ZAKBOEKJE CONCURRENTIEKRACHT CONCURRENTIEKRACHT LOONKOSTEN ENERGIE INNOVATIE EN VORMING OVERHEID

Transcriptie

1 ZAKBOEKJE CONCURRENTIEKRACHT 2013 CONCURRENTIEKRACHT LOONKOSTEN ENERGIE INNOVATIE EN VORMING OVERHEID

2 VBO vzw Ravensteinstraat 4, 1000 Brussel T F info@vbo-feb.be REDACTIE: Carole Dembour VORMGEVING: Landmarks, Vanessa Solymosi VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Stefan Maes Ravensteinstraat 4, 1000 Brussel De inhoud van deze publicatie vindt u op > Publicaties > Publicaties gratis Cette brochure est également disponible en français.

3 Brussel, april 2013 Beste lezer, Bijna vijf jaar na de val van Lehman Brothers weegt de crisis nog steeds zeer sterk op de Belgische economie: het aantal faillissementen ligt historisch hoog, jobs sneuvelen, het vertrouwen keldert, investeringen worden uitgesteld, We zullen enkel uit het dal kunnen kruipen indien we de concurrentiekracht van onze ondernemingen versterken. Dit zakboekje toont aan de hand van cijfers en feiten aan dat er op dit vlak evenwel nog veel werk aan de winkel is: onze goederenbalans is al vijf jaar negatief, de Belgische loonkostenhandicap bedraagt bijna 25%, de heffingen op energie-intensieve bedrijven liggen hoog, we hebben de hoogste belastingdruk in de eurozone, Maar een kleine, open economie zoals België heeft geen keuze: welvaart, jobs en koopkracht worden uiteindelijk gecreëerd dankzij competitieve ondernemingen en niet andersom. Dit zakboekje is een werkstuk van het Economisch departement. Voor verdere vragen en suggesties tot verbetering kunt u steeds terecht bij Carole Dembour (cad@vbo-feb.be). Ik wens u veel leesplezier. Pieter Timmermans, gedelegeerd bestuurder van het VBO

4 Samenvatting

5 CONCURRENTIEKRACHT LOONKOSTEN ENERGIE INNOVATIE EN VORMING OVERHEID

6 CONCURRENTIEKRACHT België slechts op 17 de plaats in wereldwijde rangschikking van meest competitieve landen 6 Elk jaar publiceert het World Economic Forum zijn Global Competitiveness Report: een rangschikking van de meest competitieve landen ter wereld. Dit jaar stond België op de 17 de plaats, twee plaatsen lager dan verleden jaar. Onder andere de Scan di na - vische landen, Nederland en Duitsland staan vóór België gerangschikt; ons land gaat echter wel Frankrijk vooraf. 5,8 5,6 5,4 5,2 5,0 4,8 4,6 Global Competitiveness Index - top 25 (Bron: WEF) Zwitserland Singapore Finland Zweden Nederland Duitsland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Hongkong Japan Qatar Denemarken Taiwan Canada Noorwegen Oostenrijk België Saudi-Arabië Zuid-Korea Australië Frankrijk Luxemburg Nieuw-Zeeland Arabische Emiraten Maleisië

7 CONCURRENTIEKRACHT Goederenbalans al 5 jaar negatief Tien jaar geleden had ons land nog een aanzienlijk overschot op zijn goederenbalans. Dit betekent dat we er toen in slaagden om meer te exporteren dan we zelf invoerden. Sindsdien is dit overschot echter systematisch gekrompen. Tijdens de crisis is dit zelfs nog versneld. Dit toont aan dat onze concurrentiekracht de afgelopen jaren is verslechterd. Duitsland en Nederland zijn er daarentegen in geslaagd het overschot op hun goederenbalans op peil te houden Verloop van de goederenbalans (in % van het bbp; Bron: EC) BE DE FR NL

8 CONCURRENTIEKRACHT Toegevoegde waarde in de industrie: sommige landen doen beter De toegevoegde waarde in onze industrie is tot de crisis van begin 2008 toegenomen, maar trager dan in de meeste andere landen. Tijdens de crisis is deze toegevoegde waarde in twee jaar tijd bruusk met meer dan 10% teruggevallen. Vandaag heeft ze zich daar nog niet van hersteld, want ze ligt nog 8% onder haar niveau van vóór de crisis. Andere landen echter, bijvoorbeeld Oostenrijk, Duitsland of Nederland, doen het duidelijk beter dan België. Deze landen tonen ons dat een de-industrialisering niet onvermijdelijk is Toegevoegde waarde in de industrie (2000Q1= 100; Bron: Eurostat) 2000Q1 2000Q3 2001Q1 2001Q3 2002Q1 2002Q3 2003Q1 2003Q3 2004Q1 2004Q3 2005Q1 2005Q3 2006Q1 2006Q3 2007Q1 2007Q3 2008Q1 2008Q3 2009Q1 2009Q3 2010Q1 2010Q3 2011Q1 2011Q3 2012Q1 2012Q3 BE DE FR NL AT 8

9 CONCURRENTIEKRACHT Buitenlandse investeringen nog niet hersteld De buitenlandse investeringsprojecten vormen een belangrijke barometer voor de attractiviteit van een land. België heeft het aantal van die projecten in 2008 sterk zien teruglopen (van 175 tot 142) en daarna kwam er een nog broos herstel. Met 153 nieuwe investeringsprojecten lag het niveau in 2011 nog steeds 17% onder het hoogtepunt in Aantal buitenlandse investeringsprojecten (Bron: E&Y) Nieuw 2007 Expansie

10 CONCURRENTIEKRACHT LOONKOSTEN ENERGIE INNOVATIE EN VORMING OVERHEID

11 LOONKOSTEN Belgische loonkosten ontsporen, met name door de indexering Behalve tijdens de periode zijn de loonkosten in België systematisch sneller gestegen dan het gemiddelde van de drie buurlanden (Duitsland, Frankrijk en Nederland). Dit wordt voornamelijk verklaard door ons systeem van automatische lonen werk Werkloosheid arbeidsorganisatie arbeidsorganisatie indexering. In bijvoorbeeld, heeft de automatische indexering namelijk de uurloonkosten in België met 5,7% doen stijgen. Hier kwamen de baremieke verhogingen (die zich in het rode gedeelte van de grafiek bevinden) nog bovenop. Terzelfder tijd stegen de totale loonkosten in onze drie buurlanden met slechts 5,5%. Een gelijkaardige vaststelling kan worden gemaakt voor de periode en Dit toont aan dat, als we toekomstige loonkostenontsporingen willen vermijden en onze loonkostenhandicap willen afbouwen, een hervorming van de index noodzakelijk blijft Verloop van de uurloonkosten in België en de buurlanden (in %; Bron: CRB) Indexering Bovenop indexering Effect werkgeversbijdragen Gemiddelde 3 buurlanden 11

12 LOONKOSTEN Hoge productiviteit compenseert hoge loonkosten niet meer Sinds de inwerkingtreding van de wet van 96 betreffende het concurrentievermogen, maar vooral vanaf 2006 is de loonkostenhandicap van België ten opzichte van het gemiddelde van de drie buurlanden voortdurend toegenomen. Nog alarmerender is dat ook het verschil tussen de uurloonkosten en de loonkosten per eenheid product (waarbij de loonkostenevolutie wordt gecorrigeerd voor het verloop in de productiviteit) alsmaar groter wordt. De hoge productiviteit slaagt er dus niet meer in loonkostenontsporingen in België te compenseren, wel integendeel Verloop van de loonkostenhandicap van België ten aanzien van onze 3 buurlanden (1996 = 100; Bron: CRB, EC) Loonkosten per uur Loonkosten per eenheid product 12

13 LOONKOSTEN Een loonkostenhandicap van bijna 25% België komt jammer genoeg helemaal bovenaan de landen van de eurozone te staan wat absolute uurloonkosten betreft. De Belgische ondernemingen moeten immers optornen tegen gemiddeld 40,5 euro loonkosten per gewerkt uur, terwijl dat 34,9 euro is in Frankrijk, 31,3 euro in Nederland en 31 euro in Duitsland. Het gewogen gemiddelde van onze drie buurlanden komt uit op 32,5 euro. Dit betekent dat de gemiddelde Belgische onderneming geconfronteerd wordt met een loonkostenhandicap van bijna 25%. Uurloonkosten in de markteconomie in 2012, in EUR (Bron: Eurostat) 50 48, Noorwegen Zweden 41,9 40,5 39,2 34,9 34,4 31,3 31,1 31,0 30,4 27,4 27,2 21,9 20,8 België Denemarken Frankrijk Luxemburg Nederland Finland Duitsland Oostenrijk Ierland Italië Verenigd Koninkrijk 8,6 7,9 7,2 Spanje Slovakije Hongarije Polen 13

14 LOONKOSTEN Een hervorming van de index zal meer jobs helpen creëren Om de perverse effecten van ons huidig indexsysteem te kunnen evalueren, ging de Nationale Bank na wat de impact zou zijn geweest op de economische groei en de tewerkstelling indien we in 2007 zouden besloten hebben ons indexsysteem te hervormen. Ze heeft het effect van vier varianten in vergelijking met ons huidig op de gezondheidsindex gebaseerd systeem (dat in de grafiek wordt voorgesteld als de nullijn) bestudeerd: een index die de totale inflatie inclusief de prijsontwikkeling van benzine, diesel, alcohol en tabak meet ( ncpi ); een vast percentage dat gelijk is aan de gemiddelde inflatie over een langere periode ( trendmatig ); een index waar alle energieproducten zijn uitgezuiverd ( zonder energie ); een index waarbij men zich voor het berekenen van de gemiddelde ge - zondheids index baseert op de afgelopen twaalf maanden in plaats van Afwijking in % 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0-0,2 Gecumuleerd effect van alternatieven voor het huidige indexmechanisme op het tewerkstellingsvolume (Bron: NBB) op de afgelopen vier maanden zoals vandaag ( trager ). De NBB toont aan dat een hervorming van de index meer jobs kan helpen creëren. In het geval van een vast 2007Q1 2007Q2 2007Q3 2007Q4 2008Q1 2008Q2 2008Q3 2008Q4 2009Q1 2009Q2 2009Q3 2009Q4 NCPI Trendmatig Zonder energie Trager 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 percentage dat gelijk is aan de gemiddelde inflatie over een langere periode bijvoorbeeld, bedraagt dit zelfs 0,6%, ofwel meer dan bijkomende jobs. 14

15 CONCURRENTIEKRACHT LOONKOSTEN ENERGIE INNOVATIE EN VORMING OVERHEID

16 ENERGIE De energie-intensieve industrie is belangrijk voor België De energie-intensieve industrie (bijvoorbeeld chemie, petroleum, ferro, non-ferro, ) is van ontzettend groot belang voor de Belgische economie. Ze vertegenwoordigt immers 35% van de totale toegevoegde waarde van de Belgische verwerkende nijverheid. Ter vergelijking: minder dan een kwart van deze toegevoegde waarde in Frankrijk en in Duitsland is toe te schrijven aan de energie-intensieve sector. Dit toont aan dat we, nog meer dan andere landen, erover moeten waken dat onze ondernemingen toegang blijven hebben tot energie tegen een competitieve prijs. Aandeel van de energie-intensieve industrie in de toegevoegde waarde van de verwerkende nijverheid in 2010 (in %; Bron: Eurostat) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% België Zweden Nederland Griekenland Finland Portugal Oostenrijk Frankrijk Duitsland Italië Denemarken 16

17 ENERGIE Bedrijven investeren in energie-efficiëntie Het feit dat de Belgische economie gespecialiseerd is in de energie-intensieve industrie betekent niet dat er inefficiënt met energie zou worden omgesprongen, wel integendeel. De Belgische industrie heeft op dit gebied, in tien jaar tijd, een opmerkelijke verbetering van haar energie-efficiëntie met 13,7% bewerkstelligd. Dit is duidelijk meer dan in Frankrijk (+8,3%) en zeker dan in Duitsland (-1,6%) of het gemiddelde van de eurozone (+7,5%). Dit toont aan dat bijvoorbeeld het systeem van de benchmarkingconvenanten in Vlaanderen of de accords de branche in Wallonië tot goede resultaten leidt Verbetering van de energie-efficiëntie in de industrie tussen 2000 en 2010 (in %; Bron: EC) Spanje Luxemburg Oostenrijk Duitsland Portugal Zweden Eurozone Ierland Frankrijk Finland Italië Griekenland België Denemarken Verenigd Koninkrijk Nederland 17

18 ENERGIE Heffingen op energie-intensieve bedrijven liggen hoog De heffingen op elektriciteit voor energie-intensieve bedrijven liggen hoog in België. Een deel van deze heffingen wordt geïnd door de federale regering en een ander deel door de regionale regeringen. Voor een Vlaams bedrijf met een standaardverbruik van 100 GWh komen deze meerkosten bijvoorbeeld neer op ongeveer 12 euro per MWh. Voor een in Wallonië gevestigde onderneming loopt dit zelfs op tot bijna 27 euro per MWh. Ter vergelijking: in onze buurlanden bedraagt dit maar 6 euro per MWh of zelfs minder. Een gevoelige vermindering van deze heffingen is dan ook nodig om ervoor te zorgen dat deze ondernemingen toegang blijven hebben tot energie tegen een competitieve prijs / MWh Gedetailleerd overzicht heffingen op elektriciteit voor baseload profielen (100 GWh) (Bron: Deloitte Belgium) Vlaanderen Wallonië Frankrijk Duitsland Nederland WKC GSC Offshore Federal Service Obligations Accijns Redevance de raccordement au réseau CV Offshore Federal Service Obligations Accijns CSPE CTA TCFE Offshore- Haftungsumlage StromNEV- Umlage KWK-Umlage Konzissionablage EEG-Umlage Stromsteuer Regulerende energie belasting ODE Restitutie 18

19 ENERGIE Nood aan een doordacht energiebeleid De regering heeft besloten de productie van elektriciteit via nucleaire energie uit te faseren. Vandaag neemt nucleaire energie evenwel een aandeel van 55% voor haar rekening. Dit illustreert dat er dringend nood is aan een duidelijke visie over welke energiemix we in de toekomst wensen. Ook energie-efficiëntie zal hierin een belangrijke plaats moeten krijgen. Samenstelling van de elektriciteitsproductie in 2011 (Bron: IEA) 7% 6% 1% 4% 55% Nucleair Aardgas Biomassa 27% Steenkool Hernieuwbaar Overige 19

20 CONCURRENTIEKRACHT LOONKOSTEN ENERGIE INNOVATIE EN VORMING

21 INNOVATIE EN VORMING België verliest enkele plaatsen op het vlak van de kenniseconomie Elk jaar publiceert de Europese Com mis - sie haar Innovation Union Score board, een ranking van de meest innovatieve economieën in de Europese Unie. Hier - v oor wordt een beroep gedaan op maar liefst 24 innovatie-indicatoren, gaande van lonen werk Werkloosheid arbeidsorganisatie arbeidsorganisatie investeringen in onderzoek en ontwikkeling tot het aantal afgestudeerden hoger onderwijs of de beschikbaarheid van venture capital. België scoort op zich niet zo slecht op het vlak van de kenniseconomie. Het probleem is wel dat ons land twee plaatsen heeft verloren ten opzichte van verleden jaar. België wordt nu ingehaald door Luxemburg en, belangrijker nog, door Nederland. We moeten de ambitie hebben om in de komende jaren toe te treden tot de groep van de innovation leaders (zie de landen in het blauw in de grafiek). 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Innovation Union Scoreboard 2012 (Bron: EC) GR PT ES IT FR IE AT UK BE LU NL FI DK DE SE 21

22 INNOVATIE EN VORMING Belgische ondernemingen zijn bezig met innovatie Elke twee jaar voert de Europese Com - missie een grootschalige enquête uit naar de innovatieactiviteiten van de Europese bedrijven. België heeft heel wat bedrijven met een innoverende activiteit. Dit kan zowel betrekking hebben op het productieproces als op de ontwikkeling van procedés of van de organisatie. Ons land staat dan ook tussen de toplanden met iets meer dan 60% innoverende bedrijven. Duitsland scoort met bijna 80% evenwel duidelijk beter, terwijl Frankrijk en Nederland het met respectievelijk 53% en 57% minder goed doen. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % ondernemingen met een innovatie-activiteit in 2010 (Bron: EC) Duitsland België Portugal Zweden Ierland Nederland Oostenrijk Italië Finland Denemarken Frankrijk Verenigd Koninkrijk Spanje 22

23 INNOVATIE EN VORMING Belgische ondernemingen investeren in vorming Volgens een Europese enquête (de zogenaamde CVTS-enquête) investeerden de Belgische ondernemingen met meer dan 10 werknemers 2,4% van de loonmassa in formele opleidingen voor hun werknemers. Ons land staat hiermee op een tweede plaats in de Europese rangschikking, vlak na Frankrijk, maar vóór Duitsland en Nederland. Belgische ondernemingen investeren dus aanzienlijk in de opleiding van hun werknemers. 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 Investeringen in voortgezette opleiding, in % van de arbeidskosten in 2010 (Bron: Eurostat) 0,0 Italië Verenigd Koninkrijk Finland Oostenrijk Duitsland Spanje Zweden Luxemburg Portugal Nederland België Frankrijk 23

24 INNOVATIE EN VORMING Meer dan de helft van de werknemers volgt een voortgezette opleiding Ook op het vlak van het relatief aantal werknemers dat jaarlijks een formele opleiding krijgt, scoren we zeer goed: met meer dan 50% laten we het gros van de Europese landen achter ons % werknemers die deelnemen aan cursussen voor voortgezette opleiding in 2010 (Bron: Eurostat) Verenigd Koninkrijk Oostenrijk Italië Nederland Duitsland Portugal Finland Frankrijk Zweden Spanje Luxemburg België 24

25 CONCURRENTIEKRACHT LOONKOSTEN OVERHEID

26 OVERHEID België heeft de hoogste belastingdruk binnen de eurozone In 2012 was de belastingdruk in de eurozone nergens hoger dan in België. Dit toont aan dat er hier echt wel een limiet is bereikt. En wat nog te weinig geweten is: deze belastingdruk is niet alleen hoog op arbeid, maar ook op consumptie en kapitaal. Een nog verdere verhoging van de belastingdruk zal dan ook nefast zijn voor de economische groei en de creatie van jobs in ons land Totale fiscale en parafiscale druk in 2012 (% van het bbp; Bron: EC) Denemarken België Frankrijk Zweden Italië Finland Oostenrijk Eurozone Duitsland Nederland Verenigd Koninkrijk Griekenland Portugal Spanje Ierland 26

27 OVERHEID Belgische ondernemingen worden geconfronteerd met een relatief complexe en dure regelgeving In de rangschikking Doing Business 2013 van de Wereldbank komt België op de 31ste plaats. Dit kan een eerbare score lijken, maar die moet wel gerelativeerd worden, in de wetenschap dat van de 185 gerangschikte landen een ruime meerderheid nog in ontwikkeling is. De criteria die gunstig zijn voor België betreffen het oplossen van insolventie en het contractenrecht; daartegenover staat dat ons land slechts de 176ste plaats (!) bekleedt wat vastgoedregistratie betreft. Over het algemeen genomen kunnen we zeggen dat de in ons land gevestigde ondernemingen worden geconfronteerd met een relatief complexe en dure regelgeving, zowel voor het opstarten van een activiteit of voor het verkrijgen van een bouw- of milieuvergunning, enz. De sterkte van ons wetgevend kader is daarentegen wel meer dan behoorlijk. Complexiteit en kosten van de regelgeving Eenvoud waarmee kan worden ondernomen (Bron: Wereldbank) IT GR BE ES AT PT NL DE IE CH PT SE FI DK Sterkte van het wetgevend kader UK 27

28 OVERHEID Administratieve lasten blijven hoog De kosten te wijten aan de administratieve lasten die op de ondernemingen wegen, schommelen naargelang van de beslissing om nieuwe regelgeving ten uitvoer te leggen. Toch geven de ondernemingen jaarlijks tussen 5 en 6 miljard euro uit aan deze kosten. Het is geen verrassing dat we hier in volgorde van belangrijkheid de administratiekosten met betrekking tot de fiscaliteit, de werkgelegenheid en het milieu terugvinden. De federale regering heeft zich geëngageerd om tijdens deze regeerperiode de administratieve lasten met 30% te verminderen Kosten van de administratieve lasten die op de ondernemingen wegen (in miljarden EUR; Bron: FPB) Werkgelegenheid Fiscaliteit Milieu 28

29 OVERHEID Te hoge lopende uitgaven, te lage investeringen De overheidsuitgaven in België liggen hoog. Toch wordt er maar relatief weinig in infrastructuur en onderzoek en ontwikkeling geïnvesteerd: twee domeinen die nochtans van cruciaal belang zijn voor onze potentiële groei. Anderzijds zien we bijvoorbeeld dat de personeelskosten voor algemene diensten (bv. wetgevende en uitvoerende instellingen, financiën, buitenlandse zaken, ) wel hoog liggen in België. Een heroriëntering van de overheidsuitgaven is dan ook uitermate noodzakelijk: meer naar investeringen en minder naar lopende uitgaven. Hiervoor is er nood aan een meer efficiënte overheid. 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Overheidsuitgaven in 2011 (in % van het bbp; Bron: Eurostat) SE NL FR FI ES PT DK Publieke investeringen in infrastructuur en R&D eurozone IE UK DE IT BE AT Personeelskosten op het vlak van de algemene overheidsdiensten 29

30 Verbond van Belgische Ondernemingen vzw Ravensteinstraat Brussel T F