Module 4. aanvulling theorie pag. 2. opgaven uit werkboek.. pag. 12 * oefenopgaven. pag. 13 *

Transcriptie

1 Module 4 aanvulling theorie pag. 2 opgaven uit werkboek.. pag. 2 *** oefenopgaven. pag. 3 ***

2 Aanvulling theorie European economies Vroom, sputter, sputter, bang Nov 2th 2004 Is the European recovery over before it has really begun? 2

3 Verloop conjunctuur Nederland (volumecijfers) Bruto binnenlands product bron: 3

4 4 % mutaties bbp '96/'03 % bbp % mutaties consumptie '96/'03 % cons cons-gez cons-ov % mutaties investeringen '96/'03 % inv inv-bedr inv-ov

5 Vraagmodellen uitgangspunt: op korte termijn (=productiecapaciteit constant) bepaalt de vraag naar goederen (EV) de hoogte van de productie (Y). Bij eenzelfde arbeidsproductiviteit betekent een hogere productie ook een hogere werk-gelegenheid! overzicht: vraag is afkomstig definitie EV: van: gesloten economie gezinnen en bedrijven EV = C+I 2. gesloten economie gezinnen, bedrijven en EV = C+I+O met overheid overheid 3. open economie met overheid gezinnen, bedrijven,overheid en buitenland EV = C+I+O+E-M. gesloten economie De vraag naar goederen en diensten is nu afkomstig van gezinnen en bedrijven. In beginsel wordt de hoogte van de consumptie van gezinnen (C) bepaald door vele factoren. Hierbij kan gedacht worden aan de hoogte van het nationaal inkomen, de rente, belastingen, vermogenseffecten en vertrouwen in de toekomst. In het vervolg bekijken we alleen de invloed van veranderingen van het nationaal inkomen op de consumptie. De overige variabelen blijven buiten beschouwing. Er kan nu een consumptiefunctie worden opgesteld: () C = cy + C o waarbij: C = nationale consumptie Y = nationaal inkomen c = marginale consumptiequote (m.c.q.) 0<c< C o = autonome consumptie C o 0 De marginale consumptiequote geeft aan welk gedeelte van een toename van het nationaal inkomen wordt besteed aan consumptiegoederen. Autonoom wil zeggen: onafhankelijk van Y. Let op! Een toename van Y leidt nu tot een toename van C. Maar: zoals hierboven is vermeld leidt een toename van C via een hogere EV weer tot een hogere Y!!!!!! C en Y zijn dan ook endogene of onbekende variabelen. Zonder nadere informatie kunnen we niets zeggen over de hoogte van beide variabelen. C o is een exogene variabele en c is een coëfficiënt. 5

6 Een getallenvoorbeeld: Gegeven is de volgende consumptiefunctie: C = 0,5Y + 0 C = consumptie in miljarden ; Y = nationaal inkomen in miljarden opdrachten: Vul onderstaande tabel in. Y 0 50 C 2 Geef de consumptiefunctie weer in onderstaande grafiek C in mld Y in mld Net als de consumptie van gezinnen, wordt de hoogte van de investeringen van bedrijven bepaald door vele factoren. Denk aan winstgevendheid, rente, politieke klimaat enz. In het vervolg gaan we er van uit dat de investeringen autonoom zijn. De investeringsfunctie luidt nu: (2) I = I o I = nationale investeringen I is een endogene- en I o een exogene variabele. 6

7 De totale vraag naar goederen en diensten wordt gevonden door de bestedingen van gezinnen en bedrijven bij elkaar op te tellen: (3) EV = C+I Er is sprake van inkomensevenwicht als geldt: (4) Y = EV Dit betekent dat de productie precies genoeg is om aan de totale vraag naar goederen en diensten te voldoen. Een eenvoudig vraagmodel bestaat uit de vier voorgaande vergelijkingen: () C = cy + C o 0<c< ; C o 0 (2) I = I o I o 0 (3) EV = C+I (4) Y = EV De endogene variabelen van het model zijn vetgedrukt. Het voorbeeld hierboven kan nu als worden uitgebreid: () C = 0,5Y + 0 (2) I = 5 (3) EV = C+I (4) Y = EV de autonome bestedingen luiden in miljarden opdrachten: Teken in onderstaande grafiek de grafieken voor C, I en EV C, I en EV in mld Y in mld 2 Teken nu in dezelfde grafiek de lijn Y=EV ( 45 o -lijn ). 3 Bij welke waarde van Y is nu sprake van inkomensevenwicht? 7

8 De evenwichtswaarde van Y kan ook worden gevonden door het model op te lossen voor Y. Let op: dit kan alleen als het model evenveel vergelijkingen telt als endogene variabelen!!!!!! oplossing model: Het model bestaat uit onderstaande vergelijkingen: () C = 0,5Y + 0 (2) I = 5 (3) EV = C+I (4) Y = EV Het model telt vier vergelijkingen en vier endogene (C, I, EV en Y) variabelen, dus een oplossing is mogelijk: (4) Y = EV (3) Y = C+I (,2) Y = 0,5Y Y 0,5Y = 5 0,5Y = 5 5 Y = = 30 mld 0,5 Uitgaande van een situatie van inkomensevenwicht (wat betekende dit ook alweer?), kan worden berekend met hoeveel Y gaat veranderen als bijvoorbeeld de autonome investeringen toenemen met 7,5 mld. opdracht: Stel de nieuwe vergelijking voor de investeringen op en los het model nu nog een keer op voor Y. De toename van de autonome investeringen met 7,5 mld heeft geleid tot een toename van het evenwichtsinkomen met 5 mld. We spreken over de multiplier-werking: De multiplier geeft aan met hoeveel het evenwichtsinkomen toeneemt als gevolg van een toename van de autonome bestedingen met 8

9 Het voorgaande kan ook worden doorgerekend met behulp van de oplossingsvergelijking van het model. Een oplossingsvergelijking drukt een endogene variabele uit in uitsluitend exogene variabelen en coëfficiënten. De oplossingsvergelijking wordt gevonden door de algemene gedaante van het model op te lossen: () C = cy + C o 0<c< ; C o 0 (2) I = I o I o 0 (3) EV = C+I (4) Y = EV (4) Y = EV (3) Y = C+I (,2) Y = cy + C o + I o Y cy = C o + I o (-c)y = C o + I o Co + Io Y = = (Co + I o ) (- c) - c Voor iedere exogene variabele kan een multiplier worden bepaald. multiplier C o : ( een keer C o maal de term voor de haken ) - c multiplier I o : ( een keer I o maal de term voor de haken ) - c opdracht: Bereken de waarde van de multiplier voor I o als de marginale consumptiequote 0,6 bedraagt. 9

10 Vervolgens kunnen we model uitbreiden met enkele vergelijkingen voor de arbeidsmarkt: Y vraag naar arbeid : A v = g.a.p. aanbod van arbeid : A a = A ao conjuncturele werkloosheid : U = A a - A v De afkorting g.a.p. staat voor gemiddelde arbeidsproductiviteit (=productie per werknemer per tijdseenheid). Verder wordt verondersteld dat er geen structurele werkloosheid bestaat. Een getallenvoorbeeld. Stel dat naast het model op bladzijde 8 de volgende gegevens beschikbaar zijn: A a =,5 miljoen arbeidsjaren g.a.p. = De maximale productie (=productiecapaciteit) bedraagt nu ,5 mln. arb. jr. = 45 mld. Bij deze productieomvang is de hele beroepsbevolking ingeschakeld. In de uitgangssituatie bedroeg de feitelijke productie 30 mld. De werkgelegenheid bedraagt dan 30 mld/ = mln arbeidsjaren. Omdat de beroepsbevolking,5 mln. arbeidsjaren telt, is sprake van conjuncturele werkloosheid van 0,5 mln. arbeidsjaar. De productie schiet dus blijkbaar tekort om de gehele beroepsbevolking in te schakelen in het productieproces. In het algemeen geldt: Y < prod. cap. Y = prod. cap. Y > prod. cap. onderbesteding (gevolg: conjuncturele werkloosheid) bestedingsevenwicht overbesteding (gevolg: overspannen arbeidsmarkt) De autonome bestedingen worden nu steeds gebruikt om het nationaal inkomen op gelijke hoogte te brengen met de productiecapaciteit. Met de multiplier kan snel worden uitgerekend met hoeveel geldeenheden de autonome bestedingen moeten veranderen om bestedingsevenwicht te krijgen. Een voorbeeld. Stel dat geldt: Y = 200 mld. geldeenheden; multiplier = 2,5; A a = 6 mln. arbeidsjaar; g.a.p. = geldeenheden. opdrachten: Bereken de hoogte van de productiecapaciteit. 2 Bereken nu met hoeveel miljard geldeenheden de autonome bestedingen moeten veranderen om bestedingsevenwicht te krijgen. 0

11 De laatste vraag kan ook worden berekend door de oplossingsvergelijking in veranderingen te zetten: Y = ( Co + I o ) - c Als alleen de autonome investeringen veranderen is C o gelijk aan nul en houden we over: Y = Io - c Als Y moet stijgen van 200 naar 240 mld. geldeenheden, is de gewenste toename van Y 40 mld. geldeenheden. De multiplier was gegeven en gelijk aan 2,5. We krijgen nu: 40 mld. = 2,5 I o 40mld I o = = 6 mld. 2,5

12 2. gesloten economie met overheid In dit geval ziet het standaard model er als volgt uit: () C = cy b + C o 0<c< ; C o 0 (2) I = I o I o 0 (3) O = O o O o 0 (4) Y b = Y-B (5) B = by + B o 0<b< ; B o 0 (6) EV = C+I+O (7) Y = EV endogene variabelen: C, I, O, Y b, B, EV, Y exogene variabelen: C o, I o, O o, B o coëfficiënten: c, b De oplossing van het model verloop als volgt: (7) Y = EV (6) Y = C+I+O ()-(3) Y = cy b + C o + I o + O o (4) Y = c(y-b) + C o + I o + O o (5) Y = c(y by B o ) + C o + I o + O o Y = c(-b)y cb o + C o + I o + O o Y c(-b)y = -cb o + C o + I o + O o { c(-b)}y = cb o + C o + I o + O o Y = ( -cb o + C o + I o + O o ) - c(- b) opdracht: bepaal de multipliers van het model en geef een economische verklaring voor het teken er van. 2

13 3. open economie met overheid In dit geval ziet het standaard model er als volgt uit: () C = cy b + C o 0<c< ; C o 0 (2) I = I o I o 0 (3) O = O o O o 0 (4) E = E o E o 0 (5) Y b = Y-B (6) B = by + B o 0<b< ; B o 0 (7) M = my m > 0 (6) EV = C+I+O+E-M (7) Y = EV endogene variabelen: C, I, O, E, Y b, B, M, EV, Y exogene variabelen: C o, I o, O o, E o, Bo coëfficiënten: c, b, m De oplossing van het model verloop als volgt: (7) Y = EV (6) Y = C+I+O ()-(3) Y = cy b + C o + I o + O o + E o - my (4) Y = c(y-b) + C o + I o + O o + E o - my (5) Y = c(y by B o ) + C o + I o + O o + E o - my Y = c(-b)y cb o + C o + I o + O o + E o - my Y c(-b)y + my = -cb o + C o + I o + O o + E o { c(-b)+m}y = cb o + C o + I o + O o + E o Y = ( -cb o + C o + I o + O o + E o ) - c(- b) + m opdracht: bepaal de multipliers van het model en geef een economische verklaring voor het teken er van. 3

14 Opgaven uit werkboek M4 Een kwestie van werk of geen werk Opgaven H Macro-economische begrippen 3, 6 en 7 2 9, 22, 26 H H H4 Groei en conjunctuur t/m 5 Onderbesteding en overbesteding t/m 8 8 t/m 0 4!!!! 5!!!! Werk en werkloosheid 3 t/m 6 4

15 Oefenopgaven opgave De omvang van het bruto nationale inkomen tegen marktprijzen van een geïndustrialiseerd land bedroeg in miljard geldeenheden. De bevolkingsomvang bedroeg in dat jaar 8 miljoen mensen. De indexcijfers in de onderstaande tabel (2000 = 00) hebben betrekking op het bruto binnenlands product tegen marktprijzen (BBP), de bevolking en het algemeen prijspeil in bovengenoemd land in de jaren 2003 en jaar BBP bevolking algemeen prijspeil Hoe moet men, uitgaande van het bruto binnenlands product tegen marktprijzen, het netto nationale inkomen tegen factorkosten berekenen? Bij de berekening van het nationale inkomen kan men uitgaan van de toegevoegde waarde. 2 Leg uit dat op die manier dubbeltellingen vermeden worden. 3 Bereken het bruto nationale inkomen tegen marktprijzen per hoofd in Bereken het bruto nationale inkomen tegen marktprijzen per hoofd in 2004 in prijzen van Toon met behulp van een berekening aan dat het bruto nationale inkomen tegen marktprijzen per hoofd in 2004 (in prijzen van 2000) met (afgerond) 9% gestegen is ten opzichte van opgave 2 Voor een land zijn de onderstaande gegevens over 2003 bekend (in miljoenen geldeenheden): nationaal inkomen (netto, marktprijzen) indirecte belastingen prijsverlagende subsidies afschrijvingen consumptie van gezinnen consumptie van de overheid netto investeringen in vaste activa van bedrijven netto investeringen in vaste activa van de overheid 7.50 toeneming voorraden en onderhanden werk l.230 uitvoersaldo

16 Bereken uit de bovenstaande gegevens het netto nationale inkomen tegen factorkosten. 2 Bereken uit de bovenstaande gegevens het bruto nationale inkomen tegen marktprijzen. opgave 3 Van een land zijn de volgende gegevens bekend (alle bedragen luiden in miljarden geldeenheden). netto nationaal product tegen factorkosten 350 miljard bruto nationaal product tegen marktprijzen 439 miljard consumptie 336 miljard netto investeringen 45 miljard vervangingsinvesteringen 46 miljard uitvoer 264 miljard Bereken de waarde van het netto nationaal inkomen tegen marktprijzen. 2 Bereken het saldo van de kostprijsverhogende belastingen en prijsverlagende subsidies. De waarde van de investeringen in vlottende activa bedroeg ƒ 3,5 miljard. 3 Bereken de waarde van de bruto investeringen in vaste activa. 4 Toon aan dat de waarde van de invoer 252 miljard geldeenheden bedraagt. opgave 4 Een eenvoudig vraagmodel van een economie ziet er als volgt uit. C = 0,75Y + 45 C = particuliere consumptie in miljarden geldeenheden I = 5 I = particuliere investeringen in miljarden geldeenheden Y = C + I Y = nationaal inkomen in miljarden geldeenheden De productiecapaciteit bedraagt 260 miljard geldeenheden. Volgens de consumptiefunctie in het bovenstaande model reageert de consumptie alleen op veranderingen van het nationaal inkomen. Noem twee andere factoren die in werkelijkheid de hoogte van de consumptieve bestedingen in een land kunnen beïnvloeden. Geef bij elke genoemde factor een verklaring. Het evenwichtsinkomen bedraagt 240 miljard geldeenheden. 2 Ga dit na door het model op te lossen voor Y. 3 Is hier sprake van onderbesteding, overbesteding of bestedingsevenwicht? Verklaar je antwoord. De oplossingsvergelijking voor Y luidt als volgt: Y = (Co + I o ) - c 4 Bepaal m.b.v. voorgaande vergelijking de waarde van de multiplier voor de autonome investeringen. 5 Bereken nu met hoeveel miljard geldeenheden de autonome investeringen moeten veranderen om bestedingsevenwicht te bereiken. 6

17 opgave 5 De omvangrijke werkloosheid in Nederland wordt voor een deel door conjuncturele factoren bepaald, te weten: de inzinking van de wereldhandel en de daaropvolgende vraagvermindering in het binnenland. Door de conjuncturele terugval is ook het tekort van de overheid opgelopen, waardoor een politiek ter bestrijding van de werkloosheid sterk wordt belemmerd. Geef twee verklaringen voor het oplopen van het overheidstekort door een conjuncturele inzinking. De overheid staat nu voor de keuze: óf het tekort verkleinen ten koste van nog meer conjuncturele werkloosheid; óf de conjuncturele werkloosheid bestrijden ten koste van een groter overheidstekort. Het volgende Keynesiaanse model voor een gesloten economie verduidelijkt deze keuze. () C = (Y-B) C particuliere consumptie (2) I = 20 I particuliere investeringen (3) B = Y B belastingen 3 (4) O = 05 O overheidsbestedingen (5) Y = C+I+O Y nationale inkomen Volgens vergelijking (2) zijn de investeringen autonoom. De omvang van deze investeringen wordt bepaald door factoren die niet expliciet in het model zijn opgenomen. 2 Noem twee van dergelijke factoren. C 60 I 20 B 95 O 05 B - O -0 Y 285 A B Cl C2 In bovenstaande tabel zijn in kolom A de waarden van de endogene variabelen ingevuld die men verkrijgt bij de uitwerking van het model. Steeds uitgaande van deze beginsituatie passeren nu enkele beleidsvarianten de revue. In variant B tracht de overheid het tekort te verminderen door haar bestedingen te verlagen tot O = a. Bereken de nieuwe waarde van Y als gegeven is dat de multiplier van de overheidsbestedingen + bedraagt. 2 b. Bereken de nieuwe waarden van de endogene variabelen en vul deze in kolom B van de tabel in. c. Verklaar waarom het overheidstekort minder afneemt dan het bedrag van de bezuinigingen. 7

18 Aangenomen wordt dat de werkgelegenheid uitsluitend afhankelijk is van het nationale inkomen. d. Leg uit welk effect variant B heeft op de werkgelegenheid. In variant Cl stimuleert de overheid de werkgelegenheid door de overheidsbestedingen op te voeren tot O = 5. 4 Bereken de nieuwe waarden van de endogene variabelen en vul deze in kolom Cl van de tabel in. Beleidsvariant C2 is een alternatief voor C l. De werkgelegenheid wordt precies evenveel gestimuleerd, nu echter niet door bestedingsvergroting maar door middel van een verlaging van de belastingquote tot b = Bereken de nieuwe waarden van de endogene variabelen en vul deze in kolom C2 van de tabel in. 6 a. Welk argument zou de minister van financiën kunnen aanvoeren om aan variant Cl de voorkeur te geven boven variant C2? Licht het antwoord toe. b. Welk argument zou vanuit de politiek kunnen worden aangevoerd om aan variant C2 de voorkeur te geven boven variant C? Licht het antwoord toe. opgave 6 Van een gesloten economie met overheid is het volgende bekend: () C = 0,6Y b + 4 (2) I = 0,Y + 0 (3) O = 80 (4) Y b = Y-B (5) B = 0,4Y + 0 (6) EV = C+I+O (7) Y = EV alle autonome variabelen luiden in miljarden geldeenheden Bereken de evenwichtswaarde van het nationaal inkomen. Gegeven is dat in dit evenwicht conjuncturele werkloosheid heerst. Ten einde de werkloosheid te bestrijden via het eigen budget, heeft de overheid in dit model een drietal mogelijkheden. 2 Welke mogelijkheden zijn dit? 8

19 In de algemene gedaante luidt de oplossing van het model als volgt: Y = - c(- b) - n ( -cb o + C o + I o + O o ) waarbij n de marginale investeringsquote voorstelt 3 Controleer je antwoord op vraag. m.b.v. voorgaande oplossingsvergelijking. 4 Bepaal de waarde van de inkomensvermenigvuldiger (multiplier) van een autonome wijziging van de overheidsbestedingen ( Y Oo ) bij de gegeven waarden van c, b en n. 5 Bepaal de waarde van de inkomensvermenigvuldiger (multiplier) van een autonome wijziging van de autonome belastingen ( Y Bo ) bij de gegeven waarden van c, b en n. De overheid wil met de haar ten dienste staande instrumenten volledige werkgelegenheid bereiken. 6 Beredeneer in welke richting de bij vraag 2. gevonden mogelijkheden moeten worden toegepast. 7 Bereken in de uitgangssituatie van vraag. (of 3.) het saldo van de overheidsrekening. 8 Beredeneer voor elk van de mogelijke maatregelen (vragen 4. en 5.) in welke richting zij het saldo van de overheidsrekening beïnvloeden. 9 Geef in de tabellen aan wat de financiële gevolgen zijn van een voorgenomen verhoging van de autonome overheidsbestedingen met l, respectievelijk een voorgenomen verlaging van de autonome belastingen met. 0 Welke van de twee voorgenomen wijzigingen heeft de grootste invloed op de overheidsbegroting? O o Y b Y (B-O o ) + B o Y b Y (B-O o ) - 9

Module 4. aanvulling theorie pag. 2. opgaven uit werkboek.. pag. 12 *** oefenopgaven. pag. 13 ***

Module 4. aanvulling theorie pag. 2. opgaven uit werkboek.. pag. 12 * oefenopgaven. pag. 13 *