Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 en 2

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door een scholier 2124 woorden 7 februari keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1: Gedonder over schiphol >>> inleiding tot maatschappijleer 1. Wie lost het op: burgers onderling of de staat? Maatschappij - het samenleven van mensen en de betrekking die zij onderling hebben De staat kan mensen helpen - ze maken wetten waaraan je je moet houden. - De staat heeft 3 kenmerken: soevereiniteit - met fysiek geweld optreden bij overtredingen van de wet o monopolie van het legitiem gebruik van geweld staatsgezag binnen een afgebakerd grondgebied staatsgezag geldt voor de bevolking op het grondgebied - de staat kan macht uitvoeren - als iemand door een ander kan worden gedwongen om iets te doen of juist niet. - Dmv sancties - machtsmiddelen in de vorm van straffen of beloningen Overheid - maakt de besluiten en voert ze uit in de staat - regering + parlement + ambtenaren Nachtwakersstaat - het geweldmonopolie staat centraal - is mogelijk door middel van belasting Democratie -burgers kunnen via verkiezingen invloed uitoefenen op de overheidsbesluiten Verzorgingsstaat -welzijn staat centraal - leerplicht tot 16 jaar - ouder 65 jaar: ouderdaguitkering dilemma de zorg voor het ene heeft direct negatieve gevolgen voor de andere 2. rechten en plichten, waarden en normen In een goed functionerende maatschappij zijn er rechten en plichten - staan in de wet overheid heeft alleen wat te zeggen over formele wettelijke vastgelegde rechten en plichten - de rest zijn morele gedragsregels die mensen normaal vinden. - hier zijn vaak discussies over waarde - opvatting over wat in het leven belangrijk is Pagina 1 van 7

2 - leven, vrede, vrijheid, gelijkheid, respect, schoonheid en waarheid normen - geeft aan hoe je je in een bepaalde situatie wel of niet hoort te gedragen - vloeit uit een waarde - sommige zijn vastgelegd in de wet - voorbeelden o gelijkheid - alle volwassene hebben kiesrecht o gelijkheid en rechtvaardigheid - leerplicht o veiligheid - verkeersregelen en verbod van illegaal vuurwerk politieke stromingen hebben soms de zelfde waarde maar verschillende prioriteiten 3. Politiek en politieke stromingen Politiek - de situaties waarbij de overheid betrokken is of zou moeten zijn - beleid een plan om een bepaald doel te bereiken door het doelgerecht gebruik te maken van middelen politiek besluit worden genomen door 1. de regering (het dagelijks bestuur) 2. het parlement (de gekozen volksvertegenwoordigers) Politieke stromingen 1. Liberalen - waarde: vrijheid de regering moet niet teveel optreden op sociaal-economisch gebied veel zaken kunnen beter aan het particulier initiatief en concurrentie op de markt worden overgelaten ook veel vrijheid voor het inrichten van het privé-leven 2. socialisten / sociaal-democraten - waarde: gelijkheid actieve overheid op sociaal-economisch gebied o om ongelijkheid tegen te gaan dingen wel aan de markt over te laten veel vrijheid voor het inrichten van het privé-leven 2. Christen-democraten - waarde: harmonie en samenwerking groepen moeten samen afspraken maken op sociaal-economisch gebied tussen de liberalen en socialisten in geen grote vrijheid in het privé-leven o abortus + euthanasie 4. Sociale ongelijkheid en sociale cohesie sociale ongelijkheid - ongelijke verdeling van inkomen, hulpmiddelen en/of maatschappelijke kansen tussen verschillende groepen - sociale rangorde / sociale gelaagdheid / sociale stratificatie - mag niet op afkomst, sekte of huidskleur sociale cohesie - onderlinge verbondenheid van mensen, binnen groepen en tussen groepen - bij een beleid wordt er altijd de vraag gesteld wat het effect zal zijn op de sociale cohesie 5. De huidige samenleving rechtstaat - een staat waarin burgers en overheid zich aan de wet moeten houden en waar gelijke rechten Pagina 2 van 7

3 en mensenrechten voor iedereen gegarandeerd zijn. - vrijheid van de burgers garanderen, maar ook beschermen tegen aantasting van hun vrijheid parlementaire democratie - een politiek stelsel dat het mogelijk maakt in een rechtsstaat op vreedzame wijze conflicten op te lossen, waarbij alle burgers invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming en de mensenrechten zijn gewaarborgd Verzorgingsstaat - een maatschappij waarin de overheid zich ten doel stelt de zorg voor het welzijn van haar bewoners op zich te nemen. - een lid van de samenleving die niet in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien, heeft recht op materiële ondersteuning door de overheid. Pluriforme samenleving - mensen leven met verschillende opvattingen en verschillende religieuze, culturele en etnische achtergronden samen. - kan alleen als er gelijke rechten en gelijke maatschappelijke kanten zijn en zich veilig voelen veel vragen hoor in meerdere domeinen. Zoals discriminatie en maatschappelijke en politieke onvrede 6. Wat is maatschappijleer? Maatschappelijk probleem/vraagstuk - een kwestie die door veel mensen in de samenleving als een probleem wordt ervaren en waarvoor zijn een oplossing zoeken, vaak via de overheid Maatschappelijk probleem analyseren wie vinden het een probleem, en waarom? Welke groep zijn er bij betrokken? Welke waarden spelen hierbij een rol? Welke rechten en plichten spelen hierbij een rol? Wat heeft het probleem te maken met sociale ongelijkheid en sociale cohesie? Wat doen mensen in de maatschappij om het probleem aan te pakken? Wat doet de overheid om het probleem aan te pakken? Maatschappelijk probleem uit verschillende perspectieven: 1. politiek juridische perspectief - welke wetten en regelingen hebben met dit vraagstuk te maken? - welke politieke opvattingen bestaan er over het vraagstuk? - welke formele rechten en plichten hebben met het vraagstuk te maken? - welke groeperingen en organisaties zijn bij het vraagstuk betrokken? - hoe verloopt de besluitvorming over het vraagstuk? - Welke mogelijkheden hebben de betrokken groeperingen/organisaties om het overheidsbeleid te beïnvloeden? 2. Het sociaal-economisch perspectief - Welke sociaal-economische belangen hebben de betrokken groeperingen en organisaties? - Hoe hangen de politiek-ideologisch oriëntaties samen met de sociaal-economische posities van de betrokken groepering/organisaties? - Wat heeft het vraagstuk te maken met sociale ongelijkheid en sociale cohesie? 3. Het sociaal-culturele perspectief - Welke opvattingen hebben de betrokken groepering/organisaties over aard, omvang en oorzaak van het vraagstuk? - Hoe hangen de opvattingen samen met de waarden en normen van de betrokken? Pagina 3 van 7

4 - Welke opvattingen hebben zij over wat de burgers zelf kunnen doen en wat door de overheid gedaan moet worden? - Welke morele rechten en plichten hebben met het vraagstuk te maken 4. Het vergelijkende perspectief - Doet het vraagstuk zich tegenwoordig ook voor in andere (westerse) landen? En zo ja: hoe precies en in welke mate? - Hoe wordt er in andere landen tegenaan gekeken en hoe wordt het daar aangepakt? - Is het vraagstuk met een lange geschiedenis? Zo ja; wordt er nu anders tegen aangekeken dan vroeger? Hoe zijn opvattingen daarover veranderd en hoe kan dat worden verklaard? Hoofdstuk 2: geen willekeur, maar recht 1 Wat is de rechtstaat? 1.1 de kern van de rechtstaat De rechtstaat is met vallen en opstaan ontstaan. Een staat heeft gezag - de macht van een staat of organisatie als redelijk wordt ervaren en wordt aanvaard door de mensen die zich aan de regels moeten houden. - legitimiteit - als mensen het overheidsgezag als rechtmatig en redelijk ervaren liberale rechtstaat - persoonlijke vrijheid en bescherming tegen willekeurige overheidsoptreden - 19e eeuw democratische rechtstaat - de 1e helft van de 20ste eeuw kregen de bewoners kiesrecht. Daardoor werd de rechtstaat een democratische rechtstaat. Sociale rechtsstaat - in de 2e helft van de 20ste eeuw kreeg de overheid veel sociale taken Kernelementen van de rechtstaat - bescherming tegen willekeur van de overheid, rechtszekerheid en gelijke rechten 1.2 Kenmerken van een rechtstaat 1. alle burgers hebben gelijke rechten. 2. legaliteitsbeginsel - mensen kunnen alleen gestraft worden voor een misdrijf dat al in het wetboek stond op het moment dat het misdrijf plaatsvond. 3. de overheid moet zich aan de wetten houden. 4. Machtscheiding (trias politica: montesquieu(1748) wetgevende macht: maken de weten, meestal het parlement, vaak regering uitvoerende macht: zorgen ervoor dat de weten worden uitgevoerd, regering en ambtenaren. rechtelijke macht: optreden als de wetten worden overtreden, rechters onafhankelijkheid van rechters(worden voor hun leven benoemd en kunnen niet worden ontslagen) 5. grondwetten (- mensenrechten)- perken de macht van de overheid tegen burgers in Grondwet-wijzigingen-2/3 meerderheid vd 2e kamer nodig en er moet 2 keer worden gestemd 1x voor de verkiezingen en 1x na de verkiezingen Tegenover rechten staan plichten. - de burgers zijn verplicht om zich aan de wet te houden. - iedereen moet de wet kennen - je moet iemand in nood helpen, anders max. 3 maanden cel(niet geldig als je jezelf of andere in gevaar Pagina 4 van 7

5 moet brengen) - sinds 2005 identificatieplicht Ook zijn er morele plichten - de grondrechten van andere mensen te respecteren. 1.3 Veiligheid Rechtstaat beschermt de burgers tegen de staat. De bescherming vindt plaats door de staat Veiligheid en criminaliteit staat op 1 als grootste problemen(dit was ook al het geval voor deze aanslagen) - 11 september aanslag in New York aanslag in Madrid aanslag in London De criminaliteit is sinds 1970 fors gestegen, maar vanaf 1990 nauwelijks meer Toch lijkt het niet zo - beeldvorming - niet de werkelijkheid bepaalt wat mensen denken en voelen, maar de ideeën, beelden en verhalen die daarover bestaan. Zorgen voor de veiligheid van de inwoners was altijd al een belangrijke staatstaak, maar de rechtsstaat was er speciaal voor om die inwoners ook tegen diezelfde staat te beschermen veel mensen zien zorg voor veiligheid als staatstaak als de staat zich concentreert op veiligheid loopt de bescherming van de burgers tegen de staat in gevaar als de staat dit niet doet dan ondermijnt dat de legitimiteit van het staatsgezag 2 Grondrechten 2.1 Klassieke en sociale grondrechten Grondrechten = mensenrechten : publicatie van de verklaring van de rechten van de mens en burger door de franse revolutionairen. Mensenrechten worden verdeeld in klassieke (individuele) mensenrechten en sociale mensenrechten. - staat beiden in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de VN uit grondwetten van veel landen. Klassieke mensenrechten in de Nederlandse grondwet: vrijheid van godsdienst. Vrijheid van drukpers/meningsuiting Vrijheid van vereniging, vergadering en demonstratie Onaantastbaarheid van het lichaam Bescherming van persoonlijk eigendom Recht op eerbieding van de persoonlijke levenssfeer Bescherming tegen willekeurig huiszoeking Bescherming tegen willekeurig arrestatie Brief-, telefoon-, en telegraafgeheim => stellen grenzen aan het optreden van overheid tegen burgers - regels mogen gebruikt worden als andere regels niet worden overtreden (grondrechten gelden nooit absoluut) Sociale mensrechten: recht op eten Pagina 5 van 7

6 recht op onderdak recht op werk recht op onderwijs recht op gezondheidszorg De meeste sociale grondrechten staan pas sinds 1983 in de Nederlandse grondwet. - De overheid heeft wel een inspanningsverplichting, maar geen resultaatverplichting. (een werkloze kan de overheid niet dwingen hem een baan te bezorgen) In 1983 is er ook een nieuw artikel 1 opgenomen, het gelijkheid- en antidiscriminatie artikel. Hierdoor zijn er veel vragen. Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan. Gaat het alleen om gelijkheid voor de wet, of wat als grondrechten botsen, bijv. de godsdienstvrijheid of de vrijheid van meningsuiting met het gelijkheid- of antidiscriminatiebeginsel bij meningsverschil beslist de rechter 2.2 Bescherming van de grondrechten De meeste landen hebben de mensenrechtverklaring van de VN ondertekend. Maar erg nageleefd wordt het niet(vaak blijken rechters niet onafhankelijk, maar volgen aanwijzingen van de regering of mensen met veel geld op). Vooral niet in dictaturen. In Nederland is het vrij goed geregeld. Ombudsman - burgers kunnen met klachten over het overheidsoptreden hier naar toe stappen - als de klacht klopt, adviseert de ombudsman de overheid om zijn fout te herstellen of in de toekomst zorgvuldiger te behandelen. Nieuw is dat de vrijheid van meningsuiting niet zozeer wordt bedreigd door de overheid, maar door de inwoners onderling. Als de gang naar de rechter in eigen land tot niets heeft geleid kan je naar het Europese Hof(orgaan vd Raad van EU) van de Rechten van de Mens in Staatsburg. - Het overtreden van de overheid wordt op grond van het Europees Verdrag van de Rechters van de Mens en Fundamentale Vrijheiden (EVRM) uit 1950 beoordeeld. - het verdrag bevat klassieke mensenrechten, maar zijn wel juridische bindend. Veel landen hebben verdragen over de mensenrechten ondertekend. - soms kunnen misdrijven berecht worden in ander land dan waar het misdrijf heeft plaatsgevonden. Er zijn ook aparte internationale rechtbanken (tribunalen) opgericht. massamoorden in Rwanda voormalig Joegoslavië In 2002 is er in Den Haag het Internationaal Strafhof van start gegaan. Ook media hebben de taak om een inbreuk op de mensenrechten aan de kaak te stellen. Voor de mensrechten komt vooral Amnesty International op. Bij individuelen en sociale rechten heeft de overheid 3 soorten plichten: rechten respecteren beschermen Pagina 6 van 7

7 voorzieningen of hulp voor treffen Pagina 7 van 7