waarheen met je keukenen tuinafval? OVAM, uw beleidspartner in afval en bodem

Transcriptie

1 waarheen met je keukenen tuinafval? OVAM, uw beleidspartner in afval en bodem

2 waarheen met je keukenen tuinafval? Vlaanderen "produceert" jaarlijks heel Als je thuis al composteert, willen we wat organisch-biologisch afval zoals je helpen om dat nog beter te doen. GFT en groenafval. 36% van de bevol- Misschien vormen sinaasappelschillen king kiest ervoor dat afval in eigen tuin of grasmaaisel nog een probleem? De te composteren. OVAM wil je ondersteunen. Deze bro- Wat niet thuis gecomposteerd wordt, chure vat alle informatie samen. belandt via de gemeentelijke inzame- Leidraad is het ladderprincipe van ling of het containerpark in een profes- Lansink. Eerst komen de aanleg van je sionele composteerinstallatie. Gemid- tuin, het gazonbeheer, afvalarm tuinie- 3 deld biedt elke Vlaming zo'n 55 kg ren, het mulchen en het houden van geselecteerd GFT- en groenafval per dieren als afvalverwerkers aan bod. jaar aan. De OVAM wil nog verder Daarna krijg je kort meer uitleg over de gaan op het vlak van thuiscomposte- verschillende systemen van thuiscom- ring. Tegen 2007 mikken wij op 40% posteren (bakken, vaten, wormenbak). van de bevolking die actief aan pre- Deze brochure informeert je ook over ventie van organisch-biologisch afval wat er met je GFT- en tuinafval gebeurt doet door thuis te composteren, kip- wanneer je het laat composteren. Voor In samenwerking met: Vlaco vzw (Vlaamse Compostorganisatie) Kan. De Deckerstraat Mechelen tel.: fax: info@vlaco.be pen te houden, enz. Daarnaast willen we ook afvalpreventie aan de bron stimuleren. Enkele voorbeelden: afvalarm tuinieren of het doordacht aanleggen van de tuin om groenafval te voorkomen. verschillende thema's zoals grasmaaisel, afvalarm tuinieren en de diverse composteersystemen zijn er afzonderlijke brochures beschikbaar. Vraag ernaar! We wensen je alvast veel leesplezier!

3 Wie doet wat met je gft- en groenafval? De OVAM op gewestelijk niveau De Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest (OVAM) is verantwoordelijk voor het voorbereiden en het uitvoeren van het afvalstoffenbeleid in Vlaanderen. Dat geldt ook voor organisch-biologische afvalstoffen zoals GFT- en groenafval. De OVAM volgt het beheer op van de inzameling en de verwerking van organisch-biologisch afval en van het gebruik van compost. Wat betekent de ladder van Lansink voor het plantaardig organisch-biologisch afval dat in je keuken en tuin vrijkomt? Op de eerste plaats voorkomt een doordachte aanleg van je tuin een heleboel groenafval. Een voorbeeldje? Plant bodembedekkers in plaats van een groot gazon in te zaaien. Organisch-biologisch materiaal kan je ook makkelijk hergebruiken in je tuin. Een mulchmaaier versnippert het gemaaide gras en werpt het terug op je gazon. Grasmaaisel, herfstbladeren en houtsnippers zijn ideale bodembedekkers en remmen het onkruid in je borders af. Kippen lusten maar wat graag je plantaardige keuken- en tuinrestjes. Maak van je eigen GFT- en groenafval compost. Gebruik deze grondstof opnieuw in je tuin. Je planten en de bodem varen er wel bij. Zolang je GFT- en groenafval in je tuin blijft, beschouwt het beleid dat als afvalvoorkoming. Voor de gemeenschap zijn er bovendien geen kosten voor de ophaling en verwerking. Laat je je GFT- en groenafval toch ophalen of breng je het naar het containerpark, dan wordt het in een professionele installatie tot compost verwerkt. 4 5 Om het organisch-biologisch afval op een doeltreffende manier aan te pakken, heeft de OVAM een meerjarenplan uitgewerkt. Het is een leidraad voor zowel de OVAM als voor gemeenten, intercommunales en privéinitiatieven. Om de twee jaar maakt de OVAM in een rapport de stand van zaken van alle verschillende acties op. Het Vlaamse afvalstoffenbeleid heeft tot doel de gezondheid van mens en milieu te beschermen tegen de schadelijke invloed van afvalstoffen. Daarnaast wil het de verspilling van grondstoffen en energie tegengaan. Centraal staat het ladderprincipe van Lansink. Dit geldt ook voor organischbiologische afvalstoffen. De ladder van Lansink geeft de voorkeursvolgorde voor afvalverwerking aan. Bovenaan de ladder staat het voorkomen van afval. Lukt dat niet, dan is hergebruik aan de beurt. Nog een trede lager staat recyclage. Dit betekent het bewerken en verwerken van afvalstoffen om er nieuwe producten van te maken. Helemaal onderaan de ladder staat verwijderen onder de vorm van verbranden en in laatste instantie storten.

4 Gemeenten en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden op lokaal niveau De ophaling en verwerking van huishoudelijk afval is in Vlaanderen een gemeentelijke bevoegdheid. Veel gemeenten werken samen met andere gemeenten in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Vroeger sprak men van intercommunales. Steeds meer afvalfracties worden vandaag selectief ingezameld. De totale 6 7 Vlaco vzw Vlaco staat voor de Vlaamse Compostorganisatie. Het is een vzw die de uitvoering van de opeenvolgende beleidsplannen over organisch-biologisch afval (groenafval, GFT-afval en organisch-biologisch bedrijfsafval) ondersteunt en coördineert. Zowel de OVAM als de Vlaamse intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en compostproducenten zijn sinds 1992 vertegenwoordigd in de beheerraad van Vlaco. afvalberg neemt daardoor niet af. Hij wordt wel beter beheerbaar. Alleen door bewust te voorkomen daalt het volume afval. Dat is dan ook de boodschap van de gemeenten en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Voor de preventie van het organisch-biologisch afval werken ze samen met Vlaco en de compostmeesters. Vlaco bewaakt de kwaliteit van de compostproductie in professionele installaties en bevordert het afzetten van de compost. Daarnaast ondersteunt Vlaco het afvalvoorkomingsbeleid en de compostmeesterwerking in gemeenten en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Compostmeesters, het dichtst bij de burger Compostmeesters zijn vrijwilligers. Zij promoten het afvalarm tuinieren. Dat doen ze in samenwerking met de gemeentelijke milieudienst en de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Compostmeesters volgen een speciale opleiding en geven vooral praktische uitleg. Ze beschikken - meestal op het containerpark - over een demonstratieplaats met compostvaten en compostbakken in werking. Ga er eens langs. Daar kan je zien wat wel en wat niet composteerbaar is, hoe je in een compostvat reukloos goede compost maakt en hoe je grasmaaisel kan verwerken tot kwaliteitscompost. Je kan de compostmeesters ook vragen een kijkje te komen nemen in je eigen tuin. Zij geven je concrete tips om je tuin afvalarmer te beheren en het composteringsproces vlotter te laten verlopen. Tijdens het tweede weekend van juni vindt in Vlaanderen het "Weekend van de Compostmeester" plaats. Dan worden heel wat extra activiteiten georganiseerd. Neem eens een kijkje op de demonstratieplaatsen. Vaak stellen ook enkele compostmeesters hun tuinen open voor het publiek. Wat mag je verwachten? Demonstratie van hakselaars en mulchmaaiers, compostvaten en -bakken in werking, voorbeelden van compostgebruik enz. Als je een compostmeester wil contacteren, zal de milieu- of duurzaamheidsambtenaar van je gemeente je graag helpen. Vlaco en de OVAM ondersteunen de werking van de compostmeesters met opleidingen en bijscholingen, de uitgave van een tijdschrift, brochures en posters, een lessenmap en ander didactisch materiaal, de organisatie van het jaarlijkse "Weekend van de Compostmeester" en van een tweejaarlijks Compostmeesterscongres. Vlaco organiseert daarnaast ook compostcursussen voor tuinliefhebbers.

5 Meer compost en minder afval in een natuurvriendelijke tuin De meeste werkjes in de tuin leveren aardig wat groenafval op: grasmaaisel, snoeihout, onkruid, haagscheersel Ook bij het kokkerellen komen heel wat organische nevenproducten vrij: resten van groenten en fruit, theezakjes en koffiedik Natuurlijk kan je groenafval afgeven op het containerpark. Voor groente-, fruit- en tuinafval is er een selectieve inzameling aan huis. Bedenk wel dat de prijs voor de inzameling en de verwerking van dit afval steeds vaker aan je doorgerekend wordt volgens het principe van de gedifferentieerde tarifiëring (Diftar). Van GFT- en groenafval maakt men in gespecialiseerde installaties kwaliteitscompost. Organisch afval vormt de basis van stabiele humus voor de tuin. Vraag blijft of we dit materiaal niet zelf nuttig in onze tuin kunnen gebruiken. In deze brochure zal je lezen dat het antwoord wel degelijk "ja" is. Composteren is helemaal niet moeilijk. Je hoeft slechts met enkele regels rekening te houden om het geurloos en snel te laten verlopen. Kies een composteersysteem op maat van je tuin. Een compostvat voor een kleine tuin, een compostbak als je een paar honderd vierkante meter te onderhouden hebt en een composthoop voor wie jaarlijks een moestuin van compost moet voorzien. Zorg voor voldoende beluchting. Controleer op tijd de vochtigheid. Zo zet je de compostbeestjes aan het werk. De compost die je zelf maakt, heeft alles in zich om de bodem van je tuin te doen herleven, van voedingsstoffen te voorzien en die heerlijke bosgrondgeur te bezorgen. De planten die in zo n bodem groeien, komen niets tekort en stralen van gezondheid. Je hoeft niet alle organische resten uit je keuken en tuin te composteren. Kippen lusten graag een blaadje sla en ander GFT-afval. Grasmaaisel in een dunne laag tussen de kruiden houdt de bodem vochtig en kruimelig. Snoeihout gevlochten of gestapeld tussen enkele stevige paaltjes vormt een rustiek scherm met de buren. Het is meteen een origineel rek voor klimplanten. Maar je kan nog verder gaan. Je hoeft geen tuinspecialist te zijn om met een slimme aanleg en doordacht onder- houd veel afval te voorkomen. Als je struiken te dicht tegen elkaar plant, zal je later veel vaker moeten snoeien. Hoe meer geld je in de lente besteedt aan gazonbemesting, hoe meer je later voor je grasmaaisel zal betalen op het containerpark! Na het lezen van deze brochure krijg je vast een andere kijk op je tuin. Geeft het je zin naar meer? Voor vier onderwerpen is een afzonderlijke en uitgebreide brochure beschikbaar: "Waarheen met je grasmaaisel?", "Composteren in een wormenbak", "Composteren in vaten en bakken", "De ecologische tuin: natuurvriendelijk en afvalarm". 8 9

6 afvalpreventie begint bij de aanleg van je tuin Je kan op heel wat manieren je tuin afvalarm maken. Creatief zijn is de boodschap. Voor elk restje tuinafval bestaat een nuttige uitweg of gebruik. Alles begint bij de aanleg van je tuin of de herinrichting ervan. Hoe gebruik je oppervlakte, ruimte en licht? Dat bepaalt of het onkruid welig zal groeien en of je je struiken vaak zal moeten snoeien. Ook voor het onderhoud denk je best tweemaal na. Hoe vaak ga je bemesten? Is het echt nodig de bladeren van tussen de struiken te harken? Moet je alle afgestorven planten in de herfst wel verwijderen? Heb je toch organisch materiaal verzameld, dan kan je er vast iets nuttigs mee doen. Afvoeren naar het containerpark is de laatste oplossing. Verbranden is alleszins uit den boze. Biodiversiteit laat je tuin leven Zorg voor diversiteit en leven in je tuin. Je geniet meer en ook vogels en vlinders genieten mee. De bomen en struiken, de vaste planten en klimplanten, het gazon en de moestuin, de kippen in de ren: ieder stukje heeft andere behoeften en brengt ook andere resten voort. Waarom die elementen niet met elkaar in verbinding brengen? Maak van je tuin een netwerk. Een tak die je op de ene plek wegsnoeit, gebruik je elders als steunstok. Met het Hou afstand tussen de planten Hou reeds bij het planten rekening met de omvang van de volwassen heester of boom. Zo voorkom je veel problemen. De plant kan volledig uitgroeien en zijn eigen typisch silhouet behouden. Plant je struiken te dicht bij elkaar, dan zal je al na enkele jaren moeten snoeien. Dat levert overbodig grasmaaisel van het gazon bedek je de bodem tussen je kruiden. Herfstbladeren zijn een prima isolatie voor een vorstgevoelig struikje. Een walletje van dode wortels voorkomt dat je bezoekers door een pas aangeplant heestermassief lopen. Kippen maken in de winter je moestuin slakkenvrij. Plantaardige keukenresten brengen extra variatie in hun menu. Je merkt het: in een diverse tuin is het leven rijker, het afval armer. werk én snoeihout op. Wil je toch enkele heesters iets dichter bij elkaar plaatsen, geef dan de voorkeur aan planten van dezelfde soort of minstens met dezelfde groeikracht. Als ze wat in mekaar groeien is dat minder erg Geen vuurtje-stook! Organisch afval opstoken is verkeerd. Akkoord, een grote berg wordt snel een hoopje. Maar stond je er al eens bij stil hoeveel schadelijke stoffen er vrij komen? En welke problemen die kunnen veroorzaken? Vooral dioxines, PAK s en fijn stof vormen een reëel gevaar voor onze gezondheid.

7 Gelaagdheid: geef elke plant zijn juiste plaats Streef naar plantencombinaties die kruiden en bodembedekkers. Vermijd optimaal de beschikbare ruimte benutten. Hou rekening met de specifieke behoeftes van iedere plant. Zet ze zo samen dat ze elkaar niet hinderen een allegaartje. Maak optimaal gebruik van de ruimte en het zonlicht. Hou rekening met bladvorm, bloei en herfstverkleuring. Door de bodem bemesting: niet meer dan nodig maar vloeiend in elkaar overgaan. Een doordacht te bedekken krijgt het voorbeeld. Plaats aan de zonnekant onkruid geen kans meer. De struiken van een kleine boom een niet te hoge ontwikkelen zich volgens hun eigen struik, daarvóór enkele vaste planten profiel. Dit bespaart je meteen heel Planten hebben niet alleen voedsel stoffen spoelen uit. Besluit: bemesten en aan de rand met het gazon enkele wat snoeiwerk. maar ook een luchtige, humusrijke, betekent niet steeds meer bloei, wel levende, vochthoudende bodem no- meer snoei! dig. Hoe beter de bodemstructuur, hoe beter de plantenwortels het aan- En waarom bepaalde delen van je tuin wezige voedsel benutten. Compost en niet bewust laten verschralen? Stop 12 mulch brengen voedingsstoffen aan met bemesten en verwijder stelselma- 13 en verbeteren bovendien de structuur tig gevallen bladeren, grasmaaisel en en het bodemleven. Je zal zelden ander plantaardig materiaal. In ver- extra moeten bemesten. schraalde grond krijgen wilde, bloeiende kruidachtige planten meer kans. Overbemesting maakt je planten trou- Ze worden er niet overwoekerd door wens gevoeliger voor ziektes en pla- ruigtekruiden zoals brandnetel of gen. En onkruiden gaan harder groei- distel. en. Nog iets: ongebruikte voedings-

8 grasbeheer: mag het wat minder zijn? Een gazon wordt veel gebruikt maar Hou je toch van de openheid van een Mulchmaaien: klein en fijn vraagt heel wat onderhoud en levert grasperk, experimenteer dan eens Het wekelijks onderhoud van je gras- Hoe bereik je bij mulchmaaien een nogal wat afval op. Gazonmaaisel ver- met de maaifrequentie. Enkele sug- mat hoeft niet persé voor veel afval te maximaal effect? Maai bij droog weer. teert gemakkelijk. Het is vooral de gesties. Maai slechts één of twee keer zorgen. Het kan zelfs helemaal zonder. Werk met een scherp mes. Reinig de hoeveelheid die problemen oplevert. per jaar. Geef de grassen en kruiden Een mulchmaaier versnippert het gras machine telkens na gebruik. Maai maxi- Heb je een tuin met een grote diver- de kans om tot bloei te komen. Plant zo fijn dat het helemaal tussen de mum eenderde van de graslengte af. siteit aan vaste planten, hagen en je gazon vol met bloembollen die tot grasplantjes verdwijnt. Met een gewo- Ben je een paar weken van huis struiken? Dan is grasmaaisel geen een stuk in het voorjaar je tuin opfleu- ne grasmaaier lukt dit ook. Je maait geweest of lieten de weersomstandig- 14 probleem. Je beschikt over voldoende ren. Wedden dat je pas durft maaien gewoon een paar keer na elkaar. Dit is heden niet toe om te mulchmaaien, 15 andere plantenresten om samen met als het laatste bloemetje verwelkt is? misschien wat extra werk, maar je dan kan je het maaisel oprapen en je grasmaaisel te composteren. Je kan moet je gras niet oprapen, afvoeren of verwerken als mulch of tot compost. het mulchen en ook je kippen lusten er verwerken. wel een hap van. Maar diversiteit betekent ook dat je ervoor kiest een deel van je gazon om te vormen tot vaste plantenborder, heestermassief, kruidenhoek of kippenren.

9 Mulchen: een dekentje voor je bodem Bodembedekking heeft zo zijn voor- en humus vrij. Ze verbeteren de krui- delen. Zonder bedekking krijg je een melstructuur en de vruchtbaarheid slechte bodemstructuur, welig tierend van de bodem. onkruid en veel werk: hakken, wieden, bemesten, water geven en ziek- Hoe snel dat alles verloopt, is erg tes bestrijden. Om dat te vermijden afhankelijk van de bodemsoort, het breng je tussen de struiken en vaste mulchmateriaal en vooral de toestand Grasmaaisel verteert snel. Het bestaat vorstgevoelige planten nog wat extra. planten een laag organisch materiaal. van je bodem zelf. Verwacht niet dat immers vooral uit water, voedingsstof- (foto 2) Grasmaaisel, herfstbladeren, com- een dode, verharde, onvruchtbare fen en gemakkelijk afbreekbare stof- post, stro en houtsnippers zijn prima. bodem op enkele maanden tijd in een fen. Nochtans is de verwerking ervan Een laag compost op de bodem tus- Je beschermt de bodem tegen slagre- mulle speeltuin voor wormen veran- in een compostbak vaak een pro- sen de planten voedt het bodemleven gen, uitdrogen, directe zonnestralen dert. Geef het bodemleven enkele bleem. De hoeveelheid is te groot en en voorkomt onkruid. Compost waar- en grote temperatuursverschillen. maanden de tijd om zich onder je mengen met structuurmateriaal is niet in veel structuurmateriaal verwerkt Onkruidzaden hebben het moeilijk om mulch te nestelen. Eens aan de slag steeds mogelijk. Mulchen is een uit- werd, is zeer geschikt om aan de zich te ontwikkelen wanneer ze op een zal je merken dat de wormen maar stekend alternatief. Leg het vers oppervlakte te gebruiken. Gebruik 16 laag mulch vallen. Die laag stimuleert één doel hebben: je tuingrond ombou- gemaaide gras in een laag van een hem half verteerd en niet gezeefd. De 17 daarentegen wel het bodemleven. Bij wen tot een comfortabel huis. Geen paar centimeter tussen kruiden en aardwormen trekken de halfverteerde de vertering komen voedingsstoffen plant die er zich niet zal thuis voelen! vaste planten of aan de voet van een blaadjes en andere resten de grond in. jonge haag (foto 1). Het bovenste laag- Wat grof is, blijft aan de oppervlakte je droogt uit maar eronder gaat het liggen als bodembescherming (foto 3). bodemleven aan het werk. De mulch- Tip Heb je op een perceel in je tuin problemen met onkruiden met een diep en uitgebreid wortelstel zoals brandnetel, distel, zevenblad of zuring? Bedek de grond in het voorjaar met een dubbele laag karton en daarop een laag houtsnippers of compost. Tegen de tijd dat het karton verteerd is, zijn de onkruiden uitgeput. Bovendien is de deklaag zelfs al voor een deel omgezet in voedsel, humus en kruimelstructuur. Goedkoop én gemakkelijk. laag verhindert de verdamping van bodemvocht en remt de onkruidgroei. Ook daar heeft de haagplant baat bij. De meeste bladeren kan je gewoon laten liggen. Moet je op een pad of Een laag gesnipperd snoeihout van 5 à 10 cm is een zegen voor de bodem. Onder de snippers ontstaat een vochthoudende, humusrijke en vruchtbare grond vol leven. Vermeng de snippers niet met de bodem. Een laag snippers oprit de bladeren verwijderen? Strooi is ook een uitstekende bedekking voor ze tussen bomen en struiken en geef paden.

10 onze vrienden: de tuindieren composteer zelf je keuken- en tuinafval Kippen zijn mooie, levendige en vriendelijke dieren. Ze brengen animo in de hok van minstens 1 m op 75 cm en 80 cm hoog. Plaats er een zitstok in en Wat is compost? tuin en bezorgen je een groot deel van een legnest. Zet je hok op stenen. Compost bestaat uit plantenresten die door levende organismen werden afge- het jaar verse eieren. Om kippen te Eronder ontstaat een droge plek waar broken. Je kan het vergelijken met wat in een bos gebeurt. Afgevallen bladeren, houden moeten het binnenhok, de ren de kippen een stofbad kunnen nemen. twijgen en andere plantenresten worden omgevormd tot een donkerbruine laag en het voeder aan een aantal mini- Zorg voor een goede ventilatie maar humus. mumeisen voldoen. Je versterkt je geef vocht en tocht geen kans. De Compost is een kruimelig product, donker van kleur (bruin tot zwart) en licht band met de dieren als je ze dagelijks inkom en een ventilatiespleet oriënteer vochtig. Het heeft een neutrale geur of ruikt naar bosgrond. Compost stinkt niet een portie groente- en fruitresten je aan dezelfde zijde op het zuid(oos- en is ook niet zuur. 18 brengt. Ze lusten ook onkruiden en ten). Buiten in de ren heeft elke kip 19 grasmaaisel. Overdrijf echter niet met de hoeveelheden. Wat de kippen niet minimum 2 m 2 ruimte nodig. Voorkom modderpoelen bij regenweer, leg een Waarop let je tijdens het composteren? opeten of open scharrelen gaat rotten. dikke laag houtsnippers in de ren. Al Composteren is een natuurlijk proces Let op de volgende drie zaken: De schimmels die dan ontstaan, ma- scharrelend vinden de kippen er met als motor talloze micro-organis- De compostdiertjes hebben voedsel ken het voedsel ongeschikt. Opgelet, bovendien wormpjes en allerhande men (bacteriën en schimmels) en klei- nodig. Ze vinden het probleemloos in kippen hebben meer nodig dan GFT- insecten in. ne ongewervelde beestjes. Minuscule de resten van groenten en fruit, in en tuinafval. Voeder ze dagelijks een mijten en springstaarten, maar ook dorre bladeren, haagscheersel en portie granenmengsel of legkorrels Ook andere huisdieren zijn niet enkel pissebedden en miljoenpoten veror- andere plantenresten. (ongeveer 65 g per kip) bij. mooi maar ook nuttig in de tuin. beren je keuken- en tuinresten en zet- Zorg voor voldoende vochtigheid. De Kippen zijn sociale dieren, die vol- Eenden verzamelen een hele winter ten het om in kruimelige, voedzame meeste restproducten bevatten vol- doende ruimte nodig hebben, zowel in lang slakken tussen de bladeren. compost. Ze doen dit des te beter als doende vocht. Bij dorre bladeren of hun hok als in hun ren. Twee - of beter Omdat ze niet in de grond krabben je voor optimale leefomstandigheden stengels zal je wellicht water moeten nog drie - kippen geef je een gesloten zoals kippen, beschadigen ze de plan- zorgt. toevoegen. In gras en keukenafval zit ten niet.

11 dan weer te veel water. Meng het met Controleer de vochtigheid en de struc- Een beetje warmte droger materiaal. tuur van je compost met de vuist- of Daalt de temperatuur onder de 5 C, geert heftiger. Dit geldt zeker als je je De derde vereiste is lucht. Zonder knijptest. Wanneer je een handvol dan valt het leven in de compost vrij- bak helemaal leegmaakt, mengt en zuurstof gaat het al snel stinken! compost samenperst in je vuist wel stil. Zelfs bij 10 C verloopt het ver- omzet naar een tweede bak. Je zal Vooral "groene" materialen (waterrijk mogen er niet meer dan een paar teringsproces niet echt prima. versteld staan over de warmteproduc- en zacht) sluiten tijdens het verteren druppels water uitkomen. De samen- Gelukkig produceren de compost- tie. Temperaturen van 50 tot 60 C zijn de luchttoevoer in de compost af. geperste bal compost moet je gemak- organismen zelf ook warmte. Die geen uitzondering. Vermeng groente- en fruitresten en kelijk weer kunnen open brokkelen. komt, net zoals in ons eigen lichaam, grasmaaisel daarom met "bruin" Blijft het een plakkerige massa, dan vrij door de vertering van het voedsel. In een wormenbak komen dergelijk structuurmateriaal: de stengels van bevat je compost te weinig structuur- Werk je met een compostvat en voeg hoge temperaturen niet voor. Eens vaste planten, haagscheersel, droge materiaal. je dagelijks wat keukenresten toe, dan boven de 30 C kunnen de wormen en herfstbladeren, stro, houtsnippers, zal de temperatuur in het midden van hun bondgenoten niet overleven. De je vat 5 tot 10 hoger liggen dan erbui- ideale temperatuur voor een wormen- Omzetten is de boodschap ten. Een compostbak die na een dagje noeste tuinarbeid werd getrakteerd op bak is rond de 20 C. Laat hem in de winter dus niet in de kou staan. 20 Activeer je compost regelmatig door één of twee kruiwagens tuinafval, rea- 21 hem te mengen, om te zetten en te beluchten. Daarvoor maak je gebruik van een riek. Werk je met een compostvat, gebruik dan wekelijks de beluchtingstok. Zo zorg je ervoor dat voedsel, vocht en lucht mooi verdeeld worden over al het composterend materiaal. Een dynamisch composteringsproces heeft heel wat voordelen De omzetting naar compost verloopt vele keren sneller. Het overtollig vocht verdwijnt. Let op dat je compost niet uitdroogt! Als een temperatuur van 55 C en meer verschillende dagen aanhoudt, vernietigt dat ziektekiemen en onkruidzaden. Een tweede omzetting met bijhorende temperatuurstijging enkele maanden later vernietigt ook de schadelijke organismen die de eerste keer in de koudere buitenzone zaten. Het eindproduct is homogener van structuur, beter uitgerijpt, ruikt naar bosgrond, heeft een betere zuurgraad en voedingstoestand.

12 Kies een composteersysteem op maat van je tuin Of je werkt met een compostvat of dan biedt een wormenbak de beste bak hangt af van de oppervlakte van oplossing. je tuin, de hoeveelheid afval die je te Meer informatie over de verschillende verwerken hebt en je behoefte aan systemen vind je in de OVAM-brochu- compost. Heb je geen tuin en wil je res "Composteren in vaten en bakken" toch je keukenafval zelf composteren, en "Composteren in een wormenbak". 22 Wat is composteerbaar? Schillen van citrusvruchten en ander fruit Aardappelschillen en andere groenteresten Eierschalen Doppen van noten Keukenrolpapier Beperkte hoeveelheden etensresten en brood Verwelkte snijbloemen Haagscheersel Grasmaaisel Versnipperd snoeihout Plantenresten uit moes- en siertuin Onkruid Stro en hooi Herfstbladeren en dennennaalden Mest van planteneters Zaagmeel en houtkrullen Theebladeren en zakjes Koffiedik met (papier)filter Wat is niet of moeilijk composteerbaar? Timmerhout en grof ongesnipperd snoeihout Beenderen en dierlijk afval Aarde en zand Saus, vet en olie Uitwerpselen van honden en katten Kattenbakvulling Wegwerpluiers Stof uit de stofzuigerzak As van de open haard Houtskool Kunststof Metaal en blik Compostvat Heb je een kleine tuin (tot 200 à 300 m 2 ) re kleur van het vat, de bijgeleverde dan kan je met een compostvat je beluchtingstok het hele concept is keukenafval en kleine hoeveelheden erop gericht om met een minimum aan tuinafval tot compost verwerken. De inspanning compost van goede kwaliteit te bekomen. geperforeerde bodemplaat, de donke- Tips voor een goed werkend compostvat 1. Zoek een plaats in je tuin: - die minstens enkele uren (ochtend)zon krijgt per dag - met een onverharde ondergrond - die gemakkelijk en met droge voeten bereikbaar is en niet te ver van de keukendeur ligt 23 - met voldoende ruimte eromheen zodat je aan het vat kan werken

13 2.Plaats het vat op enkele betonnen trottoirtegels. Laat ertussen enkele centimeters ruimte. Vergeet vooral geen steen te plaatsen onder het midden van het vat. 3.Leg op de bodemplaat van het vat een laag van 10 cm luchtig materiaal: houtsnippers, fijne takjes, houterige stengels van vaste planten, dennennaalden 4.Breng vervolgens de composteerbare materialen in het vat op het ogenblik dat ze beschikbaar zijn. Zorg voor een goede afwisseling van "bruin" en "groen". Vermijd grote hoeveelheden van eenzelfde materiaal. Snijd of hak grof materiaal (koolstronken, preibladeren, volledige uien, uitgeperste halve appelsienen ) in kleinere stukken van hooguit een paar centimeter dik. wijder je en gebruik je. Je zet het vat terug op op de bodemplaat (zie 2 en 3), mengt het verwijderde materiaal stevig dooreen en brengt het opnieuw in het vat. De temperatuurstijging die er daarna volgt, zal heel wat onkruidzaden vernietigen. 8.In een compostvat kan je na 6 à 9 maanden - dus vanaf de tweede omzetting - verteerde compost oogsten. Het proces versnelt door omzetten en bij hoge buitentemperaturen Gebruik wekelijks de bijgeleverde beluchtingstok. Prik hem op een vijftal plaatsen tot beneden in het composterend materiaal. Draai een kwartslag en trek hem weer naar boven. Je mengt het materiaal niet echt maar trekt eerder schouwen. Zo komt de lucht via de gaatjes in de bodemplaat bij de zuurstofminnende compostorganismen. 6.Voor een goede vertering is ook vocht belangrijk. Meestal zal er door de aanvoer van veel waterrijk keukenafval ruim voldoende vocht in de compost aanwezig zijn. Controleer het vochtgehalte d.m.v. de vuisttest. Neem een handvol halfverteerde compost en pers het samen in je hand. Kan je er helemaal geen vocht uitknijpen dan is het materiaal te droog. Kruipt de compost tijdens het samendrukken als een platte brij tussen je vingers, dan is het materiaal veel te vochtig. Zie je wat vocht tussen je vingers verschijnen maar behoudt de compost nadien zijn luchtige structuur, dan is de vochtigheid optimaal. 7.Wanneer het vat na enkele maanden bijna vol is, verwijder je de romp. Je schuift die eenvoudigweg naar boven. Het deel van de inhoud waar nog veel wormen actief zijn, leg je opzij met een riek. De reeds verteerde compost ver- Compostbak Heb je een grotere tuin, dan is een systeem van twee of drie compostbakken aan te bevelen. Je kan ze in elkaar timmeren met verticale steunpalen waartegen je horizontale planken slaat. Ook transportpaletten die je op hun kant te zet en tegen elkaar timmert, voldoen prima. Zorg dat je de bakken vooraan kan openmaken. In de eerste bak breng je keuken- en tuinafval. Zorg voor voldoende variatie en besteed aandacht aan een goed evenwicht tussen bruin en groen materiaal. Bij de aanvoer van veel droog tuinafval kan het wel eens nodig zijn om water toe te voegen. Wanneer bak één vol is, verwijder je de voorkant. Haal de hele inhoud eruit en breng deze goed gemengd en verlucht over naar de tweede bak. Vaak zal je water moeten toevoegen. Terwijl in bak twee de temperatuur gaat stijgen, begin je bak één opnieuw te vullen. Zet het materiaal in de tweede bak 25

14 na enkele maanden nogmaals om. Dat maanden oude compost is bruikbaar zal het verteringsproces zeker ten in de tuin. goede komen. De zes tot negen De wormenbak Een wormenbak is een gesloten stijgingen buiten zijn snel voelbaar systeem dat bestaat uit één of meer- binnenin en de wormen kunnen vanuit dere (plastic) bakken. De wormenbak de gesloten bak niet migreren naar wordt voornamelijk gebruikt voor het een meer geschikte omgeving. Het verwerken van keukenafval. risico op sterfte bij de wormen is dus Wormen zorgen voor het composte- niet denkbeeldig. Toch kan een goed ringsproces. Haal een kleine emmer beheerde wormenbak - zelfs binnens- 26 halfverteerde compost met wormen bij kamers - zonder hinder het keukenaf- 27 een collega-composteerder. Een wor- val van een klein gezin verwerken. menbak is een vrij klein systeem. Je Behalve compost oogst je uit een wor- moet het van nabij opvolgen. Besteed menbak ook percolaat. Dat is een Composthoop extra aandacht aan de leefomstandig- voedselrijke vloeistof die je, verdund Heb je een grote groentetuin? Dan zal ces met de temperatuurstijging start al heden van de wormen. Temperatuur- met water, aan de kamerplanten geeft. je heel wat compost nodig hebben. na enkele uren. Afhankelijk van de Overweeg een composthoop aan te aard van het materiaal, de vochtigheid leggen. Je moet misschien wel orga- ervan, het seizoen is het raadzaam nisch materiaal (bladeren, houtsnip- om de hoop toch minstens éénmaal pers, stalmest,...) van buiten je tuin om te zetten. In boeken over biolo- aanvoeren. Breng het groene en brui- gisch tuinieren vind je heel wat infor- ne materiaal goed gemengd! - in één matie over composteren op een hoop. keer op een hoop. Het verteringspro-

15 Een- en tweejarigen Laat de afbraakorganismen voor je werken Tips voor probleemloos composteren De belangrijkste afbraakorganismen Roodbruine mijten en witte spring- 1. Hou steeds een voorraad structuurmateriaal bij de hand: een zak droge herfstbla- zijn bacteriën en schimmels. Ze schei- staarten zijn onooglijke kleine organis- deren uit het park of houtsnippers van het containerpark den enzymen af waarmee ze het men, onontbeerlijk voor een goede 2. Kort materiaal laat zich makkelijker mengen dan lange stengels en bloemstelen. materiaal zacht maken. Om stank te compostering in je compostvat of Voeg geen ongesnipperde takken toe. Ze maken het je tijdens het omzetten onno- vermijden voeg je versnipperde takjes bak. Vind je ze niet in je compost? dig lastig. en stengels aan je compost toe (foto 1). Haal een emmertje levende compost 3. Voeg geen kalk toe aan je compost. In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, bij vrienden of buren of doe een heeft compost niet de neiging om te verzuren. Ook houtassen bevorderen het 28 Compostwormen (foto 2) zijn eenvou- beroep op de compostmeesters van je composteringsproces niet. 29 dig te onderscheiden van dauwpieren. gemeente. (foto 3) 4. Start je compost niet op of zet hem ook niet om bij ijskoud weer. Zelfs als het bui- Dauwpier is de exacte naam voor de ten vriest, zal de temperatuur in de bestaande compost nog enkele graden boven stevige, grijsbruine "gewone" regen- nul liggen. Maak je compost in deze periode niet open om hem om te zetten. Het worm die je veelvuldig in de bodem duurt immers nog tot de lente vooraleer de compostorganismen opnieuw actief aantreft. Compostwormen zijn korter worden. en volledig rood of rood met oranje 5. Zet je compostvat, -bak of -hoop minstens één keer en bij voorkeur tweemaal om. strepen. Ze zijn achteraan rond. De Zo bekom je na 6 tot 9 maanden verteerde compost. dauwpier is dikker en sterker, achter- 6. Controleer regelmatig je compost. Is hij niet te droog of te nat? Bevat hij vol- aan afgeplat en bleker van kleur. doende structuurmateriaal? Grijp snel in als je onaangename geurtjes waarneemt. Dauwpieren zijn van essentieel belang Verlucht je compost door hem om te zetten en voeg er structuurmateriaal aan toe. voor de bodem. In de compost kun- 7. Dek je compost af. Leg een plank op je compostbak en een doek over je hoop. nen ze niet overleven. Zorg er wel voor dat de compost steeds kan blijven ademen. Compost "zuigt" lucht aan langs de zijkant en "ademt" de (lichtjes) opgewarmde lucht weer uit langs boven.

16 compostgebruik Welk effect heeft compost op de bodem? Goede compost bevat veel organisch compost en bodemdeeltjes tot de materiaal wat het humusgehalte in de grondkruimels. Die voorzien de bodem Compost verhoogt het organische stofgehalte van je bodem. levert voedsel voor nuttige organismen, zoals aardwormen. helpt schadelijke bodemorganismen en ziektekiemen onderdrukken. brengt voedingsstoffen aan. Hij bevat ook sporenelementen die vaak in commerciële meststoffen ontbreken. helpt voorkomen dat vitale voedingsstoffen wegspoelen. slaat voedingsstoffen tijdelijk op en geeft ze, volgens behoefte van de plant, weer vrij. optimaliseert de zuurgraad van de bodem. verbetert het vermogen van de bodem om water op te nemen. vergroot de poriënruimte. Dit heeft een betere doorstroming van water en lucht tot gevolg. verbetert de structuur en drainage van alle gronden, maar vooral van bodems met een hoog kleigehalte. verbetert zandige gronden door hun vermogen te vergroten om water en voedingsstoffen vast te houden. vermindert bodemerosie. houdt de grond in de zomer koeler en in de winter warmer. bodem doet stijgen. Compost bevat van voedsel, water en lucht. Dat zijn ook voedende bestanddelen. Beide zijn van belang voor de planten in je drie essentiële elementen voor de plantengroei. De wormen graven ook Wanneer compost gebruiken? tuin. De planten hebben het voedsel diepe gangen in de bodem waarlangs Een gezonde tuingrond bevat best 5 Je geeft je gazon in de herfst best een 30 nodig om te groeien. Het organisch overtollig water afgevoerd wordt. tot 10 % organische stof. Een jaarlijk- fijn laagje compost, eventueel ge- 31 materiaal geeft een kruimelstructuur Uit onderzoek blijkt daarenboven dat se laag compost van 1 tot 3 cm op de mengd met wat zand. Door de herfst- aan de bodem. Bij dit proces speelt compost bij de bestrijding van plagen borders, rond de bomen en struiken, en winterneerslag verdwijnt het zwarte het leven in de bodem een belangrijke en ziektes doeltreffender is dan ander onder de haag en in de moestuin is laagje snel tussen het gras en in de rol. Meest bekend zijn de wormen. Ze organisch materiaal. daarom geen overbodige luxe. bodem. Daar zet het bodemleven dan verbinden in hun spijsverteringsstelsel Compost biedt koudegevoelige plan- het werk verder. Gazon waar jarenlang ten bovendien een extra bescherm- compost aan toegediend werd, is min- laag in de winter. Als je je bloemen- der vatbaar voor droogte en groeit borders wil bedekken met een mooie gelijkmatiger. zwarte laag, dan wacht je beter tot de lente. Op dat ogenblik biedt compost ook het voordeel van een onkruidwerende laag.

17 Bevat compost voedsel voor de planten? Compost bevat alle voedingselemen- keukenafval, dan is het gehalte aan ten die de plant nodig heeft. Tijdens voedingszouten waarschijnlijk erg de vertering van de compost in de hoog. Je kan er niet rechtstreeks in bodem komt het voedsel vrij. Dit zaaien en planten. Meng je compost 1 2 gebeurt gelijkmatig in de loop van het groeiseizoen. Er is dus geen gevaar dat hevige regenval plots alle voe- met tweemaal zoveel tuingrond om hem te kunnen gebruiken als potgrond. Meng in de moestuin vóór het planten dingselementen wegspoelt. Hoeveel of zaaien 3 tot 5 kg compost per m 2 voedingselementen compost bevat, Of je compost volstaat als plantenvoe- oppervlakkig door de grond. Dek hangt af van wat je gecomposteerd ding hangt uiteraard ook af van de nadien de bodem af met een halve hebt. Heb je veel keukenafval, gras- dosis compost die je toedient. In de centimeter compost (foto 1). maaisel en mest in je compost ver- groentetuin gebruik je meer compost werkt, dan zal het eindproduct voed- dan in de siertuin. Na het teeltseizoen Ja kan ook in bloembakken compost selrijker zijn dan wanneer je veeleer zaai je groenbemesters. Eventuele 32 gebruiken. Plant je bloemen in een herfstbladeren of houtsnippers com- tekorten vul je aan met organische 33 mengsel van één deel compost en posteert. Bevat je compost vooral meststoffen. twee delen gewone tuinaarde (foto 2). Bij de aanleg van je tuin verdeel je vóór het zaaien en planten 6 tot 8 3 kg/m 2 oppervlakkig over de grond. Werk de compost 10 cm diep in. Plant nieuwe struiken en bomen met een mengsel van 1 deel compost en 3 delen grond in het plantgat. Breng een laag halfverteerde compost aan rond de voet van bestaande struiken en bomen. Let er bij fruitbomen op dat je de entplaats vrijhoudt (foto 3).

18 organisch afval in vlaanderen Afval moet je voorkomen! Thuiscom- met het groenafval maar verwerkt in wel voor een volledige hygiënisatie Groencompost is het eindproduct van posteren en afvalarm tuinieren staan afzonderlijke installaties. van het eindproduct. Ziektekiemen en de compostering van het groenafval dan ook bovenaan de ladder van onkruidzaden overleven er niet. De van tuinen, parken en tuinaannemers. Lansink. Toch verwerkt een deel van Groenregio s zijn intergemeentelijke intense microbiële activiteit en het fre- Groenafval bestaat uit snoeihout met de Vlamingen het keuken- en tuinafval samenwerkingsverbanden waar men quent beluchten versnellen het micro- een diameter kleiner dan 10 cm, plan- (voorlopig) nog niet in een compostvat enkel groenafval inzamelt. In GFT- biologisch proces. Samen met het tenresten, bladeren, haagscheersel, of -bak. Ook fervente composteerders regio s zamelt men ook groente-, fruit- afzeven van het eindproduct geef dit organisch afval uit parken en plant- zitten wel eens met een berg snoei- en tuinafval in. Men verwerkt het orga- aan deze compost een geur en uit- soenen, boomstronken en gazon- en hout of ander tuin- of groenafval waar- nisch afval in professionele compost- zicht die enigszins verschillen van de bermmaaisel. Het hoge percentage 34 voor zij in de eigen tuin geen toepas- installaties op grote hopen. Het pro- compost die je thuis maakt. De voort- houtachtig materiaal maakt van 35 sing vinden. De Vlaamse gemeenten ces wordt van het begin tot het einde durende kwaliteitsbewaking, zowel groencompost een ideaal product om en intercommunales organiseren nauwlettend opgevolgd. Daarbij con- van het proces als van het eindpro- het humusgehalte in je bodem te ver- daarom de selectieve inzameling van troleert men voortdurend de vochtig- duct, garanderen de hoogste kwaliteit. hogen. Het traject van groenafval tot tuinafval. Dit gebeurt meestal op het heid en de temperatuur. Regelmatig In Vlaanderen wordt de kwaliteitscon- groencompost duurt 5 tot 7 maanden. containerpark. Samen met het afval omzetten zorgt ervoor dat de micro- trole uitgevoerd door Vlaco. Wie zeker van de eigen groendienst wordt het organismen voldoende zuurstof krij- wil zijn van de kwaliteit, vraagt daarom Groencompostering gebeurt in open afgevoerd naar een professionele gen. De hoge temperaturen (50 tot best naar VLACO-compost. Deze is lucht in lange composthopen van on- groencompostering. Daarnaast be- 60 C) zijn het gevolg van de enorme volledig onkruidvrij en heeft een gega- geveer 4 meter hoog. Er zijn in Vlaan- schikt een groot deel van de Vla- activiteit van de bacteriën, schimmels randeerd organisch stofgehalte. Alle deren anno composteer- mingen over een GFT-container of - en andere micro-organismen. voedingselementen die de planten installaties voor groenafval. Samen zak waarmee hun huishoudelijk keu- Wormen, springstaarten en mijten nodig hebben, zijn erin aanwezig. verwerken ze jaarlijks ruim ken- en klein tuinafval wordt ingeza- komen hier niet voor. Daarvoor is het ton groenafval. meld. Het GFT wordt niet vermengd te warm. De temperatuurstijging zorgt

19 36 GFT-compost ontstaat door het composteren van het GFT-afval dat bij burgers wordt opgehaald in het kader van de selectieve afvalophaling. Analyses hebben aangetoond dat ongeveer 65 gewichtsprocent van het GFT ingenomen wordt door de T-fractie (het tuinafval) en bijna 35 gewichtsprocent door de GF-fractie (het keukenafval van o.a. groenten en fruit). GFT-compostering gebeurt in afgesloten hallen. Met roosters onder de hopen en krachtige ventilatoren blaast men bijna voortdurend lucht doorheen de hopen GFT. Samen met het frequent beluchten zorgt dit ervoor dat de compost al na 8 tot 12 weken klaar is. De 9 Vlaamse GFT-installaties hebben samen een verwerkingscapaciteit van ton. In twee daarvan wordt het GFT eerst onderworpen aan een anaërobe vergisting. Daarbij wordt methaangas geproduceerd dat als energiebron wordt aangewend. Het restproduct wordt opnieuw verlucht en gecomposteerd. Bij gebruik in de tuin verteert het organisch materiaal uit GFT-compost vrij snel. Daarbij komen meer voedingsstoffen vrij dan bij groencompost. wat vind je in de vier andere brochures? OVAM en Vlaco hebben in samenwerking met onder meer Velt en Natuurpunt een reeks brochures uitgewerkt met talrijke tips die je kunnen helpen om je tuin afvalarmer te onderhouden. In deze brochure vind je al een heleboel informatie. Afzonderlijke brochures behandelen volgende onderwerpen: Composteren in vaten en bakken Composteren in een wormenbak Waarheen met je grasmaaisel? De ecologische tuin: natuurvriendelijk en afvalarm Veel recente informatie over deze onderwerpen vind je ook op Op de Vlaco-webstek vind je ook een discussieforum en tal van links naar andere sites over compost en ecologisch tuinieren. 37

20 38 Redactie Gerrit Van Dale Jan Buysse Sofie Feytons Foto s Sonia Hannon Trees Verhelle (Natuurpunt vzw - Regionale milieuzorg) Vlaamse Compostorganisatie vzw Vormgeving Begeleiding vormgeving Sofie Feytons Gerrit Van Dale Drukbegeleiding Joris Delafortrie

21 VOOR MEER INFORMATIE, BEL NAAR 015/ OF v.u.: Henny De Baets, OVAM; Stationsstraat 110, 2800 Mechelen / 2003