Recente ontwikkelingen op het gebied van risicotaxatie van geweld: Naar meer balans en verfijning

Transcriptie

1 Recente ontwikkelingen op het gebied van risicotaxatie van geweld: Naar meer balans en verfijning Vivienne de Vogel, Van der Hoeven Kliniek 13 februari 2013

2 Inhoud presentatie Stand van zaken risicotaxatie Nieuwe ontwikkelingen risicotaxatie Meer aandacht voor risicomanagement Balans: beschermende factoren Verfijning: risicotaxatie bij vrouwen

3 Wat is risicotaxatie?

4 Risicotaxatie Wat? Het beoordelen van het risico van ernstig delictgedrag (geweld /seksueel) Waar? Forensische psychiatrie, algemene psychiatrie, verslavingszorg, Pro justitia, gevangeniswezen, reclassering, jeugdinstellingen Wie? Doelgroep van betreffende instrument Wanneer? In geval van tbs: verlengingsadviezen, behandelevaluaties, fasering Hoe? Verschillende methoden: gestructureerd professioneel oordeel wordt het meest gebruikt in Nederland

5 Waarom doen we risicotaxaties? Het voorkomen van ernstige recidive Richtlijnen bieden voor benodigde beveiligingsniveau en risicomanagement Structureren van discussie Beschermen van rechten van persoon Een goede risicotaxatie leidt tot inzicht in het geweldsrisico van een persoon en levert richtlijnen voor behandeling gericht op het verminderen van dit risico

6 Theoretische modellen Risk Need Responsivity model / What works (o.a. Andrews & Bonta, 2010) Hoe hoger het risico hoe meer risicomanagement Behandeling gericht op criminogene factoren Behandeling afstemmen op de persoon en diens leerstijl Good Lives Model (GLM-C) (o.a. Ward et al., 2007) Aandacht voor gezonde kant: ontwikkelen van sterke kanten, kwaliteit van leven verbeteren

7 Veel belangstelling vanuit de maatschappij. Maar. wat kunnen we ermee en wat is reëel?

8 Kanttekeningen bij risicotaxatie

9 Kanttekeningen bij risicotaxatie Risicotaxatie: nooit 100% garantie!! Risico is afhankelijk van de situatie waarin iemand zich bevindt Kwaliteit van risicotaxatie is afhankelijk van kwaliteit van informatie over persoon en van kwaliteit van codeur Zie ook Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2006

10 Hoe schatten we risico s in? Drie methoden 1. Ongestructureerd klinisch oordeel Vanuit de ervaring en kennis van gedragsdeskundige 2. Actuariële benadering Op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde risicofactoren, specifiek bedoeld om te voorspellen 3. Gestructureerd professioneel oordeel (SPJ) Integratie klinisch en actuarieel: risicotaxatie door deskundige m.b.v. checklist met op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde risicofactoren

11 Voorbeelden van actuariële instrumenten StatRec van WODC VRAG STATIC / STABLE / ACUTE Actuariële instrumenten voorspellen doorgaans goed, maar de (statische) instrumenten zijn voor de behandelpraktijk beperkt bruikbaar Nuttig voor screening

12 Gestructureerd professioneel oordeel Brug tussen wetenschap en dagelijkse praktijk Te scoren door getrainde en ervaren deskundigen Door het proces van scoren wordt het professioneel oordeel gevormd

13 Gestructureerd professioneel oordeel Het eindoordeel (laag / matig / hoog) is geen optelsom, maar hangt af van interpretatie, combinatie, weging en integratie van de risicofactoren Dynamisch, dus voor specifieke periodes geldig

14 SPJ Instrument Bedoeld voor Algemeen HCR-20 Geweld HKT-30 Algemene recidive SAPROF Beschermende factoren geweld Specifieke groep FAM Vrouwen, geweld DROS Licht verstandelijk beperkten RAF-GGZ volw. Ambulante cliënten vanaf 18 jaar RAF-GGZ jeugd Ambulante cliënten jaar SAVRY Adolescenten, geweld EARL-20B Jongens 6-12 jaar, geweld EARL-21G Meisjes 6-12 jaar, geweld Specifiek delict SVR-20 Seksueel geweld SARA Partnergeweld B-SAFER Partnergeweld CARE-NL Kindermishandeling Specifieke termijn START Korte termijn, diverse uitkomstmaten

15 Een voorbeeld: De HCR-20 Historical, Clinical, Risk Management Historische items (H) Verleden (alles tot nu) 5 Klinische items (C) Heden (afgelopen 6 mnd) 5 Risicohanterings items (R) Toekomst (komende 12 mnd) C en R items: Dynamische factoren, veranderbaar door (therapeutische) interventie

16 HCR-20 items Historische factoren H1 Eerder geweld H2 Jonge leeftijd bij eerste gewelddadig incident H3 Instabiliteit van relaties H4 Problemen in het arbeidsverleden H5 Problemen met middelengebruik H6 Psychische stoornis H7 Psychopathie (PCL-R) H8 Problemen in de kindertijd H9 Persoonlijkheidsstoornissen H10 Eerdere onttrekking aan toezicht Eindoordeel laag, matig, hoog Klinische factoren C1 Gebrek aan zelfinzicht C2 Negatieve opvattingen C3 Actieve psychotische symptomen C4 Impulsiviteit C5 Reageert niet op behandeling Risicohanterings factoren R1 Geringe kans dat plannen zullen slagen R2 Blootstelling aan destabiliserende factoren R3 Geringe beschikbaarheid van persoonlijke steun R4 Werkt niet mee aan behandelmogelijkheden R5 Hoog niveau van ervaren stress

17 Het gaat niet alleen om welk instrument je gebruikt, maar ook om HOE je het gebruikt Zorgvuldigheid / kwaliteitswaarborg Codeur moet getraind zijn en op de hoogte zijn / blijven van recente literatuur Goede, betrouwbare (collaterale) informatie is nodig Let op doel / context / type dader Handleiding bij iedere taxatie gebruiken Consensusmodel / intervisie Regelmatige herhaling nodig

18 En wat je er vervolgens mee doet. Verband leggen met risicomanagement Risicotaxatie moet leiden tot concrete aanbevelingen voor behandeling gericht op: Verminderen van risicofactoren Versterken van beschermende factoren

19 Nieuwe ontwikkelingen Revisies basistools HCR-20 (en HKT-30) Balans: aandacht voor beschermende factoren Verfijning: specifieke of aanvullende instrumenten Subgroepen: vb. FAM voor vrouwen Delicttype: vb. STATIC / STABLE / ACUTE voor zeden Tijdspanne: vb. START voor korte termijn

20 2013: HCR:V3 Revisie HCR-20 Douglas, Hart, Webster & Belfrage, 2013 Nederlandse versie: De Vogel, De Vries Robbé, Bouman, Chakhssi, & De Ruiter, 2013

21 HCR:V3 Nieuwe versie van HCR-20, vervanging in forensisch klinische praktijk Revisie op basis van: Onderzoek wereldwijd, nieuwe inzichten, feedback, pilot studies (ook in NL) Nederlandse vertaling 2013 Doel van revisie Verbeteren van de HCR-20 waardoor het nog beter bruikbaar is voor de praktijk / richtlijnen oplevert voor risicomanagement

22 HCR:V3 Algemene verschillen t.o.v. HCR-20 Meer richtlijnen voor toepassing in praktijk Meer structuur voor scoring Betere wetenschappelijke onderbouwing Uitsplitsingen items, enkele nieuwe items Niet langer PCL-R verplicht Meer dynamische factoren Breder inzetbaar dan inschatting risico s: behandelevaluatie / ROM, slachtoffer veiligheid

23 HCR:V3 Proces van scoren 1. Informatie verzamelen 2. Aanwezigheid risicofactoren 3. Relevantie risicofactoren 4. Risicoformulering: wat zijn waarschijnlijke oorzaken voor geweld? 5. Scenario planning: aard, frequentie, snelheid, wie? 6. Risicomanagement strategieën: 1) monitoren; 2) behandelen; 3) toezicht; en 4) slachtoffer veiligheid. 7. Eindoordelen: 1) geweld; 2) ernstig lichamelijk letsel; en 3) acuut dreigend geweld.

24 Twee ontwikkelingen vanuit de forensische praktijk

25 HCR-20 / HCR:V3 SAPROF Aanvullende richtlijnen Specifieke delicten, vb zeden: STABLE Specifieke groepen, vb vrouwen: FAM

26 Belang van het meten van beschermende factoren Rogers (2000): Risk-only evaluations are inherently inaccurate Meer balans in risicotaxatie, completer beeld Positieve benadering motiverend voor patiënten en behandelaars Richtlijnen risicomanagement

27 De SAPROF 17 beschermende factoren (15 dynamisch) op drie schalen: Intern, Motivationeel, Extern Altijd in combinatie met een SPJ risico instrument Ontwikkeld op basis van onderzoek, ervaringen uit de praktijk en pilot onderzoek Doelen: evenwichtige risicotaxatie, richtlijnen voor behandeling, motiverende positieve insteek + of of

28 Interne factoren 1. Intelligentie 2. Hechte band in de kindertijd 3. Empathie 4. Coping 5. Zelfcontrole SAPROF items Motivationele factoren 6. Werk 7. Vrijetijdsbesteding 8. Financieel beheer 9. Motivatie voor behandeling 10. Houding tegenover autoriteit 11. Levensdoelen 12. Medicatie Externe factoren 13. Netwerk 14. Intieme relatie 15. Hulpverlening 16. Woonsituatie 17. Toezicht

29 Conclusies SAPROF Promotie-onderzoek M. de Vries Robbé Beschermende factoren vormen waardevolle aanvulling voor de risicotaxatie Betere voorspellingen recidive Nieuwe aanknopingspunten voor (positieve) behandeldoelen Motiverend voor patiënten en behandelaars Geschikt voor behandelevaluatie / ROM Voor meer info: mdevriesrobbe@hoevenkliniek.nl

30 Behandelprogressie & recidive Start mr. X Behandeling Einde mr. X Maatschappij Start mr. Y Behandeling Einde mr. Y Maatschappij Hoe meer verbetering op beschermende factoren...hoe minder kans op geweldsrecidive

31 Vrouwen zijn niet gewelddadig?

32 Gewelddadige / criminele vrouwen Mythe van verzorgende moederfiguur Criminele / gewelddadige vrouwen Eerder gezien als slachtoffer / psychisch gestoord / onder druk van mannelijke partner Minder snel en streng bestraft dan mannen Komen eerder in algemene psychiatrie terecht Jeffries et al., 2003; Kruttschnitt & Savolainen, 2009

33 Emancipatie...? You tube: Violence in women's football, Nov. 2009

34 Toename media aandacht?

35 Prevalentie geweld door vrouwen Prevalentie neemt toe Vrouwen in tbs: 7% (2010: 11% instroom tbs) WODC: tussen toename vrouwelijke daders jr met 33% jr met 48% Weinig verschillen mannen / vrouwen in prevalentie geweld Binnen psychiatrische instellingen Binnen intieme relaties Adams, 2002; DJI, 2011; Graat et al., 2011; Lammers & De Vogel, in druk; Magdol et al., 1997; Nicholls et al., 2009; Van der Laan et al., 2010

36 FAM Female Additional Manual Aanvullende richtlijnen bij de HCR-20 / HCR:V3 (of HKT-30) voor risicotaxatie bij vrouwen Aanpassingen in enkele Historische items 9 nieuwe items Mogelijkheid tot aangeven van Cruciale items Naast eindoordeel Gewelddadig gedrag naar anderen ook: Zelfdestructief gedrag Victimisatie Niet-gewelddadig crimineel gedrag

37 FAM Aanvullende richtlijnen bij HCR-20 Historische items H6 * Psychische stoornis Inclusief specifieke stoornissen voor vrouwen, bijv. Postpartum psychose H7 Psychopathie Cut-off verlaagd naar 24 (14 voor score 1) H8 * Probl. kindertijd Gesplitst: a. gedrag; b. omstandigheden H9 Persoonlijkheidsstoornis Gedifferentieerd: cluster B: score 2 H10 * Eerdere onttr. toezicht Ook vrijwillige opnames * In de HCR:V3 niet meer nodig Aanvullende richtlijnen kunnen gelden voor HKT-30 items H2, H8 en H10

38 FAM Gender-specifieke items Historische factoren Prostitutie Problemen met opvoeden Zwangerschap op jonge leeftijd Suïcidaliteit / automutilatie Slachtofferschap na de kindertijd Klinische factoren Heimelijk / manipulatief gedrag Laag zelfbeeld Risicohanterings items Problemen omtrent zorg voor kinderen Problematische intieme relatie

39 Voorlopige conclusies onderzoek N = 46 vrouwelijke tbs patiënten FAM lijkt waardevol Gender-specifiek: vrouwen scoren significant hoger dan mannen op 7 van 9 nieuwe items Goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid Goede voorspellende waarde (vooral dynamische items) Geweld naar anderen Zelfdestructief gedrag Niet gewelddadig crimineel gedrag (lage base rate) Echter geen voorspellende waarde victimisatie

40 Een voorbeeld: Laura

41 Laura 33 jarige intelligente vrouw, wat artistieke familie Levensdelict binnen familie, tbs Borderline, alcohol afhankelijkheid, automutilatie In kliniek: ingewikkelde (seksuele) relaties, manipulatief Langdurende behandeling, terugval tijdens transmurale fase (alcohol, zelfverwaarlozing, riskante seksuele relaties) Recent: met intensieve begeleiding buiten wonen gaat het relatief goed; ze werkt als dierenartsassistente en heeft goed contact met haar begeleiders, maakt culturele uitstapjes met vriendinnen

42 Risicotaxatie Laura HCR-20 belangrijkste risicofactoren: Problemen met middelengebruik, Persoonlijkheidsstoornis, Impulsiviteit, Stress FAM hiermee komt haar problematiek nog scherper in beeld: Heimelijk / manipulatief gedrag, Laag zelfbeeld, Problematische intieme relatie SAPROF: ze heeft ook een aantal belangrijke beschermende factoren: Intelligentie, Werk, Vrijetijdsbesteding, Hulpverlening

43 Conclusie risicotaxatie Laura Zolang Laura nog intensieve begeleiding krijgt (transmuraal wonen) wordt het risico van geweld naar anderen als laag ingeschat Zonder tbs kader (grote kans op alcohol, ontregeling, vluchten in problematische relaties): matig tot hoog risico van geweld FAM: niet alleen risico van geweld naar anderen, maar ook zelfdestructief gedrag en mogelijk anderen aanzetten tot gewelddadig gedrag Risicomanagement: Verlagen risicofactoren: duidelijke afspraken en zorgvuldig toezicht / externe controle (UC s), alertheid bij behandelaars manipulatieve kant van Laura, intensieve begeleiding eventuele intieme relatie Versterken en behouden beschermende factoren: werk, verbeteren coping en zelfcontrole, verder opbouwen stabiel, prosociaal netwerk,

44 Toegevoegde waarde FAM Aandacht gender specifieke factoren: breder eindoordeel; richtlijnen voor behandeling; meer aandacht en begrip voor haar problematiek; makkelijker uit te leggen aan Laura SAPROF Aandacht voor positieve kanten / mogelijkheden: concrete richtlijnen voor behandeling; motiverend voor zowel Laura als staf, makkelijker om uit te leggen en samenwerkingsrelatie aan te gaan