inh oud Suiker 1. Planten en suiker 2. Suiker uit een biet 3. Suiker uit riet 4. Soorten suiker 5. Gebruik 6. Glucose, Fructose en Sacharose

Transcriptie

1 Suiker

2 inhoud Suiker 3 1. Planten en suiker 4 2. Suiker uit een biet 7 3. Suiker uit riet 8 4. Soorten suiker 9 5. Gebruik Glucose, Fructose en Sacharose Suiker en gezondheid Filmpjes 17 Pluskaarten 18 Bronnen en foto s 20 Colofon en voorwaarden 21

3 Suiker Suiker, je gebruikt het dagelijks. Soms puur in de thee, maar heel vaak zit het verwerkt in andere producten, zoals snoep, koekjes en ijs. Je merkt het, want het smaakt zoet. Er zijn ook veel producten die niet zoet smaken, maar toch veel suiker bevatten. Dit boek vertelt je meer over suiker. Je krijgt antwoord op vragen als: Hoe maken planten suiker en zetmeel als voedsel? Hoe wordt kristalsuiker uit een suikerbiet gehaald? Hoe wordt rietsuiker uit suikerriet gehaald? Wat voor soorten suiker zijn er? Waar kun je suiker allemaal voor gebruiken? ZOUTVRIJ, GLUTENVRIJ, VETVRIJ In welke niet eetbare producten vind je ook suiker? EN SUIKERVRIJ. GENIET ERVAN, SCHAT! Wat is het verschil tussen glucose, fructose en sacharose? Waarom kan teveel suiker schadelijk voor je gezond-heid zijn?

4 1. Planten en suiker Groene planten Alle groene planten in de natuur maken hun eigen voedsel. Hoe doen ze dat? Groene planten hebben de volgende ingrediënten nodig om hun voedsel te maken: 1. Zonlicht valt op de bladeren. 2. Water vermengd met mineralen (A) worden door de wortels (B) opgezogen. 3. Koolzuurgas of kooldioxide (CO2) wordt door de bladeren uit de lucht gehaald. Dit gas adem je uit. Met deze drie ingrediënten maakt de plant zetmeel en suiker (D). Ze geven de plant energie om te groeien en te leven. Je vindt suiker in de wortels, de stengel en de bladeren van de plant. Tijdens het maken van suiker ontstaat een afvalgas: zuurstof (E). Zuurstof is het gas dat leven op aarde mogelijk maakt B E D A Zoet Nu snap je waarom veel vruchten een zoete smaak hebben. De ene plant slaat meer suiker op dan de andere. Twee planten slaan erg veel suiker op: de suikerbiet (4) en suikerriet (5). 4 5

5 2. Suiker uit een biet De wortel van de suikerbiet zit vol met suiker. Dat zijn niet de witte korreltjes zoals wij die kennen. De biet zelf is niet eetbaar voor mensen. Er moet eerst heel wat gebeuren voordat het echte suiker wordt. 1. De oogst Suikerbieten worden begin september geoogst. De vrachtwagens met suikerbieten rijden dan af en aan naar de suikerfabriek. 2. Schoonmaken In de fabriek gaan de bieten eerst in bad. Alle vuil en modder wordt er afgespoeld. 3. Snijden Daarna gaan de schone bieten door een grote snijmachine. Die snijdt de bieten in kleine reepjes. Ze worden ook wel suikerfrieten genoemd suikerbieten gekookte suikerfrieten suikersap 3 2 3

6 4. Sapwinning Via een lopende band verdwijnen de suikerfrieten in een grote ketel die ook wel de broeitrog (A) genoemd wordt. In de broeitrog komen de frieten in warm water terecht. In het warme water lost de suiker uit de bieten op. Het water dat mierzoet geworden is, wordt ruwsap genoemd. In het ruwsap zit niet alleen suiker. Er zitten ook andere stoffen in, zoals zout en eiwitten. Dat zout en die eiwitten worden er met een filter uitgehaald. Wat overblijft, is een soep van suiker. Het ruwsap is veranderd in dunsap. 5. Verdampen Het dunsap wordt verder gekookt tot al het water verdampt is. Er blijft een dikke witte brij over. Het dunsap is veranderd in diksap. 6. Afval Er blijven ook resten over. Dat wordt pulp (B) genoemd. Die pulp wordt gebruikt om er veevoer van te maken. A suikerbieten gekookte suikerfrieten suikersap 4 A 5 Hoe gaat het verder? Zie blz. 7 6 B

7 7. Centrifugeren Het diksap wordt naar een ander deel van de fabriek gepompt. Aan het diksap wordt poedersuiker toegevoegd. Daardoor gaan er in het diksap suikerkristallen groeien. In een grote ronddraaiende trommel of centrifuge wordt het laatste vocht eruit gehaald. Dat vocht is een dikke bruine stroop die melasse (A) genoemd wordt. Die melasse wordt gebruikt bij het maken van alcohol of voor het maken van veevoer. In de centrifuge blijft alleen de witte suiker achter. 8. Drogen Deze suiker wordt goed gedroogd en valt uit elkaar als suikerkristallen. Die suiker wordt verpakt en is klaar voor gebruik. suikersap suiker 7 suiker A

8 3. Suiker uit riet Suikerriet is een grassoort en groeit alleen in een tropisch klimaat. In suikerriet zit de suiker niet opgeslagen in de wortels, maar in de stengel. Suiker uit suikerriet wordt al veel langer gewonnen dan uit bieten. Proces Bij de oogst worden de stengels vlak boven de grond afgehakt met machines (1) In de fabriek wordt het riet eerst gewassen. 1 Daarna worden de taai stengels gehakt en versnipperd (2). Daarna wordt het haksel met water vermengd. De rest van de verwerking lijkt op die van de suikerbiet. Het water neemt de suiker uit de stengel op. Het suikerwater en de pulp worden gescheiden. De pulp wordt gedroogd en kan gebruikt worden als brandstof (vaak voor de suikerfabrieken zelf), als veevoer en als grondstof voor papier. Bij het suikerwater wordt kalk gedaan om bederf tegen te gaan. Net als bij bieten wordt het steeds dikker en gescheiden in melasse en suiker- 2 kristallen. Rietsuiker is donker-der en grover dan suiker uit de suiker-biet.

9 4. Soorten suiker De meeste mensen denken bij suiker aan de kristalsuiker maar er zijn veel meer soorten. 1. Kristalsuiker Deze soort wordt het meest gebruikt. De kleine kristallen lossen snel op in warme vloeistoffen, zoals koffie en thee. Kristalsuiker wordt ook veel in bakkerijen gebruikt in gebak en koek. Verder verdwijnt er veel kristalsuiker in snoep en toetjes. Kristalsuiker is er ook in klontjes. De suiker wordt dan eerst vochtig gemaakt en in blokjes geperst. Een voordeel van klontjes is dat het minder knoeit Karamel Als kristalsuiker langzaam verhit wordt, smelt de suiker en wordt de kleur bruin. Ook de smaak verandert. Deze zoete stof heet karamel en wordt gebruikt in cola, karamelvla, pudding en toffees. 2

10 3. Basterdsuiker De kristallen van kristalsuiker worden fijngemalen. Daarna wordt er suikerstroop aan toegevoegd. Het resultaat is basterdsuiker De bruine of gele kleur van basterdsuiker ontstaat door de karamel die er aan toegevoegd wordt. Doordat basterdsuiker vochtiger is, wordt het soms klonterig. Voor het maken van speculaas gebruikt de bakker bruine basterdsuiker. 4. Poedersuiker Als je kristalsuiker fijnmaalt, krijg je poedersuiker. Poedersuiker lijkt zoeter dan kristalsuiker, maar is even zoet. Het smaakt alleen zoeter, omdat het sneller oplost en zich sneller in je mond verspreidt. Poedersuiker gaat over oliebollen en pannenkoeken. Ook zit het in chocolade en in ijs. 5. Kandijsuiker Als de suikerkristallen samenklonteren en langzaam opgewarmd worden, ontstaat kandijsuiker. Dan heb je witte kandijsuiker. Bij bruine kandij wordt wat karamel toegevoegd. Kandijsuiker zit aan een stokje voor in de thee of de koffie. Soms zit kandij als versiering boven op koek

11 5. Gebruik Suiker kan op allerlei manieren worden gebruikt: 1. Als smaakmaker Door suiker aan producten toe te voegen, wordt de smaak anders. Sommige producten, zoals thee en cacao hebben een bittere smaak. Als je suiker toevoegt, verdwijnt die bittere smaak. Hetzelfde geldt voor zure producten, zoals yoghurt, aardbeien, en rode bessen. Suiker haalt de zure smaak weg. 2. Als versteviger Suiker zorgt ervoor dat verschillende ingrediënten in gerechten zich beter mengen tot een steviger geheel. Dat geldt voor chocolade, snoep en toetjes. Suiker kan soms gerechten ook smeuïger maken. Dat geldt bijvoorbeeld voor ijs. 3. Als conserveermiddel Fruitsoorten kun je niet zo lang bewaren. Al snel gaat fruit bederven. Vandaar dat veel fruit gebruikt wordt voor jam. Voor het maken van jam wordt heel veel suiker gebruikt. Suiker is een prima middel om eten langer te bewaren. Bacteriën krijgen door de suiker geen kans om de vruchten te laten bederven

12 4. Als versiering Met suiker kun je sommige gerechten ook versieren. Met poedersuiker, een zeef en een sjabloon kun je allerlei figuren maken op toetjes en gebak. Met suikerpapjes en kleuren kun je ook gebak versieren. Denk aan donuts en de tompoes. 5. Medicijnen Pillen zijn eigenlijk kleine hoeveelheden poeders die samengeperst worden. Om de poeders bij elkaar te houden, wordt het verpakt in een dun laagje suiker. Zo neemt het de vieze smaak weg en bovendien zorgt de suiker ervoor dat de poeders niet vochtig worden. 6. Vertrager Bij suiker denken we meestal aan voeding. Toch wordt suiker ook veel gebruikt in producten die niets met voeding te maken hebben. Suiker wordt ook gebruikt in cement en lijm. De suiker zorgt ervoor dat de lijm en het cement niet te snel hard worden DOM! GEBRUIK IK NEUSSPRAY IN PLAATS VAN LIJM.

13 6. Glucose, fructose en sacharos Je hebt al veel gelezen over allerlei soorten suiker, maar het is belangrijk om te weten dat er grote verschillen bestaan tussen suikers. De meest voorkomende soort suiker is glucose (1). Het is ook wel bekend onder de naam druivensuiker. Het is een belangrijke brand-stof en een goede energiebron voor voor ons lichaam. Glucose wordt direct opgenomen in ons bloed. Je kunt de hoeveelheid glucose in je bloed meten. Teveel glucose in je bloed is ongezond. Het leidt tot overgewicht en dat kan weer leiden tot suikerziekte. 1 Fructose (2) is een suiker die in fruit en honing zit. Het is zoeter dan glucose. Zowel fructose en glucose komen dus in de natuur voor. Sacharose (3) is onze tafelsuiker. Het is een mengsel van fructose en glucose. In suikerfabrieken wordt de suiker gezuiverd en hierdoor ontstaat het mengsel van fructose en glucose in onze tafelsuiker. 2 3

14 7. Suiker en gezondheid Energiebron Suiker is een belangrijke brandstof voor ons lichaam. Alle suikers worden in ons bloed omgezet in glucose. De ene soort suiker wordt sneller in ons bloed opgenomen dan de andere: glucose of druivensuiker het snelst, daarna fructose en daarna tafelsuiker. Brandstof zorgt er o.a. voor dat je kunt bewegen en na kunt denken (1). Teveel suiker is niet goed. Je krijgt eerst een energiestoot, maar daarna ga je je al lusteloos voelen. Te veel suiker in je bloed zorgt er voor dat andere belangrijke stoffen uit je lichaam verdwijnen door het teveel aan suiker. Te weinig bloedsuiker zorgt voor duizeligheid, trillen, hoofdpijn en vermoeidheid (2) Suiker wordt vet Alle suiker die je lichaam niet nodig heeft (lees: niet verbrandt), wordt in je lichaam opgeslagen als vet (3). Veel zoetigheid is dus een dikmaker, zeker als je onvoldoende beweegt. Suiker zit ook in producten waar je het niet direct van verwacht (4)

15 Gebit Onze mond zit vol met bacteriën. Deze bacteriën helpen bij het afbreken van het voedsel in onze mond. Bij het eten of drinken van suiker in frisdranken gaan deze bacteriën alle zoetigheid omzetten in een zuur. Op de tanden komt een dun laagje tandplak te zitten. Het zuur beschadigt langzaam je tandglazuur (1). Als je veel suiker gebruikt gedurende een dag is je speeksel de hele dag zuur. Dat is slecht voor je gebit. Hoe verdwijnt dat zuur van je tanden? Door goed je tanden te poetsen en te flossen, haal je het zuur weg (2). En je laat elk half jaar je gebit controleren door een tandarts. 2 1 HOE WILT U DE KIES VERWIJDERD HEBBBEN?

16 8. Filmpjes Hoe wordt suiker gemaakt? Hoe wordt poedersuiker gemaakt? Bekijk het filmpje Bekijk het filmpje

17

18

19 Bronnen

20 Colofon en voorwaarden Copyright Age Cnossen 2017