In bovengenoemd kader bespreken we hieronder de posities van de betrokkenen bij de postdoctorale opleiding tot psychotherapeut.

Transcriptie

1 1 Verantwoordelijkheden in de praktijkopleiding tot psychotherapeut Vastgesteld door de Kamer Psychotherapeut d.d. 20 augustus Ons kenmerk: KPT/ Inhoud: 1. Kader 2. Definitie posities en opleidingsverantwoordelijkheden 3. Definitie van tuchtrechtelijke verantwoordelijkheden 4. Hoe te handelen bij fouten, calamiteiten en obstructies in het leerproces 5. Instructieregeling 6. Bronnen 1. Kader Psychotherapeuten-in-opleiding verrichten taken die normaliter uitgevoerd worden door geregistreerde psychotherapeuten. Bovendien dienen ze tegelijkertijd te worden opgeleid in de praktijk. Deze beide aspecten - verantwoordelijkheid voor werk door novieten en verantwoordelijkheid voor de opleiding - bepalen de werkzaamheden van de praktijkopleiding. Op grond van de Kwaliteitswet Zorginstellingen dient een gezondheidsinstelling zorg te dragen voor een verantwoorde zorgverlening en voor adequate randvoorwaarden om deze te kunnen realiseren. Om verantwoorde zorgverlening ook te bereiken bij leerling-professionals, valt onder deze randvoorwaarden een instructieregeling voor beroepsbeoefenaren in opleiding, zowel op basis- als op specialistisch niveau. Deze instructieregeling dient aan te sluiten bij de typische opleidingsverantwoordelijkheden zoals die vanuit de opleiding 1 gegeven worden. De opleidingsverantwoordelijkheden vloeien voor een deel voort uit de wet BIG Besluit Psychotherapeut 1998, waarin de opleiding tot psychotherapeut wordt geregeld. Bovendien dient de instructieregeling aan te sluiten bij de tuchtrechtelijke regelingen voor de professionals gebaseerd op de wet Beroepen Individuele Gezondheidszorg (BIG), waarin de individuele verantwoordelijkheden van de geregistreerde professionals - in casu opleiders en opleidelingen - worden vervat. In bovengenoemd kader bespreken we hieronder de posities van de betrokkenen bij de postdoctorale opleiding tot psychotherapeut. 2. Posities en opleidingsverantwoordelijkheden Binnen de opleiding zijn vijf posities te omschrijven. Die van - opleideling - hoofdopleider - praktijkopleider - werkbegeleider - supervisor. 1 Met opleiding wordt bedoeld de verantwoordelijke hoofdopleider voor de opleiding tot psychotherapeut (Stichtingen PDO-GGZ, etc.).

2 2 Een afgeleide functie van de praktijkopleider is die van P-opleider, die in grote praktijkinstellingen een aantal overstijgende taken van de praktijkopleider(s) vervult in voorwaardenscheppende en beleidsmatige zin, zoals het formuleren en uitvoeren van beleid ten aanzien van kwaliteit, arbeidsvoorwaarden en werving. Begripsbepaling: Opleideling De opleideling is zowel door de praktijkinstelling als door de opleidingsinstelling geaccepteerd voor de opleiding en heeft voor de duur van het praktijkgedeelte van de opleiding een leerarbeidsovereenkomst met de praktijkinstelling en een leerovereenkomst met de stichting die de opleiding organiseert. De psychotherapeutische werkzaamheden moeten zodanig zijn ingericht dat de psychotherapeut i.o. actief kennis verwerft in de toepassing van psychotherapeutische methoden en praktische ervaring opdoet met de toepassing ervan. Toelichting: De opleideling is verantwoordelijk voor een correcte wijze van omgaan met patiënten en voor het rekening houden met zijn beperkingen. Hij stelt bovendien alles in het werk om de opleiding tot een succes te maken zodanig dat hij de opleiding succesvol kan afsluiten binnen de aangegeven periode Hij stelt de begeleiding in staat om diens verantwoordelijkheden waar te maken. Bij problemen of voorziene problemen brengt hij deze ter kennis van de begeleiding en ziet af van werkzaamheden welke zijn mogelijkheden en/of expertise te boven gaan. Ook onthoudt hij zich van werkzaamheden waarvan zijn begeleiders aangeven dat deze niet uitgevoerd mogen worden door de opleideling. In zijn algemeenheid houdt hij zich aan de instructies van zijn begeleiders. Hij houdt zich aan de Gedragscode van de toepasselijke beroepsvereniging. Hoofdopleider De hoofdopleider is verantwoordelijk voor de inhoud en kwaliteit van de opleiding en ziet er dus op toe dat voldaan wordt aan het wettelijk vastgestelde aantal gesuperviseerde therapiezittingen en supervisie-uren. Hij fiatteert de keuze van de praktijkopleider door de praktijkinstelling en ziet toe op de kwalificaties van de supervisoren en de leertherapeuten. De hoofdopleider bepaalt de toelating van een kandidaat tot de opleiding. Hij is voorzitter van de opleidingscommissie. De eisen te stellen aan de hoofdopleider sluiten aan bij het gebruik binnen de beroepsgroep. De vereiste kwalificaties zijn: - geregistreerd psychotherapeut sinds minimaal 5 jaar en ten minste 5 jaar actief zijn in de uitvoering van de psychotherapie; - verdere erkende opleiding in de psychotherapie, geresulteerd in het lidmaatschap van ten minste één door de NVP erkende SPV; - publicaties op het gebeid van de psychotherapie; - ervaring hebben in het opleiden van psychotherapeuten, bij voorkeur in verscheidene functies.

3 3 Toelichting - de hoofdopleider maakt gebruik van wettelijke voorschriften (AMvB Besluit psychotherapeut 1998) en richtlijnen van de Kamer Psychotherapeut (Visitatiereglement Kamer Psychotherapeut 2007); - de hoofdopleider visiteert eenmaal per vier jaren de praktijkinstellingen; Praktijkopleider Binnen de praktijkopleidingsinstelling draagt een praktijkopleider de verantwoordelijkheid voor de dagelijkse werkzaamheden van de psychotherapeut in opleiding en de dagelijkse werkbegeleiding. De praktijkopleider heeft een arbeidscontract met de praktijkopleidingsinstelling. Als kwalificaties gelden ten minste: - geregistreerd psychotherapeut - praktiserend psychotherapeut - vijf jaar psychotherapie-ervaring. De praktijkopleidingsinstelling dient voorwaarden te scheppen waardoor de praktijkopleider zijn verantwoordelijkheid waar kan maken. De praktijkopleider heeft binnen de instelling de door de hoofdopleider gedelegeerde verantwoordelijkheid voor de opzet van het leerproject, kwaliteit van het leertraject en voortgang van het leerproces van de psychotherapeut in opleiding. De praktijkopleider is de contactpersoon met de opleidingsinstelling en verzorgt de formele praktijkbeoordeling. Toelichting: De praktijkopleider is de eerstverantwoordelijke voor de inrichting en de condities van de opleiding in de praktijk; die dienen zo te zijn dat een adequaat en kwalitatief goed leerproces tot stand kan komen. Dit impliceert dat hij verantwoordelijk is voor de opzet van het werkplan, het bewaken ervan en voor de kwaliteit van werkbegeleiding en supervisie. Tevens is hij verantwoordelijk voor de evaluatie en beoordeling van de praktijk. Hij neemt maatregelen wanneer er zich problemen voordoen of dreigen voor te doen in het leertraject. De praktijkopleider onderhoudt ook gevraagd en ongevraagd communicatie met de hoofdopleider van de opleiding als hij meent dat daar reden voor is. De praktijkopleider kan taken delegeren aan anderen, zoals de werkbegeleider(s). In dat geval zorgt de praktijkopleider er voor dat de communicatie met de werkbegeleider(s) adequaat is, zodat hij zijn verantwoordelijkheden kan waarmaken. Werkbegeleider De werkbegeleider heeft een gedelegeerde verantwoordelijkheid van de praktijkopleider voor het begeleiden van het dagelijkse werk en de voortgang van het leerproces van de opleideling op de werkvloer. Hij garandeert dat de kwaliteit van de bemoeienis die de opleideling heeft met de patiënt is gewaarborgd. Hij is tevens verantwoordelijk voor de uitwerking van het werkplan/ opleidingsprogramma op de werkvloer en als zodanig voor het leerproces van de opleideling. NB. De taken van praktijkopleider en werkbegeleider kunnen samenvallen.

4 4 Mogelijke taken van de werkbegeleider. De werkbegeleider ziet toe op een goede taakstelling en draagt er zorg voor dat deze bewaakt wordt, zowel in kwantitatieve als in kwalitatieve zin; zorgt ervoor dat de werkzaamheden goed verdeeld zijn over de week; zorgt ervoor dat de werkzaamheden passen binnen het opleidingsstramien (werkplan); ziet erop toe dat de aard van de werkzaamheden in overeenstemming is met de bekwaamheden van de opleideling; bewaakt de resultaten van bovenstaande bemoeienissen; zal in voorkomende gevallen een behandeling kunnen overnemen; kan een collega vragen medebehandelaar te zijn of de behandeling over te nemen van de opleideling; ondertekent mede brieven en officiële verslagen die de opleideling schrijft in het kader van diagnostiek en/of behandeling; onderhoudt de contacten met de praktijkopleider en waarschuwt deze als daar reden voor is. Bovengenoemde taken kunnen over verschillende werkbegeleiders verdeeld worden (bijvoorbeeld als een opleideling op twee verschillende afdelingen werkt). Onder verantwoordelijkheid van de praktijkopleider wordt afgesproken hoe de verdeling m.b.t. de werkbegeleiding zal zijn. De inhoud van de werkbegeleiding betreft zowel technische, ethische als positionele aspecten. De werkbegeleider rapporteert ten behoeve van evaluatie en beoordeling aan de praktijkopleider over de kwaliteit van de werkzaamheden van de opleideling en over het verloop van het leerproces. Een werkbegeleider zal bij structurele problemen van de opleideling alle mogelijke maatregelen nemen die tot beter functioneren bijdragen. In dit soort situaties overlegt hij in ieder geval ook met de praktijkopleider. Supervisor De supervisor wordt door de praktijkopleider voorgesteld en door de hoofdopleider erkend als de supervisor aan omschreven eisen voldoet (visitatiereglement Kamer Psychotherapeut 2007). Hij/zij heeft een eigen verantwoordelijkheid voor het begeleiden en aanleren van specifiek omschreven professionele verrichtingen op het gebied van de psychotherapie. Bij diens bemoeienis staat het persoonlijke leerproces van de opleideling op het betreffende deskundigheidsgebied, namelijk de psychotherapie, centraal. Hoewel de supervisor niet verantwoordelijk is voor de werkzaamheden van de opleideling in het contact met de patiënten, verwittigt hij wel de praktijkopleider indien hem bekend wordt dat er problemen op dit gebied spelen. De supervisor is op zijn gebied verantwoordelijk voor beoordeling van de technische en theoretische kennis en kunde en de attitude van de opleideling op het betreffende gebied. Hij is ook verantwoordelijk voor de beoordeling van de voortgang van de ontwikkeling van de opleideling op de hiervoor aangeven aspecten. De voorkeur gaat uit naar een supervisor op enige afstand die geen directe collega van de opleideling is.

5 5 Toelichting: De supervisor richt zich op de opleiding van inhoudelijke/methodische en persoonlijke aspecten van de werkzaamheden op het terrein van de psychotherapie. Hij geeft zijn begeleiding ten behoeve van het leerproces van betrokkene. Daarbij zijn drie aspecten te onderscheiden (bron: L. Eurelings (2006), Nota supervisie in de Gz-opleiding, Kamer Gz-psycholoog ): 1. als expert m.b.t. theorie èn als expert met betrekking tot het technisch methodisch handelen houdt hij de opleideling de standaard voor op het terrein van de psychotherapie; 2. als academicus-practicus met overzicht van de wetenschappelijke state of the art van het vakgebied brengt hij voor de opleideling wetenschap en praktijk zo dicht mogelijk bij elkaar; 3. als bewaker en stimulator m.b.t. de persoonlijke ontwikkeling van de opleideling en van een adequate interactie met patiënten(systeem) en de professionele wereld. De supervisor ondertekent een verklaring wanneer hij/zij de vorderingen van de supervisant als voldoende beoordeelt. In deze supervisieverklaring, die naar de hoofdopleider gaat, wordt melding gemaakt van hoe het proces is verlopen met aandachtspunten voor het vervolg. 3. Tuchtrechtelijke verantwoordelijkheden Op basis van de verenigingsgedragscodes van NVP, NIP, NVO en NVvP hebben opleidingsdeelnemers en opleiders zoals alle andere leden van de verenigingen hun eigen persoonlijke verantwoordelijkheid. Zij kunnen bovendien allen persoonlijk aangesproken worden binnen de tuchtrechtelijke procedures van de verenigingen voor overtredingen van de gedragscode; in hun respectieve rollen als diagnosticus, als behandelaar en als opleider. Op basis van de wet BIG zijn allen, die als gz-psycholoog bij de overheid geregistreerd zijn, onderworpen aan het staatstuchtrecht en als zodanig kan eenieder individueel ter verantwoording geroepen worden door het Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg. Het betekent dat opleiders en gz-psychologen, die de opleiding tot psychotherapeut volgen, elk voor hun werk ter verantwoording geroepen worden. Psychotherapeuten i.o., die niet gzpsycholoog zijn, kunnen niet ter verantwoording worden geroepen en dat betekent dat voor het werk van dezen er altijd een BIG-geregistreerde senior verantwoordelijk moet zijn voor diens handelen ten opzichte van patiënten. Daarnaast kunnen de opleiders sowieso ter verantwoording geroepen worden voor eventuele faux pas die de opleidelingen ten opzichte van patiënten maken. Het betekent dat in alle gevallen het werk van de opleidelingen "gedekt" moet worden door een senior, i.c. door één van de begeleiders die ook daadwerkelijk dagelijks en fysiek "naast" de opleideling werkt en toezicht kan houden op het werk, de patiënten van de opleideling kent en belangrijke beslissingen door de opleideling kan overzien. De werkbegeleider van een psychotherapeut in opleiding, die niet gz-psycholoog is, kan volledig tuchtrechtelijk verantwoordelijk gesteld worden voor het handelen of nalaten van de opleideling (Heinen, Verbraak & Ten Doesschate, 2005). De psychotherapeut in opleiding kan civielrechtelijk of strafrechtelijk of eventueel volgens het verenigingstuchtrecht aansprakelijk worden gesteld voor zijn beroepsmatig optreden.

6 6 De werkbegeleider mag handelingen overlaten aan de opleideling indien en voor zover de opleideling bekwaam is tot het uitvoeren van die handelingen. De psychotherapeut in opleiding, die als gz-psycholoog is geregistreerd, is zelf tuchtrechtelijk verantwoordelijk voor zijn professioneel handelen. De werkbegeleider kan tuchtrechtelijk aansprakelijk worden gehouden voor fouten die deze opleidingsdeelnemer onder zijn begeleiding zijn gemaakt indien sprake is van tekortkomingen in die begeleiding (Heinen, Verbraak & Ten Doesschate, 2005). De werkbegeleider dient daarom duidelijk instructies te geven aan de opleideling èn dient zich te vergewissen van diens bekwaamheid. De werkbegeleider gaat na en beoordeelt wanneer een opleideling waartoe competent is. De praktijkopleider heeft de praktijkopleiding zodanig ingericht dat de verantwoordelijkheden ook goed waargenomen kunnen worden; hij vergewist zich ervan dat de werkbegeleider diens opleidingswerk ook daadwerkelijk kan uitvoeren. Hij doet dit onder meer door afspraken over regelmatig contact met de werkbegeleider, opleideling en supervisoren; in ieder geval vraagt hij regelmatig om een oordeel over de kwaliteit van het werk, de voortgang en omstandigheden die de voortgang bemoeilijken. De praktijkopleider neemt maatregelen als blijkt dat het leerproces niet volgens werkplan verloopt en als de kwaliteit van het werk onder de maat is. De hoofdopleider van de opleidingsinstelling is de eindverantwoordelijke voor het leerproces van de opleidingsdeelnemer en daardoor ook verantwoordelijk voor de juiste afspraken met de praktijkinstelling om de juiste condities voor de opleiding in de praktijk te laten garanderen. De hoofdopleider doet dit door een duidelijk contract met de instelling te maken en door de voortgang van het leerproces te monitoren, en "hand- en spandiensten" te verrichten daar waar in het bijzonder de praktijkopleider en de opleideling daarom vragen. De hoofdopleider neemt - na overleg met praktijkopleider en opleideling - maatregelen daar waar hij meent dat het leerproces stagneert of in gevaar dreigt te komen. Voor zover dit de opleiding in de praktijk betreft doet hij dit in goed overleg met de praktijkopleider. 4. Hoe te handelen bij fouten, calamiteiten en obstructies in het leerproces Alle betrokkenen melden zo snel mogelijk fouten ten opzichte van patiënten aan de leidinggevende: de opleideling aan de werkbegeleider, de werkbegeleider aan diens hoofd, de werkbegeleider aan de praktijkopleider en de praktijkopleider aan de hoofdopleider. Conform de regelingen in de instelling is men er in het algemeen aan gehouden calamiteiten of near accidents te rapporteren. Obstructies in het leerproces of obstructies die men voorziet worden door de opleideling gemeld aan diens werkbegeleider en deze meldt het ook aan de praktijkopleider die naar bevind van zaken handelt en in elk geval de hoofdopleider informeert. Bij obstructies of problemen in het leerproces die de supervisor voorziet of constateert rapporteert deze - na overleg met de opleideling - aan de praktijkopleider.

7 7 5. Instructieregeling (Deze tekst is overgenomen uit Modelinstructie arts al dan niet in opleiding tot (medisch) specialist, werkzaam in ziekenhuizen (2006) van de Orde van Medisch Specialisten en uit de Notitie Bevoegdheden en verantwoordelijkheden (2005) van A. Hegger en is voor dit doel enigszins bewerkt.) De instructieregeling is bedoeld om de betrokkenen bij de opleiding in staat te stellen hun verantwoordelijkheden uit te oefenen. Ze betreft in ieder geval de psychotherapeut i.o. en de gezondheidszorgpsycholoog i.o. Men moet bedenken dat de klinisch psycholoog i.o. als gezondheidszorgpsycholoog, en de psychotherapeut i.o. die geregistreerd is als gzpsycholoog, verondersteld worden bekwaam te zijn tot het verrichten van handelingen op het gebied van de geneeskunst, namelijk het gebied van de gezondheidszorgpsycholoog en dat deze als zodanig een eigen verantwoordelijkheid heeft. 1. Algemene bepalingen 1. De praktijkopleider participeert in de selectiegesprekken met de sollicitanten voor de opleiding. 2. De opleideling die op grond van een leerarbeidsovereenkomst werkzaam bij de praktijkinstelling is, is verplicht de hem/haar opgedragen werkzaamheden in het kader van de opleiding naar beste vermogen te verrichten, met in achtneming van - geldend recht; - door of vanwege de Raad van Bestuur/directie vastgestelde regelingen; - vigerende protocollen/richtlijnen; - de eventueel bij de opdracht gegeven aanwijzingen. 3. De opleideling ontvangt bij zijn indiensttreding - een taak-functieomschrijving over zijn taken en verantwoordelijkheden; - (een verwijzing naar) de vastgestelde werkwijzen, protocollen en richtlijnen; - (een verwijzing naar) de bij de praktijkinstelling geldende regelingen die relevant zijn voor zijn functioneren en waaraan hij wordt geacht zich te conformeren; - een overzicht van de voor de opleideling verplichte gezamenlijke besprekingen met behandelaars en/ of andere medewerkers die bij de zorgverlening betrokken zijn. 4. De praktijkopleider stelt na overleg met de opleideling direct na indiensttreding een werkplan op dat de inhoudelijke taken en routing in de instelling vervat en dat dient als leidraad voor het praktijkonderdeel van de opleiding. 5. De verrichtingen van de opleideling vallen onder verantwoordelijkheid van de praktijkopleider die deze verantwoordelijkheid gedelegeerd kan hebben aan een werkbegeleider. De werkbegeleider is in dit laatste geval de opdrachtgever voor het doen van verrichtingen door de opleideling (dit betekent dat de werkbegeleider toestemming moet geven voor de toewijzing van alle patiënten aan de opleideling zowel waar het gaat om diagnostiek als wanneer het gaat om behandeling). 6. Bronnen Geertjens, L. en M. van Son Verantwoordelijkheden in de praktijkopleiding tot gezondheidszorgpsycholoog en klinisch psycholoog Ten behoeve van: Kamer Gezondheidszorgpsycholoog (ter besluitvorming) en Landelijk P- opleiders Overleg (ter advisering). Herzien 1e concept maart 2006 n.a.v. discussie in Kamer GZ-psycholoog (augustus 2006). Eurelings, L. (2006) Nota supervisie in de Gz-opleiding. Kamer GZ-psycholoog

8 8 Hegger, A.(2005) Notitie Bevoegdheden en verantwoordelijkheden GZ-opleideling en werkbegeleider. Eleos, Nieuwegein. Heinen, A., M. Verbraak, R. ten Doesschate (2005) Verantwoordelijkheden van opleidelingen tot gezondheidszorgpsycholoog en klinisch psycholoog en de relatie tot de praktijkopleider, werkbegeleider en de instelling. De Psycholoog, 40, Orde van Medisch specialisten Modelinstructie assistent-geneeskundigen augustus Utrecht. Snellen, W. en L. Geertjens (2005) Werkbegeleiding in de Opleiding tot Gezondheidszorgpsycholoog. Interne notitie, PDO-GGZ Utrecht.