MFB S EN DE OPENBAAR APOTHEKER
|
|
- Brecht Coppens
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MFB S EN DE OPENBAAR APOTHEKER
2 INTRODUCTIE Apothekers streven naar optimale farmaceutische patiëntenzorg. Deze zorg wordt steeds vaker afgestemd op de individuele patiënt. Dit is ook nodig, omdat er steeds meer ouderen met meerdere aandoeningen zijn die veel geneesmiddelen gebruiken. Medisch Farmaceutische Beslisregels (MFB s) zijn een belangrijk instrument om gepaste zorg voor de individuele patiënt te leveren. Momenteel is er een grote diversiteit in toepassing en vormgeving van MFB s. Om te zorgen dat alle patiënten kunnen rekenen op de farmaceutische zorg die is gericht op hun persoonlijke situatie, is samenwerking van alle betrokken partijen bij het opschalen van initiatieven rondom MFB s noodzakelijk. Deze landelijke ontwikkeling bevordert eenduidigheid in de zorg, een brede implementatie en doelmatige besteding van de beschikbare financiële middelen. 2
3 WAT IS EEN MFB? Het werken met MFB s is een vorm van farmaceutische zorg die op een structurele manier meerdere patiëntkenmerken combineert. Klassieke medicatiebewaking is op twee factoren gebaseerd. Het apotheekinformatiesysteem geeft slechts beperkt informatie, bijvoorbeeld dat medicijn A niet samengaat met medicijn B. MFB s gaan vele stappen verder, omdat ze een keur aan patiëntkenmerken met elkaar combineren, zoals: leeftijd, geslacht, aandoeningen, contra-indicaties, labwaarden (bijvoorbeeld nierfunctie, natrium en kalium) en de medicatie van diverse voorschrijvers. Ook wordt met MFB s met behulp van meer gegevens gecontroleerd op ontbrekende medicatie. Dit is een grote verbetering ten opzichte van de klassieke medicatiebewaking. AGE Dit maakt farmaceutische zorg veel meer toegespitst op de patiënt en zijn persoonlijke kenmerken. Wanneer een apotheekmedewerker een geneesmiddel aanschrijft dat kan leiden tot een van de MFB s, wordt op de achtergrond een stroomschema doorlopen. De apotheker of apotheekmedewerker ziet in zijn systeem alleen een signaal als de specifieke combinatie van de verschillende factoren, geneesmiddel(en) en beschikbare patiëntkenmerken daadwerkelijk een MFB vormt. 3
4 Verstrekking nitrofurantoïne MFB VOOR NIERFUNCTIE EN NITROFURANTOÏNE Is nierfunctie bekend? ja Is nierfunctie ouder dan 13 maanden? nee Is creatinineklaring* > 30 ml/min? ja ja nee De meest recente nierfunctiewaarde is > 13 maanden. Bij gebruik van nitrofurantoïne is de nierfunctie van belang. Bij creatinineklaring 30 ml/min is nitrofurantoïne gecontraïndiceerd. geen signaal Bepaal of controle van de nierfunctie nodig is. Is de patiënt 70 jaar? ja Is polyfarmacie aanwezig? ja nee nee geen signaal geen signaal * De creatinineklaring is een maat voor de nierfunctie 4
5 nee Is creatinineklaring* > 10 ml/min? Patiënt heeft een creatinineklaring 30 ml/min. Bij verminderde nierfunctie kan nitrofurantoïne cumuleren in bloed en weefsel, waardoor ernstige neuropathie kan optreden. Bovendien wordt met een normale therapeutische dosering geen bactericide concentratie in de urine bereikt. Bij creatinineklaring > 10 en 30 ml/min: gecontraïndiceerd, vervang nitrofurantoïne door een ander antibioticum. ja nee Patiënt heeft een creatinineklaring 10 ml/min. Bij verminderde nierfunctie kan nitrofurantoïne cumuleren in bloed en weefsel, waardoor ernstige neuropathie kan optreden. Bovendien wordt met een normale therapeutische dosering geen bactericide concentratie in de urine bereikt. Bij creatinineklaring 10 ml/min: een algemeen advies wordt niet gegeven. Overleg met tweede lijn. Patiënt is 70 jaar en gebruikt 5 geneesmiddelen. De nierfunctie neemt af bij het toenemen van de leeftijd. Polyfarmacie is een aanwijzing voor comorbiditeit; dit is een risicofactor voor verminderde nierfunctie. Bij gebruik van nitrofurantoïne is de nierfunctie van belang. Bij creatinineklaring 30 ml/min is nitrofurantoïne gecontraïndiceerd. Bepaal of controle van de nierfunctie nodig is. 5
6 DE MEERWAARDE Apothekers zorgen door steeds meer verfijnde medicatiebewaking voor veilig gebruik van geneesmiddelen. De MFB s, die sinds een aantal jaren ingevoerd zijn in het digitale waarschuwingssysteem in de apotheek, dragen daar aan bij. De MFB s zijn een paar jaar geleden ingevoerd. Per 2017 zijn de eerste landelijke cijfers bekend. 6
7 JAARLIJKS GEBRUIKERS VAN PIJNSTILLERS BEHOED VOOR MAAGBLOEDING Bij gebruikers van pijnstillers zoals diclofenac en ibuprofen, hebben apothekers een maagbeschermer aan de medicatie toegevoegd om hen te behoeden voor een mogelijke maagbloeding. Deze zogenoemde NSAID s verhogen het risico op een maagbloeding. Jaarlijks belanden nog steeds te veel mensen in het ziekenhuis met een maagbloeding, zoals blijkt uit het rapport Vervolgonderzoek Medicatieveiligheid dat eerder in 2017 verscheen. De maagbloedingen bij gebruik van de genoemde pijnstillers hebben een behoorlijk aandeel in de ziekenhuisopnames. Deze hadden veelal voorkomen kunnen worden met maagbescherming. Met MFB s hebben apothekers in 2016 ruim patiënten gesignaleerd met een verhoogd risico op maagbloedingen door de bewuste pijnstillers. Bij 1 op de 3 patiënten is de benodigde maagbescherming toegevoegd. 7
8 JAARLIJKS PATIËNTEN BEHOED VOOR ERNSTIG BLOEDINGSRISICO DOOR BLOEDVERDUNNERS Bij patiënten met bloedverdunners hebben apothekers een aanpassing in de medicatie doorgevoerd om hen te behoeden voor een te groot bloedingsrisico. Het betrof patiënten die meerdere antistollingsmedicijnen naast elkaar gebruikten. Soms is dit noodzakelijk, maar bij veel patiënten is dit niet de bedoeling. Dit komt bijvoorbeeld voor wanneer artsen niet weten dat ook een andere arts antistollingsmedicijnen heeft voorgeschreven. Bij te veel of te langdurig gebruik van antistollingsmiddelen lopen patiënten het risico op bloedingen, bijvoorbeeld in de hersenen. Een deel van deze patiënten belandde in het ziekenhuis na bloedingen door te veel bloedverdunners. Dit had in een deel van de gevallen voorkomen kunnen worden door een aanpassing in de medicatie. 8
9 JAARLIJKS OPIAATGEBRUIKERS ONTLOPEN KANS OP VERSTOPPING Bij gebruikers van morfine-achtige pijnstillers, zoals morfine, oxycodon en fentanyl, hebben apothekers een laxeermiddel aan de medicatie toegevoegd om hen te behoeden voor een ernstige verstopping. Deze pijnstillers - ook wel opiaten genoemd - kunnen de darmen stilleggen, waardoor ernstige obstipatie kan ontstaan. Om die reden geven apothekers gelijktijdig met de pijnstillers een laxeermiddel mee aan patiënten. Jaarlijks krijgen patiënten opiaten voorgeschreven. Het gaat om sterke pijnstillers, die worden ingezet wanneer paracetamol onvoldoende helpt. Met MFB s hebben apothekers in 2016 ruim risicopatiënten gesignaleerd die opiaten gebruiken zonder laxeermiddel. Bij 1 op de 5 patiënten voegden zij een laxeermiddel toe aan de medicatie. 99
10 IN DE PRAKTIJK 1 Mevrouw Jansen en inhalatiecorticosteroïden Mevrouw Jansen heeft sinds haar jeugd astma. Ze gebruikt een inhalatiecorticosteroïd om haar astma onder controle te houden. Af en toe heeft ze een kuur nodig omdat haar astma opvlamt. Daarnaast heeft ze enkele keren per jaar een schimmelinfectie in haar mond, waarvoor de huisarts haar kortdurend een antimycoticum voorschrijft. Dit werkt goed. De apotheker signaleert dankzij de MFB het frequente gebruik van antimycotica en besluit om mevrouw Jansen uit te nodigen voor een gesprek. Tijdens dit gesprek bespreekt hij het gebruik van de medicatie en oefent het inhaleren met haar. Mevrouw blijkt haar inhalator niet goed te gebruiken en vergeet in de haast vaak haar mond te spoelen. Ook slaat ze, als de astma onder controle is, vaak een pufje over. Door het gesprek met de apotheker gebruikt mevrouw Jansen haar geneesmiddelen beter en heeft ze geen last meer van schimmelinfecties in haar mond. 10
11 IN DE PRAKTIJK 2 Meneer Smit slikt nu een tablet minder Meneer Smit is 83 en gebruikt al bijna tien jaar omeprazol. Bij navraag blijkt het niet duidelijk te zijn wat de indicatie voor deze maagbeschermer is. Tien jaar geleden kreeg meneer Smit een nieuwe knie. Als pijnstilling kreeg hij toen diclofenac en daarbij de omeprazol. Met de diclofenac kon meneer Smit na een paar weken al stoppen, maar de omeprazol bleef hij gebruiken. Daarnaast heeft meneer Smit sinds kort diabetes mellitus type II. Hij heeft daarvoor voor de eerste keer het diabetesmiddel tolbutamide gekregen. Naar aanleiding van de omeprazol en de tolbutamide neemt de apotheker contact op met de huisarts. Deze kan ook geen indicatie vinden voor de omeprazol en daarom mag meneer Smit hiermee stoppen. De patiënt is opgelucht als blijkt dat de maagbeschermer niet meer nodig is en hij een tablet minder hoeft te slikken. Verder wordt in overleg met de huisarts tolbutamide vervangen door metformine. De nierfunctie van meneer Smit is goed en in dat geval heeft metformine de voorkeur bij diabetes mellitus type II. 11
12 OPTIMALE PATIËNTENZORG OP MAAT De medicatiebewaking die de afgelopen 35 jaar in Nederland is ontwikkeld, heeft geleid tot een veiliger gebruik van geneesmiddelen. Steeds meer patiëntgegevens zijn beschikbaar gekomen, zoals nierfunctie en farmacogenetische parameters. De afgelopen jaren zijn daarom als belangrijke aanvulling op de klassieke medicatiebewaking MFB s ontwikkeld. MFB s kunnen alle beschikbare patiëntgegevens combineren, hierdoor is het mogelijk om nieuwe risicosituaties te duiden. Omdat MFB s specifieker zijn, krijgt de apotheker of apotheekmedewerker ook veel minder laag-risicosignalen dan bij de klassieke medicatiebewaking. MFB s maken een verdere bevordering van veilige, effectieve en doelmatige farmacotherapie mogelijk voor iedere patiënt. 12
13 CONVENANT De Alphega & Boots apotheek, BENU Apotheken, KNMP, NFZ, Pluriplus en Service Apotheek stellen de Landelijke Set Medisch Farmaceutische Beslisregels (MFB s) samen. De betrokken organisaties tekenden in 2016 een convenant om sectorbreed regie en verantwoordelijk te nemen bij het uitwerken van MFB s. Hiermee wordt gezorgd voor een brede implementatie en op landelijk niveau inzichtelijk gemaakt welke zorg de apotheker levert. De set wordt jaarlijks geüpdatet. 13
14 DE LANDELIJKE SET BESTAAT IN 2018 UIT 26 MFB S DOORONTWIKKELING De landelijke set 2018 zal uit 26 MFB s bestaan. In 2017 is maximaal ingezet op het goed en actueel houden van de bestaande set van 25 MFB s. De landelijke set 2018 is daarom bewust met slechts één MFB uitgebreid. 1 Nierfunctie: nitrofurantoïne 2 Nierfunctie: norfloxacine 3 Nierfunctie: cotrimoxazol 4 Nierfunctie: trimethoprim 5 Nierfunctie: claritromycine 6 Laxantia bij opioïdgebruik 7 Trombocytenaggregatieremmers bij nitraten 8 Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik (betamethason) 9 Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik (cortison) 10 Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik (dexamethason) 11 Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik (hydrocortison) 12 Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik (methylprednisolon of triamcinolon) 13 Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik (prednis(ol)on) 14 Antimycotica bij inhalatiecorticosteroïden 15 Foliumzuur bij methotrexaat 16 Maagbescherming bij NSAID-gebruik 17 Maagbescherming bij salicylaat- en/of coxibgebruik 14
15 18 Antilipaemica bij ischemische hartziekte 19 Antilipaemica bij diabetes type 2 20 Verhogen gebruik acetylsalicylzuur 30 mg en carbasalaatcalcium 38 mg 21 Triple-therapie: Combinatie van antitrombotica 22 Dubbel-therapie: Combinatie van antitrombotica 23 Metformine bij diabetes mellitus type 2 24 Sulfonylureumderivaten bij diabetes mellitus type 2 25 Nierfunctie: ciprofloxacine Per januari 2018 wordt de volgende MFB aan de set van 2017 toegevoegd: 26 Hormonale anticonceptie vanaf 52 jaar COLOFON Voor meer informatie: Contact: innovatie@knmp.nl MFB s zijn via de KNMP Kennisbank te raadplegen Bij de praktijkvoorbeelden zijn fictieve personen gebruikt Productie: afdeling Z&I en afdeling Communicatie KNMP versie 1.1 Den Haag, september
16 MFB s zijn het logische antwoord van de apotheker om iedere individuele patiënt de meest optimale farmaceutische patiëntenzorg te bieden Peter Wognum, apotheker, Voorzitter WSO Alexanderstraat JL Den Haag T:
MFB s en de openbaar apotheker
MFB s en de openbaar apotheker Introductie Apothekers streven naar optimale farmaceutische patiëntenzorg. Deze zorg wordt steeds vaker afgestemd op de individuele patiënt. Dit is ook nodig, omdat er steeds
Nadere informatieSandwichnascholing Aan de slag met MFB s! Disclosure belangen spreker. November Rogier Larik Zorgapotheker
Aan de slag met MFB s! November 2017 Rogier Larik Zorgapotheker Disclosure belangen spreker Geen (potentiele) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties Bedrijfsnamen Sponsoring
Nadere informatieMaagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108
Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 04-03-2014 Doel Verlagen
Nadere informatieToekomstvisie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020
Home Toekomstvisie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020 Klik op Klik op om verder te gaan voor meer informatie Home Ontwikkelingen Rol van de apotheker Invulling van rol Home Ontwikkelingen Ontwikkelingen
Nadere informatieMedicatiebewaking 2.0
Medicatiebewaking 2.0 Personalized medicine op basis van individuele nierfunctiewaarden Frans van de Vaart Marianne van de Berg Brigit van Soest Leonora Grandia Ka-Chun Cheung Programma 13.45 uur Inleiding
Nadere informatieFTO Oldenzaal
FTO Oldenzaal 11-06-2015 Inhoud Inleiding Ontwikkeling zorgbekostiging Speerpunten marktpartijen MFB Medisch Farmaceutische Beslisregels Kwaliteitsindicatoren Transparantie / meetbare zorg Gevolgen voor
Nadere informatiePijnstilling. Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp
00 Pijnstilling Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp Uw behandelend arts heeft u pijnstilling voorgeschreven. Deze folder is bedoeld voor volwassenen en geeft uitleg over: welke pijnstillers voor u geschikt
Nadere informatieOsteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik
Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik 101-106 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 27 mei 2013
Nadere informatieOsteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik
Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik 101-106 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 27 mei 2013
Nadere informatieMaagbescherming bij NSAID-gebruik 107
Maagbescherming bij NSAID-gebruik 107 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 29-05-2013 Doel Verlagen van
Nadere informatiePijnstilling. Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp
Pijnstilling Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp Uw pijnmedicatie adviesschema: o Paracetamol o. x per dag o Diclofenac o Ibuprofen o Naproxen o Tramadol o. x per dag o OxyContin o OxyNorm o Omeprazol
Nadere informatieVerminderde nierfunctie en medicijnen
Verminderde nierfunctie en medicijnen VERMINDERDE NIERFUNCTIE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL VERMINDERDE
Nadere informatieWorkshop chronische nierschade. Adry Bakker Diepenbroek Bettie Hoekstra
Workshop chronische nierschade Adry Bakker Diepenbroek Bettie Hoekstra Mevr. Muis 73 jaar Voorgeschiedenis: diabetes mellitus type 2 hartfalen regelmatig urineweginfecties, 2x pyelonefritis aspecifieke
Nadere informatieVragen en antwoorden: reden van voorschrijven en uitwisselen laboratoriumwaarden
Vragen en antwoorden: reden van voorschrijven en uitwisselen laboratoriumwaarden Reden van voorschrijven Waarom moet de arts de reden van voorschrijven op het recept vermelden? Om de patiënt nog betere
Nadere informatieReumatologie. Patiënteninformatie. NSAID's. Ontstekingsremmende pijnstillers. Slingeland Ziekenhuis
Reumatologie NSAID's i Patiënteninformatie Ontstekingsremmende pijnstillers Slingeland Ziekenhuis Algemeen NSAID's (Niet Steroïde Anti Inflammatoire Drug) zijn ontstekingsremmende pijnstillers. Deze medicijnen
Nadere informatieNierfunctie: furosemide 127
Nierfunctie: furosemide 127 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum December 2013 Doel Het voorkomen van therapiefalen
Nadere informatieNierfunctie: triamtereen 202
Nierfunctie: triamtereen 202 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum December 2013 Doel Het voorkomen van
Nadere informatieBijzondere Kenmerken: Kwaliteitsindicatoren IR V-2-1-1
1/9 Z-Index Alexanderstraat 11 2514 JL Den Haag Postbus 16090 2500 BB Den Haag T 070-37 37 400 F 070-37 37 401 info@z-index.nl www.z-index.nl KvK: Haaglanden 27177027 Auteurs: Drs. L. Grandia Drs. M. Journée-Gilissen
Nadere informatieMEDICATIEBEWAKING OP BASIS VAN NIER-
KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TER BEVORDERING DER PHARMACIE MEDICATIEBEWAKING OP BASIS VAN NIER- F U N C T I E W A A R D E N EEN HANDLEIDING VOOR IN DE APOTHEEK 2 I N L E I D I N G H A N D L E I
Nadere informatieSpoedeisende Hulp. Patiënteninformatie. Gebruik van pijnstillers. Slingeland Ziekenhuis
Spoedeisende Hulp Gebruik van pijnstillers i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen U heeft een bezoek gebracht aan de Spoedeisende Hulp. Na uw behandeling kunt u nog pijn hebben. Pijn is erg
Nadere informatieNSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib
Ontstekingsremmende pijnstillers NSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib Inhoud Hoe werkt NSAID?
Nadere informatieUitwisseling labwaarden
Uitwisseling labwaarden Stads-apotheker is spin in het web o patiënt beweegt tussen huisarts en specialist o patiënt beweegt tussen specialist A en specialist B o patiënt beweegt tussen ziekenhuis X en
Nadere informatiePraktische handvatten voor het gebruik van Antistolling in de eerste lijn
Praktische handvatten voor het gebruik van Antistolling in de eerste lijn Aafke Snoeijen, huisarts te Asten, kaderhuisarts Hart- en Vaatziekten Ineke van Woerkom, apotheker te Asten Programma Casuïstiek
Nadere informatieInformatiebrochure. Pijnmedicatie. ziekenhuis maas en kempen. Dienst Spoedgevallen
Informatiebrochure Pijnmedicatie ziekenhuis maas en kempen Dienst Spoedgevallen Beste, Ons team van artsen en verpleegkundigen wil u helpen de pijn zo goed mogelijk te bestrijden. De keuze van type van
Nadere informatiePijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts
Pijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts 1 Pijn.. Wat doet U als U pijn heeft? 2 3 Wat doet u als uw patiënt pijn heeft? 4 Antibiotica ongeschikt
Nadere informatie1. Patiënt bezoekt apotheek
Praktijkvoorbeeld Zorgpad Infectieziekten: PrEP voor apothekers (finale versie_20180912) Versie voor KNMP site dd 25-1-2019 Auteur: David Burger (david.burger@radboudumc.nl) De NVZA wil de apothekers van
Nadere informatieNierfunctie: benazepril 186
Nierfunctie: benazepril 186 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum December 2013 Doel Het voorkomen van bijwerkingen
Nadere informatieNierfunctie: perindopril 174
Nierfunctie: perindopril 174 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum December 2013 Doel Het voorkomen van
Nadere informatieInformatiestandaarden voor medicatiebewaking bij Nierfunctieverlies. Michael Tan Productmanager Nictiz
Informatiestandaarden voor medicatiebewaking bij Nierfunctieverlies Michael Tan Productmanager Nictiz Disclosure belangen M. Tan (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatiepijnbestrijding na uw opname
pijnbestrijding na uw opname NSAID s en opioïden Pijnbestrijding thuis U bent opgenomen in Medisch Centrum Alkmaar (MCA), maar u mag binnenkort naar huis. In deze folder vindt u algemene uitleg over de
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 66a, tweede lid, en 68, tweede lid, van de Geneesmiddelenwet,
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 18918 10 juli 2013 Regeling van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 2 juli 2013 (kenmerk 125176-105466-GMT),
Nadere informatieTwee richtingen met één stip aan horizon. Dr. Pieter Helmons, ziekenhuisapotheker MSc. Arthur Wasylewicz AIOS ziekenhuisfarmacie
Twee richtingen met één stip aan horizon SAMEN NAAR MEER MEDICATIEVEILIGHEID Dr. Pieter Helmons, ziekenhuisapotheker MSc. Arthur Wasylewicz AIOS ziekenhuisfarmacie Medicatiebewaking in het St Jansdal Het
Nadere informatie27-11-14. Polyfarmacie KENNISMAKING POLYFARMACIE. Programma. Doel. Casus 1. Kennismaking. Doel. Polyfarmacie. Moderne Dementiezorg.
Programma Polyfarmacie Kennismaking Doel Polyfarmacie Moderne Dementiezorg Wilma Knol Marjorie Nelissen-Vrancken Dementie Voorkomen en aanpak problemen Aan de slag in de praktijk 25 november 2014 Doel
Nadere informatiePolyfarmacie bij ouderen
Polyfarmacie bij ouderen FTO maart 2016 WAGRO Polyfarmacie en Medicatiebeoordeling IGZ HARM NTVG Optimale zorg voor ouderen Ephor Start en Stopp criteria Strip methode 1 Opzet FTO Casussen (veel) Interactie
Nadere informatieIn deze folder staat beschreven welke medicatie u mag gebruiken en wanneer u deze medicatie mag innemen.
Patiëntenvoorlichting Anesthesie Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de pijnbehandeling na de operatieve ingreep
Nadere informatiePijnmedicatie na een dagbehandeling
Pijnmedicatie na een dagbehandeling Anesthesie alle aandacht Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de medicatie
Nadere informatieFabels en feiten over morfine
Fabels en feiten over morfine Beter voor elkaar Fabels en feiten over morfine Inleiding In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige
Nadere informatiePREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN
PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN 1137 Inleiding Uw reumatoloog heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het
Nadere informatieArtrose café 16 maart: Artrose en medicatie
Artrose café 16 maart: Artrose en medicatie Vragen Is artrose reuma? Kan je reuma genezen? Kan je artrose genezen? Is artrose erfelijk? Is artrose een ouderdomsziekte? Is bewegen goed of slecht voor een
Nadere informatieDefinitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen.
Toolkit polyfarmacie en medicatieveiligheid Doel 1. De medicamenteuze behandeling van de patiënt optimaliseren 2. Zoveel mogelijk voorkomen van (vermijdbare) bijwerkingen van medicatie 3. De continuïteit
Nadere informatieDEBATLUNCH MEDICATIE KNELPUNTEN, BIJWERKINGEN EN VERSTREKKING
DEBATLUNCH MEDICATIE KNELPUNTEN, BIJWERKINGEN EN VERSTREKKING 1 MEDICATIE KNELPUNTEN, BIJWERKINGEN EN VERSTREKKING Inleiders: Henja Kronenburg (NVN lid) Marjolein Storm (NVN - uitkomsten NPonline) Teun
Nadere informatieRapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan Benu Apotheek de Vries B.V. op 18 oktober 2017 te Hengelo (Ov.) Utrecht, Januari 2018
Rapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan Benu Apotheek de Vries B.V. op 18 oktober 2017 te Hengelo (Ov.) Utrecht, nuari 2018 Inhoud 1 Inleiding 4 1.1 Onderzoeksvragen 4 1.2 Onderzoeksmethode
Nadere informatieHet gebruik van morfine en veel voorkomende vragen
Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437 Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze
Nadere informatiePijnmedicatie na een dagbehandeling
Pijnmedicatie na een dagbehandeling Anesthesie alle aandacht Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de pijnbehandeling
Nadere informatiePijnbehandeling na ontslag
Infobrochure Pijnbehandeling na ontslag mensen zorgen voor mensen Geachte heer, mevrouw, Vandaag onderging u een ingreep in het daghospitaal. Pijn is onvermijdelijk na een ingreep, maar ons team van artsen
Nadere informatiePijn bij kanker, behandeling met medicijnen
Pijn bij kanker, behandeling met medicijnen Inleiding Deze informatiefolder is bedoeld voor patiënten die pijn hebben als gevolg van kanker. Ook voor familieleden kan het zinvol zijn om deze folder te
Nadere informatieVrij verkrijgbare medicijnen
Vrij verkrijgbare medicijnen WAT ZIJN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN TIPS VOOR EEN GOEDE KEUZE WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN MEDICIJNEN WERKEN BETER DANKZIJ UW APOTHEKER VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN Een
Nadere informatieJaarverslag 2013 Jaarplan 2014. Apotheek de Poort Bergen op Zoom
Jaarverslag 2013 Jaarplan 2014 Apotheek de Poort Bergen op Zoom Inhoudsopgave INLEIDING... 3 1. APOTHEEKGEGEVENS... 4 1.1. KENMERKEN VAN DE APOTHEEK... 4 1.2. APOTHEEK IN HET ALGEMEEN... 5 1.3. APOTHEEK
Nadere informatieWat is methotrexaat? Hoe werkt MTX? Hoe goed werkt MTX?
Methotrexaat Uw dermatoloog heeft met u gesproken over methotrexaat. Methotrexaat wordt ook wel MTX genoemd. In deze folder vindt u informatie over dit geneesmiddel. Hebt u na het lezen van de folder nog
Nadere informatieRapport naar aanleiding van het follow-up inspectiebezoek aan Apotheek de Vries B.V. op 28 maart 2018 te Hengelo (Ov.) Utrecht, Januari 2019
Rapport naar aanleiding van het follow-up inspectiebezoek aan Apotheek de Vries B.V. op 28 maart 2018 te Hengelo (Ov.) Utrecht, nuari 2019 Inhoud 1 Inleiding 4 1.1 Onderzoeksvragen 4 1.2 Onderzoeksmethode
Nadere informatie28-10-2010. Programma. Casuïstiek. Vragen. Vervolg casuïstiek. Workshop 2: Chronische nierschade en geneesmiddelen
Programma Workshop 2: Chronische nierschade en geneesmiddelen Lia Dekker, apotheker Apotheek De Klipper, s-gravenzande Willem Kamermans, huisarts te s-gravenzande Prataap Chandie Shaw, nefroloog MCH Leerdoelen:
Nadere informatieRapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan BENU Apotheek Waterlinie op 20 februari 2019 te Uithoorn. Utrecht, Maart 2019
Rapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan BENU Apotheek Waterlinie op 20 februari 2019 te Uithoorn Utrecht, Maart 2019 Inhoud 1 Inleiding 4 1.1 Onderzoeksvragen 4 1.2 Onderzoeksmethode 4 1.3
Nadere informatieClinical Rules medicatieveiligheid met beslissingsondersteunend systeem
Clinical Rules medicatieveiligheid met beslissingsondersteunend systeem Rob Brenninkmeijer & Bob v.d. Loo Digitalis Rx bv Communicatie in de zorg is te vergelijken met een middeleeuwse stad zonder riool
Nadere informatieMethotrexaat (MTX) Medicatie. Poli Reumatologie
00 Methotrexaat (MTX) Medicatie Poli Reumatologie 1 U heeft in overleg met uw arts besloten Methotrexaat te gaan gebruiken. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen nog
Nadere informatieRapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan Apotheek de Horden op 22 februari 2018 te Wijk bij Duurstede. Utrecht, maart 2018
Rapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan Apotheek de Horden op 22 februari 2018 te Wijk bij Duurstede Utrecht, maart 2018 Inhoud 1 Inleiding 4 1.1 Onderzoeksvragen 4 1.2 Onderzoeksmethode 4
Nadere informatiePolyfarmacie bij ouderen
Polyfarmacie bij ouderen Bas van de Steeg, apotheker 30 mei 2015 De context Bohemean Polypharmacy: https://www.youtube.com/watch?v=lp3pfjkozl8 Onderwerpen Ouderdom komt met gebreken? Polyfarmacie komt
Nadere informatieSt. Antonius Ziekenhuis
REUMATOLOGIE Behandeling met methotrexaat BEHANDELING Behandeling met methotrexaat Uw reumatoloog heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatieBijzondere Kenmerken: Kwaliteitsindicatoren IR V-1-3-1
1/9 Z-Index Alexanderstraat 11 2514 JL Den Haag Postbus 16090 2500 BB Den Haag T 070-37 37 400 F 070-37 37 401 info@z-index.nl www.z-index.nl KvK: Haaglanden 27177027 Auteur(s) Marieke Sommen Drs. L. Grandia
Nadere informatieRisedroninezuur. Actonel Combinatietabletten: Actokit, RiseCaD
Risedroninezuur Actonel Combinatietabletten: Actokit, RiseCaD Inhoud Hoe werkt risedroninezuur? 3 Voor welke aandoeningen wordt risedroninezuur gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe moet ik het
Nadere informatieService Apotheek MFB S IN HANDBOEK. Datum:
Service Apotheek Datum: 08-12-2014 MFB S IN HANDBOEK Achmea is in 2014 gestart met het belonen van werken met Medisch Farmaceutisch Beslisregels (MFB's). Om voor de extra vergoeding 'Module Zorgverlenerschap'
Nadere informatieMorfine. Fabels en feiten
Morfine Fabels en feiten In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding Waar in deze
Nadere informatieIk zie ik zie.. Wat jij ook kunt zien
Ik zie ik zie.. Wat jij ook kunt zien 2 Inleiding U heeft een ik zie, ik zie, wat jij ook kunt zien training bijgewoond. De informatie die tijdens de training is gedeeld kunt u terugvinden in dit document.
Nadere informatieMethotrexaat bij psoriasis
Patiënteninformatie Methotrexaat bij psoriasis 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Wat is methotrexaat? 4 Hoe werkt MTX? 4 Hoe goed werkt MTX? 5 Wanneer schrijft uw behandelaar MTX voor? 5 Wanneer
Nadere informatieOncologie. Morfine: fabels en feiten
Oncologie Morfine: fabels en feiten 1 Wat is morfine? In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine wordt voorgeschreven om pijn te verlichten. Soms wordt morfine gebruikt bij benauwdheid. Morfine
Nadere informatieL.A.B. Lab door Apotheek Bepaald
L.A.B. Lab door Apotheek Bepaald Apotheek West Friesland, maart 2019 Inhoudsopgave: Beschrijving werkwijze p.2 Labcontrole bij EU RAAS-remmer/diureticum p.6 Labcontrole bij dosisverhoging RAAS-remmer/diureticum
Nadere informatieMethotrexaat bij de ziekte van Crohn
Methotrexaat bij de ziekte van Crohn Interne geneeskunde Locatie Hoorn/Enkhuizen Methotrexaat bij de ziekte van Crohn De MDL-arts heeft samen met u besloten u te behandelen met methotrexaat. In deze folder
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieKennismanagement meer doen met medische informatie
Kennismanagement meer doen met medische informatie Bas Peters St Antonius Ziekenhuis Cornelis Smit St Antonius Ziekenhuis Mark Boon Business Unit Manager Erik Duin Product Manager Healthtivity, 25 september
Nadere informatiePraktische handvaten voor het gebruik van Antistolling in de eerste lijn
Praktische handvaten voor het gebruik van Antistolling in de eerste lijn Jan Hendriks, Apotheker te Veldhoven Aafke Snoeijen, Huisarts te Asten, kaderhuisarts Hart- en Vaatziekten Programma Casuïstiek
Nadere informatieBehandeling met Methotrexaat
Behandeling met Methotrexaat Informatie voor patiënten F0865-3129 juli 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam
Nadere informatieBIJSLUITER. HYDROCHLOORTHIAZIDE 6,25 mg tablet
BIJSLUITER HYDROCHLOORTHIAZIDE 6,25 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien
Nadere informatieInleiding Wat is Methotrexaat? Voor welke patiënten is Methotrexaat geschikt? Wanneer mag Methotrexaat niet gebruikt worden?
METHOTREXAAT 1173 Inleiding In deze folder vindt u informatie over de werking en bijwerkingen van Methotrexaat. De folder is bedoeld voor psoriasispatiënten die behandeld worden met Methotrexaat. Wat is
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieMethotrexaat. Poli Reumatologie
00 Methotrexaat Poli Reumatologie 1 U heeft in overleg met uw arts besloten Methotrexaat te gaan gebruiken. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen nog vragen dan kunt
Nadere informatieCarolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost
Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost Opening Casus Theorie: Fouten bij medicatie overdracht Bespreking in groepen Wat draag je over aan collega? Automatisering en overdracht gegevens
Nadere informatiePrednison, prednisolon (corticosteroïden)
Prednison, prednisolon (corticosteroïden) Uw behandelend arts heeft u prednison voorgeschreven. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan
Nadere informatieBehandeling van psoriasis met methotrexaat
Behandeling van psoriasis met methotrexaat In overleg met uw dermatoloog heeft u besloten om voor de behandeling van uw psoriasis methotrexaat te gaan gebruiken. In deze folder leest u hoe dit middel werkt
Nadere informatieMethotrexaat REUMATOLOGIE. Gebruik van methotrexaat
REUMATOLOGIE Methotrexaat Gebruik van methotrexaat Deze folder is een gezamenlijke uitgave van de poli reumatologie van het Laurentius Ziekenhuis Roermond en het Sint Jans Gasthuis te Weert. Inleiding
Nadere informatiePijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie
Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)
Nadere informatieINFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND
INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een ziekteremmend medicijn voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatieRapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan Apotheek Munstergeleen op 21 december 2017 te Munstergeleen. Utrecht, januari 2018
Rapport naar aanleiding van het inspectiebezoek aan Apotheek Munstergeleen op 21 december 2017 te Munstergeleen Utrecht, januari 2018 Inhoud 1 Inleiding 4 1.1 Onderzoeksvragen 4 1.2 Onderzoeksmethode
Nadere informatieRapport naar aanleiding van het follow-up inspectiebezoek aan Apotheek Tubbergen op 3 april 2019 te Tubbergen. Utrecht, mei 2019
Rapport naar aanleiding van het follow-up inspectiebezoek aan Apotheek Tubbergen op 3 april 2019 te Tubbergen Utrecht, mei 2019 Inhoud 1 Inleiding 4 1.1 Onderzoeksvragen 4 1.2 Onderzoeksmethode 4 1.3
Nadere informatieRationeel voorschrijven 3.0
Symposium Kennismanagement. Op weg naar medicatieveiligheid 3.0 Rationeel voorschrijven 3.0 Over EVS, FTO en Formularium Nieuwegein, 17 juni 2014 Gertjan Hooijman, FTO Asten Er was eens (20 jaar geleden)
Nadere informatieMethotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog
Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog Albert Schweitzer ziekenhuis juli 2013 pavo 0906 Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u methotrexaat (MTX) gaat gebruiken. In deze folder leest
Nadere informatieNierfunctie in de apotheek
Nierfunctie in de apotheek JAAP DIK APOTHEKER APOTHEEK VIANEN- APOTHEEK MONNIKENHOF Disclosure sheet Lid ledenraad VZVZ Lid bestuur AVMN met portefeuille ICT + lid stuurgroep LSP Lid werkgroep Medicatieproces
Nadere informatieKerndocument Uitwerking van de Toekomstvisie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020
Kerndocument Uitwerking van de Toekomstvisie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020 Voor vandaag. En morgen. Inhoudsopgave Voorwoord 4 1. Missie Farmaceutische Patiëntenzorg 2020 5 2 Visie Farmaceutische Patiëntenzorg
Nadere informatieReumatologie. Behandeling met methotrexaat
Reumatologie Behandeling met methotrexaat BEHANDELING Behandeling met methotrexaat (Emthexate, Ledertrexate ) Uw reumatoloog heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening.
Nadere informatieRapport naar aanleiding van het follow-up inspectiebezoek aan Service Apotheek Wolverlei op 2 mei 2018 te Soest. Utrecht, Juli 2018
Rapport naar aanleiding van het follow-up inspectiebezoek aan Service Apotheek Wolverlei op 2 mei 2018 te Soest Utrecht, Juli 2018 Inhoud 1 Inleiding 4 1.1 Onderzoeksvragen 4 1.2 Onderzoeksmethode 4 1.3
Nadere informatiePIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE
PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE 557 Inleiding In deze folder informeren wij u over het gebruik van pijnmedicatie thuis. U vindt informatie over: de pijnscore pijnmedicatie die u heeft
Nadere informatiePrednison (corticosteroïden)
Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven
Nadere informatieBegrippen Uitwerking van een selectie van een aantal begrippen, behorend bij de Bouwstenen voor het medicatieproces.
Begrippen Uitwerking van een selectie van een aantal begrippen, behorend bij de Bouwstenen voor het medicatieproces. Historie van de begrippen In 2013 is door de Werkgroep Begrippen 1 een set van begrippen
Nadere informatieProducten KNMP farmacotherapie en geneesmiddelinformatie
Producten KNMP farmacotherapie en geneesmiddelinformatie Rian Lelie- van der Zande KNMP Geneesmiddel Informatie Centrum Regned 10 juni 2014 Programma: Proces van voorschrijven tot gebruik patiënt Producten
Nadere informatieOpioïden bij benigne pijn
Opioïden bij benigne pijn Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Inleiding Uw behandelend arts zal uw pijn gaan bestrijden met opioïden. Dit zijn sterk werkende morfine-achtige pijnstillers. Deze informatie
Nadere informatieMDL. Prednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
MDL Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inhoudsopgave Algemeen 4 Werking 4 Gebruik 5 Bijwerkingen 5 Stoppen met Predni(so)lon 7 Interactie met andere geneesmiddelen 8 Vaccinaties
Nadere informatieMethotrexaat bij reumatische aandoeningen. Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis
Methotrexaat bij reumatische aandoeningen Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding U heeft van uw behandelend arts het medicijn methotrexaat voorgeschreven gekregen. Om dit medicijn
Nadere informatieNierfunctie bij oudere patiënten
Nierfunctie bij oudere patiënten Aris Prins, apotheker Apotheek Poeldijk Wie ben ik? Apotheker sinds april 2004 Na studie gewerkt als ziekenhuis apotheker in Ninewells Hospital Dundee, Schotland Sinds
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieSTAPPENPLAN. Ter implementatie van de Richtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten en de LESA Actueel medicatieoverzicht eerste lijn
STAPPENPLAN Ter implementatie van de Richtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten en de LESA Actueel medicatieoverzicht eerste lijn Waarom een actueel medicatieoverzicht? Tandartsen en hun medewerkers
Nadere informatieSamenwerking arts en apotheker in verpleeghuizen. R.J. Moss, ziekenhuisapotheker
Samenwerking arts en apotheker in verpleeghuizen R.J. Moss, ziekenhuisapotheker Casus Arts schrijft bij nieuwe opname voor Novarapid 30IE s ochtends, 70IE s avonds Wordt toegediend na pakken uit werkvoorraad
Nadere informatieMETHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS
METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten (en hun naasten) die door de behandelend arts methotrexaat voorgeschreven hebben gekregen.
Nadere informatie