeft op een prestatie van een ander 1

11 zoals iets doen, iets niet doen of iets geven. Dit blijft evenwel beperkt tot die gedraging, er is geen sprake van enige heerschappij. 6. Vervolgens zijn er de intellectuele rechten zoals het merkenrecht, het octrooirecht en het auteursrecht. Deze houden in dat iemand een tijdelijk exclusief recht heeft op de exploitatie van een creatie van de menselijke geest. Vroeger werd er gezegd dat de intellectuele eigendomsrechten een deel uitmaakte van het zakenrecht. Op deze redenering is men teruggekomen omdat intellectuele rechten een aantal specifieke kenmerken hebben zoals het doel tot creëren van monopolierechten. Niettemin hebben deze intellectuele rechten een bijzonder groot belang omwille van hun economische vaak aanzienlijke waarde. 7. Tot slot zijn er de zakelijke rechten. Deze geven een rechtstreeks zeggenschap op een bepaalde zaak. De rechtsverhouding tussen beide wordt geregeld door het zakenrecht. Terwijl een vorderingsrecht een aanspraak is die men kan laten gelden ten opzichte van een bepaalde persoon houdt het zakelijk recht een bevoegdheid in die heerschappij verleent over een bepaalde zaak. Dit heet het interne aspect van zakelijke rechten. Het externe aspect is de tegenstelbaar van zakelijke rechten aan derden. Vorderingsrechten zijn ook tegenstelbaar aan derden. Alleen is deze tegenstelbaarheid bij zakelijke rechten veel sterker dan bij vorderingsrechten omdat zakelijke rechten gelijk worden geschakeld met het lichamelijk goed waarop ze betrekking hebben. LIMPENS merkt op dat er eigenlijk geen onderscheid is tussen interne en externe werking Bij zakelijke rechten zijn er strenge publicatievereisten in verband met tegenstelbaarheid met betrekking tot overeenkomsten omtrent onroerende goederen. Deze publiciteit is strikt geregeld in de wet en gebeurt op het registratiekantoor en op het hypotheekkantoor. In de praktijk is de tegenstelbaarheid van zakelijke rechten groter omdat zij volgrecht en voorkeurrecht hebben terwijl dit niet zo is bij vorderingsrechten. Voor de tegenstelbaarheid tussen de partijen heeft publicatie geen belang. Zij kunnen zich steeds beroepen op hun overeenkomst of in voorkomend geval op een (bewezen) verkrijgende verjaring. Voor de tegenstelbaarheid ten aanzien van derden daarentegen is de 3 J. LIMPENS, De l opposabilité des contrats à l égard des tiers, in Mélanges en l honneur de Paul Roubier, II, Parijs, Dalloz-Sirey, 1961, 89. 2

12 erfdienstbaarheid die bij overeenkomst gevestigd werd slechts tegenstelbaar door overschrijving van de authentieke vestigingsakte op het hypotheekkantoor Er zijn twee soorten zakelijke rechten. Per soort is er een andere vorm van heerschappij over de zaak. Enerzijds zijn er de eigenlijke zakelijke rechten of de zakelijke hoofdrechten, anderzijds zijn er de bijkomende zakelijke rechten of zakelijke zekerheidsrechten. 10. Zakelijke hoofdrechten zijn rechten die aan de titularis het recht van genot op een zaak verlenen inclusief een recht op de vruchten en eventueel het recht om over de zaak te beschikken Ze hebben rechtstreeks betrekking op de zaak zelf. 5 Zij hangen er aan vast ongeacht wat er met deze zaken gebeurt. Onder de zakelijke hoofdrechten vallen de categorie eigendomsrechten en zakelijke genotsrechten. Bij de eerste categorie zijn de kenmerken het sterkst aanwezig. Het eigendomsrecht is het meest belangrijke en volwaardige zakelijke hoofdrecht. 6 Daarnaast behoren onder de zakelijke hoofdrechten ook de zakelijke genotsrechten zoals vruchtgebruik, erfpacht, opstal, gebruik en bewoning en erfdienstbaarheden. Deze hebben ook allen rechtstreeks betrekking op een zaak maar houden een minder omvangrijke zeggenschap in Ten slotte zijn er de bijkomende zakelijke rechten of de zakelijke zekerheidsrechten. Dit zijn de hypotheken, het pand en het voorrecht. Deze hebben niet rechtstreeks betrekking op een zaak zelf maar wel op de geldwaarde van de zaak. Ze vormen een accessorium bij een schuldvordering. 12. Al deze opgesomde zakelijke rechten worden overkoepeld door het numerusclausus-beginsel waarbij de wetgever zichzelf het creatierecht voorbehoudt. Rechtsonderhorigen hebben zelf niet het recht om nieuwe zakelijke rechten in het leven te roepen. Dit werd door het Hof van Cassatie op 16 september 1966 op een indirecte wijze bevestigd in zijn Blieck-arrest Artikel 1 en 2 Hypotheekwet. 5 C. ENGELS, Zakenrecht en zakelijke zekerheidsrechten, onuitg., cursus Bachelor Rechten, UGent, , Artikel 543 en 544 BW. 7 A.WYLLEMAN, Zakenrecht en zakelijke zekerheidsrechten, onuitg. Cursus Bachelor Rechten, UGent, 2014, 1. 8 Artikel 543 BW. 9 Cass. 16 september 1966, JT, 1967, 59; RCJB 1968, met noot J. HANSENNE. 3

13 13. Erfdienstbaarheden zijn zakelijke genotsrechten. Zij zijn minder omvangrijk dan het eigendomsrecht en hebben enkel tot doel een erf genot te bezorgen ten laste van een ander erf. De last en het genot wordt steeds ervaren door de titularissen van zakelijke rechten. 14. Algemeen kan er niet ontkend worden dat niemand het graag ziet gebeuren dat er een derde over uw grond gaat, die eigenaar of titularis is van een recht van gebruik van het naburige heersende erf. Een erfdienstbaarheid is een minwaarde voor het lijdend erf. Daarom is het heel belangrijk om bij de vestiging van de erfdienstbaarheid zeer duidelijk alles te omschrijven zoals de grenzen, de duur, de modaliteiten en uiteraard ook de uitdoving. 15. Erfdienstbaarheden zijn niet enkel lasten of hekelpunten maar zijn ook de bewakers van de instandhouding van burenverhouding. Ze hebben een belangrijke sociale functie door het reguleren van de werking en de uitoefening volgens modaliteiten van het eigenaarschap, wat een toepassing is van het eigendomsrecht. Ze zijn als het ware een onmiskenbaar aspect binnen de rechten der buren. Maar omdat ze gekoppeld zijn aan het onroerend goed zijn ze in principe eeuwigdurend en daarom bestaan er situaties waarbij deze erfdienstbaarheden uitdoven. Ze verliezen hierdoor soms hun eeuwigdurend karakter zonder dat van het eigendomsrecht aan te tasten. VERMOGENSRECHTEN Patrimoniale subjectieve rechten in geld waardeerbaar Vorderingsrechten recht op prestatie van een ander doen, niet doen of geven Zakelijke rechten rechtstreeks zeggenschap van een rechtssubject op een zaak (object) Intellectuele rechten tijdelijk exclusief exploitatierecht van een creatie van de menselijke geest Bijkomende zakelijke rechten zakelijke zekerheidsrechten die (accesorium) strekt tot waarborg van een schuldvordering Zakelijke hoofdrechten betrekking op de zaak zelf Eigendomsrecht (art. 544 BW) recht om op meest volstrekte wijze genot te hebben van een zaak en deze te gebruiken Zakelijke genotsrechten minder verregaand dan eigendomsrechten: vruchtgebruik, erfdienstbaarheden, recht van gebruik en bewoning, opstal en erfpacht 4

14 Hoofdstuk 2 Erfdienstbaarheden: voorwaarden, kenmerken, bronnen Om een volledig beeld te geven van de erfdienstbaarheden en hun wijzen van uitdoving wordt eerst kort ingegaan op de bestaansvoorwaarden, de kenmerken en de bronnen. 1 Voorwaarden 16. Een erfdienstbaarheid is een onroerend zakelijk genotsrecht dat nooit verbonden is aan een persoon maar altijd aan een erf en wordt door artikel 637 BW omschreven als een last op een erf gelegd tot gebruik en tot nut van een erf dat aan een andere eigenaar toebehoort. Hieruit kunnen we vier bestaansvoorwaarden afleiden. 1.1 Twee erven van twee verschillende eigenaars 17. De eerste twee voorwaarden behandelen we samen. De definitie van de wetgever impliceert dat er geen sprake kan zijn van een erfdienstbaarheid indien het heersende en lijdende erf eigendom zijn van dezelfde persoon. 10 Dit impliceert dat de twee erven steeds aan twee verschillende eigenaars moeten toebehoren. Dit is zowel een ontstaansvoorwaarde als een bestaansvoorwaarde Met erven bedoelt de wetgever onroerende goederen uit hun aard, namelijk grond en gebouwen. Het onroerend goed waarop het recht wordt uitgeoefend heet het heersend erf. Het onroerend goed waarop de last moet worden geduld heet het lijdend erf Na de algemene bepaling wordt onmiddellijk melding gemaakt in artikel 638 BW van de gelijke rang van de eigendommen. 13 Dit wil zeggen dat door het vestigen van de erfdienstbaarheid er geen voorrang wordt verschaft van het ene erf boven het andere. 14 Een onderscheid dient gemaakt te worden tussen hogere rang en hogere waarde. Economisch gezien zal dankzij deze erfdienstbaarheid het heersende erf stijgen in waarde. Die 10 Dit spruit voort uit het Romeinse adagium nemini res sua servit; Cass. 13 oktober 2006, Pas. 2006, III, 2065; Brussel 25 februari 1988, JT 1988, I, 302; Vred. Gent 2 maart 2009, NJW 2010, afl. 217, 162. J. KOKELENBERG, T. VAN SINAY, V. SAGAERT en R. JANSEN, Erfdienstbaarheid Begrip en kenmerken TPR 2009, afl. 3, Artikel 705 BW. 12 F. MOEYKENS, Zakelijke rechten (5). Erfdienstbaarheden, Vastgoed info 2003, afl. 6, Artikel 638 BW. 14 K. Swinnen, Het nutsvereiste bij erfdienstbaarheden (noot onder Cass. 30 november 2007), RW , afl. 25,

15 meerwaarde ontstaat door de exploitatie van het heersend erf dat beter aan zijn bestemming kan beantwoorden. 15 Daarentegen zal de last een minderwaarde zijn van het lijdende erf. 20. Hieronder behandel ik twee andere voorwaarden sine qua non een erfdienstbaarheid niet kan bestaan. Enerzijds moet het ten laste van het lijdende erf gevestigd zijn en anderzijds moet het ten behoeve van het heersend erf zijn. 1.2 Ten laste van het lijdend erf 21. De last houdt een beperking in van het eigendomsrecht van de eigenaar van het lijdend erf. 16 Er wordt van de eigenaar van het lijdend erf een onthoudingsplicht verwacht. 17 Het is een verbintenis tot iets niet doen. De erfdienstbaarheid volgt het lijdend erf. Het zakelijk karakter heeft als gevolg dat eenieder, ongeacht men eigenaar is van het lijdend erf, de last verbonden aan het erf zal moeten ondergaan en dulden. Het is een onafscheidelijke aanhorigheid van het erf waaraan ze verbonden is. Men kan daardoor niet het recht van wederinkoop uitoefenen voor de erfdienstbaarheid zonder dat tegelijk voor het eigendomsrecht te moeten doen Ten behoeve van het heersend erf Voor en tot nut van het heersend erf 22. Het is een recht dat een voordeel voor een erf inhoudt. Het plaats het heersend erf echter niet in hogere rang. Het voordeel kan bestaan uit een praktisch belang van bijvoorbeeld een recht van overgang ten voordele van het stuk grond van een landbouwer die op deze manier makkelijker zijn grond kan bewerken doordat hij over de eigendom van zijn buur mag rijden. Dit kan evengoed bestaan uit een loutere veraangenaming die een esthetisch voordeel oplevert zoals bijvoorbeeld een bouwverbod om het uitzicht van het heersend erf te vrijwaren. 19 Ik haal het voorbeeld van de Vrederechter te Leuven aan. Het ging daar over een in de basisakte van appartementsgebouwen opgelegd verbod voor de 15 H. DE DECKER en C. DE WULF, Erfdienstbaarheden in C. De Wulf (ed.), Het opstellen van notariële akten, IIA, Mechelen, Kluwer, 2007, B. TILLEMAN, V. SAGAERT en A. VERBEKE, Erfdienstbaarheden in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Vermogensrecht in kort bestek, Antwerpen, Intersentia, 2010, N. CARETTE en K. SWINNEN, Actuele ontwikkelingen zakenrecht in R. BARBAIX en N. CARETTE (eds.), Tendensen Vermogensrecht 2013, Antwerpen, Intersentia, 2013, Rb. Brussel 20 december 2002, JT 2003, J. KOKELENBERG, T. VAN SINAY, V. SAGAERT, R. JANSEN, Erfdienstbaarheid Begrip en kenmerken TPR 2009, afl. 3, 1562; L. LINDEMANS, Erfdienstbaarheden, APR 1958, Brussel, Larcier, 395, nr

16 bewoners van de appartementen om een toegang tot een bepaalde straat te gebruiken. Dit onder verbeurte van een dwangsom. Deze toegang mocht enkel worden gebruikt door de hulpdiensten. De bedoeling was om de rust voor de buurtbewoners te beschermen. 20 Dit is dus een accessorium gevestigd voor en tot nut van de heersende erven die toebehoren aan de buurtbewoners die een veraangenamend doel heeft. 23. We dienen persoonlijke rechten, die dus geen zakelijk karakter hebben, te onderscheiden van erfdienstbaarheden. Indien een last op een erf enkel in het voordeel van een welbepaalde persoon werd bedongen en dus niet ten goede zou komen aan elkeen die ooit eigenaar van het erf zou worden dan is er geen sprake van een erfdienstbaarheid maar eerder van een persoonlijk recht ten voordele van de huidige eigenaar van het heersend erf. 21 In de rechtspraak is men geneigd om te herkwalificeren tot een persoonlijk recht dat gebonden is aan de persoon en niet aan het erf (infra nr. 26 e.v.) Onder andere de Vrederechter van Hoei-Hannuit oordeelde zo Het is de bedoeling om erfdienstbaarheden te onderscheiden van de persoonlijke dienstbaarheden, zoals vruchtgebruik, recht van gebruik of bewoning. Deze persoonlijke dienstbaarheden worden ingesteld tot voordeel van een persoon Accessoir aan het heersend erf 25. Een erfdienstbaarheid is een bijkomend zakelijk recht dat het heersend erf volgt in welke handen het ook overgaat. Het zakelijke en objectieve karakter van het recht heeft tot gevolg dat eenieder, ongeacht hij al dan niet de eigenaar is van het erf, het voordeel verbonden aan het erf zal kunnen genieten en inroepen. 24 Dit accessoire karakter zorgt ervoor dat de erfdienstbaarheid een onafscheidelijke aanhorigheid is van het erf waaraan ze 20 Vred. Leuven 4 november 2003, T. App. 2004, afl. 3, J. KOKELENBERG, T. VAN SINAY, V. SAGAERT, R. JANSEN, Erfdienstbaarheid Begrip en kenmerken TPR 2009, afl. 3, 1562; G. BLOCKX, F. LENS en L. WYNANT, Erfpacht, Opstal en Erfdienstbaarheden, Mechelen, Kluwer, 2006, Vred. Hoei-Hannuit 15 april 2004, T. Vred. 2004, 368; Rb. Dendermonde 19 juni 2003, TGR 2003, afl. 2, 91; B. TILLEMAN, V. SAGAERT en A. VERBEKE, Erfdienstbaarheden in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Vermogensrecht in kort bestek, Antwerpen, Intersentia, 2010, L. LINDEMANS, Erfdienstbaarheden, in APR, Brussel, Larcier, 1958, nr. 169 en nr. 171; M. MUYLLE en K. SWINNEN, De contouren van erfdienstbaarheden. Actuele vraagstukken rond hun bestaan, uitoefening en duur, in V. SAGAERT en A.-L. VERBEKE (eds.), Themis 62- Goederenrecht , Brugge, die Keure, 2011, Rb. Doornik 24 oktober 2006, JT 2007, 97. 7

17 verbonden is. Het is objectief omdat men enkel en alleen de erfdienstbaarheid kan uitoefenen Quid met de bewoording in de titel? 26. Het Hof van Cassatie zegt in het arrest van 28 januari 2000 dat artikelen 637 BW en 686 BW niet letterlijk moeten worden genomen in die zin dat een erfdienstbaarheid steeds aan personen ten goede komt. 25 Er is sprake van een erfdienstbaarheid zodra de dienst rechtstreeks en onmiddellijk in verband staat met het gebruik en de uitbating van een erf, ook al strekt het er enkel toe dit gebruik en deze uitbating te vergemakkelijken. Daardoor krijgt het erf een meerwaarde en wordt beantwoord aan de zin van voornoemde wetsbepalingen. 26 Dit betekent dat het Hof van mening is dat de vermelding van de naam van de eigenaar niet uitsluit dat het om een erfdienstbaarheid gaat. 27. De vraag is of het onderscheid tussen een zakelijke erfdienstbaarheid en een persoonlijk recht dat in een titel vermeld staat, duidelijk is en/of voor interpretatie vatbaar is. Bij een akte waarin een recht van overgang verleend wordt om over andermans erf te mogen gaan is het aan de feitenrechter om soeverein te beoordelen of het om een erfdienstbaarheid dan wel om een louter persoonlijk recht gaat, mits hij bij zijn interpretatie het begrip erfdienstbaarheid niet miskent. De feitenrechter zal dus moeten vaststellen wat de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen was bij het opstellen van de akte. Hierbij dient hij rekening te houden met de concrete omstandigheden op dat ogenblik. Het Hof van Cassatie besliste in haar arrest van 21 september 2001 dat de Rechtbank van Namen correct besloten had dat er, ondanks het feit dat er in de haar voorgelegde akte melding werd gemaakt van het begrip erfdienstbaarheid, slechts een persoonlijk recht werd toegekend en geen erfdienstbaarheid. Voor de rechtbank was het contradictorisch dat de term erfdienstbaarheid gebruikt werd en tegelijkertijd zei men dat die erfdienstbaarheid was toegestaan aan een bepaalde persoon. Hieruit besloot de rechtbank van Namen dus dat het beding uitsluitend bedoeld was om ten voordele van de huidige eigenaar van het heersend erf overgang te verlenen Cass. 28 januari 2000, RW , J. KOKELENBERG, T. VAN SINAY, V. SAGAERT, R. JANSEN, Erfdienstbaarheid Begrip en kenmerken TPR 2009, afl. 3, Cass. 21 september 2001, JLMB 2002,

18 28. Een voordeel komt altijd ten goede van een persoon, want een erf is geen titularis van rechten. Voor het erf zelf is het voordeel niets anders dan een meerwaarde die het eigendomsrecht op dit erf vertoont doordat het uitgebreider is dan men normaal mocht verwachten. 28 De belangrijke vraag is of dit voordeel geldt voor alle toekomstige eigenaars waarvan de identiteit van geen belang is, of enkel geldt voor de actuele specifieke eigenaar. Dit maakt het belangrijke verschil uit of het nu gaat over een louter persoonlijk recht of een erfdienstbaarheid. In het laatste geval zal de meerwaarde die het erf heeft niet verdwijnen bij het overgaan van het eigendomsrecht naar opeenvolgende eigenaars. Voor elk van deze personen zal de eigendom een grotere economische waarde vertonen dan wanneer er geen erfdienstbaarheid is. 29. In het vonnis van de Rechtbank van Dendermonde werden de principes van een last op een erf tot voordeel van een ander erf aangehaald. 29 Er werd uiteindelijk beslist dat het in die zaak niet ging om een erfdienstbaarheid omdat het volgens de rechtbank feiten waren die niet aanzien werden als last. Er werd bedongen dat de verkopende partij zonder enige vergoeding zou moeten dulden dat een niet-hinderlijk nijverheidsgebouw volgens bepaalde afmetingen zou worden opgericht langs de scheidingslijn. De motieven van de Rechtbank waren dat een verwijzing naar de persoon die moest dulden aantoont dat het een louter persoonlijke verbintenis is omdat er geen beperking aan het verkochte goed werd opgelegd, en er werd geen uitdrukkelijke vermelding gedaan van een erfdienstbaarheid non aedificandi maar het werd wel beschreven in de akte. Dit is volgens mij een verwrongen toepassing van de principes van een erfdienstbaarheid. Vooreerst werd in de voorgaande rechtspraak van het Hof van Cassatie 30 (supra nr. 26) aangenomen dat vermelding van de naam van de eigenaar niet uitsluit dat het om een erfdienstbaarheid gaat en niet om een persoonlijk recht. Vervolgens lijkt mij dat alle motieven die de Rechtbank aanhaalt juist bewijzen dat er aan de voorwaarden van een erfdienstbaarheid voldaan is. 28 J. KOKELENBERG, T. VAN SINAY, V. SAGAERT, R. JANSEN, Erfdienstbaarheid Begrip en kenmerken TPR 2009, afl. 3, Rb. Dendermonde 19 juni 2003, TGR 2003, Cass. 28 januari 2000, RW , 309; Cass. 21 september 2001, JLMB 2002,

19 2 Kenmerken van erfdienstbaarheden 2.1 Specifiek gebruiksrecht 31. Een erfdienstbaarheid voorziet in een specifiek gebruiksrecht voor een onroerend goed. De grenzen en modaliteiten worden bepaald in de titel. Het verschilt van de andere zakelijke genotsrechten die een algemeen gebruiksrecht van het onroerend goed inhouden Onroerend zakelijk recht 32. Een erfdienstbaarheid is een zakelijk recht omdat het een onmiddellijke heerschappij geeft op het onroerend goed. Deze heerschappij is zakelijk omdat ze op een goed gevestigd is en bestaat los van wie eigenaar van het lijdend of heersend erf is. Het is onroerend omdat het enkel op een erf gevestigd kan worden Bijkomend recht 33. Voortspruitend uit het zakelijk karakter is de erfdienstbaarheid een bijkomend recht ten opzichte van het heersend erf. 33 Zo kan een erfdienstbaarheid niet overgedragen worden los van het erf waarop het rust. De erfdienstbaarheid is niet los te maken van dat erf en kan daardoor niet vatbaar zijn voor een afzonderlijke hypotheek. De erfdienstbaarheid volgt het onroerend goed als dit laatste wordt uitgewonnen. Ook verkrijgt men automatisch het genot over een erfdienstbaarheid als men het genot heeft op een erf Bestendig 34. De erfdienstbaarheid is verbonden aan het eigendomsrecht. Zolang dit eigendomsrecht bestaat zal de erfdienstbaarheid bestaan ingevolge haar accessoir karakter A. WYLLEMAN, Zakenrecht en zakelijke zekerheidsrechten, onuitg. Cursus Bachelor Rechten, UGent, 2014, Brussel 28 juni 2002, RJ 2003, afl. 4, 335; Rb. Doornik 24 oktober 2006, JT 2007, I, 97; G. BLOCKX, F. LENS en L. WYNANT, Erfpacht, Opstal en Erfdienstbaarheden, Mechelen, Kluwer, 2006, 115; H. DE DECKER en C. DE WULF, Erfdienstbaarheden in C. De Wulf (ed.), Het opstellen van notariële akten, IIA, Mechelen, Kluwer, 2007, 117; B. De GROOTE en R. DE CORTE, Privaatrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2012, Rb. Brussel 20 december 2002, JT 2003, 548; F. BAUDONQ en K. VANHOVE, Combinatie van beperkt zakelijke rechten over de interne grenzen van vruchtgebruik, erfpacht, opstal en erfdienstbaarheden, Not. Fisc. M. 2004, afl. 6, Artikel 597 Burgerlijk Wetboek. 35 R. DE CORTE en B. DE GROOTE, Handboek Civiel Recht, Brussel, Larcier, 2011, 548; A. LIMPENS, Handboek der erfdienstbaarheden, Antwerpen, Standaard Boekhandel, 1955, 28; V. SAGAERT en K. SWINNEN, Privaatrechtelijke erfdienstbaarheden door het oog van de 21ste eeuw in Reeks Bibliotheek Burgerlijk Recht en Procesrecht Larcier, Gent, Larcier, 2012,

20 Dit is eeuwig maar heeft een nuancering nodig. Er kan een voortijdige uitdoving van de erfdienstbaarheid zijn. 36 De betrokken eigenaars kunnen bij overeenkomst afwijken van het eeuwigdurend karakter door dit te bedingen in de vestigingstitel. 37 Het tijdelijk karakter kan ook het gevolg zijn van het tijdelijke karakter van het recht waaraan de erfdienstbaarheid gevestigd is. Wanneer we het verder hebben over de duur van erfdienstbaarheden zal blijken dat ook erfpachters en opstalhouders een erfdienstbaarheid kunnen vestigen, weliswaar beperkt tot de duur van de erfpacht of het opstalrecht. Ook bij vruchtgebruik kan een erfdienstbaarheid gevestigd worden, beperkt tot de duur van het vruchtgebruik. 38 Het eeuwigdurend karakter belet evenwel niet dat erfdienstbaarheden teniet kunnen gaan Geen exclusief gebruiksrecht 35. Door de erfdienstbaarheid krijgt de eigenaar van het heersend erf het recht om de erfdienstbaarheid te gebruiken maar dit resulteert niet in een verbod tot gebruik van het bezwaarde erf door de eigenaar van het lijdend erf. Hij kan nog steeds het bezwaarde goed gebruiken in tegenstelling tot de andere zakelijke genotsrechten Ondeelbaar 36. Wanneer het heersend erf toebehoort aan meerdere eigenaars zoals bij medeeigendom dan heeft elk van deze personen het recht om de erfdienstbaarheid geheel uit te oefenen. Dit om reden dat de erfdienstbaarheid gekoppeld is aan het erf en niet aan de persoon. We merken ook op dat, in het geval van meerdere eigenaars van het lijdend erf, deze de uitoefening allen moeten dulden en aanvaarden. Het feit dat er meerdere eigenaars 36 H. DE DECKER en C. DE WULF, Erfdienstbaarheden in C. De Wulf (ed.), Het opstellen van notariële akten, IIA, Mechelen, Kluwer, 2007, 117; L. LINDEMANS, Erfdienstbaarheden, in APR, Brussel, Larcier, 1958, nr ; J. VAN IMPE en M. BURTON Les servitudes in X., Répertoire Notarial, II, Les Biens, Brussel, Larcier, 1990, G. BLOCKX, F. LENS en L. WYNANT, Erfpacht, Opstal en Erfdienstbaarheden, Mechelen, Kluwer, 2006, M. Muylle, De duur van erfdienstbaarheden, TBO 2012, afl. 3, 87 en 95; M. MUYLLE en K. SWINNEN, De contouren van erfdienstbaarheden. Actuele vraagstukken rond hun ontstaan, uitoefeningen en duur, in V. SAGAERT en A.-L. VERBEKE (eds.), Themis 62- Goederenrecht, Brugge, die Keure, 2010, G. BLOCKX, F. LENS en L. WYNANT, Erfpacht, Opstal en Erfdienstbaarheden, Mechelen, Kluwer, 2006, 116; L. LINDEMANS, Erfdienstbaarheden, in APR, Brussel, Larcier, 1958, nr. 46; A. VERBEKE en K. VANHOVE, Actualia vruchtgebruik, erfpacht, opstal en erfdienstbaarheden, in H. VANDERNBERGHE (ed.), Themis 16 - Zakenrecht , Brugge, die Keure, 2003, A. WYLLEMAN, Zakenrecht en zakelijke zekerheidsrechten, onuitg. Cursus Bachelor Rechten, UGent, 2014,

21 van het heersend zijn erf leidt niet tot een verzwaring van de erfdienstbaarheid. Deze eigenschap wordt in artikel 700 BW (ongelukkig) geformuleerd Bronnen van erfdienstbaarheden 37. Hieronder geef ik een korte opsomming van de bronnen van erfdienstbaarheden. Deze is terug te vinden in Artikel 639 Burgerlijk Wetboek. Het is op basis van de oorsprong waaruit de erfdienstbaarheid is ontstaan dat we soorten erfdienstbaarheden onderscheiden. Artikel 639 Burgerlijk Wetboek geeft een beperking aan het ontstaan van erfdienstbaarheden. Dit artikel bepaalt dat er slechts drie wijzen zijn van ontstaan, namelijk uit de natuurlijke ligging van de plaatsen, uit de verplichtingen door de wet opgelegd of uit overeenkomsten tussen eigenaars gesloten. Daarnaast zou men erfdienstbaarheden ook kunnen indelen volgens hun voorwerp of wijze van uitoefening. Hierbij hanteert men enerzijds een juridisch criterium, meer bepaald voortdurend of niet-voortdurend, 42 en anderzijds een feitelijk criterium, meer bepaald zichtbaar of niet. 43 Door de indeling volgens deze laatste twee criteria zijn er vier categorieën erfdienstbaarheden, waarvan de zichtbare en voortdurende de belangrijkste rechtsgevolgen hebben. 3.1 Erfdienstbaarheden die ontstaan uit natuurlijke ligging van de plaatsen 38. De natuurlijke erfdienstbaarheden zijn deze die ontstaan ingevolge de natuurlijke ligging van de erven. De natuurlijke erfdienstbaarheden vinden net zoals de wettelijke erfdienstbaarheden hun grondslag terug in de wet. Het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat er vier natuurlijke erfdienstbaarheden zijn. We mogen stellen dat enkel de afloop van water een natuurlijke erfdienstbaarheid is terwijl de rechten op bronnen, de oeverrechten en de afpaling en afsluiting eigendomsbeperkingen zijn. 44 De erfdienstbaarheid van afloop van water verplicht de eigenaar van het lager gelegen erf om het bronwater, smeltwater of regenwater te ontvangen van het hoger gelegen erf. Hij mag geen dijk opwerpen waardoor de afloop verhinderd wordt. De eigenaar van het hoger gelegen erf heeft een verzwaringsverbod. Indien dit verbod niet wordt nageleefd kan de eigenaar van het lager 41 A. LIMPENS, Handboek der erfdienstbaarheden, Antwerpen, Standaard Boekhandel, 1955, 29; F. MOEYKENS, Zakelijke rechten (5). Erfdienstbaarheden, Vastgoed info 2003, afl. 6, Artikel 688 BW. 43 Artikel 689 BW. 44 Artikel BW; A. WYLLEMAN, Zakenrecht en zakelijke zekerheidsrechten, onuitg. Cursus Bachelor Rechten, UGent, 2014,

22 gelegen erf een vordering tot ontkenning van erfdienstbaarheid bij de vrederechter instellen overeenkomstig artikel 591 Ger. W Om tegenstelbaar te zijn aan derden moeten natuurlijke erfdienstbaarheden niet overgeschreven worden op het hypotheekkantoor, tenzij de modaliteiten ervan conventioneel werden gewijzigd Erfdienstbaarheden die door de wet gevestigd zijn 40. Wettelijke erfdienstbaarheden worden opgelegd door wettelijke bepalingen. De wetgever heeft deze erfdienstbaarheden ingevoerd met het doel om het goede nabuurschap tussen verschillende erven te handhaven. Het is meestal voldoende om de tekst van de wet te raadplegen om de precieze omvang van het recht en zijn uitoefening te kennen. Een latere overeenkomst of vonnis naar aanleiding van een geschil over de erfdienstbaarheid, kunnen bijkomende informatie verstrekken. 47 Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen wettelijke erfdienstbaarheden tot openbaar nut en tot privaat nut. De eerste categorie bestaat tot vrijwaring van het algemeen belang. Dit impliceert dat het regels zijn van openbare orde waarvan niet kan afgeweken worden. Als voorbeeld kan het verbod om te bouwen naast begraafplaatsen gegeven worden. De andere categorie strekt tot bescherming van private belangen. Het zijn verplichtingen die opgelegd worden en die een last inhouden van het ene aanpalende erf en een nut voor het andere. Deze regels zijn niet van openbare orde. Men kan deze wettelijke erfdienstbaarheden tot privaat nut indelen in wederkerige en nietwederkerige. Wederkerige zijn onder andere afstand van afsluiting, dakdrop en licht en uitzicht. 48 Andere zijn terug te vinden in het Veldwetboek en bestaan uit regels van afstand van struiken en bomen van de grens. Het meest relevante niet-wederkerige is het recht van uitweg dat noodzakelijk is wanneer een erf ingesloten is Zoals natuurlijke erfdienstbaarheden is geen overschrijving op het hypotheekkantoor vereist om tegenstelbaar te zijn aan derden, tenzij de modaliteiten ervan conventioneel werden aangepast. 45 Artikel 591 Gerechtelijk Wetboek. 46 A. VERBEKE en K. VANHOVE, Actualia vruchtgebruik, erfpacht, opstal en erfdienstbaarheden, in H. VANDERNBERGHE (ed.), Themis 16 - Zakenrecht , Brugge, die Keure, 2003, G. BLOCKX, Omvang van erfdienstbaarheden, in Het onroerend goed in de praktijk, Kluwer, Mechelen 2005, afl. 124, I.M Artikel 30 e.v. Veldwetboek; artikel BW BW. 13

23 3.3 Erfdienstbaarheden die door s mensen toedoen gevestigd worden 42. De derde categorie van erfdienstbaarheden is de meest voorkomende. Men noemt ze ook de eigenlijke erfdienstbaarheden. Deze categorie van erfdienstbaarheden kan gevestigd worden op drie wijzen namelijk, door titel, verjaring of bestemming door de huisvader. 43. Wanneer een erfdienstbaarheid door titel wordt gevestigd kunnen de partijen zelf de voorwaarden en modaliteiten van de erfdienstbaarheid vastleggen. Zo kan dit voor bepaalde duur, onbepaalde duur of onder voorwaarden. Als voorwaarde kan men bijvoorbeeld een bepaalde frequentie van uitoefening overeenkomen. Een belangrijke rol wordt hier weggelegd voor de notaris bij het opstellen van de titel. Hij moet ervoor zorgen dat uit de vestigingsakte duidelijk blijkt dat het om een erfdienstbaarheid gaat en niet een louter persoonlijke verbintenis (supra nr. 26 e.v.). 50 Met het begrip titel uit artikel 691, lid 1 BW bedoelt men de rechtshandeling die de erfdienstbaarheid vestigt en niet het geschreven instrumentum. 51 Een erfdienstbaarheid gevestigd bij titel is niet afhankelijk van formaliteiten. Het is solo consensu. Men kan hier met een bewijsprobleem komen te zitten. Sommigen zeggen dat de titel kan worden bewezen via bekentenis 52, maar anderen zeggen dat een erfdienstbaarheid makkelijk een min-of meerwaarde kan zijn dat hoger is dan het in artikel 1341 BW bedoelde bedrag, waardoor schriftelijk bewijs nodig is. 53 Artikel 695 BW handelt louter over het bewijsaspect. Het is een bijzondere toepassing van de regel dat het bestaan van een erfdienstbaarheid door bekentenis mag bewezen worden. Het Hof van Cassatie zegt dat een bekentenis die uitgaat van de eigenaar van het bezwaarde erf als titel van erkenning kan gelden. Het voegt er wel aan toe dat de bekentenis van de betrokken eigenaar de wil moet impliceren om het bestaan van de erfdienstbaarheid te erkennen Om tegenstelbaar te zijn aan derden te goeder trouw moet de bij akte onder levenden gevestigde erfdienstbaarheid worden overgeschreven op het hypotheekkantoor. 55 Voor het vestigen van een erfdienstbaarheid bij titel dient men handelingsbekwaam te zijn want het is 50 Cass. 21 september 2001, Arr. Cass. 2001, III, Vred. Westerlo 28 januari 2000, RW , J. KOKELENBERG, T. VAN SINAY en H. VUYE, Overzicht van rechtspraak ( ). zakenrecht, TPR 1995, 645, nr Artikel 1341 Burgerlijk Wetboek: voor alle zaken die 375 overschrijden moet een onderhandse of notariële akte worden opgemaakt. 54 Cass. 1 maart 1990, RW , Artikel 1 Hypotheekwet. 14

24 een daad van beschikking. Het wordt immers beschouwd als een gedeeltelijke vervreemding van een onroerend goed Artikel 690 en 691 BW heeft het over de verkrijgende verjaring van een erfdienstbaarheid. Hier speelt de indeling van al dan niet voortdurend, en al dan niet zichtbaar een rol. Enkel de zichtbare en voortdurende erfdienstbaarheden zijn vatbaar voor verkrijgende verjaring. 57 Als voorbeeld haal ik een klassieker aan. De erfdienstbaarheid van overgang die door de mens is gevestigd is een niet-voortdurende erfdienstbaarheid die slechts bij titel en niet door verkrijgende verjaring kan worden geschapen. 58 De termijn van de verkrijgende verjaring is 30 jaar. 46. Ten slotte is er nog een derde mogelijkheid voor het ontstaan van een eigenlijke erfdienstbaarheid. Dit is de bestemming door de huisvader die voorzien is in artikel 692 tot 694 BW. Dit is een bijzondere wijze die eigen is aan erfdienstbaarheden. Deze wijze van vestigen van erfdienstbaarheden is enkel mogelijk ten aanzien van voortdurende zichtbare erfdienstbaarheden. Het doet zich voor indien een eigenaar van twee erven een materiële toestand tussen die erven tot stand brengt en nadien wordt een van de erven vervreemd waardoor de feitelijke toestand gehandhaafd blijft maar onder de naam erfdienstbaarheid. De modaliteiten worden bepaald volgens de feitelijke toestand die bestaat op het ogenblik van de scheiding van de erven. 59 Dit is dus volgens de bedoeling van de vroegere gemeenschappelijke eigenaar, namelijk de huisvader. Indien de erfdienstbaarheid gedurende een periode niet kan uitgeoefend worden omdat beide erven aan dezelfde eigenaar toebehoren dan geeft een splitsing doordat de eigenaar over één van beide erven beschikt aanleiding tot herleving van de erfdienstbaarheid door bestemming van de huisvader Artikel 1726 en 1727 BW; G. BLOCKX, F. LENS en L. WYNANT, Erfpacht, Opstal en Erfdienstbaarheden, Mechelen, Kluwer, 2006, Artikel 690 en 691 BW. 58 Rb. Brussel 12 februari 2001, T. Vred. 2002, afl. 3-4, G. BLOCKX, Omvang van erfdienstbaarheden, in Het onroerend goed in de praktijk, Kluwer, Mechelen, 2005, afl. 124, I.M Artikel 694 BW. 15

25 Hoofdstuk 3 De duur van erfdienstbaarheden Vooreerst wordt het principe weergegeven. Vervolgens ga ik in op de nuanceringen van het principe. Enerzijds zijn er in de wet bijzondere gronden van tenietgaan voorzien anderzijds zijn er gemeenrechtelijke gronden die ook toepasselijk kunnen zijn. In dit hoofdstuk zal kort de conventionele duurbeperking worden toegelicht. Ten slotte worden drie situaties behandeld van houders van een beperkt zakelijk recht die een erfdienstbaarheid kunnen vestigen dat beperkt is tot de duur van dat zakelijk recht. 1 Principe 47. Het principe is dat een erfdienstbaarheid eeuwigdurend is. Dit wordt algemeen aangenomen door de voorname rechtsgeleerden 61. De reden hiervoor is dat het een accessorium van een erf is dat verondersteld wordt ook eeuwigdurend te zijn. Als ze wordt gevestigd door een titel dan zal deze in beginsel ook eeuwigdurend zijn zelfs wanneer dit niet, of niet met zoveel woorden in de titel staat geschreven. Wanneer in de akte bij overdracht van het heersend of lijdend erf geen melding wordt gemaakt van het eeuwigdurend karakter zal dit wel zo worden aangenomen. Maar er moeten enkele nuances op het principe worden gemaakt want erfdienstbaarheden kunnen ook uitdoven terwijl de erven blijven bestaan. 48. Vooreerst zijn er de bijzondere gronden van tenietgaan die voorzien zijn in de wet. Deze behandel ik uitvoerig in Deel II. Vervolgens kunnen erfdienstbaarheden op meer algemene gronden uitdoven. Deze behandel ik uitvoerig in Deel III. Ten slotte zijn er de beperkte zakelijk gerechtigden. De opstalhouder, de erfpachter en de vruchtgebruiker zijn beperkt in hun bevoegdheid om het erf te bezwaren met een eeuwigdurende erfdienstbaarheid. Deze laatsten behandel ik hieronder. De duur van een erfdienstbaarheid moet onderscheiden worden van de uitoefeningsmodaliteiten van het recht H. DE PAGE EN R.DEKKERS, Traité élémentaire de Droit Civil Belge, VI, Brussel, Bruylant, 1953, p. 410, nr. 504; R. DERINE, F. VAN NESTE en H. VANDENBERGHE, Zakenrecht, II, B in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Antwerpen, E. Story-Scientia, 1984, p. 621, nr. 927; A. KLUYSKENS, Zakenrecht, in Beginselen van Burgerlijk recht, V, Antwerpen, Standaard boekhandel, 1940, p. 249, nr. 253; F. LAURENT, Principes de droit civil, VII, Brussel, Bruylant-Christophe, 1872, 183, nr M. MUYLLE en K. SWINNEN, De contouren van erfdienstbaarheden. Actuele vraagstukken rond hun ontstaan, uitoefeningen en duur, in V. SAGAERT en A.-L. VERBEKE (eds.), Themis-62 Goederenrecht, Brugge, die Keure, 2010,