Bart van Haaster 2013

Transcriptie

1 Bart van Haaster 2013

2 1. Als voorwaarde voor verantwoordelijkheid 2. Als zelfverwerkelijking 3. Als bewuste aansturing

3 1. Vrije wil als voorwaarde voor verantwoordelijkheid Een handeling uit vrije wil is een handeling waarvoor je moreel verantwoordelijk bent. Als je niet uit vrije wil handelt, dan ben je ook niet verantwoordelijk voor die handeling. Met vrije wil bedoelen we het soort controle over je eigen gedrag dat vereist is voor verantwoordelijkheid. (Vrije wil, p. 21)

4 2. Vrije wil als zelfverwerkelijking Een handeling uit vrije wil is een handeling waarin tot uitdrukking komt wat de handelende persoon zelf belangrijk vindt. Om een vrije wil te hebben, moet je een individu zijn met een eigen mening over wat belangrijk voor je is en wat niet. Met vrije wil bedoelen we dus het vermogen om op basis van je eigen mening beslissingen te nemen. (Vrije wil, p. 21)

5 3. Vrije wil als bewuste aansturing Een handeling uit vrije wil is een handeling die wordt aangestuurd door een bewuste gedachte die je vlak voor de handeling hebt. Je handelt uit vrije wil wanneer je handeling het gevolg is van het feit dat je dacht: En nu ga ik dit doen. Met vrije wil bedoelen we dus het vermogen om bewust je eigen lichaam in beweging te brengen. (Vrije wil, p. 21)

6 Zijn we de baas over ons brein? 'Ik was behekst', zei de van kindermisbruik verdachte Robert M. Lekker makkelijk om zo de verantwoordelijkheid van je af te schuiven, denkt menigeen. Maar het gaat ook over iets fundamentelers: zijn we de baas over ons brein of niet? Zijn we vrij om voor het goede te kiezen?

7 Soorten determinanten: Ik / zelf / identiteit hersenen? ziel bewust onbewust? Klik om de stijl te bewerken nurture? nature Sociaal determinisme: Omgeving, cultuur, opvoeding etc. Biologisch determinisme, genen, hormonen etc. fysisch determinisme

8 stromingen

9 Thomas Nagel Bekend van: What is it like to be a bat (1974) Ervaringsprobleem Geen argument voor dualisme Wel tegen materialistische visie dat subjectieve ervaring fysicalistische begrepen kan worden

10 Thomas Nagel Moral luck (1979) Moreel mazzel of pech 1 Constitutief Soort persoon dat je bent 2 Bijkomstig Situaties en problemen 3 Causaal Hoe je bepaald bent door voorafgaande omstandigheden 4 Resulterend Hoe je acties uit blijken te pakken

11 Thomas Nagel; moral luck Voorbeeld bij 4 Resulterend: Chauffeur rijdt per ongeluk kind aan: Voelt zich ellendig: Actorspijt geen morele pech! Chauffeur is nalatig geweest: Voelt zich ook schuldig, nu wel morele pech

12 Thomas Nagel; moral luck Voorbeeld bij 1 Constitutief: Er wordt weldegelijk moreel geoordeeld over personen omwille van hun karakter: Morele pech!

13 Thomas Nagel; moral luck Voorbeeld bij 2 Bijkomstig : Levensomstandigheden stellen je voor morele keuzes; wat zou jij hebben gedaan.? Morele pech!

14 Thomas Nagel; moral luck Voorbeeld bij 3 Causaal: Is er wel een wil die niet zelf onderhevig is aan mazzel of pech? Als de wil zelf niet vrij is, maar ook bepaald is door voorafgaande feitelijkheden buiten je controle, Dan is de wil zelf ook het resultaat van mazzel of pech!

15 Thomas Nagel Er is geen daadwerkelijk actorschap, dat nodig is voor een legitiem moreel oordeel. Als onze daden volledig onderhevig zijn aan moreel geluk, dan is een moreel oordeel niet legitiem.

16 Thomas Nagel Er blijft niks over dat kan worden toegeschreven aan verantwoordelijke zelf. Gebeurtenissen kunnen betreurd of gevierd worden, niet veroordeeld of geprezen.

17 Thomas Nagel; straf verdienen? Kun je straf krijgen als het een kwestie van pech was? Ja. Straf is dan zelf een vorm van pech. Kun je straf verdienen als het een kwestie van pech was?... Nee: Verantwoordelijk zijn betekent voor velen dat jouw beslissing de ultieme oorzaak van je handelen moet zijn. en dat is volgens Nagel juist mazzel of pech

18 Thomas Nagel In het dagelijks leven accepteren we dat de hoeveelheid straf die iemand verdient afhangt van mazzel of pech! We accepteren dat aspecten van ons handelen afhangen van factoren buiten onze controle. Toch oordelen we moreel. Dan kunnen we spreken van morele mazzel en pech. Wat als welbeschouwd alles afhangt van factoren buiten onze controle? Dan geen straf verdienen! Dan geen legitiem moreel oordeel?

19 Thomas Nagel Bekend beperkt scala van voorwaarden geeft nu al vrijstelling: Nu al accepteren we dat een moreel oordeel lichter of zwaarder uitpakt, door 1 of meerdere genoemde soorten Moral Luck, soms volgt zelfs vrijstelling van dat oordeel. vgl. demente beiaarde, criminele puber, crime passionelle, gestoorde geest Als brede scala van Moral Luck wordt erkend, dan elk moreel oordeel ongeldig?

20 Thomas Nagel Verantwoordelijk zijn als Intuïtief aanvaardbare voorwaarde voor moreel oordelen, ondermijnt dus bij nadere beschouwing elk moreel oordeel. We zullen bij Strawson een verschil zien tussen verantwoordelijk zijn en houden

21 Peter Strawson; (compatibilsme zonder alternatieve mogelijkheden) Compatibilisme op grond van reactieve attitudes: Gevoelens die de alledaagse omgang reguleren De basis van het elkaar verantwoordelijk houden; emotionele betrokkenheid Eventuele waarheid determinisme doet daar niks aan af

22 Peter Strawson Praktijk van reactieve attitudes: Soms wel soms niet Normale houding van emotionele betrokkenheid: je benadert iemand als verantwoordelijk persoon: Verantwoordelijk houden Maar soms nemen we afstand en vinden we die houding ongepast; We nemen dan een objectiverende houding in.

23 Peter Strawson In principe kunnen we elke menselijke handeling objectiverend begrijpen bijv. dmv moral luck, of vanuit het fysisch determinsime als het gevolg van een keten van oorzaken Toch ervaren we in de praktijk in de meeste gevallen reactieve attitudes; verontwaardiging of dankbaarheid bijv. Verantwoordelijk houden is dus een praktische aangelegenheid; niet gebaseerd op of gehinderd door wetenschappelijke kennis

24 Reactie op Peter Strawson: Maar moet je je dan neerleggen bij een bestaande praktijk van elkaar moreel verantwoordelijke houden? Misschien zullen we wel altijd reactieve attitudes voelen, maar moeten we nooit primair op basis daarvan handelen Vergelijk: Handelen op basis van wraak of jaloezie vinden velen niet goed Misschien elkaar moreel verantwoordelijk houden op basis van verontwaardiging ook niet

25 Reactie op Peter Strawson: Een verschil tussen verantwoordelijk zijn, en verantwoordelijk houden. misschien is niemand in strikte zin verantwoordelijk, maar is doen alsof wel zinvol Misschien ook een verschil tussen verantwoordelijk houden en moreel verantwoordelijk houden? niemand meer voor kwaad of slecht houden Een verschil tussen personen en daden? Een objectiverende houding naar elke persoon, zonder je reactieve attitudes te ontkennen. Sommige attitudes zoals morele verontwaardiging over een persoon zijn niet meer op zijn plaats; Andere zoals afkeer van een daad blijven belangrijk Bijv: iemand wijzen op verkeerd gedrag en dankbaar zijn voor hulp

26 Derk Pereboom (harde incompatibilst) Om moreel verantwoordelijk te kunnen zijn hebben we de vrije wil nodig. Harde deterministen geloven niet in de vrije wil. Dus Pogingen om de vrije wil te redden: Libertariers geloven wel in de vrije wil omdat determinisme niet waar is. Compatibilisten geloven dat het determinisme de vrije wil niet bedreigt Pereboom wil de vrije wil niet redden! Het idee dat mensen eigenlijk nooit straf verdienen is iets positiefs!

27 Derk Pereboom Als vrije wil niet bestaat, komt immoreel gedrag niet voort uit de wil om kwaad te doen, Maar uit onwetendheid en gebrek aan opvoeding Wat betekent dat voor straf?

28 Derk Pereboom Functies van straf: 1. Vergelding 2. Opvoeding 3. Afschrikking 4. Bescherming samenleving

29 Derk Pereboom Als de vrije wil niet bestaat? Dan is er geen goede reden meer voor straf! Want straffen betekent doelbewust laten lijden! Wel kun je de samenleving beschermen, door misdadiger op te sluiten: Vgl. quarantaine Maar dan niet als straf!

30 Derk Pereboom Sterke aanrekenbaarheid kan niet: mensen verdienen nooit straf Zwakke aanrekenbaarheid wel: we hebben problemen met gedrag; door mensen ter verantwoording te roepen kunnen we dat veranderen

31 Derk Pereboom Geen vergelding Geen straf in strikte zin als laten lijden Wel kan de pragmatische onderbouwing van straf blijven, als activiteit om samenleving te beschermen (o.a. preventie) Wat betekent dat voor onze praktijk van straffen? In sommige gevallen criminelen van nu vrijlaten: wanneer we nu om principiële redenen straffen, maar er geen pragmatische grond bestaat.

32 Derk Pereboom Wat betekent dat voor onze praktijk van straffen? In sommige gevallen criminelen van nu vrijlaten: wanneer we nu om principiële redenen straffen, maar er geen pragmatische grond bestaat. Bijv: crimineel betuigt spijt, heeft geleerd en is niet langer een bedreiging voor de samenleving In andere gevallen kan opsluiting volgens de quarantaineanalogie helpen; maar niet strenger opsluiten dan nodig! Quarantaine analogie maakt ook therapeutisch programma mogelijk Als gevaar geweken is, geen opsluiting meer! Ook boete als straf kan blijven; werkt als afschrikmiddel preventief, beschermt de samenleving dus, en is minder ingrijpend dan opsluiting

33 Derk Pereboom Als de vrije wil niet bestaat? Dus geen nadelen voor het aanpakken van criminaliteit. Zelfs voordelen: indentificatie met eenheid, acceptatie, gemoedsrust, afname morele woede en beperking van haar schadelijke uitingen