Indianen en Casino s In de VS: Kansen en Bedreigingen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Indianen en Casino s In de VS: Kansen en Bedreigingen"

Transcriptie

1 Indianen en Casino s In de VS: Kansen en Bedreigingen Guiselaine Capella Begeleider: O.Verkoren Universiteit Utrecht, april 2005

2 Indianen en Casino s in de VS: Kansen en Bedreigingen Guiselaine Capella Begeleider: O.Verkoren Universiteit Utrecht, April 2005

3 Voorwoord Dit rapport is tot stand gekomen naar aanleiding van het vak literatuurstudie. Bij dit vak is het de bedoeling om een literatuurstudie te doen over een sociaal geografisch onderwerp. Naar aanleiding hiervan ben ik aan de slag gegaan met een literatuurstudie naar de kansen en bedreigingen van casino s op de Nations in de VS. Het proces liep geheel niet zoals ik had verwacht door onvoorziene persoonlijke gebeurtenissen, die grote invloed hadden op mijn planning. Des ondanks is het gelukt, zie hier. Guiselaine Capella Utrecht, april 2005

4 Inhoudsopgave Samenvatting... 5 Inleiding Native American Historie Kolonisatie De bevolkingsgroep De Nations Recht op Casino s Gokken door de jaren heen Gokken & Amerika Ontstaan van Indian gaming IGRA Nations & Casino s Economische gevolgen van indian gaming NIGA Effecten van Indian gaming op Nations & omgeving Kansen & Bedreigingen Kansen Bedreigingen Conclusie Bronnenlijst Bijlage Bijlage 1 Een aantal van de officieel erkende stammen Bijlage 2 Indian casino s... 31

5 Samenvatting De Native Americans mogen sinds 1988 door de IGRA wet gokoperaties op hun Nations starten. Door het recente openen van veel indian gaming operaties, is in de VS de discussie los gebarsten of dit wel een goed idee is om de economie op de Nations te stimuleren. Vooral omdat veel niet-indianen aan het proberen zijn ook een slaatje te slaan uit deze wet. De probleemstelling, hierbij is: Wat zijn de kansen en knelpunten waarmee erkende Native Americans in de Verenigde Staten te maken krijgen bij het oprichten en beheren van casino s in de Nations? Dit onderzoek wordt gestart met de geschiedenis van de Native Americans. Er zijn verschillende theorieën over het ontstaan van de Native Americans. De traditionele theorie spreekt over een oversteek van Siberië via Alaska naar Amerika. Een hedendaagse theorie houdt het op een oversteek van pacifici met boten. En de Indianen zelf hebben legendes dat ze in Amerika zelf zijn ontstaan. Eén ding staat vast de Europeanen hebben Amerika niet ontdekt, want er woonden toen al miljoenen mensen op het continent. De Nations waarin een deel van de Native Americans in wonen is ontstaan uit verdragen tussen de regering van de VS en de indianenstammen. Het eerste verdrag stamt uit 1778 met Delaware. In deze verdragen is het zelfbestuur van de Nations vastgelegd. Gokken in Amerika is jarenlang verboden geweest, behalve in de staten Nevada en New Jersey. Amerika en gokken hebben door de jaren heen een haat liefde verhouding gehad. Het was dan eens legaal en dan weer eens illegaal. Indian gaming ontstond door uitspraken van de Suprème Court in de zaken California v. Carbazon Band of Mission indians en Seminole Tribe of Florida v. Butterworth. Beide zaken werden gewonnen door de Nations en de federale regering vond de tijd worden voor een nationale wet. In 1988 werd de Indian Gaming Regulatory Act (IGRA) aangenomen. De IGRA wetgeving onderscheidt 3 Classes van gokken op basis van wat voor soort gokken, mag en welke regeringen er betrokken zijn bij de wetgeving erover. Indian gaming heeft economisch gezien vooral een positieve invloed op de Nations, waar de casino s winst maken, want niet alle gokoperaties zijn winstgevend. Met het geld zijn veel Nations instaat meer te bereiken voor hun inwoners, dan met het geld dat de federale regering beschikbaar stelt. De Nations zijn er nog lang niet, maar de casino s zijn een goed begin voor hen. Daarnaast blijken de casino s ook een positieve invloed op de omgeving van de Nations te hebben. Helaas is het zo dat niet alle Nations een goedlopend casino hebben of kunnen profiteren van de winsten. Indian gaming brengt zowel kansen en bedreigingen met zich mee. De kansen zijn vooral economisch voor de Nations en de Native Americans, maar ook de omgeving van de Nations kan profiteren van de indian gaming. Er zijn een aantal goed lopende casino s op de Nations bijvoorbeeld de Foxwoods casino van de Mashantuckets in Connecticut. Naast succes verhalen zijn er natuurlijk ook bedreigingen die uitgaan van de Indian gaming, zoals investeerders die geld willen verdienen ten koste van de Native Americans, of neppe Native Americans en mensen die verslaafd raken aan het gokken.

6 Inleiding Inleiding Look who s cashing in at Indian casino s. Hint: It s not the people who are supposed to benefit (Barlett, 2002). Dit stond in december 2002 op de cover van Times. De afgelopen jaren is er veel discussie in de Verenigde Staten geweest over de casino s in de Nations. De vraag is of het geld wel wordt gebruikt voor het welzijn van de Nations en zijn leden. De Nations zijn de woongebieden van de Native Americans en hebben zelfbestuur. De Native Americans woonachtig in deze Nations behoren tot de armste groepen van Amerika (Evans, 2002). Om de economie in deze Nations te verbeteren hebben de Nations van de federale regering toestemming gekregen om gokoperaties te beginnen op hun grondgebied. Deze gokoperaties moeten voor meer inkomen voor de Nations zorgen, welke gebruikt kan worden om de levensomstandigheden op de Nations te verbeteren. Om dit probleem te bestuderen is de volgende probleemstelling opgesteld: Wat zijn de kansen en knelpunten waarmee erkende Native Americans in de Verenigde Staten (VS) te maken krijgen bij het oprichten en beheren van casino s in de Nations? Ter beantwoording van deze probleemstelling zijn de volgende deelvragen opgesteld: Wie zijn de Native Americans en waarom wonen ze op Nations? Waarom en waar mogen Native Americans casino s opzetten en beheren, terwijl de Amerikaanse wetten op gokken zo streng zijn? Hoe gaat het met de casino s op de Nations en brengen ze rijkdom voor de Nations? Welke kansen en bedreigingen brengen het gokken op de Nations met zich mee voor de Native American? In ieder hoofdstuk zal een van de deelvragen beantwoord worden 6

7 Hoofdstuk 1 Native American 1 Native American 1.1 Historie Er zijn verschillende theorieën over het ontstaan van de oorspronkelijke bewoners van Amerika. De traditionele theorie houdt het erop dat de eerste Amerikanen de landbrug van Siberië naar Alaska ongeveer jaar geleden overstaken en een ice-free corridor tussen twee grote Canadese Ice sheets (De Laurentide en Cordilleran) volgden om het ijsvrije land in het zuiden te bereiken. Deze eerste inwoners, wiens archeologische sites verspreid liggen over heel Noord- en Zuid-Amerika, werden de Clovis people genoemd, genoemd naar een stad in New Mexico waar hun geveerde speerpunten, die gebruikt werden om op Mammoet te jagen voor het eerst gevonden werden in 1932 (Smithsonian Institution, 1999). Een andere theorie is ontstaan door nieuwe bewijzen, dat er al menselijke bewoonde sites waren eerder dan de Clovis cultuur. Men denkt dat de bevolking met boten verhuisden van de Pacifische kust naar Alaska en Amerika, misschien nog wel eerder dan jaar geleden. Archeologisch bewijs uit Australië, Maleisië en Japan bewijzen dat boten werden gebruikt zover als tot jaar geleden (Smithsonian Institution, 1999). Veder hebben de meeste stammen hun eigen ontstaansverhaal. Velen geloven dat de American Natives op dit continent zelf zijn ontstaan. In Figuur 1 is te zien van wat en waar de verschillende stammen woonden voor de komst van de blanken. Figuur 1: De Oorspronkelijke bewoners en leefwijze voor de komst van de blanken Bron: De Grote Bosatlas, 2003 Nog steeds zijn wetenschappers bezig de archeologische, biologische en linguïstische bewijzen te onderzoeken om vast te stellen waar de eerste Amerikanen vandaan kwamen en wanneer ze in de Nieuwe Wereld aankwamen, en wat daarna gebeurde (Smithsonian Institution, 1999). 1.2 Kolonisatie Uit oude legenden van de Vikingen blijkt dat Columbus niet de eerste Europeaan was die in Amerika belandde. Rond het jaar 1000 na Chr. maakten de Noor Leif Eriksson en zijn 7

8 Hoofdstuk 1 Native American manschappen al ontdekkingsreizen naar de kust van Nova Scotia en Newfoundland. Ze hebben er zelfs een tijdje gewoond, al zijn er weinig sporen van hun verblijf achtergebleven. Columbus belandde eigenlijk bij vergissing in Amerika. Hij was op zoek naar een nieuwe handelsroute naar India. Toen hij in 1492 aankwam op de Bahamas dacht hij dat hij in India was, daarom werden deze eilanden de West-Indische eilanden genoemd en de bevolking Indianen. Hij kon die vergissing niet bevroeden en zelfs nu nog worden de oorspronkelijke bewoners van Amerika nog steeds Indianen genoemd. Men dacht toenertijd dat ze één groot volk vormde, maar niets was minder waar. Er woonden honderden verschillenden volkeren, volken die zich hadden gevestigd en volken die rond trokken. De Europeanen vonden de Indianen niet dicht bij hun soort staan en ze hadden geen belangstelling in deze verschillende volkeren, waardoor de verzamelnaam Indianen bleef bestaan. Men heeft tevergeefs geprobeerd dit misleidende begrip uit te bannen maar dat is nooit gelukt, de nieuwe aanduiding is nu Native Americans, of Inheemse Amerikanen. Anders dan 500 jaar geleden drongen de Europeanen nu door in het hele Amerikaanse werelddeel. Eigenlijk kan niet gezegd worden dat Amerika "ontdekt" werd. Toen Columbus in Amerika aankwam, woonden er al miljoenen mensen. Het waren hun voorouders die Amerika duizenden jaren geleden ontdekt hadden. De komst van de Europeanen in de 15de eeuw betekende een grote verandering in hun leven. In Figuur 2 is het kolonisatieproces van de VS te zien. Figuur 2: De kolonisatie van de VS Bron: De Grote Bosatlas, 2003 De Europese culturen die zich in Amerika vestigden waren niet meer homogeen dan de verschillende culturele groepen in Amerika. De Spaanse civilisatie vernietigden de indianen, Engelse civilisatie verachte en negeerde hun en de Franse civilisatie omhelsden en koesterden hen (Markfelder, 2004). 1.3 De bevolkingsgroep Iemand is een Indiaan als hij een graad van indianen bloed heeft en door een stam van de VS wordt herkend als een Indiaan. Het Bureau of Indian affairs (BIA) gebruikt verschillende criteria om de persoonlijke identiteit als Indiaan vast te stellen (Markfelder, 2004). De criteria voor de federale herkenning door BIA moet voldoen aan 7 historische, antropologische en genealogische criteria: 8

9 Hoofdstuk 1 Native American 1. Een bron buiten de stam moet hun als Indiaan of aboriginal mensen identificeren; 2. De stam moet continu bestaan hebben als een gemeenschap sinds het eerste contact met niet-indianen; 3. De stam kan één continu autoriteiten systeem demonstreren in welke er sprake is van een leider en zijn volgers; 4. De stam heeft een geschreven constitutie gevormd of regeringsdocument dat gebruikt kan worden als de stam herkend wordt; 5. De stamleden kunnen een directe genealogische afstammeling aanwijzen van voordat het contact met niet-indianen bestond; 6. Het grootste gedeelte van de stamleden zijn geen leden van een bestaande al federaal herkende stam; 7. De federale herkenning van de stam is niet eerder door de Congres beëindigd (Focus on the family,?). De termen Amerikaanse Indiaan en Alaska Native verwijzen naar mensen welke een afkomst hebben van een van de originele mensen van Noord- of Zuid-Amerika en welke aansluiting hebben met een stam of aan de gemeenschap gebonden zijn (Census, 2000). De Amerikaanse Indiaan wordt als één ras gezien in de VS Census, maar binnen deze groep kunnen stammen onderling met elkaar verschillen net als Grieken en Vietnamese van elkaar verschillen. Vooral de geografische spreiding van de stammen is hieraan debet (Wakeling, 2001). Een andere manier van classificeren van de Native Americans is op basis van hun taal. Hoeveel afzonderlijke talen er in Noord-Amerika voor de koloniale periode gesproken werden, is niet meer vast te stellen, velen zijn er verloren gegaan zonder voldoende sporen achter te laten. Meestal gaat men uit van ongeveer 500 talen en nog veel meer dialecten, daarmee was Noord-Amerika het gebied met de grootste taaldichtheid ter wereld. Men is terughoudender geworden met het veronderstellen van mogelijke taal verwantschappen, men gaat uit van iets meer als 60 taalfamilies, waarvan enkelen uit niet meer dan een geïsoleerde taal bestaan. Zelfs buurtalen konden net zoveel van elkaar verschillen als Nederlands en Chinees. De oude talen van Noord-Amerika zijn nauwelijks onder één noemer te plaatsen (Indianen pagina,?). Talen binnen een taalfamilie tonen linguïstische gelijkenissen, maar in de praktijk zijn ze onderling niet verstaanbaar, een feit dat de culturele verschillen versterkt (Wakeling, 2001). Er zijn ongeveer 4,1 miljoen Amerikaanse Indianen in de VS, ongeveer 1,5% van de VS populatie. Er zijn 567 federaal herkende Indianen stammen in de VS, inclusief 226 Alaska Native Villages en 341 Indianen stammen in de lage 48 staten (NIGA, 2004). Alleen de stammen Cherokee, Navajo, Chippewa en Sioux hebben een bevolking van meer dan % van de American Natives woont in de Nations. De meeste reservaten hebben een populatie van minder dan (Census, 2000). Zie bijlage 1 voor een aantal erkende Native American tribes in de VS. De term Native American wordt vanaf 1960 gebruikt voor Amerikaanse Indianen en Alaska Natives, maar door de jaren heen is men het ook gaan gebruiken om alle Native van VS territoria aan te duiden inclusief Native Hawaiians, Chamorros en American Samoans (Markfelder, 2004). Native Americans hebben het recht op Amerikaanse burgerschap en hebben het recht om te stemmen, belasting te betalen en deel te nemen aan de economie en gemeenschap van de Nations (Wakeling, 2001) 1.4 De Nations Bijna alle stammen hebben reservaten. Reservaten zijn land wat speciaal gereserveerd is voor stammen vastgelegd in verdragen, statuten of uitvoerende orders tijdens de Europese Amerikaanse expansie naar het westen van 18 e, 19 e en 20 e eeuw (BIA, 1998). Native 9

10 Hoofdstuk 1 Native American American stammen zijn soevereine Nations. Staten hebben maar gelimiteerde macht over die Nations (Evans, 2002). Reservaten werden voor het eerst gecreëerd in de 17e eeuw door Engelse kolonisten en opgelegd aan Native Americans om hun te verdrijven en blanke dorpen te kunnen stichten (Encyclopedia of North American Indians,?). Toen de Europese koloniale machten begonnen met het verkennen en koloniseren van land, sloten ze verdragen af met Native American stammen. Door de geschiedenis heen, ondanks periode van conflicten en verschuivingen in het nationale beleid omtrent indiaanse aangelegenheden, bleef de government-to-goverment relatie tussen de Verenigde Staten en de Indianen stammen bestaan. Vanaf 1778, het jaar van het eerste Amerikaanse regeringsverdrag met Delaware tot 1871, toen het Congres eenzijdig het verdrag sluitingsperiode eindigde, tekende de Verenigde Staten meer dan 380 verdragen met Native American stammen. Van 1887 tot 1934 werden de Nations gereduceerd van 138 miljoen tot 47 miljoen acres (Holden,?). De soevereine status van Nations en de speciale status hiervan werd erkend door zowel de federale als de staten regeringen in de zaken Cherokee Bations vs. Georgia, 30 U.S. 1 (1831) en Worcester vs. Georgia, 31 U.S. 515 (1832). In de Cherokee zaak, herkende het hof de soevereine status van Native Americans, maar wel dat ze domestic dependent Nations waren aan de federale regering. De Worcester zaak stelde vast dat binnen de grenzen van de Nations, het Congres volmacht had en de wet van de Staten niet golden. De geschiedenis van de relatie tussen de Nations en de federale regering lijkt bijna niet op een relatie tussen twee soevereine staten op gelijke basis. Het Indianen beleid van de VS heeft sinds 1830 een verschuiving gehad van verwijdering en onderwerping, toewijzen en assimilatie, tot erkenning en tot stammen beëindiging in de jaren 50. Aan het begin van de jaren 70, veranderde de Indianen beleid weer toen de federale regering begon met het ondersteunen van zelfdeterminatie en zelfbestuur (Johnson, 2004). In 1970 kondigde President Nixon een nationaal beleid van zelfdeterminatie voor Native American stammen aan. Dit werd in 1975 als de Indianen zelfdeterminatie en Educatie assistentie wet aangenomen. De bedoeling van deze wet was om een gezondere economie in de Nations te creëren. De stam regering heeft een beter inzicht in de behoeftes en wensen van hun burgers dan de federale regering en zouden daarom primair verantwoordelijk moeten zijn hiervoor. Steeds meer worden reservaten aangeduid met Nations om hun aparte politieke status en regering-op-regering relatie met de federale en Staten regering aan te geven: De Nations regering is geen onderdeel van de federale hiërarchie, maar in plaats daarvan hebben ze een regering op regering relatie met de Verenigde Staten (Reno, 1995). Door dit akkoord hebben Native Americans een tweevoudige burgerschap voor zowel de Verenigde Staten als voor de Nation waar ze bij horen. Omdat er beperkingen zijn aan de autoriteit van de Nations (bijvoorbeeld Nations hebben niet hun eigen gangbare munt of hun eigen defensie), is het misschien beter om de Nations te beschrijven als semi-soeverein of binnenlands afhankelijke Nations. Stammen hebben controle over een kleinere omvang van wetten dan landen als Duitsland en Brazilië, maar wel meer dan steden of staten in de Verenigde Staten. Nations schrijven civiele wetten om gedrag en handel binnen hun territoriale grenzen te reguleren (Wakeling, 2001). Het grootste deel van de Nations is gelegen ten westen van de Mississippi rivier. De Nations zijn verspreid over de continentale VS en reiken van een aantal duizenden acres in landelijke gebieden, tot kleinere stukken in urbane gebieden. De Nations verschillen onderling behoorlijk in landschap, type en de mate waarin de Amerikaanse gemeenschap invloed heeft op de natuurlijke leefomgeving van de Nations (Evers, 2000). De meeste Nations zijn op een unieke wijze gebonden aan hen natuurlijke omgeving voor bestaansmiddelen, economische zekerheid en religieuze praktijken. De regering van de 10

11 Hoofdstuk 1 Native American Nation is ook belast met de economische ontwikkeling in de Nation, hierbij hebben ze te maken met een complex web aan federale wetten, Staatswetten en nationwetten. Typische economische ontwikkelingen op de Nations zijn: huisvesting, bosbouw, hotel en casino faciliteiten en vele andere activiteiten die gewoonlijk geassocieerd worden met grote commerciële of gemeentelijke faciliteiten (Johnson, 2004). In Figuur 3 zijn de Nations en hun ligging in de VS te zien. Figuur 3: De Nations in de VS Bron: De Grote Bosatlas, 2003 Het BIA is verantwoordelijk voor de administratie en management van 55,7 miljoen acres van land gehouden in trust door de VS voor American Indians, Indian tribes en Alaska Natives. Er zijn 562 federaal herkende tribal regeringen in de VS. De ontwikkeling van bosbouw, het verhuren van activa op dit land, sturen van agrarische programma s, het beschermen van water en land rechten, ontwikkeling en onderhouden infrastructuur en economische ontwikkeling zijn allen deel van de verantwoordelijkheid van het bureau (BIA,?). Tijdens de 19 e eeuw verwoeste de VS de traditionele economie door oorlog, verwijdering, reservaatbeleid, land diefstal en verwoesting van Native species (NIGA, 2004). De economie van de Nations zijn extreem noodlijdend met een werkeloosheidspercentage behorend tot de hoogste van het land. Pogingen in het verleden om groei te stimuleren waren gefragmenteerd en voor het grootste deel ineffectief (American Indian policy, 1983). De Nations roepen vaak een beeld van grote armoede op met hun economie die voor het grootste deel is gebaseerd op overdrachtsbetalingen en regeringsdiensten (Johnson, 2004). 11

12 Hoofdstuk 2 Recht op Casino s 2 Recht op Casino s 2.1 Gokken door de jaren heen Nevada was vele jaren de enige jurisdictie in de VS waar casino s zoals we ze nu kennen was toegestaan. Op 26 mei 1978 opende een legaal casino in New Jersey zijn deuren. Hierdoor is casino gokken anno 1978 legaal in twee staten (Nevada en New Jersey) (Stitt, 2000). Nadien begonnen andere jurisdictie in de VS met het aannemen van wetten en het introduceren van casino style gaming. Iedere jurisdictie stelde zijn eigen wetgeving en statuten op ten aanzien van de gokwetgeving, waarbij gekeken werd naar de successen en fouten van Nevada in de afgelopen decennia. Het resultaat van dit alles is dat de gokindustrie van vandaag de dag in de VS bestaat uit een spectrum van verschillende regels, van zeer goed tot praktisch niet bestaand. Eén ding is overal hetzelfde en dat is dat er een goklicentie zijn (Maloney, 2004). Ondanks de grote groei van de afgelopen 2 decennia is de gokindustrie niet een nieuw fenomeen. Door de geschiedenis heen heeft gokken periodes van snelle groei en acceptatie als periodes van uitsluiting meegemaakt (The Minnesota Family Institute,?). Professor I.Nelson Rose heeft 3 golven in de gokwetgeving beschreven in de geschiedenis van de Kolonies en de VS. Tijdens deze 3 golven was gokken legaal toegestaan. De 3 golven zijn: De eerste golf begon in de koloniale periode en duurde tot midden 1800; De tweede golf startte aan het einde van de burgeroorlog en duurde tot het begin van de 20 e eeuw; De derde golf begon tijdens de Grote Depressie en is nog steeds sterk aan de gang. De eerste en de tweede golf eindigden deels door publieke bezorgdheid over moraliteit en schandalen in het gokken. De derde golf kan een einde krijgen door fraude bij loterijen of schandalen in sport gokken (California State Libary,?). De beslissing om gokken legaal te maken in de VS wordt meer gemaakt op staatsniveau dan op federaal niveau. De meeste vormen van gokken waren illegaal in de meeste staten tot er een vloed van legaliseringen plaats vond na Early adopters (voor 1980) zijn bijna alleen in het Noordoosten en Midwesten te vinden en de non-adopters in het Zuiden en Westen. 2.2 Gokken & Amerika De consument in de VS spendeerde in ,4 biljoen aan legaal gokken. Dat is meer dan aan bioscoopkaarten, muziek, pretparken, toegangskaarten voor sportswedstrijden en videogames samen (Von Temerin, 1999). In de laatste decennia is gokken in Amerika gigantisch tot één van de grootst wordende verslavingen van de VS. Veel experts zijn van mening dat hoe meer sociaal geaccepteerd en toegankelijk gokken wordt, hoe meer mensen het zullen proberen en eraan verslaafd raken (Mansur, 1997). Het is moeilijk om de kosten van probleem gokken te bepalen aangezien de meeste kosten indirect zijn. Voorstanders van gokken beweren dat gokken net als elk andere economische activiteit de economie kan stimuleren (The Minnesota Family Institute,?). Op 3 augustus 1996 tekende President Clinton een wet (H.R. 479, de National Gambling Impact Study Commision Act. Deze wet zorgt dat er een commissie wordt gevormd die een uitgebreide studie van de sociale en economische impact van gokken in de VS gaat onderzoeken. De commissie zal helpen om aandacht te trekken naar de groei in de gok industrie en de consequenties daarvan. Te vaak wordt gokken gezien als een makkelijke manier om winst te verhogen en zonder te hoeven focussen op de verborgen sociale, economische en politieke kosten van gokken aldus Clinton (1996). Op de onderzoeksagenda staan de volgende 3 grote bezorgdheden: 12

13 Hoofdstuk 2 Recht op Casino s 1. Sociale consequenties; 2. Economische kosten en voordelen; 3. The timing van deze acties (McGowan, 1997). Deze studie kan invloed hebben op verdere ontwikkeling van de gokwetgeving en hoe de toekomst van gokken eruit zal zien. Voor de Native Americans is dit nog meer van belang, want ze hebben nu een eenzijdige economie opgebouwd geheel of grotendeels afhankelijk van Indian gaming. Het resultaat van dit onderzoek kan invloed hebben op de verdere ontwikkeling van Indian casino s, want als blijkt dat het sociaal veel gaat kosten, zullen er maatregelen genomen moeten worden om die kosten te drukken. Ook als het blijkt dat het nadelig is voor de economie van de VS, zal men het niet accepteren, maar als blijkt dat het juist goed is voor de economie van de VS zal het zeker verder gestimuleerd worden. De vreemde aan gokken in Amerika is dat het extreem populair is maar het heeft een slechte reputatie. Gebieden met veel casino s worden gezien als onbewoonbare zones ergens tussen immoraal en ziek en hebben grote moeite zichzelf te verdedigen. Maar in hun eigen leven eisen de Amerikanen meer toch mogelijkheden om te gokken (Seligman,?). Niet lang geleden zagen Amerikanen gokken in dezelfde categorie als heroïne dealen en applaudisseerden als de politie bezoek brachten aan de goktent op de hoek (Popkin, 1994). 2.3 Ontstaan van Indian gaming Indian casino s zijn ontstaan aan het begin van 1990 na een aantal veranderingen in de federale wet. In 1987 was de U.S. Suprème Court een beslissing die de structuur van de federale gokwet veranderde. De wet was een antwoord op twee belangrijke zaken over de snel groeiende indianen gaming: Seminole Tribe of Florida v. Butterworth and California v. Cabazon Band of Mission Indians. In het begin van de jaren 80 maakte de Seminole zaak de deur open voor high-stakes bingo op Nations in het hele land. Het hof oordeelde in de Seminole zaak dat bingo op Nations onder de statuten geclassificeerd konden worden en dus legaal waren, dit betekende dat gokken viel buiten de criminele voorziening van de staatswet en dat de staat indian bingohallen niet kon verbieden binnen hun grenzen. In de Cabazon zaak besliste het hof in 1987 dat als een staat gokken legaliseerde in welke vorm dan ook, Nations in die staat de mogelijkheid hebben om dezelfde games op hun trustland op te zetten zonder bemoeienissen van de staat (Evans, 2002). 2.4 IGRA Vele Staten waren tegen Indian gaming en de strijd verschoof naar het Congres. Het resultaat was de aanname van de Indian Gaming Regulatory Act van 1988 (IGRA). De IGRA van 1988 maakte gokoperaties in veel Nations in vele staten in de VS legaal (Evans, 2002). De wet staat toe dat Nations zich kunnen bezighouden met een aantal soorten gokoperaties, zoals bingohallen, onafhankelijk van de wetgeving in die staat, een Nation die zich wil bezighouden met het potentieel meer lucratieve Las Vegas-style casino s met slotmachines en housebanked table games moet onderhandelen met de staat waar het casino gelokaliseerd gaat worden. IGRA verdeeld gokken in 3 Klassen: Klasse I: De sociale spellen alleen voor prijzen van minimale waarde of traditionele vormen van Indianen gokken beschikbaar voor individuen als deel van ceremonies of vieringen. Klasse I: Alle vormen van bingo en andere spelletjes gelijk aan bingo, zoals pull tabs, lotto en kaartspellen die expliciet zijn toegestaan door staatswetten. Blackjack, baccarat of chemin de fer vallen hier niet onder. Klasse III: Alle vormen van spellen dat niet klasse I gaming of klasse II gaming. Deze klasse bevat ook casino gokken, slot machines, blackjack, poker, keno en andere gokspellen toegestaan in de staat-nation verdrag (Evans, 2002). 13

14 Hoofdstuk 2 Recht op Casino s Tabel 1: Regeringen betrokken bij de gok wetgeving Regeringen betrokken in de gokwetgeving Gaming Klasse Tribal Federale Staat I x II x x III x x x Bron: NIGA, 2004 Klasse I games vallen alleen onder tribal wetgeving (zie Tabel 1). Klasse II games vallen onder tribal wetten met toezicht van de National Indian Gaming Commission (NIGC). Klasse III games zijn alleen legaal op Nations als ze zijn toegestaan door een NIGC goedgekeurde tribal verordening en afgesproken tribal-state verdrag. Het verdrag specificeert de natuur van de gokoperaties (type spel, grote van het casino, enz). De karakteristieken van de Nationlstaat gokverdragen varieert van staat tot staat. Bij wet kunnen de staten voor de winst van de Nation onderneming geen belasting heffen, maar sommige Nations hebben afgesproken om een jaarlijks bedrag over te maken aan de staatsregering (Evans, 2002). Voordat Nations legaal klasse III gaming mogen uitvoeren moeten ze voldoen aan de volgende condities: De vorm van Klasse III gokken die de Nation wil uitvoeren moet toegestaan zijn in de staat in welke de Nation gelegen is; De Nation en de staat onderhandelen tot een verdrag welke door de minister van binnenlandse zaken is goedgekeurd; De staat die zo een aanvraag krijgt, moet onder de IGRA regels in goed vertrouwen onderhandelen. De condities van het verdrag mogen bijvoorbeeld specificeren de tijd waarop operatie open mogen zijn (Focus on the family). Vandaag de dag zijn er meer dan 300 gokbedrijven die geopereerd worden door meer dan 200 Nations van de 556 tribes die door de federale regering erkent zijn. Zie bijlage 2 voor een lijst van Indian casino s. De interesse van Tribal goverments in de gokindustrie wordt gedeeltelijk veroorzaakt door de arme sociale en economische condities in veel van de Nations. De IGRA heeft bepaald dat de regeringen van de Nations en niet het individu gokoperatie mogen leiden. De winst moet gebruikt worden om: De regeringsdiensten en programma s te financieren; Het algemene welzijn van Nations en zijn leden financieren; De tribal economie te stimuleren; te doneren aan liefdadigheids instellingen; te helpen bij het financieren van overheidsapparaat (Evans, 2002). Veel Nations die geen gokondernemingen hebben liggen in afgelegen delen van het land op grote afstand van de dichtbevolkte centra. Door de staten een graad van vetorecht te geven over de Klasse III operatie, geeft de IGRA de staten en/ of hun politicus een recht om een deel van de winst op te eisen. Maar de staten hebben geen absolute vetorecht, want de verdragen moeten goedgekeurd worden door de minster van binnenlandse zaken en de BIA heeft duidelijk gemaakt dat pogingen om excessieve bedragen te onttrekken zullen worden afgewezen (Johnson, 2004). De IGRA wet was om: Tribal economie ontwikkeling, zelf sufficiency en sterke tribal regering te stimuleren; Een wetgevingsbasis te vormen om Indian gaming te beschermen van georganiseerde misdaad; En om de Indian gaming Commission te vormen (Evans, 2002). 14

15 Hoofdstuk 3 Nations & Casino s 3 Nations & Casino s 3.1 Economische gevolgen van indian gaming Native American hebben de hoogste werkeloosheids, armoede en ziektes cijfers van alle etnische groepen in de VS. Decennia lang probeerde de federale regering om de economische groei op Nations te stimuleren maar met weinig succes (NIGA, 2004). Voor veel tribes wordt de winst uit gokken gezien als de sleutel tot economische en culturele overleving. Er is weinig twijfel; dat voor sommige Nations, tribal gokken een economisch succes lijkt. De Foxwoods casino geleid door Mashantucket-Pequots in Connecticut is het meest winstgevende casino van de VS. Het vijf jaar oude casino heeft een bruto winst van meer dan $1 biljoen per jaar. Nations hebben zich gekeerd tot casino gokken, want de meeste hebben weinig uitvoerbaar economische ontwikkelingsopties. Een woordvoerder voor Foxwoods casino zei: Gambling is a powerful tool for Indians to reclaim power, dignity and even land (Mansur, 1997). In Figuur 4 is te zien welke staten Indian gaming operaties heeft en welke staten federaal erkende tribes heeft. Figuur 4: De kaart van Amerika met daarin de staten en of ze Indian gaming hebben Bron: NIGA, 2004 Een studie gedaan door Meister toont aan dat indian gaming zowel direct als indirect bijdraagt aan de Amerikaanse economie. De volgende cijfers zijn bekend; $39 biljoen in verkopen, $15,5 biljoen in lonen, banen en $4,8 biljoen in belasting winst (Cheesman, 2003). Volgens de rekenkamer van de federale regering (1997) wordt bijna de helft van de gokwinst in 1995 verdient door maar 8 van de 184 gaming tribes (Census, 2000). In 2003 was de indian gaming winst $16,8 biljoen en voor 2004 geschat op $18,4 biljoen (zie Figuur 5). Native 15

16 Hoofdstuk 3 Nations & Casino s American gaming in de Verenigde Staten is het snelst groeiende segment van de globale gaming industrie (MCNeil, 2003). Figuur 5: Indian gaming winst Bron: NIGA, 2004 Ondanks deze nieuwe tribal kansen en ondernemingen blijft de Native American de armste minderheid in de VS. Vooral diegene, die leven in Nations worden gekarakteriseerd door werkeloosheid (soms van 80 tot 90%) en sociale en economische symptomen van armoede (Wakeling 2001). Ongeveer 51% van de Native Americans wonend in de Nation leven onder de armoede grens (Census, 2000). Zowel Tribeleden als niet-indianen zijn bezorgd over het vooruitzicht van casino gokken als het antwoord op de economische problemen. Ondanks het succes van Foxwoods en andere indianen gokoperaties worden niet alle indianen rijk. Sommige stammen waren zelfs gedwongen hun operatie te sluiten door financiële moeilijkheden. De Hualapai Indianen sloten hun casino in 1995 en in 1996 sloten de Kaibab-Pautes hun gehele gokoperaties. De enige manier voor deze casino s om in bedrijf te blijven is om een toerisme industrie te ontwikkelen die bezoekers van buiten de staatsgrens brengt. Steeds meer en meer staten en stammen stappen in de gokmarkt en dit zorgt dat de bruto winst beginnen te dalen voor alle betrokken partijen. Sommige van de grootste stammen, o.a. de Navajo s, leven nog steeds in armoede in Arizona, Utah en New Mexico. Deze Native American maken deel uit van de armste van de VS. Werkeloosheid is daar rond de 50% en 73% van hun verdient minder dan $9.000 per jaar. De Navajo maken deel uit van de meer dan 300 stammen die niet mee doen in de gokoperaties, maar velen van hun zijn de mogelijkheden aan het overwegen (Mansur, 1997). In Tabel 2 zijn cijfers voor het inkomen per hoofd, gemiddelde huishoudinkomen en werkeloosheid cijfers te zien voor 1990 en 2000 voor Nations met gokoperaties, Nations zonder gokoperaties en geheel VS. 16

17 Hoofdstuk 3 Nations & Casino s Tabel 2: Native Americans in cijfers Nations Census trends Nations met gokoperaties Nations zonder gok operaties VS Inkomen per hoofd 1990 $9.779 $6.685 $ $ $7.781 $ % verandering +50,70% +16,40% +37.6% Gemiddeld huishoudinkomen 1990 $ $ $ $ $ $41,994 % verandering +29,50% +8,10% +33,50% Armoede cijfer ,40% 40,20% 9,80% ,70% 33,00% 12,40% % verandering -18,90% -17,90% 34,60% Werkeloosheidscijfer ,60% 17,90% 6,00% ,50% 16,40% 4,00% % verandering -17% -8,10% -28,60% Bron: NIGA, 2004 Uit Tabel 2 blijkt over het algemeen als alle cijfers bekeken worden dat de Nations met gokoperaties het gemiddeld beter doen dan Nations zonder gokoperaties, maar dat het verschil met het gemiddelde van de VS nog steeds erg groot is. Indian gaming heeft een positieve invloed, maar Nations hebben een lange weg te gaan voor de levensstandaard van Native American stijgt tot het niveau van de non-indians nationwide (NIGA, 2004). Het vooruitzicht voor indian gaming is zeer veel belovend door de volgende trends: Ten eerste de doorgaande populariteit en sociale acceptatie van gokken in de VS. Met een economisch herstel zullen waarschijnlijk meer besteedbaar inkomen hun weg vinden naar de Indian casino s over het land. Ten tweede, het openen van nieuwe wereld klasse faciliteiten (zoals United Auburn Tribe s Thunder Valley Casino in California, de Seminole Tribes openen twee Hard rock hotel 7 casino faciliteiten die dit jaar in Florida en Seneca Tribe s Niagara Falls casino) zullen de gok winsten doen groeien. Zie Figuur 6 voor aandeel indian gaming in de gokindustrie. Ten derde, door het openen van niet-gok gerelateerde faciliteiten, zoals hotels, amusementsaanbod en retail centers aan het toevoegen. Niet-gok gerelateerde winsten worden in 2002 geschat op $1,6 biljoen, ter vergelijking in 2001 was deze $1,4 biljoen, een toename van 11,3%. De ontwikkeling van indianen casino s van daguitjes tot vakantiebestemming ressorts brengt de verwachting met zich mee dat ze een hefboomwerking zullen hebben op de bestaande infrastructuren, zodoende zullen ze goede concurrenten worden in hun markt. Ten vierde, op basis van locatie voorkeur zullen veel bedrijven gelokt worden naar de tribal casino s. 17

18 Hoofdstuk 3 Nations & Casino s Figuur 6: Aandeel van Indian gamming in de gokindustrie Bron: NIGA, NIGA De National Indian Gaming Association (NIGA) opgericht in 1985 is een non-profit organisatie van 168 Indian nations die organisaties, tribes en bedrijven vertegenwoordigen die zich bezighouden met de gok industrie overal in het land. De missie van de NIGA is om het algemene welzijn van tribes strevend naar zelfvoorzienendheid door gokindustrie in Nations te beschermen en te behouden. De tribal goverment gaming genereerde een totaal van ongeveer 18,5 biljoen aan winst in Onder de IGRA, wordt de tribal gaming winst gebruikt om de essentiële regeringsdiensten te financieren zoals politie en brandweer, onderwijs, gezondheidszorg, housing, kinder- en ouderen zorg, culturele behoud en algemene welzijn (zie Figuur 7). Figuur 7 Besteding van indiangaming winst aan regeringdiensten Bron: NIGA, 2004 Door de gokondernemingen op de Nations is het leven van meer dan 4,1 miljoen Native American in de VS aan het veranderen. Het heeft zich bewezen als het eerste en meest effectieve gereedschap voor economische ontwikkeling op soevereine, tribal regeringsland. Gokken heeft de tribal leiders de kans gegeven om kennis, vaardigheden en zelfvertrouwen te vergaren om de nodige sterke tribal regeringen op te zetten en voor de eerste keer in generaties; de gezondheidszorg, onderwijs en welzijn voor hun mensen te kunnen financieren. Het heeft bij de Native American een gevoel van trots en zelfrespect hersteld. Het helpt de Native American hun verleden te heroveren, hun cultuur te behouden en hun toekomst te verzekeren. Tribal goverment gaming is een grote katalysator geworden voor gemeenschapsgroei en economische ontwikkeling voor tribes zoals geen enkele andere federale stimulatie poging hiervoor heeft gepresteerd. Na decennia van armoede en hoge werkeloosheid op vaak geografisch afgelegen Nations, zien Native American gokken als een integraal deel van de tribale economie en een manier van economische zelfvoorzienendheid voor de huidige en toekomstige generaties (NIGA, 2004). 18

19 Hoofdstuk 3 Nations & Casino s Volgens de Census 2000 is de armoede in gaming tribes 24,7% en voor niet gaming-tribes 33%. Natuurlijk is indian gaming succesvoller voor indian tribes dichterbij grote populatie centers. Het verhoogde inkomen per hoofd (zie Figuur 8) en de vermindering van armoede gebracht door indian gaming heeft het welzijn van tribal leden goed gedaan. Indian gaming heeft de tribes ook toegang gegeven tot kapitaal investeringen in andere business enterprises die ook helpt bij het bouwen van tribal regerings- en gemeenschapsinfrastructuur. Tribal casino winsten zijn ook gebruikt voor directe investeringen in winkelcentra in de Nations, recreatieparken en productie faciliteiten en export van non-gaming gerelateerde producten en diensten. Veel tribes hebben kampeergrond, benzinestations, conventie centra, bioscopen, retail centers, vis excursies, wandelroutes, musea, culturele centra en arts en crafts markts ontwikkelt (NIGA, 2004). Dit heeft geleid tot het ontstaan van allerlei banen (zie Figuur 9). Figuur 8: Inkomen per hoofd VS en Native Americans Bron: NIGA, 2004 Figuur 9: Directe en indirecte toename in banen indian gaming classe II & III Bron: NIGA, 2004 Nu werkt de NIGA in Washington D.C. aan het vormen van een American Indian Business netwerk, waar indian tribes die zich bezighouden met gaming goederen en diensten kunnen kopen van ander indianen tribes. Veel indian tribes zijn al betrokken bij pan-indian handel. Bijvoorbeeld De Mohegan Tribe s restaurant serveert Buffel vlees gekocht van de Great Plains indian tribes. Dus indian gaming brengt economische kansen ook voor de tribes die zich niet bezighouden met tribal goverment gaming (NIGA, 2004). In California met 107 tribes, heeft de tribal regering samen met de staat een Indian gaming winst sharing trust fund opgezet van welke indian tribes met geen gokondernemingen of minder dan 350 slot machines $1,1 miljoen krijgen per jaar. In 2004 hebben meer dan 70 tribes geld ontvangen van dit fonds. In de Native American cultuur wordt rijkdom niet gemeten aan hoeveel men heeft, maar hoeveel men geeft. In 2004 gaven de tribal regeringen meer dan $100 miljoen aan liefdadigheid. De tribal vrijgevigheid komt van een culturele en sociale traditie om diegene die het nodig hebben te helpen. In het fiscale jaar 2004 gaven 19

20 Hoofdstuk 3 Nations & Casino s tribes $10 miljoen aan liefdadigheidsorganisaties en Nations. Voor veel Nations, genereert gaming winst om te helpen scholen, ziekenhuizen, straten en water, riolering en sanitaire systemen te bouwen en het financieren van regeringsdiensten. Voor andere tribes is indian gaming in de eerste plaats een kans om banen te creëren (NIGA, 2004). 3.3 Effecten van Indian gaming op Nations & omgeving Uit een onderzoek van William N. Evans and Julie H. Topoleski, economen aan de universiteit van Maryland, blijkt dat casino s directe banen creëren, werknemers om kaarten te delen, drinken te serveren, de orde te handhaven, badkamers schoonmaken en om ander casino gerelateerde taken uit te voeren. Casino s kunnen ook banen creëren wanneer ze gokklanten van buiten aantrekken, zij spenderen geld aan lokale hotels, giftshops en andere attracties. Aan de andere kant, als lokale inwoners geld verliezen met gokken, kan het zijn dat ze in lokale bedrijven minder geld uitgeven en dit kan leiden tot minder werknemers. Dus kunnen casino s ook het aantal lokale banen verminderen (of redistributie weg van de lokale bedrijven) als mensen naar het casino komen inplaats van hun geld te gebruiken in lokale bedrijven (Baxandall, 2005). Het verkeer gerelateerd aan casino s neemt toe en dit kan zorgen voor grotere stress op lokale wegen. De Zuidoost Connecticut Council van de regering schat dat het verkeer op Conncecticut Route 2 dichtbij Foxwoods gestegen is met meer dan 6 maal tussen 1980 en Casino s kunnen zowel de vraag naar onderwijs als de beschikbare bronnen om ervoor te betalen aantasten. Bijvoorbeeld casino s trekken werknemers aan met hun families, dat zal de vraag naar scholen vergroten. Als casino s extra winst voor de lokale regering genereren kan dit leiden tot verhoogde uitgave per hoofd aan onderwijs, maar als casino s meer vraag creëren op publieke diensten als politie of leiden tot economische teruggang dat belasting winst verminderd, kan dit gevolgen hebben voor de hoeveelheid geld dat besteed wordt aan onderwijs (Baxandall, 2005). Tribes zien de casino s als de bron die hun gemeenschap de dingen moet brengen waar ze door armoede van onthouden zijn gebleven. De tribes wijzen naar de verbeterde infrastructuur, de gediversifieerde economie, het groeiende aantal banen, versterkende gezondheid, huisvesting, onderwijs en sociale budget programma s; grotere inheemse taal behoud; en in het algemeen een hernieuwde gemeenschap vitaliteit. De economische invloed van indianen casino s zijn in 5 categorieën te verdelen. In Tabel 3 zijn ze te zien en hun verwachte effecten op de economie van de Nations en de economie van de omgeving van de Nations (Taylor, 2004). Tabel 3: De 5 categorieën van Indian Casino economische invloed op de Nation & omgeving Effecten Nation Gemeenschap Bestemming Positief Positief Substitutie Positief Negatief Kannibalisatie Positief Negatief Multiplicator Bescheiden of geen Positief Intensiteit Positief Positief Bron: Taylor, 2000 De meeste Nations zijn gelegen in relatief afgelegen gebieden, wat met zich mee brengt dat een indianen casino de potentie heeft een regio attractiever te maken voor toeristen van binnen en buiten de staatsgrenzen. Het bestemmingseffect heeft de potentie hierdoor zowel rijkdom te brengen voor zowel de tribe als de omliggende gemeenschap, want toeristen van buiten het gebied geven geld uit aan hotels, benzinestations en andere zaken in de regio. Maar er bestaat ook de kans dat het vestigen van een indian casino concurrentie kan betekenen voor het lokale amusement 20

21 Hoofdstuk 3 Nations & Casino s industrie en restaurant en hotel sector en dat daardoor de banen die geschapen worden door het casino, niet nieuwe banen zijn dat migratie steunt of werkeloosheid doet dalen (Grinols, 1995). Als resultaat kan het potentieel dat Indian casino s een substituut effect hebben op locale vrijetijds en gastvrijheidsector dat de tribal verrijkt ten koste van de omgevingseconomie. Dit substituut effect op de gemeenschap eromheen kan verergeren door een kannibalisatie effect, dit is afhankelijk van de beschikbaarheid van andere gok kansen binnen de regio. Als de tribal casino ervoor zorgt dat gokkers hun producten van andere locale beschikbare gokproducten vervangen dan heeft de tribal casino s een negatieve of een kannibalistische effect op de omgevingseconomie ten voordeel van de economie van de Nation. Maar als de tribal casino een netto verhoging van voedselconsumptie, bedding, werk en asfalt introduceert zal het bruto regionale product van regionale leveranciers van die producten potentieel stijgen. Deze indirecte effecten zijn terecht toe te schrijven aan het casino en zal in het algemeen gunstig zijn voor de omgevingseconomie meer als de Nations niet instaat zijn tot autarkie ( economisch zelfvoorzienend en niet afhankelijk van import) (Gazel, 1998). Tenslotte is er het intensiteiteffect dat de werking van het casino op de consument bekijkt in hun beslissing om verandering aan te brengen in hun uitgeef gedrag in de niet vrijetijdscategorie (bijvoorbeeld een tweede auto) ten opzichte van de vrijetijdscategorie. Veel van deze verschuivingen consumentengedrag zal goedaardig zijn, zoals de introductie van casino een verbetering in consumenten welzijn kan zijn door toegenomen diversiteit in mogelijkheden om geld te spenderen. Het intensiteiteffect kan ook worden geassocieerd met ziekelijk, bijvoorbeeld als de verschuiving van bestedingen wordt weg gehaald van bestedingen aan kinderkleding (Taylor, 2000). Echter de status van Native Americans als de armste Amerikaanse minderheidsgroep ( een groep die ook lijdt aan groot aantal ziektes die geassocieerd worden met armoede) betekend dat introductie van indian casino ook potentiële substantiële sociale winst kan betekenen. De grootste sociale winst van de casino s is op de tribe zelf. De casino s in de Nations zorgen voor toename aan werk in de meest chronisch arme groep van Amerikanen. Ook betekent de tribal ownership dat casino winsten een bron van fysieke sterkte is voor de tribal regeringen. Er is grote heterogeniteit in de tribal uitgave patronen, maar de algemene patroon in de Nations is dat de fysieke bron gebruikt wordt om de tribal gemeenschap te versterken. De tribes hebben geïnvesteerd in economische ontwikkeling, basis infrastructuur, politie, brandweer en spoeddiensten; gezondheid, huisvesting, en sociale programma s, onderwijs, natuurlijke bron management, taal behoud; indianen materiaal en cultureel erfgoed; herverkrijging van land en het inkomen van individuele leden (Taylor, 2000). 21

22 Hoofdstuk 4 Kansen & bedreigingen 4 Kansen & Bedreigingen In het vorige hoofdstuk zijn de economische effecten van indian gaming op de Nations & omgeving besproken. In dit hoofdstuk worden door middel van voorbeelden de andere kansen en bedreigingen besproken. 4.1 Kansen Dit deel gaat over de kansen die indian gaming veroorzaakt, daarom twee succesverhalen. Boonville over het effect van indian gaming op de omgeving en Foxwoods een van de grootste casino s in de wereld gelegen in de Nation van de Mahantuckets. Voor de typische Missouri River stad genaamd Boonville belooft de nieuwe Isle of Capri casino meer dan 800 banen en 44,5 miljoen in jaarlijkse belasting winst voor City Hall. Dit kan een anonieme gemeenschap veranderen in een regionale bestemming. Zo heeft Holiday Inn Express al een hotel geopend dicht bij de interstate en een half dozijn restaurants zijn geopend op de Maine street. Met de $ gedoneerd door het casino is de Friends of Historic Boonville de Thespian Hall aan het renoveren, het oudste onafgebroken opereerde theater ten westen van de Mississippi (Wilgoren, 2002). Zo krijgen anonieme plaatsen in afgelegen gebieden ook de kans zich te ontwikkelen. De dag voordat Foxwoods casino zou openen vroeg Mr. Hayward een van de tribeleiders, Wat doen we morgen als niemand komt opdagen? Minder dan 12 uur later leerde Mr. Hayward dat er niks was om zich zorgen over te maken. Foxwoods opende zijn deuren en honderden gokkers haasten zich om hun geluk te beproeven in het eerste legale casino in New England. De deuren zijn sinds dien niet meer dicht geweest. Tien jaar later heeft Foxwoods een legendarische status bereikt. Het is een van de grootste casino s in de wereld. En het is het verhaal van rags-to-riches van de Mashantuckets, een stam die velen niet kenden. In zuidoost Connecticut heet Foxwoods geholpen de regio s ontslagen in de defensie industrie te verzachten, het heeft geholpen het aantal hotelkamers te verdubbelen en de weg vrijgemaakt voor de buren de Mohegan indianen om een casino te openen. Het trok auto s en tourbussen naar de smalle country weggetjes en startte een verhit debat over Indian gaming en landrechten. Voor Foxwoods, besteedde weinig mensen aandacht aan indian gaming, een fenomeen die gelegaliseerd werd in Maar dat veranderde toen Foxwoods opende in het centrum van het dicht bevolkt gebied Boston-New York corridor. Hoeveel geld het casino precies maakt weet men niet, omdat de stam niet verplicht is een totale jaarrekening op te stellen. De Mashantuckets hebben ongeveer 750 leden, meer dan de helft van hun is onder de 18 jaar. De tribe heeft het geld gebruikt om alles te betalen van een $193,4 miljoen kostende tribal museum & onderzoekscentrum tot tuition rekeningen. In het begin was er één persoon met een college graad en nu hebben ongeveer 150 mensen een graad of zijn aan het werken eraan. De Mohegans opende de Mohegan Sun casino in Het hebben van twee grote casino s in de staat heeft de bezorgdheid over gokproblemen verhoogd. Een aantal personen zijn gearresteerd voor verduistering van geld om hun gewoonte te voeden. Maar tot vandaag blijven de cijfers van gokproblemen bij Connecticut inwoners onbekend. Foxwoods en Mohegan Sun geven ieder $ per jaar aan het gokprobleem raad en hebben programma s over gok verstandig. Wat toeristen betreft hebben de casino s het aantal bezoeken aan de regio succesvol verhoogd zegt de Connecticut toeristenbureau. De invloed is bescheiden met attracties als Mystic Aquarium & Institute for Exploration, maar dat is verwacht te veranderen als de casino s een Convention business gaan bouwen (Groark, 2002). 22

23 Hoofdstuk 4 Kansen & bedreigingen 4.2 Bedreigingen In hoofdstuk 2 is aandacht besteed aan het sociale probleem gokverslaving welke veroorzaakt kan worden door allerlei soorten gokoperaties. In dit deel zullen alleen de specifieke bedreigingen voor indian gaming aanbod komen. Eerst zal de invloed van invloedrijke mensen op ontwikkeling van indian gaming besproken worden door middel van voorbeelden over voormalige president Clinton, Mr. Trump en andere investeerders. Later komt het misbruik van staten van de IGRA aanbod, ruzies tussen stammen die onstaan door de wet en verder neppe indianenstammen. Heeft president Clinton een beslissing van BIA over een groep van Wisconsin tribes toestemming te geven om een casino te openen terug gedraaid vanwege een groep concurrerende tribe, welke al een casino opereerde en aan het lobbying waren tegen hen toekomstige concurrenten, omdat in de 1996 verkiezingscyclus, een groep van rijke Wisconsin tribeleden welke een casino runnen een bijdrage aan de Democratic National Committe doneerde van $ ? De leiders van de rivaliserende groep van armer Wisconsin tribes, welke een hondenrace track in Hudson, Wis. wilden veranderen in een concurrerend casino, waren republikeinen (D Agostino, 1997). Er gaat veel geld om in deze industrietak, hierdoor gaat de politiek een steeds belangrijkere rol spelen. Die steun van politiek kan uitdraaien op wie het meest biedt, wordt gehoord. Donald Trump en andere grote casino investeerders zijn stilletjes tientallen miljoenen dollar aan het spenderen om indianen groepen in Connecticut te helpen bij het financieren van hun campagne om federale herkenning te verkrijgen als stam. 291 groepen nationwide zijn opzoek naar herkenning en die groepen in Connecticut die gesteund worden zijn deel van een groter misbruik. Tweederde van de 291 stammen hebben privé overeenkomst gesloten met investeerders. Deze investeerders vinden wat ze doen niet slecht want ze helpen de groepen bij het betalen van de dure leges van historici, lobbyisten en advocaten die ze nodig hebben om hun door het complexe tribal herkenningsproces heen te sturen. Mr. Trump heeft aan beide kanten van deze zaak gevochten, vechtend tegen Native American casino s dichterbij zijn Atlantic City casino s, maar ook om Eastern Pequots in Connecticut erkent te krijgen als stam. Hij begon met zijn steun toen hij geen gehoor kreeg voor zijn kritiek op de Indian gaming industrie. Trump dacht: 'If you can't beat them, join them' approach (Hernadez, 2004). De investeerders zien geld, want als de stammen worden herkend kunnen ze casino s opzetten en de investeerders zien zich zelf al meedelen in die winst. Een ander voorbeeld van investeerders inmenging met het doel hun zakken te vullen. Het is een ritueel geworden in ieder deel van de VS, dat groepen mensen met verre Native American bloedband, met potentiële gokwinsten op het oog, samen opzoek gaan naar federale erkenning als een tribe. In hun zoektocht hebben ze een andere groep gecreëerd op zoek naar rijkdom bestaande uit: geslachtskundige, historici, verdrag experts, lobbyisten en advocaten. Zij proberen de tribes te steunen in hun zoektocht naar erkenning. De cruciale speler in deze brigade is de casino-investeerder door wie dit alles betaald kan worden. De federale herkenning geeft de Nations het recht om casino s te bouwen, maar ook soevereine, taxfree status en federale hulp bij housing, onderwijs en gezondheidszorg. New Jersey is van plan om alle pogingen van lokale groepen om tribes te vormen te blokkeren; Indian casino welke geen taxes betalen kunnen concurreren met Atlantic City casino s, welke wel doen. Vaak valt de stam na erkenning door ruzie uit elkaar. Het kan dan dat de investeerder de verkeerde groep steunt en met lege handen blijft. Ook kan het dat als ze erkent zijn, ze hun investeerder droppen voor een ander die meer geld biedt. Onder de IGRA mag het winstaandeel van de buitenstaande investeerder niet meer zijn dan 30%. Sinds de BIA is opgericht in 1978 heeft het 15 aanvragen toegekend en 18 afgewezen (Peterson, 2004). Het is zeer disappointing voor ons : zegt J. Kurt Luger, directeur van de Great Plains Indian Gaming Association, een groep dat de tribes in de zeven centrale staten representeert. Na al 23

24 Hoofdstuk 4 Kansen & bedreigingen die jaren dat Native Americans het stiefkind was van het welzijn systeem en na al de zoethoudertjes voor ons om een economische activiteit te ontwikkelen in landelijk, geïsoleerde gebieden, het is ongelofelijk dat staten ons nu zien als een succes verhaal en een deel van een piggy bank voor al hun ongerealiseerde behoeftes (Janofsky, 2003). In Figuur 10 is de winst voor de federale, staatsregering en lokale regering te zien. De staten mogen volgens de IGRA wet onderhandelen over klasse III gaming. Bij die onderhandelingen proberen ze zoveel mogelijk geld eruit te halen. Op zich is dit niet erg als de staat ook mee profiteert, maar het moet niet zo zijn dat de staat er beter vanaf is dan de Nation. Figuur 10: Winsten voor federale, staats en lokale regering door indian gaming Bron: NIGA, 2004 Sinds 1991 opereren de Viejas Band van Kumeyaay Indianen het meest lucratieve casino van de staat. In 2003 wordt de winst geschat op $200 miljoen. Het casino ligt op een half uur rijden van San Diego. Nou willen de Ewiiaapaayp, welke bestaat uit 7 volwassen leden en 1 kind, een casino bouwen op een mijl van San Diego. De twee stammen zijn familie van elkaar, maar nu is er ruzie de Viejas Band is tegen de bouw van die casino, want ze zijn bang hun klanten kwijt te raken aan het nieuwe casino die dichterbij San Diego komt te liggen. De Ewiiaapaayp Band willen het casino bouwen op het land dat een ziekenhuis bevat en een mijl dichterbij San Diego is. Dit land is door de federale overheid in trust gegeven aan 7 lokale familie stammen, naast de al genoemde stammen zijn dat La Posta, Barona, Jamul, Mnzanita en Campo bands. Alle stammen behalve de Viejas Band hebben hun toestemming gegeven voor de bouw van dit casino. De Viejas hebben zelfs een vriend van hun Duncan Hunter, een republikein welke de Zuidelijke en oostelijke San Diego County representeert in de House of Representatives, ingeschakeld om hun te helpen in hun strijdt (LeDuff, 2003). De Nations zien dollartekens en vergeten daarbij al het andere. Zo willen veel kleine stammen ook hun eigen casino opzetten vergetend dat ze de markt kunnen verzadigen. Ze zouden beter een aantal casino s samen kunnen beheren dan allerlei kleine concurrerende casino s. De Me-Wuk indianen verdwenen 150 jaar geleden uit de Sierra Nevada foothills weinig sporen achterlatend. Maar nu zijn de Buena Vista Me-Wuks er weer, tenminste op papier. Ze willen een $150 miljoen casino en ressort bouwen op 35 mijl van Sacramento. Het casino is goedgekeurd en de bouw zou deze maand starten. Het enige probleem is dat de groep die zichzelf de Buena Vista Rancheria van Me-Wuk indianen noemt, niet zijn we ze zeggen volgens de BIA. De groep bestaat uit een 58 jaar oude vrouw en haar twee volwassen kinderen, maar geen van hun heeft volgens de BIA een bloedband met de kleine groep die heel lang geleden was herkend als de Buena Vista Me-Wuk. Dit creëert een probleem een federaal herkende stam, de Buena Vista Me-Wuks is een soevereine Indian Nation, maar nu zijn ze een nation zonder bevolking. De bouw is gestopt tot de regering kan uitvinden wie de rechtmatige leden zijn van de stam (Egan, 2002). Het gevaar schuilt erin dat iedereen met een beetje Native American bloed erkend wil worden om een casino te kunnen beginnen, gezien casino s in de Nations geen belasting hoeven te betalen. 24

25 Conclusie Conclusie In de VS wordt gokken gezien als iets slechts toch gokken veel Amerikanen. Tegenstanders en voorstanders van gokken in de VS debateren of het recht op gokken (een individueel recht) mag opwegen tegen de gevolgen voor de gemeenschap als geheel. Er zijn geen bewijzen die aantonen dat gokken de directe oorzaak is van een aantal sociale problemen. Wel zijn er aanwijzingen in die richting. Zolang er geen bewijzen zijn zullen alleen de economische voordelen benadrukt worden. De meeste Nations die casino s opereren in druk bevolkte gebieden hebben een manier gevonden om de economie van hun Nation te verbeteren en het welzijn van hun bevolking te verbeteren, maar niet alle Nations zijn zo gelukkig. De meeste Nations zijn gelegen in afgelegen gebieden en niet echt een aantrekkingplek voor gokkers. Op een paar uitzonderingen na die de casino s op afgelegen Nations in vakantieparken hebben kunnen ombouwen, welke toeristen trekken. De casino s op de Nations zorgen dat er ook in andere sectoren geïnvesteerd als recreatieparken, winkelcentra, hotels, enz. Ook is de NIGA een samenwerkings netwerk aan het opzetten tussen verschillende Nations, zodat andere Nations kunnen dienen als toeleveranciers voor bijvoorbeeld landbouwproducten. Met het geld verdiend aan indiangaming zijn de Nations instaat hun regeringsdiensten te financieren, maar ook onderwijs, gezondheidszorg, enz. De cijfers spreken boekdelen het inkomen per hoofd in de Nations met gamingonderneming neemt gemiddeld toe met 50%, armoede daalt met 19% en de werkeloosheid met 17% (NIGA, 2004), dat zijn bemoedigende cijfers. De omgeving van de Nations profiteert ook mee met de indian casino s zolang de casino s niet concurreren met dde lokale amusemntsindustrie. Boonville is een goed voorbeeld van een dorpje dat heeft kunnen profiteren. De concurrentie in de indian gaming branche wordt steeds groter, want steeds meer Nations willen casino s openen. Dit zou kunnen leiden tot verzadiging van de markt wat de winsten zal drukken. Er gaat veel geld om in indian gaming en dat zijn ook anderen opgevallen. Steeds meer mensen proberen daar ook een graantje van mee te pikken. Zo zijn er mensen die claimen dat ze afstammen van Native Americans, zodat ze ook casino s kunnen opzetten. Daarnaast zijn er andere geldhunters die groepen steunen om federale herkenning te krijgen, zodat ze casino s kunnen opzetten, die investeerders zijn niet zo zeer bezig die groepen erkent te krijgen op basis van hun culturele historie, maar vanwege de casinowinsten. Het wordt steeds meer een spel van macht. Wie geld en politieke vrienden heeft krijgt meer gedaan dan andere. Wegen al deze nadelen wel op tegen het voordeel van economische vooruitgang? Moeilijk te zeggen. Indian gaming heeft voor sommige Nations economisch welvaart en welzijn gebracht. Maar is de economie dan niet te eenzijdig? Wat als de gok industrie instort? Kunnen we de sociale problemen van het gokken vergeten? Wie helpt de Nations zonder casino s? Deze vragen zijn moeilijk te beantwoorden, maar het valt niet te ontkennen dat de economie van de Nations behoorlijk verbeterd is door de indiangaming industrie. Dus is het een goede tijdelijke oplossing om de economie van de Nations te verbeteren. Wel vind ik dat men moet streven naar een meer diverse economie op de Nations, waardoor ze niet economisch gevoelig zullen zijn. Economische gezien dus een goede zet, maar sociaal gezien weet ik het niet. Ik denk dat er meer onderzoek naar de sociale gevolgen gedaan moeten worden, voordat daarover uitspraken gedaan kunnen worden. 25

26 Begrippenlijst Begrippenlijst Afkorting BIA IGRA Nation Native American NIGA NIGC Begrip Bureau of Indian Affairs Indian Gaming Regulatory Act Ze worden aangeduid met Nations om hun aparte politieke status en regering-op-regering relatie met de federale en Staten regering aan te geven. Reservaten. De term Native American wordt gebruikt voor Amerikaanse Indianen en Alaska Natives aan te duiden. National Indian Gaming Association National Indian Gaming Commission 26

27 Bronnenlijst Bronnenlijst American Indian policy (1983), American Insian Policy statement issued by President R. Reagan. Barlett, D. (2002), Wheel Of Misfortune: Casinos were supposed to make Indian tribes self-sufficient. So why are the white backers of Indian gambling raking in millions while many tribes continue to struggle in poverty? The New York Times Baxandall, P. (2005), Betting on the future: The economic impact of legalized gambling. Policy brief, vol. 1(2). BIA (?), [Geciteerd 5 april 2005]. Beschikbaar op het World Wide Web: < BIA, Report on Indian lands. Retrieved from the bureau of Indian affairs web page: < California State Library (?), [Geciteerd 5 april 2005]. Beschikbaar op het World Wide Web: < Census, (2000), The American indian and Alaska native population. Cheesman, R. (2003), Tribal gaming in the US: it s come a long way, and we see a bright future. Gobal gaming business, pp: 12. Clinton, W. (1996), Statement on signing the national gambling impact study: commission act. Weekly Compilation of Presidential Documents. D Agostino, J. (1997) Did Clinton prevent Indian tribes from opening casino because their competitors contributed to the DNC? Human events. De Grote Bosatlas (2003) 52e editie, Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Groningen. Driver, H. (1969), Indians of North America. Chicago: University of Chicago Press. Egan, T. (2002), Lawsuit in California asks, whose tribe is it anyway? The New York Times, pp. 24. Encyclopedia of North American Indians (?), [Geciteerd 7 april 2005]. Beschikbaar op de World Wide Web: < m#reserv07.jpg>. Evans, W. (2002), The social and economic impacts of Native American casinos. University of Maryland. Evers, P. (2000), ISO and the American Indian reservation. GMI theme issue: Greenleaf Publishing. Focus on the family (?), [Geciteerd 5 april 2005]. Beschikbaar op de World Wide Web: < Gazel, R. (1998), The economic impact of casino gambling at the state and local levels. Annals of the American Academy of political and social science, 556: Grinols,

28 Bronnenlijst Groark, V. (2002), 10 years after. The New York Times, pp.1. Hernadez, R. (2004), Trump named in inquiry on financing Indian groups. The New York Times, pp. 1. Holden (?), R., A historical perspective: The Indian Nation. The first Americans, Smithsonian Institution. Indianen pagina (?), [Geciteerd 5 april 2005]. Beschikbaar op de World Wide Web: < Janofsky, M. (2003), Revised view of gambling: Bane is now boon. The New York Times, pp. 31. Johnson, R. (2004), Indian casino: Another tragedy of the commons? LeDuff, C. (2003), With riches at stake, two tribes square off. The New York Times, pp. 16. Maloney, J. (2004), Global gaming compliance. Gaming law review, vol. 8(2). Mansur, S. (1997), Indian casino gambling: What can we expect in the future? Markfelder, G. (2004), Native-American heritage month November. Defence equal opportunity management institute, Florida. McGowan, R. (1997), The ethics of gambling research: An agenda for mature analysis. Journal of gambling studies, vol. 13(4). McNeil- Staudenmaier, H. (2003), It s a fact: Misperceptions about tribal gaming run rampant. How do you separate myth from reality? Global gaming Business, April National Opinion Research center (1999), Gambling impact on behaviour study. Final report to the national impact study commission, Chicago: NORC. NIGA (2004), An analysis of economic impact of indian gaming. National Indian Gaming Association, Washington. Nederlandse Activisten Groep Indianen (?), [Geciteerd 7 april 2005]. Beschikbaar op de World Wide Web: < Peterson, I. (2004), Would-be tribes entice investors. The New York Times, pp. 1. Popkin, J. (1994), America s gambling craze. US News & World Report. Reno, J. (1995), Department of Justice policy on Indian sovereignty and governmentto-government relations with Indian tribes. Washington, D.C.: US Department of Justice, office of tribal Justice. Published in federal register 61(112)(June10): 29, 424. Seligman (?), In defence of gambling: Compulsive gambling is an overrated problem, and the latest research on gamblers suggest we need to rethink it. Smithsonian Institution (1999), [Geciteerd 7 april 2005]. Beschikbaar op de World Wide Web: < Stitt, B. (2000), Perceptions of the extent of problem gambling within new casino communities, University of Nevada. 28

29 Bronnenlijst Taylor, J. (2000), The national evidence on the socioeconomic impacts of American Indian gaming on non-indian communities. Journal of gambling studies. The Minnesota Family Institute (?), Legalized gambling: A turbulent past. Von Temerin- Count Szécsen, N. (1999), The gross annual wager of the United States. Wakeling, S. (2001), Policing on American Indian reservations: A report to the national institute of justice. Harvard University. Waldman, C. (1985), Atlas of the North American Indian. New York: facts on file publications. Wilgoren, J. (2002), Midwest Towns Feel Gambling Is a Sure Thing. The New York Times, pp

30 Bijlage Bijlage Bijlage 1 Een aantal van de officieel erkende stammen Achomawi Indians Cupeño Indians Chemakum Indians Diegueño Indians Chukchansi Indians Mono Indians Clayoquot Indians Northern Paiute Indians Coast Salish Indians Shoshonean Indians Cowichan Indians Washo Indians Haida Indians Arapaho Indians Hupa Indians Arikara Indians Hesquiat Indians Assiniboine Indians Karok Indians Atsina Indians Klamath Indians Brule Indians Koskimo Indians Cheyenne Indians Kwakiutl Indians Chipewyan Indians Lummi Indians Cree Indians Makah Indians Crow Indians Nootka Indians Dakota Indians Puget Sound Salish Indians Hidatsa Indians Quileute Indians Kainah Indians Quinault Indians Mandan Indians Shasta Indians Oglala Indians Skokomish Indians Osage Indians Tolowa Indians Oto Indians Tututni Indians Piegan Indians Willapa Indians Ponca Indians Wiyot Indians Quapaw Indians Yurok Indians Sarsi Indians Acoma Indians Siksika Indians Apache Indians Teton Indians Cochiti Indians Wichita Indians Havasupai Indians Yanktonai Indians Hopi Indians Cayuse Indians Hualapai Indians Chinookan Indians Isleta Indians Kalispel Indians Jemez Indians Klikitat Indians Jicarilla Indians Kutenai Indians Keresan Indians Nespelim Indians Laguna Indians Nez Perce Indians Maricopa Indians Salish Indians Mohave Indians Salishan Indians Navajo Indians Spokane Indians Pima Indians Tlakluit Indians Qahatika Indians Umatilla Indians Taos Indians Walla Walla Indians Tewa Indians Yakama Indians Tigua Indians Alaskan Eskimos Tohono O'Odham Indians Kato Indians Yuma Indians Maidu Indians White Mountain Apache Indian Tribe Miwok Indians Yavapai Indians Pomo Indians Zuñi Indians Wailaki Indians Cahuilla Indians Wintun Indians Chemehuevi Indians Yokuts Indians Comanche Indians Yuki Indians Bron: Nederlandse Activisten Groep Indianen 30

31 Bijlage Bijlage 2 Indian casino s Bron: NIGA,

Twee belangrijke aardrijkskunde vragen zijn waar komt iets voor? En waarom is het daar? Verklaring zoek je in interne factoren en externe factoren.

Twee belangrijke aardrijkskunde vragen zijn waar komt iets voor? En waarom is het daar? Verklaring zoek je in interne factoren en externe factoren. Samenvatting door Cristel 1008 woorden 26 juni 2016 7,1 3 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het grensgebied tussen Mexico en de VS: Illegalen overschrijding van Mexicanen richting de verenigde staten.

Nadere informatie

9,2. Antwoorden door een scholier 1786 woorden 1 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Oefentoets hoofdstuk 3

9,2. Antwoorden door een scholier 1786 woorden 1 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Oefentoets hoofdstuk 3 Antwoorden door een scholier 1786 woorden 1 april 2011 9,2 4 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Oefentoets hoofdstuk 3 Globalisering in steden: grootstedelijke gebieden in de VS 1 Bekijk bron 7. De bron

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Binnenlandse migratie in de VS

Werkstuk Aardrijkskunde Binnenlandse migratie in de VS Werkstuk Aardrijkskunde Binnenlandse migratie in de VS Werkstuk door een scholier 1543 woorden 8 januari 2003 6,5 185 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Inleiding In dit werkstuk wil ik

Nadere informatie

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners

Nadere informatie

Spreekbeurt Aardrijkskunde De Verenigde Staten: land van migranten

Spreekbeurt Aardrijkskunde De Verenigde Staten: land van migranten Spreekbeurt Aardrijkskunde De Verenigde Staten: land van migranten Spreekbeurt door een scholier 1713 woorden 9 december 2001 5,9 272 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdvraag: Wat is na 1980 het patroon

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

Mijn werkstuk gaat over MEXICO

Mijn werkstuk gaat over MEXICO Mijn werkstuk gaat over MEXICO blz 1 Luca Dhanis groep 7 LBB de meerpaal INHOUDSOPGAVE Titel pagina blz 1 Inhoudsopgave blz 2 Inleiding blz 3 Welk land blz 4 Geschiedenis blz 5 Bevolking blz 6 Cultuur

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis Afrika

Praktische opdracht Geschiedenis Afrika Praktische opdracht Geschiedenis Afrika Praktische-opdracht door een scholier 2206 woorden 11 januari 2007 6,3 74 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo HOOFDVRAAG Wat is mythe en wat is werkelijkheid

Nadere informatie

BOERMARKEN IN DRENTHE

BOERMARKEN IN DRENTHE BOERMARKEN IN DRENTHE Historie Geschiedenis gaat ver terug. Het begrip Boermarke, ook wel Marke genoemd, gaat in feite terug tot de tijd van de Germanen die zich op vaste plaatsen gingen vestigen. MARKE,

Nadere informatie

Inhoud. Index. 1. Hoe zien de Verenigde Staten eruit? 2. De ontdekking van Amerika. 3. Indianen. 4. Geografie en natuur

Inhoud. Index. 1. Hoe zien de Verenigde Staten eruit? 2. De ontdekking van Amerika. 3. Indianen. 4. Geografie en natuur 1. Hoe zien de Verenigde Staten eruit? Wolkenkrabbers 5 De Amerikaanse schoolbus 6 Wat eten Amerikanen? 6 Amerikaanse sporten 6 Opdracht 1 Hoe zien de Verenigde Staten er uit? 7 Inhoud 2. De ontdekking

Nadere informatie

Case 2 start-ups. 21 maart 2015 Gemaakt door: - Bertje van Loo - Dennis Langeveld - Lorianne Hooijmans Groep 13. Case 2 Start-ups groep 13 1-8

Case 2 start-ups. 21 maart 2015 Gemaakt door: - Bertje van Loo - Dennis Langeveld - Lorianne Hooijmans Groep 13. Case 2 Start-ups groep 13 1-8 Case 2 start-ups 21 maart 2015 Gemaakt door: - Bertje van Loo - Dennis Langeveld - Lorianne Hooijmans Groep 13 Case 2 Start-ups groep 13 1-8 Inhoud Interne analyse... 3 Peerby... 3 Over Peerby... 3 Lean

Nadere informatie

Goede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen

Goede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen Slides en video s op www.jooplengkeek.nl Goede tijden, slechte tijden Soms zit het mee, soms zit het tegen 1 De toegevoegde waarde De toegevoegde waarde is de verkoopprijs van een product min de ingekochte

Nadere informatie

Op weg naar duurzame ontwikkeling van stedelijk toerisme. Ko Koens Academy for Hotel and Facility Management Vakantiebeurs Utrecht - 14-01-2015

Op weg naar duurzame ontwikkeling van stedelijk toerisme. Ko Koens Academy for Hotel and Facility Management Vakantiebeurs Utrecht - 14-01-2015 Op weg naar duurzame ontwikkeling van stedelijk toerisme Ko Koens Academy for Hotel and Facility Management Vakantiebeurs Utrecht - 14-01-2015 Irritante toeristen Stedelijk toerisme Stedelijk toerisme

Nadere informatie

DE KALKOEN Een verzameling van historische feiten en opmerkelijke wetenswaardigheden over kalkoenen

DE KALKOEN Een verzameling van historische feiten en opmerkelijke wetenswaardigheden over kalkoenen DE KALKOEN Een verzameling van historische feiten en opmerkelijke wetenswaardigheden over kalkoenen Tekst en afbeeldingen: Theo Philipsen DEEL 2 Rechts: Voorpagina van een Oostenrijks tijdschrift Columbus

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info De Chinese Muur 1. Voorwoord. 2. Wat is de Chinese Muur? 3. Waar ligt de Chinese Muur? 4. Waarom bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 5. Hoe bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 6. Hoe lang en hoe groot

Nadere informatie

Aanleiding voor het onderzoek

Aanleiding voor het onderzoek Aanleiding voor het onderzoek Gemeente Heerlen, juni 2013, alle zondagen koopzondag; wekelijkse koopzondag Centrum gestart m.i.v. september 2013 Heroverweging wekelijkse koopzondag in 2015 Breed gedragen

Nadere informatie

Praktische opdracht Economie Euro

Praktische opdracht Economie Euro Praktische opdracht Economie Euro Praktische-opdracht door een scholier 1619 woorden 17 februari 2003 6,7 12 keer beoordeeld Vak Economie 1 Onderzoeksvraag. Mijn onderzoeksvraag is: Wat zijn de voor- en

Nadere informatie

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00. 1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

DE WERELD VAN DE GROTE STAD

DE WERELD VAN DE GROTE STAD DE WERELD VAN DE GROTE STAD VIER KENMERKEN VAN HET BEGRIP STAD Een bepaalde omvang, per land verschillend Een hoge bebouwingsdichtheid in vergelijking met het omringende gebied Een beroepsbevolking die

Nadere informatie

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers Iedereen sterk Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers JANUARI 2016 Veranderen moet veranderen Verandering is in veel gevallen een top-down proces. Bestuur en management signaleren

Nadere informatie

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika In het vroegere Amerika woonden Indianenstammen. Columbus ontdekte dit land van de Indianen in 1492. Het waren de Azteken, de Inca s

Nadere informatie

Over de. Bernard van Leer Foundation

Over de. Bernard van Leer Foundation Over de Bernard van Leer Foundation Wie wij zijn De Bernard van Leer Foundation gelooft dat het realiseren van een sterke start voor alle jonge kinderen niet alleen goed is om te doen vanuit moreel perspectief,

Nadere informatie

De impact van concurrentie op de productmix van exporteurs

De impact van concurrentie op de productmix van exporteurs VIVES BRIEFING 2016/09 De impact van concurrentie op de productmix van exporteurs Koen Breemersch KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, VIVES 1 DE IMPACT VAN CONCURRENTIE OP DE PRODUCTMIX

Nadere informatie

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West 2030 Station Nieuwe Meer is niet alleen een nieuwe metrostation verbonden met Schiphol, Hoofddorp, Zuidas en de Amsterdamse

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8 Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info. Racisme

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info. Racisme Racisme Ik heb een onderwerp gekozen dat jullie misschien een beetje vreemd zullen vinden, namelijk het thema 'racisme'. Als je dat woord opzoekt dan staat er: Racisme: racisme is het discrimineren van

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis William Clark informatie + museum

Praktische opdracht Geschiedenis William Clark informatie + museum Praktische opdracht Geschiedenis William Clark informatie + museum Praktische-opdracht door Gymnasiastje 572 woorden 5 december 2017 5,5 2 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Pagina 1 van 6 William Clark;

Nadere informatie

Enkele vragen aan Kristin Harmel

Enkele vragen aan Kristin Harmel Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt

Nadere informatie

Wijnimport Nederland naar regio

Wijnimport Nederland naar regio DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst

Nadere informatie

Unicef. Bram van t Hoff De Flambouw Groep 8 17 Januari 2012

Unicef. Bram van t Hoff De Flambouw Groep 8 17 Januari 2012 Unicef Bram van t Hoff De Flambouw Groep 8 17 Januari 2012 Inleiding Ik hou mijn spreekbeurt over Unicef omdat ik het een mooi onderwerp vind en het kinderen helpt die in nood zijn en niet naar school

Nadere informatie

Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.

Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van

Nadere informatie

NAAR EEN EUROPA VOOR ALLE LEEFTIJDEN

NAAR EEN EUROPA VOOR ALLE LEEFTIJDEN NL NAAR EEN EUROPA VOOR ALLE LEEFTIJDEN AGE- STANDPUNT IN HET KADER VAN HET 2007 - EUROPEES JAAR VAN GELIJKE KANSEN VOOR IEDEREEN The European Older People s Platform La Plate-forme européenne des Personnes

Nadere informatie

Bevolkingsspreiding. Waar zit iedereen? Juist of onjuist: China is het grootste land ter wereld. A. Juist. B. Onjuist

Bevolkingsspreiding. Waar zit iedereen? Juist of onjuist: China is het grootste land ter wereld. A. Juist. B. Onjuist Bevolking Waar zit iedereen? Waar zit iedereen? Bevolkingsspreiding Vraag 1 van 9 Juist of onjuist: China is het grootste land ter wereld. A. Juist B. Onjuist De manier waarop de bevolking over een gebied

Nadere informatie

6.7. Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni keer beoordeeld. Inhoudsopgave

6.7. Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni keer beoordeeld. Inhoudsopgave Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni 2005 6.7 110 keer beoordeeld Vak Economie Inhoudsopgave - Inleiding (Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen, hoofd- en deelvragen.) 1. Hoe komt

Nadere informatie

Vakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag?

Vakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag? Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over vakantiegedrag van mensen. Het maakt je duidelijk waarom mensen met vakantie gaan en hoe de keuze voor een vakantie tot stand komt. Wat wordt er van jou

Nadere informatie

Pizza Verdi. Opdrachtenblad. Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten

Pizza Verdi. Opdrachtenblad. Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten Pizza Verdi Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten Opdrachtenblad Lesuurpakket Pizza Verdi (thema s: sociale verschillen, stereotyperingen/vooroordelen; verdiepingsopdracht Amerikaanse burgerrechten)

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde 4 en 5. Inhoudsopgave. Tekstsamenvatting Pagina 2 t/m 5 Basisboek Pagina 6 t/m 7. 1 P a g e

Samenvatting Aardrijkskunde 4 en 5. Inhoudsopgave. Tekstsamenvatting Pagina 2 t/m 5 Basisboek Pagina 6 t/m 7. 1 P a g e Samenvatting Aardrijkskunde 4 en 5 Inhoudsopgave Tekstsamenvatting Pagina 2 t/m 5 Basisboek Pagina 6 t/m 7 1 P a g e Tekstsamenvatting People on the move Verenigde staten: 4 Regio s - Noord-Oosten - Midwesten

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland

Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland Samenvatting door een scholier 583 woorden 8 februari 2005 4,7 21 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Module 3, aantekeningen.

Nadere informatie

Kennis over Kinderarbeid

Kennis over Kinderarbeid Kennis over Kinderarbeid Context onderzoek Naam: Daniël Seton Klas: G&I 1D Datum: 13 Maart 2016 Docent: Harald Warmelink Module: Pr.Context: Research Opdracht: Context Onderzoek Inleiding Uit vooronderzoek

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Indianen en blanken

Werkstuk Geschiedenis Indianen en blanken Werkstuk Geschiedenis Indianen en blanken Werkstuk door een scholier 2086 woorden 19 mei 2005 5,7 179 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 1. Wanneer ontmoeten de Indianen en blanken elkaar? De Indianen zijn

Nadere informatie

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb De meeste mensen in Nederland hebben het goed voor elkaar. We hebben genoeg eten, we hoeven niet bang te zijn voor oorlog en we zijn dan ook tevreden met ons leven. Maar dat is niet overal op de wereld

Nadere informatie

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding

Nadere informatie

5. De overheidsbril - Hoe is kinderarbeid in Nederland afgeschaft en wanneer wat waren de maatregelen van onze overheid?

5. De overheidsbril - Hoe is kinderarbeid in Nederland afgeschaft en wanneer wat waren de maatregelen van onze overheid? Boekverslag door S. 1702 woorden 8 maart 2004 6.3 168 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1: Inhoud. 2. inleiding. 3. normen en waarden bril -waar komt kinderarbeid voor en in welke soort ervan. 4. De

Nadere informatie

TOERISME en RECREATIE. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 3 e editie. Opzet en inhoud

TOERISME en RECREATIE. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 3 e editie. Opzet en inhoud 3 e editie TOERISME en RECREATIE 2017 Voorne PutteN Opzet en inhoud Recreatie en toerisme is voor de Voorne- Putten een belangrijke bedrijfstak. De sector levert niet alleen een bijdrage aan de regionale

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Naam: Nouri-Mes. Naam-Klas: Leonardo-Terneuzen LBB. Het Leven in: Sri Lanka.

Naam: Nouri-Mes. Naam-Klas: Leonardo-Terneuzen LBB. Het Leven in: Sri Lanka. Naam: Nouri-Mes. Naam-Klas: Leonardo-Terneuzen LBB. Het Leven in: Sri Lanka. !!! inhoudsopgave. 1. Inleiding 2. Sri-Lanka en de en de weetjes & Kenmerken. 3. Sri Lanka en de Geschiedenis. 4. bevolking.

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8

Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8 Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8 Samenvatting door Anne 1154 woorden 12 april 2017 6,3 46 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Paragraaf 2 Bevolkingsspreiding: de manier

Nadere informatie

Sustainable development goals

Sustainable development goals Sustainable development goals The road to dignity by 2030 Ending Poverty, Transforming all Lives and Protecting the Planet = De weg naar waardigheid, Armoede beëindigen, alle levens veranderen en de aarde

Nadere informatie

PROJECT BABONGO. Centraal Afrika Afrika

PROJECT BABONGO. Centraal Afrika Afrika PROJECT BABONGO Centraal Afrika Afrika ZORGEN VOOR BABONGO Het dorp Babongo ligt in de Dzanga Sangha regio van de Centraal Afrikaanse Republiek. Door de ligging in het tropische regenwoud is het dorp vrij

Nadere informatie

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Nieuwsbrief Amigos maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Voorwoord Beste Amigos, Terwijl wij hier in Nederland al weer helemaal het gevoel krijgen in het voorjaar te zijn beland, hebben de bursalen in Guatemala

Nadere informatie

Bruggenbouwers Linko ping, Zweden

Bruggenbouwers Linko ping, Zweden Bruggenbouwers Linko ping, Zweden Het Bruggenbouwers project wordt in de Zweedse stad Linköping aangeboden en is één van de succesvolle onderdelen van een groter project in die regio. Dit project is opgezet

Nadere informatie

Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf

Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Madonna met breiwerk, 1400-1410. Geschilderd door Bertram von Minden (1340-1414), detail uit het Buxtehude Altaar Onderzoek

Nadere informatie

F reader. Het nieuwe ondernemen. is gewoon durven te veranderen!

F reader. Het nieuwe ondernemen. is gewoon durven te veranderen! F R I E N D S F reader Het nieuwe ondernemen. is gewoon durven te veranderen! Als we de berichtgeving van de laatste maanden mogen geloven staat de non food detailhandel voor een herstructureringsslag.

Nadere informatie

WAARDIG LEVEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK

WAARDIG LEVEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK WAARDIG LEVEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK 1. TOELICHTING Tijdens het bezoek aan de Democratiefabriek hebben jullie kunnen vaststellen dat bepaalde elementen essentieel zijn om tot democratie te komen.

Nadere informatie

Wilt u laten weten wat u van deze TLPST vond? Hebt u tips voor de volgende aflevering? Mail ons:

Wilt u laten weten wat u van deze TLPST vond? Hebt u tips voor de volgende aflevering? Mail ons: Lesbrief 54: januari 2019 Wilt u laten weten wat u van deze TLPST vond? Hebt u tips voor de volgende aflevering? Mail ons: redactie@onzetaal.nl. Alarm! 3660 talen worden bedreigd! Uit een recent onderzoek

Nadere informatie

Lesbrief Iedereen betaalt belasting

Lesbrief Iedereen betaalt belasting Lesbrief Iedereen betaalt belasting inleiding Iedereen betaalt belasting» waar komt het geld vandaan?» waar gaat het geld naar toe?» nederland, europa en de wereld» Iedereen betaalt belasting 1 Iedereen

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Waarom is Click to Call de ontbrekende link voor online succes

Waarom is Click to Call de ontbrekende link voor online succes Waarom is Click to Call de ontbrekende link voor online succes Oktober 2013 ONDERWERPEN Managementsamenvatting 2 Introductie 3 Online blijft 4 Waarom is Click-to-Call vandaag de dag relevant? De nieuwe

Nadere informatie

Jan van der Wel, Zorgondernemer, Bestuurslid RGFHMR, Bedrijfskunde. Van bedreigingen naar kansen in de innoverende fysiotherapiepraktijk

Jan van der Wel, Zorgondernemer, Bestuurslid RGFHMR, Bedrijfskunde. Van bedreigingen naar kansen in de innoverende fysiotherapiepraktijk Jan van der Wel, Zorgondernemer, Bestuurslid RGFHMR, Bedrijfskunde Van bedreigingen naar kansen in de innoverende fysiotherapiepraktijk Externe Analyse Interne Analyse Kansen en Bedreigingen Strategische

Nadere informatie

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen.

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013 Staat en Natie Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. In de 17 e en de 18 e eeuw ontstond er in Europa een politieke en filosofische stroming,

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20262 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Tulius, Juniator Title: Family stories : oral tradition, memories of the past,

Nadere informatie

Snelle vergrijzing in Japan vraagt om actie

Snelle vergrijzing in Japan vraagt om actie Snelle vergrijzing in Japan vraagt om actie Inleiding Vrijwel elk ontwikkeld land wordt geconfronteerd met een vertraging van de groei of teruggang in zijn bevolking. De Japanse bevolking vergrijst zo

Nadere informatie

Kinderen in Nederland hebben het goed. Maar.., dat geldt nog niet voor alle kinderen.

Kinderen in Nederland hebben het goed. Maar.., dat geldt nog niet voor alle kinderen. Intro Geachte staatssecretaris, Kamerleden, leden van de debatteams, vrienden, familie en andere aanwezigen. Welkom op deze vroege, HELE vroege vrijdagochtend. Kinderen in Nederland hebben het goed. Maar..,

Nadere informatie

Betoog Nederlands Het weren van kansarmen in Rotterdam

Betoog Nederlands Het weren van kansarmen in Rotterdam Betoog Nederlands Het weren van kansarmen in Rotterdam Betoog door een scholier 2499 woorden 19 januari 2004 8,1 29 keer beoordeeld Vak Nederlands Het weren van kansarmen in Rotterdam Stellingen: -Rotterdam

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis vwo II

Eindexamen geschiedenis vwo II Dynamiek en stagnatie in de Republiek Gebruik bron 1. Twee uitspraken: Met deze bevolkingsgegevens van het gewest Holland in het westen en het gewest Overijssel in het oosten van de Republiek kun je laten

Nadere informatie

Armoede en ongelijkheid in de wereld. Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016

Armoede en ongelijkheid in de wereld. Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016 Armoede en ongelijkheid in de wereld Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016 Wat gaan we bestuderen? Wanneer en hoe zijn armoede en ongelijkheid op de agenda van

Nadere informatie

Twaalf grafieken over de ernst van de crisis

Twaalf grafieken over de ernst van de crisis Twaalf grafieken over de ernst van de crisis 1 Frank Knopers 26-04-2012 1x aanbevolen Voeg toe aan leesplank We hebben een aantal grafieken verzameld die duidelijk maken hoe ernstig de huidige crisis is.

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I LET OP: De cursieve regel achter de vraagzin kan afhankelijk van de feitelijke vraag bijvoorbeeld vermelden: dat een verklaring een situatiebeschrijving en een algemene regel (= verklarend principe) moet

Nadere informatie

Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland

Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Nederland scoort relatief hoog op economische groei en het aanpakken van ongelijkheid, maar de ongelijkheid

Nadere informatie

Introductie. Figuur 1 De actie van Coca Cola

Introductie. Figuur 1 De actie van Coca Cola Inhoud Introductie... 2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen... 3 Duurzaamheid... 4 Maatschappelijk betrokken ondernemen... 5 Het verschil tussen MVO en MBO... 6 Bronnelijst... 7 MBO... 7 MVO... 7 Introductie

Nadere informatie

Zelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities

Zelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities Zelfonderzoek voor de Groep met behulp van de tradities De Twaalf Tradities zijn voor de groep wat de stappen zijn voor het individu. De tradities helpen om het programma van herstel levend en succesvol

Nadere informatie

RECREATIE EN TOERISME. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud

RECREATIE EN TOERISME. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud 4 e editie RECREATIE EN TOERISME 2018 Voorne PutteN Opzet en inhoud Recreatie en toerisme is voor Voorne- Putten een belangrijke bedrijfstak. De sector levert niet alleen een bijdrage aan de regionale

Nadere informatie

1.4 Factoren die bepalend zijn voor reële convergentie

1.4 Factoren die bepalend zijn voor reële convergentie Productiviteit, concurrentiekracht en economische ontwikkeling Concurrentiekracht wordt vaak beschouwd als een indicatie voor succes of mislukking van economisch beleid. Letterlijk verwijst het begrip

Nadere informatie

Duurzame energie in Japan

Duurzame energie in Japan Duurzame energie in Japan Rob Stroeks (Project Officer, TWA Tokio) - 8-3-2004 Samenvatting Japan heeft van oudsher weinig natuurlijke energiebronnen. De daarmee samenhangende afhankelijkheid van buitenlandse

Nadere informatie

MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!!

MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! De Europese Unie bestaat uit 27 lidstaten. Deze lidstaten hebben allemaal op dezelfde gebieden een aantal taken en macht overgedragen aan de Europese

Nadere informatie

7.4. Boekverslag door E woorden 24 september keer beoordeeld. Aardrijkskunde

7.4. Boekverslag door E woorden 24 september keer beoordeeld. Aardrijkskunde Boekverslag door E. 2247 woorden 24 september 2002 7.4 244 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Probleemstelling Na het maken van de deelvragen als voorbereiding, probeer ik een goed antwoord te vinden op

Nadere informatie

SKILLSTIPS SKILLSTOWN

SKILLSTIPS SKILLSTOWN SKILLSTIPS SKILLSTOWN Met dank aan Wout Plevier www.innerspective.nl De grooste online opleider van Nederland www.skillstown.com Hoe krijg jij een supergeheugen? Iedereen heeft een brein dat heel en compleet

Nadere informatie

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten Arm en Rijk Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten 2.1 Rijk en arm in de Verenigde Staten De rijke Verenigde Staten Je kunt op verschillende manieren aantonen dat de VS een rijk land is. Het BNP

Nadere informatie

POSITIEVE INTERVENTIE BRENGT GEDRAGSVERANDERING

POSITIEVE INTERVENTIE BRENGT GEDRAGSVERANDERING POSITIEVE INTERVENTIE BRENGT GEDRAGSVERANDERING in dit geval innovatiekracht Februari 2016 Involve Sophiaweg 89 6523 NH NIJMEGEN www.involve.eu contact met ons op voor afspraken over het gebruik 1 Veranderen

Nadere informatie

Over People of the World. Volkeren die hij misschien wel net op tijd op de gevoelige plaat heeft vastgelegd.

Over People of the World. Volkeren die hij misschien wel net op tijd op de gevoelige plaat heeft vastgelegd. People of the World Over People of the World We reizen beiden veel: soms samen, maar vaak ook met ons hele gezin. Bij elke reis die we maken, doen we nieuwe inspiratie op. We leren nieuwe mensen kennen

Nadere informatie

Welke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet?

Welke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet? Welke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet? Slavernij in de geschiedenis van Nederland 1 Een niet zo fraai verleden In de loop van de geschiedenis werden mensen vaak misbruikt. Enkele trieste

Nadere informatie

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Proefdieren, overbodig of hoognodig?

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Proefdieren, overbodig of hoognodig? Afsluitende les Leerlingenhandleiding Proefdieren, overbodig of hoognodig? Inleiding Hoewel bijna iedereen wel een beeld heeft van proefdieren en wat er in het verleden wellicht mee gedaan is, weet bijna

Nadere informatie

Werkstuk Economie Verschillen tussen arme en rijke landen

Werkstuk Economie Verschillen tussen arme en rijke landen Werkstuk Economie Verschillen tussen arme en rijke landen Werkstuk door een scholier 1845 woorden 1 juni 2004 5,5 430 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1: Wat zijn de verschillen tussen arme en rijke

Nadere informatie

6 secondant #6 december 2010. Groot effect SOV/ISD-maatregel

6 secondant #6 december 2010. Groot effect SOV/ISD-maatregel 6 secondant #6 december 21 Groot effect SOV/ISD-maatregel Selectieve opsluiting recidivisten werkt Crimi-trends Een langere opsluiting van hardnekkige recidivisten heeft een grote bijdrage geleverd aan

Nadere informatie

De impact van legalisering van online. kansspelen op klassieke loterijen. April 2011. In opdracht van Goede Doelen Loterijen NV

De impact van legalisering van online. kansspelen op klassieke loterijen. April 2011. In opdracht van Goede Doelen Loterijen NV De impact van legalisering van online kansspelen op klassieke loterijen April 2011 In opdracht van Goede Doelen Loterijen NV Uitgevoerd door: MWM2 Bureau voor Online Onderzoek Auteurs Matthijs Wolters

Nadere informatie

GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT

GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT Wie zei: Het is mijn taak om dit land goed te besturen. Maar al die ministers moeten zich er niet mee bemoeien. 1. koning Willem I 2. koning Willem II 3. koning

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I

Eindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I Migratie en mobiliteit Opgave 4 Binnenlandse migratie Bestudeer bron 1 die bij deze opgave hoort. Uit de bron valt een verschil op te maken tussen de noord- en de zuidvleugel van de Randstad wat betreft

Nadere informatie

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen

Nadere informatie

Vluchtelingen(asielzoekers) overspoelen ons land, en zetten eigen leven daarbij op het spel.

Vluchtelingen(asielzoekers) overspoelen ons land, en zetten eigen leven daarbij op het spel. Vluchtelingen(asielzoekers) overspoelen ons land, en zetten eigen leven daarbij op het spel. Het kon niet uitblijven dat er reuring ontstaat over de komst van duizenden asielzoekers (vluchtelingen) die

Nadere informatie

meest geweldige beslissing de basis van je hele business speels avontuur

meest geweldige beslissing de basis van je hele business speels avontuur Proficiat! Dit is de meest geweldige beslissing die je kon nemen om jouw business te doen uitgroeien van een zaadje (lees: passie) naar een tuin vol bloemen (lees : fulltime inkomen). Echt waar. Dit wordt

Nadere informatie

Onderzoek vrienden- en familiebezoek. SusTRIP Sustainable Tourism Research and Intelligence Partnership. Juni 2011

Onderzoek vrienden- en familiebezoek. SusTRIP Sustainable Tourism Research and Intelligence Partnership. Juni 2011 Onderzoek vrienden- en familiebezoek SusTRIP Sustainable Tourism Research and Intelligence Partnership Juni 2011 Contactgegevens Tracey Parker Research Manager Visit Kent / Kent County Council 28/30 St

Nadere informatie

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren over

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen 2015-02-17 Links: Publicatie BelgoStat Online Algemene informatie Broos herstel in 2013 na krimp in 2012 in Brussel en Wallonië; verdere groeivertraging in 2013 in

Nadere informatie

Bevolkingsgroepen DOE KAART 1. Naam van het project. Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep.

Bevolkingsgroepen DOE KAART 1. Naam van het project. Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep. DOE KAART 1 Bevolkingsgroepen Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep. Zoek 6 verschillende bevolkingsgroepen op. Kies 1 bevolkingsgroep uit waar je meer over wilt

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Toen ik het slot van de lezing van Matteüs las, moest ik gelijk denken aan het nieuws van deze week. Wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed.

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 44 (09-11)

De Bijbel open 2013 44 (09-11) 1 De Bijbel open 2013 44 (09-11) Als ouders zondigen, dan worden hun kinderen daarvoor gestraft. Is dat zo? Dat kan toch niet waar zijn. Toch lijkt dat wel zo te staan in Deut. 5:9 en Ex. 20:5. In deze

Nadere informatie