Vastgoedbeleggingsresultaten van Nederlandse pensioenfondsen: internationale diversificatie stelt teleur
|
|
- Nora van der Wolf
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vastgoedbeleggingsresultaten van Nederlandse pensioenfondsen: internationale diversificatie stelt teleur Veel Nederlandse pensioenfondsen hebben in de afgelopen jaren hun vastgoedportefeuilles opnieuw ingericht en hebben daarbij hun portefeuille internationaal gediversifieerd. Andere Nederlandse pensioenfondsen overwegen regelmatig of internationale diversificatie een goede strategie is. Bij de pensioenfondsen die de stap naar een meer internationale portefeuille hebben gezet is de motivatie dat internationale diversificatie helpt bij het realiseren van een beter rendement-risicoprofiel. Een eenzijdige domestic approach wordt gezien als een te groot risico en is daarom niet acceptabel voor een pensioenfonds dat geacht wordt zijn beleggingsrisico zo goed mogelijk te spreiden. Veel Nederlandse vastgoedbeleggers hebben inmiddels ruime ervaring met het implementeren van een internationale vastgoedbeleggingsstrategie. Anderzijds zijn er nog steeds pensioenfondsen die een (overwegend) domestic approach kennen. Nu de markten een neerwaartse correctie hebben laten zien, is het een goede gelegenheid om na te gaan of de internationale diversificatie meerwaarde heeft opgeleverd. Hebben pensioenfondsen die internationaal gediversifieerd zijn het in de afgelopen jaren beter gedaan dan pensioenfondsen die met name een Nederlandse beleggingsstrategie hebben nagestreefd. Hebben ze een hoger rendement gehaald en/of hebben ze door internationale diversificatie hun risicoprofiel weten te verbeteren. Onderstaand zal op die vragen worden ingegaan op basis van een onderzoek naar de resultaten van de vastgoedbeleggingen over de periode onder de grootste 30 pensioenfondsen i. Basis van het onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd op basis van de jaarverslagen over van de in het onderzoek betrokken pensioenfondsen. Het vastgoedrendement is vastgesteld op basis van wat pensioenfondsen zelf opgeven in hun jaarverslag ii iii. Het risico is afgeleid aan de hand van de standaarddeviatie over deze rendementen. De periode geeft een interessant beeld van de consequenties van genomen strategisch investeringsbeslissingen iv. Het interessante van de periode is dat het zowel goede als slecht renderende jaren in vastgoed omvat. In de periode was sprake van een hausse in de vastgoedsector terwijl na het uitbreken van de subprime crisis in de VS de kentering voor de beursgenoteerde vastgoedfondsen in 2007 begon. Het niet beursgenoteerde vastgoed volgde een jaar later. Het beschouwen van de goede en slechte jaren geeft de mogelijkheid de vastgoedbeleggingsstrategieën van de pensioenfondsen te analyseren en te zien of dat leidt tot significante verschillen v. Rendementen over de periode Het gemiddeld rendement dat de 30 Nederlandse pensioenfondsen over periode wisten te halen bedroeg 7,3%. Het hoogste gemiddelde rendement dat een pensioenfonds in deze periode over zijn vastgoedbeleggingen wist te halen bedroeg 12, en het laagste -0,6%. Het gemiddelde rendement is beter dan de IPD Global Index (euro s) met 6,8% maar bleef achter bij de resultaten op 1
2 Risico Rendement Nederlands direct vastgoed en de IPD Global Index (Local Currencies). De Nederlandse ROZ/IPD scoorde over die periode een gemiddeld rendement van 9,. IPD Global Index (Local Currencies) scoorde in die periode 8,5% Het beste jaar voor vastgoedbeleggers was 2006 waar de 30 pensioenfondsen een gemiddeld rendement behaalden van 20,, het slechtste jaar was 2008 waarbij een gemiddeld rendement werd gehaald van -10,1%. Onderstaand wordt een grafiek getoond waarin het verloop van de rendementen van 30 pensioenfondsen over de periode worden weergegeven Jaar Rendement vastgoedbeleggingen van 30 pensioenfondsen over de periode Rendement-risicoprofiel over de periode De vraag is of pensioenfondsen die een hoger rendement hebben behaald ook grotere risico s hebben gelopen in de afgelopen vijf jaar. In onderstaande grafiek worden de rendementrisicoprofielen van de 30 pensioenfondsen over de periode weergegeven NL pensioenfondsen -1, 2, 5, 8, 11, Rendement-risico profiel vastgoedbeleggingen van 30 pensioenfondsen over de periode met trendlijn Uit bovenstaande grafiek blijkt geen positieve correlatie te bestaan tussen het genomen risico over de periode en het rendement. Kennelijk leidt de implementatie van een risicovollere 2
3 Risico Risico vastgoedbeleggingstrategie niet tot een hoger rendement (althans niet in de afgelopen vijf jaar). Uit de grafiek blijkt het eerder het tegendeel. De trendlijn geeft aan dat hoe hoger het risico dat is genomen hoe lager het rendement is geweest. Dit beeld wordt bevestigd door de 15 pensioenfondsen met het laagste risico (laag volatiele fondsen) en de 15 pensioenfondsen met het hoogste risico (hoog volatiele fondsen) van elkaar te scheiden en apart te analyseren. De 15 laag volatiele fondsen halen een hoger gemiddeld rendement (7,7%) dan de 15 hoog volatiele fondsen (6,9% rendement). Ook bij de laag volatiele fondsen is de correlatie tussen rendement en risico negatief. 4 laag volatiele fondsen 4 hoog volatiele fondsen -1, 2, 5, 8, 11, -1, 2, 5, 8, 11, Rendement-risico profiel van 15 laag en 15 hoog volatiele pensioenfondsen over de periode met trendlijn Indien wordt gekeken naar de karakteristieken van de hoog volatiele fondsen en de laag volatiele fondsen dan valt op dat de laag volatiele fondsen relatief veel in Nederlands onroerend goed beleggen en geen of een beperkte exposure naar het buitenland hebben. Hoog volatiele fondsen blijken veel indirecte buitenlandse vastgoedbeleggingen (zowel beursgenoteerd als niet beursgenoteerd) te hebben. Binnen de hoog volatiele fondsen hebben de pensioenfondsen met een relatief hoge allocatie naar beursgenoteerde vastgoedfondsen de hoogste volatiliteit. Dit laatste is geen verassing omdat het algemeen bekend is dat beursgenoteerde vastgoedfondsen een hogere volatiliteit kennen dan niet beursgenoteerde vastgoedfondsen. De conclusie van het bovenstaande is dat de uitvoering van de internationale diversificatie in de afgelopen vijf jaar niet heeft geleid tot een lager risicoprofiel van de vastgoedportefeuille van Nederlandse pensioenfondsen. Ook heeft de internationale diversificatie in de afgelopen vijf jaar niet geleid tot een hoger rendement. In tegendeel, internationale diversificatie heeft vergeleken met pensioenfondsen die overwegend in Nederlands vastgoed investeerden gemiddeld genomen tot een lager rendement geleid. Het nut van internationale diversificatie. Heeft internationale diversificatie van een vastgoedportefeuille dan wel nut? Die vraag is op basis van dit onderzoek niet te beantwoorden. Uit bovenstaande mag niet worden afgeleid dat internationale diversificatie niet werkt. Een aanwijzing dat internationale diversificatie wel zou kunnen werken is de vergelijking tussen de IPD Global Indices en de Nederlandse ROZ-IPD. 3
4 Rendement Risico ROZ IPD vs IPD Global 4 IPD indices - Jaar ROZ IPD index IPD Global Index (EUR) IPD Global (local currencies) IPD Global (EUR) IPD Global (LC) ROZ - IPD -1, 2, 5, 8, 11, Rendement en Risico van IPD indices over de periode Wat opvalt is dat het verschil tussen deze indices over de periode minder significant is dan het verschil wat we hebben gezien tussen pensioenfondsen met een internationale vastgoedbeleggingsstrategie en pensioenfondsen met een op Nederland gerichte vastgoedbeleggingsstrategie. De volatiliteit van de IPD Global Index (zowel Euro s als in Local Currencies) over de gemeten periode blijkt significant lager te zijn dan de volatiliteit van de overwegend internationaal beleggende pensioenfondsen en meer in lijn met de volatiliteit van de ROZ /IPD. Tevens is het gemiddeld rendement van de Global Index in Local Currencies (8,5%) beter dan dat van de pensioenfondsen die internationaal beleggen (6,7%) en vergelijkbaar met de ROZ / IPD (9,). Een meetperiode langer dan de huidige vijf jaar zou dan ook tot een andere conclusie kunnen leiden. Periode Rendement Risico ROZ IPD 9, 3,6% Pensioenfondsen die overwegend (>5) in Nederland beleggen 7,9% 5,9% IPD Global Index (EUR) 6,3% 9,7% IPD Global Index (local currencies) vi 8,5% 7,6% Pensioenfondsen die overwegend (>5) internationaal beleggen 6,7% 19,3% Effecten van (inter)nationaal beleggen over de periode Een verklaring voor de matige performance van de (overwegend) internationaal beleggende pensioenfondsen in vergelijking met de IPD Global Index is vermoedelijk een uitvoeringsprobleem. De IPD Global Index belegt in direct onroerend goed dat niet is gefinancierd met vreemd vermogen en geen last heeft van beurssentiment. Voorts houdt de IPD Global Index geen rekening met belastingdruk en (performance) fee s binnen fondsstructuren. De internationaal beleggende pensioenfondsen hebben hier wel mee te maken. Conclusies In dit onderzoek zijn 30 Nederlandse pensioenfondsen geanalyseerd met betrekking tot de resultaten op hun vastgoedbeleggingen over de periode Geconcludeerd kan worden dat overwegend internationaal beleggende pensioenfondsen een hoger risico hebben gekend dan overwegend in Nederland beleggende pensioenfondsen. Gelijktijdig heeft dat hogere risico geen beter rendement gebracht. In tegendeel de overwegend in Nederland beleggende pensioenfondsen hebben gemiddeld een hoger rendement gerealiseerd. Naast het feit dat het rendement-risico 4
5 profiel van de internationale vastgoedbeleggingen (IPD Global) in de gemeten periode ongunstiger is geweest dan de Nederlandse (ROZ-IPD) wordt de belangrijkste verklaring van het ongunstige risicoprofiel gevonden in de uitvoering van de vastgoedbeleggingsstrategie. Nederlandse pensioenfondsen die overwegend internationaal beleggen in vastgoed hebben bij de implementatie van de strategie een veel ongunstiger rendement-risicoprofiel gerealiseerd dan op basis van de index verwacht zou mogen worden. Uit bovenstaande mag niet de conclusie worden getrokken dat internationale diversificatie niet werkt. De resultaten die aan de hand van de IPD Global Index kunnen worden ontleend geven voldoende ruimte aan de veronderstelling dat internationaal beleggen op de langere termijn wel diversificatiepotentieel biedt vergeleken met een op Nederland gerichte beleggingsstrategie. Gemeten in lokale valuta zijn de verschillen met de Nederlandse ROZ IPD niet significant. Het verschil tussen de IPD Global Index en de door de pensioenfondsen gerealiseerde resultaten wordt derhalve in belangrijke mate veroorzaakt door problemen bij de uitvoering van de gekozen beleggingsstrategie. * * * * * * * * * * * 5
6 30 Onderzochte pensioenfondsen Pensioenfonds ABN AMRO ABP Akzo Nobel Architectenbureaus Bouw Detailhandel DSM Nederland (PDN) Grafische Bedrijven Hoogovens Horeca & Catering Huisartsen ING KLM fondsen Koopvaardij KPN Landbouw Medisch Specialisten Metaal en Techniek Metalektro PfWZ Philips PNO Media Rabobank Schilders-, Afwerkings- en Glaszetbedrijf Spoorwegpensioenfonds TNT Unilever Pensioenfonds Progress Vervoer (Beroepsvervoer over de Weg) Woningcorporaties Zorgverzekeraars Hoog volatiel Laag volatiel 6
7 Eindnoten i Zie bijlage 1. Niet meegnomen zijn Shell Pensioenfonds en IBM Nederland Pensioenfonds die geen vastgoedbeleggingen hebben. De KLM fondsen zijn gecombineerd omdat de rendementen elkaar nauwelijks ontliepen. ii Een beperkt aantal fondsen communiceert het rendement over vastgoed niet separaat. Voor zover een opgave ontbrak is een schatting gemaakt aan de hand van de gerapporteerde indirecte en directe resultaten in relatie tot het gemiddelde belegde vermogen. Daarnaast zijn er fondsen die het rendement over indirect vastgoed en direct vastgoed apart vermelden maar geen melding maken van een totaal rendement over hun vastgoedportefeuille. Van een beperkt aantal fondsen kon het jaarverslag over 2004 niet meer worden achterhaald en is een schatting gemaakt op basis de gegevens over 2004 uit het jaarverslag Voor een pensioenfonds is gebruik gemaakt van de GPR 250 in 2004 omdat het fonds alleen in beursgenoteerde aandelen wereldwijd heeft belegd. iii Uitgangspunt van dit onderzoek is het rendement dat pensioenfondsen via het jaarverslag aan hun stakeholders communiceren. Hoewel deze rendementen volgens verschillende methodologie kunnen zijn vastgesteld (de jaarverslagen geven hier geen inzicht in) wordt hier aangenomen dat de meetmethode onderling niet significant verschillen. Valuta effecten kunnen in beginsel wel een significante invloed hebben maar blijken dat (op de uitkomst van dit onderzoek) niet te hebben. Van de 17 pensioenfondsen die in 2008 meer dan 25% hebben belegd in het buitenland zijn er 6 die hun valutarisico binnen de vastgoedportefeuille niet hebben afgedekt (wel (soms gedeeltelijk) op de totale beleggingsportefeuille). Daarnaast was van één pensioenfonds niet vast te stellen of het valuta risico was afgedekt binnen of buiten de vastgoedportefeuille. Deze 7 fondsen behaalden een hoger gemiddeld rendement en een lager risico dan de 10 fondsen die het valutarisico binnen hun vastgoedportefeuille wel hadden afgedekt. Kortom hadden deze 7 fondsen hun valutarisico wel afgedekt dan was het rendement-risico profiel ongunstiger geweest hetgeen de conclusie in dit artikel verstrekt. iv Het nadeel van langere periodes is dat het genomen risico s uitvlakt waardoor het beeld daarop vervaagd en daarmee geen recht doet aan de risico s die tijdens de strategische beleidsvorming (die doorgaans gemiddeld elke drie jaar wordt herzien) impliciet worden genomen. v Het beschouwen van de periode via een simulatie (op basis van de persberichten van enkele grote pensioenfondsen en de Q4 resultaten van ROZ IPD over in 2009 gerealiseerde vastgoedrendementen) leidt naar verwachting niet tot significant andere uitkomst ten aanzien van het risico. Wel ten aanzien van het gemiddeld rendement omdat 2004 voor veel fondsen een uitzonderlijk goed jaar was vi Het verschil tussen beide IPD Global Indices bevestigd het beeld in voetnoot 3 dat pensioenfondsen die hun valutarisico niet hebben afgedekt (binnen de vastgoedportefeuille) een beter rendement-risico profiel hebben dan fondsen die dat wel hebben gedaan. Hieruit mag evenwel niet de conclusie worden getrokken (of aanbeveling uit afgeleid) om voortaan het valutarisico dan maar niet mee af te dekken. 7
Zie noten onderaan het artikel. Bron: Vastgoedmarkt Research
Tabel 1: Netto geïnvesteerd vermogen publieke Nederlandse beleggers 1) Institutionele beleggers mln (2014) mln (2013) Portefeuilles >250 mln 115.800 96.600 Portefeuilles
Nadere informatieVastgoed in ALM context
Vastgoed in ALM context april 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Nieuw uitgevoerde ALM analyses... 4 2.1 Huidige economische basisset... 4 2.2 Direct OG in goed gespreide portefeuille... 5 2.3 Beursgenoteerd
Nadere informatieVastgoed in de portefeuilles van Nederlandse institutionele beleggers
Vastgoed in de portefeuilles van Nederlandse institutionele beleggers ASRE Talent Seminar Marco Mosselman Juni 2014 Institutioneel vastgoed (31-12-2011) Totaal belegd vermogen Waarvan vastgoed Pensioenfondsen
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%
Nadere informatieFalen is de echte shortfall van pensioenfondsen. Amsterdam, 24 september 2010
Pensioen- en Vermogensbeheer Ageing giants of Sinking giants Falen is de echte shortfall van pensioenfondsen Amsterdam, 24 september 2010 Jelles van As First Pensions 1 Inhoud 1. Activiteiten van pensioenfondsen
Nadere informatieSamenstelling en rendement van Nederlandse institutionele vastgoedportefeuilles
oktober 2013 Drs. Marco Mosselman Samenstelling en van Nederlandse institutionele vastgoedportefeuilles Samenvatting Dit IVBN-paper gaat in op de samenstelling en het van de vastgoedportefeuilles van Nederlandse
Nadere informatieTotale beleggingen professionele beleggers in 2012 Professionele beleggers investeren weer meer in indirect vastgoed
www.vastgoedmarkt.nl oktober 213 Vastgoedmarkt 45 beleggingen achtergrond Beleggingen / onderzoek / cbs Totale beleggingen professionele beleggers in 212 Professionele beleggers investeren weer meer in
Nadere informatieRisico pariteit -1- 1 Aandelen Wereldwijd Ontwikkelde Markten - MSCI World Index MSCI Daily Net TR World Euro, Aandelen Wereldwijd
Risico pariteit Risico pariteit is een techniek die wordt ingezet om de risico s in een beleggingsportefeuille te reduceren. Sinds 2008 heeft risico pariteit om drie redenen veel aandacht gekregen: 1.
Nadere informatieDe internationale vastgoedmarkt
De internationale vastgoedmarkt Auteur(s): Eichholtz, P.M.A. (auteur) Graaf, N. de (auteur) De auteurs zijn werkzaam bij Global Property Research te Maastricht. Eichholtz is daarnaast verbonden aan de
Nadere informatieSamenstelling en rendement van Nederlandse institutionele vastgoedportefeuilles
oktober 2013 Drs. Marco Mosselman Samenstelling en van Nederlandse institutionele vastgoedportefeuilles Samenvatting Dit IVBN-paper gaat in op de samenstelling en het van de vastgoedportefeuilles van Nederlandse
Nadere informatieStichting Pensioenfonds Huntsman Rozenburg Beleggingsplan 2011
Stichting Pensioenfonds Huntsman Rozenburg Beleggingsplan 2011 April 2011 ING Investment Management / ICS Inleiding Jaarlijks stelt het Bestuur van de Stichting Pensioenfonds Huntsman Rozenburg (Huntsman)
Nadere informatieTotale beleggingen professionele beleggers in 2011 Professionele beleggers investeren meer in indirect vastgoed
www.vastgoedmarkt.nl oktober 212 Vastgoedmarkt 59 BELEGGINGEN / ONDERZOEK / CBS Totale beleggingen professionele beleggers in 211 Professionele beleggers investeren meer in in vastgoed De beleggingen in
Nadere informatiePatriottisch beleggen: investeren in de B.V. Nederland?
Patriottisch beleggen: investeren in de B.V. Nederland? 1. In het politieke debat in Nederland (en overigens ook in andere Europese landen) is beleggen in eigen land een hot topic. Dat is ongetwijfeld
Nadere informatieDe toekomstbestendigheid van de vastgoedallocatie in de portefeuille IVBN / VBA / IPD vastgoedcongres, 1 oktober 2013, Nyenrode
De toekomstbestendigheid van de vastgoedallocatie in de portefeuille IVBN / VBA / IPD vastgoedcongres, 1 oktober 2013, Nyenrode Drs. ing. Norbert Bol Drs. Tjeerd Tromp Agenda 2 Introductie onderzoek Norbert
Nadere informatiePensioen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen. Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen
Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen 14 De lijsten van pensioenfondsen met de hoogste en de laagste vermogensbeheerkosten die onder andere door Pensioen Pro en De Nederlandsche Bank (hierna:
Nadere informatieAdviseur of aap, wie wint?
Adviseur of aap, wie wint? Dan gaat het over beleggen en wordt er gelukkig eens niet aan je gevraagd wat je nu van de bitcoin of andere cryptocurrencies vindt, komt deze opmerking. Al jaren verslaat een
Nadere informatieVastgoed en vastgoedfinancieringen
Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke combinatie van pensioenexpertise en vastgoedexpertise
Nadere informatieVastgoed en vastgoedfinancieringen
Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen Syntrus Achmea Real Estate & Finance is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke
Nadere informatieBeleggen in vastgoed
Beleggen in vastgoed Een Risico/Rendementvergelijking tussen Private en Beursgenoteerde vastgoedfondsen Siebren Burghgraef 5610893 Bachelorscriptie Begeleider: G.Vos Universiteit van Amsterdam (UvA) Faculteit
Nadere informatieDe Dynamische Strategie Portefeuille DSP
De Dynamische Strategie Portefeuille DSP Onderdeel van het beleggingsbeleid van Pensioenfonds UWV 1 Inhoudsopgave Waarom beleggen? 4 Beleggen is niet zonder risico s 4 Strategische beleggingsportefeuille
Nadere informatieSTICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN
STICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN 22 september 2016 Beleggingsbeginselen De beleggingsbeginselen van het pensioenfonds zijn de uitgangspunten ten aanzien van beleid en uitvoering,
Nadere informatieSTICHTING PENSIOENFONDS CARIBISCH NEDERLAND. Performancevergelijking PCN - ABP februari 2017
STICHTING PENSIOENFONDS CARIBISCH NEDERLAND Performancevergelijking PCN - ABP 2011-2015 24 februari 2017 Inhoud Uitgangspunten Risicohouding Vergelijking strategisch beleggingsbeleid Performancevergelijking
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december Samenvatting: stijgende aandelen
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2013-1 oktober 2013 t/m 31 december 2013 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 120,6% naar 123,0% Reële
Nadere informatieKWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/5 DERDE KWARTAAL 2016
KWARTAALVERSLAG DERDE KWARTAAL 2016 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 30 september 2016 bedroeg 107,9% Het rendement van 1 juli tot en met 30 september 2016 bedroeg 2,3% Het rendement van 1 januari
Nadere informatieRendement en risico van Nederlands vastgoed in internationaal perspectief
SEPTEMBER 2009 Rendement en risico van Nederlands vastgoed in internationaal perspectief Samenvatting Dit IVBN-paper gaat in op het rendement en het risico van Nederlands vastgoed ten opzichte van vastgoed
Nadere informatieOnze modelportefeuilles Superieure rendements-risico karakteristieken
Onze modelportefeuilles Superieure rendements-risico karakteristieken Inleiding De Vries Investment Services is pionier in Nederlands m.b.t. het aanbieden van de beste beleggingsoplossingen. Enkele belangrijke
Nadere informatieAandeelhoudersvergadering Shell en Ajax populair bij beleggers
13 april 2018 Aandeelhoudersvergadering Shell en Ajax populair bij beleggers BELEGGERS POSITIEF OVER STREAMEN JAARVERGADERING De duizenden particuliere beleggers die jaarlijks de aandeelhoudersvergaderingen
Nadere informatieTRANSPARANTIEVERSLAG 2013
TRANSPARANTIEVERSLAG 2013 Conform artikel 42 van de Wet betreffende de Aanvullende Pensioenen (WAP) vindt U hierna het jaarlijks verslag dat informatie verstrekt over het door Pensio TL uitgevoerde beheer
Nadere informatieKwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM
Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind maart 2017 is 112,6% en is gestegen ten opzichte
Nadere informatieBeleggen met LG Partners
Beleggen met LG Partners Voordat u met ons gaat beleggen wilt u weten waar u aan toe bent. Bij LG Partners begrijpen we dat. Daarom zetten wij in deze brochure op een rijtje hoe wij tegen beleggen aankijken.
Nadere informatieDISCRETIONAIR BEHEER ONZE BEHEERSMANDATEN MET BELEGGINGSFONDSEN
DISCRETIONAIR BEHEER ONZE BEHEERSMANDATEN MET BELEGGINGSFONDSEN ONZE BEHEERSMANDATEN MET BELEGGINGSFONDSEN Banque de Luxembourg biedt u haar expertise aan op het gebied van vermogensbeheer. Door ons een
Nadere informatieOntwikkelingen in vastgoedbeleggingen van institutionele beleggers
Publicatiedatum CBS-website Centraal Bureau voor de Statistiek 3 februari 26 Ontwikkelingen in vastgoedbeleggingen van institutionele beleggers drs. J.L. Gebraad Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen,
Nadere informatieFinanciële positie ABP versterkt in tweede helft 2009
Persbericht Financiële positie ABP versterkt in tweede helft 2009 Hoofdpunten: Rendement in 2009 20,2% Dekkingsgraad stijgt in tweede halfjaar Gestegen levensverwachting heeft drukkend effect op dekkingsgraad
Nadere informatieDit is een emissiebrochure (2006). Voor de meest recente markt- en/of productinformatie zie het kwartaalverslag.
ROBECO DUTCH OFFICES INDEX BOND JUN 06/16 Dit is een emissiebrochure (2006). Voor de meest recente markt- en/of productinformatie zie het kwartaalverslag. ROBECO DUTCH OFFICES INDEX BOND JUN 06/16 GOED
Nadere informatieBeleggen met LG Partners
Beleggen met LG Partners Voordat u met ons gaat beleggen wilt u weten waar u aan toe bent. Bij LG Partners begrijpen we dat. Daarom zetten wij in deze brochure op een rijtje hoe wij tegen beleggen aankijken.
Nadere informatieHuishoudens bouwen hun effectenportefeuille af
Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af Inleiding Door de opkomst van moderne informatie- en communicatietechnologieën is het voor huishoudens eenvoudiger en goedkoper geworden om de vrije besparingen,
Nadere informatieUpdate vanuit het Algemeen Bestuur Philips Pensioenfonds
Update vanuit het Algemeen Bestuur Philips Pensioenfonds ALV FPVG 19 april 2017 René ter Huurne, Coen Reuvers Ph i l i ps Pensi oenf onds Inhoud Facts & figures Communicatie Strategische uitdagingen 2017+
Nadere informatieStichting Pensioenfonds Ballast Nedam
Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Arthur van der Wal Nieuwegein, 28 september 2006 Agenda < Huidig Mandaat bij ING IM < Performance, Beleid en Vooruitzichten < Financieel Toetsingskader
Nadere informatieVerklaring van Beleggingsbeginselen. Joachim Aelvoet CBFA
Verklaring van Beleggingsbeginselen Joachim Aelvoet CBFA 17 maart 2011 Onderzoek 29 IBP's +/- 4,5 miljard euro vermogen +/- 100.000 aangeslotenen methode: eerste analyse individueel gesprek conclusies
Nadere informatieUitvoeringskosten Pensioenfonds UWV
Uitvoeringskosten Pensioenfonds UWV Pensioenuitvoeringskosten De totale pensioenuitvoeringskosten bedragen in 2015 5,01 miljoen euro (2014: 4,70 miljoen euro). Hiertoe worden onder meer gerekend de kosten
Nadere informatieTekst Nationaal regime MiFID. Bijlage. Toetstermen als bedoeld in artikel 36a, lid 2. toetsterm 1
ijlage Toetstermen als bedoeld in artikel 36a, lid 2 Nummer Termen T* toetsterm 1 Eindterm 5a: De personen zijn in staat met betrekking tot financiële instrumenten uit te leggen aan de consument waarom
Nadere informatieVastgoed. Sectorcommentaar. ING Investment Office. Publicatiedatum: 5 juni. Door Jan Kleipool, analist van het ING Investment Office
ING Investment Office Publicatiedatum: 5 juni Sectorcommentaar Vastgoed Door Jan Kleipool, analist van het ING Investment Office De vooruitzichten voor beursgenoteerd vastgoed zijn volgens ons voor zowel
Nadere informatieHet beleggingsbeleid van Berben s Effectenkantoor
Het beleggingsbeleid van Berben s Effectenkantoor Waarschijnlijk baseert u uw keuze voor een vermogensbeheerder op diverse gronden. Mogelijk heeft u binnen uw netwerk al goede berichten over ons vernomen.
Nadere informatieAnalyse financiële positie
Analyse financiële positie Notitie voor deelnemers en gepensioneerden oktober 2012 2 Samenvatting Aanleiding SPOA krijgt regelmatig vragen van deelnemers over de financiële situatie bij het pensioenfonds.
Nadere informatieRapport Triple A - Risk Finance B.V. terzake Vergelijking pensioenproduct met de markt voor
Rapport Triple A - Risk Finance B.V. terzake Vergelijking pensioenproduct met de markt voor Zwitserleven N.V. Inhoudsopgave 1. Management samenvatting...1 2. Zwitserleven DC Product...2 3. Beschrijving
Nadere informatieKWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/5 EERSTE KWARTAAL 2016
KWARTAALVERSLAG EERSTE KWARTAAL 2016 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 31 maart 2016 bedroeg 109,6% Het rendement van 1 januari tot en met 31 maart 2016 bedroeg 5, Het pensioenvermogen per 31
Nadere informatieBrochure. Beleggingsbeleid
Brochure Beleggingsbeleid van SPF Beleggingsbeleid van SPF Waarom belegt SPF? Werkgever en werknemers betalen iedere maand pensioenbijdrage. Met dat geld wordt later het pensioen van de werknemer betaald.
Nadere informatieKWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/6 DERDE KWARTAAL 2017
KWARTAALVERSLAG DERDE KWARTAAL 2017 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 30 september 2017 bedroeg 114,8% Het rendement van 1 juli tot en met 30 september 2017 bedroeg 1,4% Het rendement van 1 januari
Nadere informatieBeursgenoteerde versus niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen Verschillende smaken of alleen een andere verpakking?
In de afgelopen twee decennia is de markt voor beleggingen in vastgoedfondsen wezenlijk veranderd. Het aantal Nederlandse pensioenfondsen, dat anno 2015 nog zelf in gebouwen investeert, is op één hand
Nadere informatie2. Spreiding verbetert effectief de verhouding tussen rendement en risico.
Beleggingsbeginselen Spoorwegpensioenfonds 1. Rendement wordt behaald door het nemen van risico. Om de ambitie van SPF waar te maken is rendement op het belegd vermogen nodig. Sparen levert onvoldoende
Nadere informatieKWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/5 TWEEDE KWARTAAL 2016
KWARTAALVERSLAG TWEEDE KWARTAAL 2016 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 30 juni 2016 bedroeg 108,2% Het rendement van 1 april tot en met 30 juni 2016 bedroeg 5,1% Het pensioenvermogen per 30 juni
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting:
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 105,7% naar 110,5%; De beleidsdekkingsgraad
Nadere informatieVBA RISICO- STANDAARDEN BELEGGINGEN 2017
VBA RISICO- STANDAARDEN BELEGGINGEN 2017 Het rapport VBA Risicostandaarden Beleggingen 2017 bevat de aanbevelingen van VBA beleggingsprofessionals (VBA) met betrekking tot de te hanteren risicoparameters,
Nadere informatieKwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal juli 2014 t/m 30 september 2014
Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2014-1 juli 2014 t/m 30 september 2014 Nominale dekkingsgraad is gedaald van 123,1% naar 117,0% Beleggingsrendement is 1,8%, Obligaties stegen
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014. Samenvatting: dalende rente
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014 Samenvatting: dalende rente Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,6% naar 123,7% Reële dekkingsgraad
Nadere informatieVerklaring inzake beleggingsbeginselen 2015-2017
Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Zuivel en aanverwante industrie (BPZ) Verklaring inzake beleggingsbeginselen 2015-2017 Inleiding Deze verklaring inzake de beleggingsbeginselen geeft de uitgangspunten
Nadere informatieHet valutarisico is volledig afgedekt naar de euro. Het model maakt gebruik van futures, wat kan leiden tot leverage.
Essentiële Beleggersinformatie Dit document verschaft u essentiële beleggersinformatie aangaande dit fonds. Het is geen marketingmateriaal. De verstrekte informatie is bij wet voorgeschreven en is bedoeld
Nadere informatieMEMO. 1. Inleiding. 2. Pensioenuitvoeringskosten
MEMO Aan: Stichting Pensioenfonds Openbare Apothekers Van: Lonneke Thissen Datum: 15 februari 2015 Betreft: Benchmark kosten en rendement Kenmerk: 1. Inleiding Op verzoek van het bestuur van Stichting
Nadere informatieWoningen in de pensioenportefeuille
Woningen in de pensioenportefeuille Auteur(s): Eichholtz, P.M.A. (auteur) Hilverink, H. (auteur) Theebe, M.A.J. (auteur) Respectievelijk verbonden aan de Universiteit Maastricht en de Universiteit van
Nadere informatieInvestment beliefs Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK
Investment beliefs 2017 Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK Mei 2017 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Investment beliefs 2014...4 3. Investment beliefs 2017...6 2 1. Inleiding Tijdens de strategiedag
Nadere informatieVerklaring inzake de beleggingsbeginselen
Verklaring inzake de beleggingsbeginselen 1. Inleiding Ongeveer 2.000 personen hebben pensioenaanspraken opgebouwd bij Stichting Pensioenfonds Avery Dennison (in deze verklaring voortaan verder pensioenfonds
Nadere informatieToelichting beleggingsbeleid Triodos Bank Private Banking
Toelichting beleggingsbeleid Triodos Bank Private Banking Heeft u vragen? Neemt u dan telefonisch contact op met Triodos Bank Private Banking via 030 693 65 05. Of stuur een e-mail naar private.banking@triodos.nl.
Nadere informatieALGEMEEN RAPPORT Publieksprijs Beste Vastgoedfonds Aanbieder 2011
ALGEMEEN RAPPORT Publieksprijs Beste Vastgoedfonds Aanbieder 2011 Markt, trends en ontwikkelingen Amsterdam, april 2012 Ir. L. van Graafeiland Dr. P. van Gelderen Baken Adviesgroep BV info@bakenadviesgroep.nl
Nadere informatie19 maart 2016. Onderzoek: Korten pensioenen?
19 maart 2016 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de peilingen
Nadere informatieOnze modelportefeuilles Superieure rendements-risico karakteristieken
Onze modelportefeuilles Superieure rendements-risico karakteristieken Inleiding De Vries Investment Services is pionier in Nederlands m.b.t. het aanbieden van de beste beleggingsoplossingen. Enkele belangrijke
Nadere informatieKONINKLIJKE AANDELEN POPULAIR BIJ BELEGGERS
Vrijdag 27 april 2018 09.00 uur KONINKLIJKE AANDELEN POPULAIR BIJ BELEGGERS MAAR VORSTELIJK RENDEMENT BLEEF UIT IN 2018 Ondanks alle speculaties investeert Koning Willem-Alexander zelf niet 1 in aandelen
Nadere informatieVerklaring inzake de beleggingsbeginselen
Verklaring inzake de beleggingsbeginselen 1. Inleiding Bijna 2.000 personen hebben pensioenaanspraken opgebouwd bij Stichting Pensioenfonds Avery Dennison (in deze verklaring voortaan verder pensioenfonds
Nadere informatie2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG
2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2013 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatieStichting Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM
Stichting Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM Verklaring inzake beleggingsbeginselen nettopensioenregeling Amstelveen, juni 2019 N méåëáçéåñçåçësäáéöéåçméêëçåééähij msl^_qklomnvlàìåálîéêëáénukm Inhoud
Nadere informatieKWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/5 DERDE KWARTAAL 2015
KWARTAALVERSLAG DERDE KWARTAAL 2015 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 30 september 2015 bedroeg 112,6% Het rendement van 1 juli tot en met 30 september 2015 bedroeg -1,6% Het pensioenvermogen
Nadere informatiePersbericht ABP, tweede halfjaar 2007
Persbericht ABP, tweede halfjaar Het beleggingsresultaat over het 2 e halfjaar bedroeg 0,7%, waarmee het totale rendement over uitkomt op 3,8%. Het belegd vermogen groeide met bijna 8 miljard. De financiële
Nadere informatie11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen
11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen
Nadere informatieNog geen terugkeer van huishoudens op de beurs
Nog geen terugkeer van huishoudens op de beurs Inleiding De Nederlandse huishoudens zijn de afgelopen decennia steeds meer gaan beleggen in effecten. Door de opkomst van moderne informatie- en communicatietechnologieën
Nadere informatieKwartaalbericht. 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015. Samenvatting cijfers per 31 december 2014
Kwartaalbericht 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015 Samenvatting cijfers per 31 december 2014 Dekkingsgraad: 111,5% Beleidsdekkingsgraad: 112,6% Belegd vermogen: 19,6 miljard Rendement 2014: 27,6%
Nadere informatieInformatie over beleggingsbeleid particulier vermogensbeheer. 1) Op welke beleggingsovertuigingen baseert Index People haar dienstverlening?
Informatie over beleggingsbeleid particulier vermogensbeheer 1) Op welke beleggingsovertuigingen baseert Index People haar dienstverlening? Welke principes vormen de basis voor het beleggingsbeleid en
Nadere informatiePODIUM 8. ProBeleggen Symposium VOC Fonds Rob Stuiver
PODIUM 8 ProBeleggen Symposium 2018 VOC Fonds Rob Stuiver Ondernemend beleggen: VOC Fonds Rob Stuiver Amsterdam, 8 juni 2018 Uw spreker van vanmiddag Rob Stuiver Fund Manager VOC Fonds Blogger VOCbeleggen.nl
Nadere informatieKlant. De Beleggingsvrijheidanalyse is een analyse van de invloed van de verschillende beleggingsprofielen
Klant De Beleggingsvrijheidanalyse is een analyse van de invloed van de verschillende beleggingsprofielen die deelnemers aan de collectieve pensioenregeling hebben op het pensioen en de risico s daarvan.
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,0% naar 123,6% Reële dekkingsgraad
Nadere informatieONS BELEGGINGSBELEID PAST ONZE BELEGGINGSFILOSOFIE BIJ U?
ONS BELEGGINGSBELEID PAST ONZE BELEGGINGSFILOSOFIE BIJ U? Waarschijnlijk baseert u uw keuze voor een vermogensbeheerder op diverse gronden. Mogelijk heeft u binnen uw netwerk al goede berichten over ons
Nadere informatiePersbericht ABP, eerste halfjaar 2008
Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend
Nadere informatie11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen
11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen
Nadere informatieKWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/5 EERSTE KWARTAAL 2019
KWARTAALVERSLAG EERSTE KWARTAAL 2019 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 31 maart 2019 bedroeg 118,7%. Het rendement van 1 januari tot en met 31 maart 2019 bedroeg 7,1%. Het pensioenvermogen per
Nadere informatieJAARBERICHT Resultaten 2008 April 2009
JAARBERICHT Resultaten 2008 April 2009 Pensioenwereld in zwaar weer Rendement Progress -26,5% IN DIT JAARBERICHT Beleggingsmarkten storten in Onroerend goed blijft overeind pagina 2 Vermogen daalt, verplichtingen
Nadere informatieBij deze opgave horen de informatiebronnen 1 tot en met 6. In deze opgave blijven de belastingen buiten beschouwing.
Opgave 2 Bij deze opgave horen de informatiebronnen 1 tot en met 6. In deze opgave blijven de belastingen buiten beschouwing. VastNed Retail nv is een Nederlands vastgoedbeleggingsfonds dat met gelden
Nadere informatieBijlage 1: Berekening van de risicowijzer
Bijlage 1: Berekening van de risicowijzer De risicomaatstaf die voor de berekening van de risicowijzer wordt gebruikt is de standaarddeviatie van de rendementen. Deze risicomaat kent beperkingen, maar
Nadere informatieAddendum. Prospectus van 1 mei 2018 RZL Beleggingsfondsen N.V.
Addendum Prospectus van 1 mei 2018 RZL Beleggingsfondsen N.V. 1 augustus 2018 Inhoudsopgave 1 Wijziging Hoofdstuk 11, Supplementen, paragraaf 11.2.1 Beleggingsbeleid RZL Azië Aandelenfonds' 2 Wijziging
Nadere informatieKwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Vierde kwartaal oktober 2013 t/m 31 december 2013
Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Vierde kwartaal 2013-1 oktober 2013 t/m 31 december 2013 Nominale dekkingsgraad is gestegen van 120,3% naar 122,1% Beleggingsrendement is 1,6%, aandelen stegen
Nadere informatieVerklaring inzake de beleggingsbeginselen
Verklaring inzake de beleggingsbeginselen van Stichting Bedrijfspensioenfonds AVH 1. Introductie 1.1 Inleiding Deze verklaring inzake de beleggingsbeginselen geeft beknopt de uitgangspunten weer van het
Nadere informatieLco-wg Systeem Beleggen december 2017
Lco-wg-1-201701 Systeem Beleggen december 2017 Lco-wg-1-201701 Systeem Beleggen algemeen: Systeem Beleggen is een volautomatisch systeem van beleggen. Binnen Systeem Beleggen wordt automatisch de mate
Nadere informatieWanneer kan ik het beste instappen?
Wanneer kan ik het beste instappen? Wanneer kan ik het beste instappen? Deze vraag horen wij vaak als het gaat om beleggen. Want je wilt, als het kan, het meeste rendement halen en niet direct na het starten
Nadere informatieKWARTAALVERSLAG. Philips Pensioenfonds. 1. In het kort. 2. Financiële positie Philips Pensioenfonds 1/6 VIERDE KWARTAAL 2016
KWARTAALVERSLAG VIERDE KWARTAAL 2016 1. In het kort De beleidsdekkingsgraad per 31 december 2016 bedroeg 108,0% Het rendement van 1 oktober tot en met 31 december 2016 bedroeg -2,8% Het rendement van 1
Nadere informatieStichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering
Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Arthur van der Wal Matthijs Claessens 30 september 2010 www.ingim.com Agenda Huidig mandaat bij ING IM Performance, beleid en vooruitzichten
Nadere informatieConsumentenbrief beleggingen van. Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer
Consumentenbrief beleggingen van Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer Introductie Een groot aantal brancheorganisaties waaronder DSI, DUFAS, NVB, VBA en VV&A hebben het initiatief genomen om Consumentenbrief
Nadere informatieVerder gaan is elke stap zorgvuldig zetten.
Integrale aanpak Verder gaan is elke stap zorgvuldig zetten. Integrale aanpak Risicobeheersing staat aan de basis van elk beleggingsbeleid. Omdat het renterisico het belangrijkste risico voor pensioenfondsen
Nadere informatieResidential Agency Property & Facility Management Quares Real Estate Investment Management. Finance Avenue 23/10/2010
New Deal in Vastgoedbeleggingen Quares Finance Avenue 23/10/2010 Quares Group Residential Agency Quares Group Quality in Real Estate Services Opgericht in 2006, uit 2 reeds bestaande bedrijven 3 divisies
Nadere informatieZ-score 2010 en P-toets
Z-score 2010 en P-toets 2006-2010 FONDS z-score 2009¹ P-toets 2005-z-score 2009 2010, cijfers (inclusief DNB 1,28)¹ P-toets 2006-2010, cijfers DNB P-toets 2006-2010 (inclusief 1,28) ABP, Pensioenfonds
Nadere informatie