Onderzoek koopzondag

Transcriptie

1 CHE/SGP EDE Onderzoek koopzondag Meta-analyse van effectonderzoeken koopzondag Eelco van Dool, Daniël Schouten

2 Inhoudsopgave Inhoud 1. Inleiding en aanleiding Onderzoeksmethode Conclusies en opties voor verder onderzoek Bevindingen uit de effectonderzoeken Onderzoek Breda Onderzoek naar de effecten van de invoering van de wekelijkse koopzondag in Breda Onderzoek Amsterdam Koopzondag monitor Onderzoek Utrecht Gevolgen vrijgeven zondagsopenstelling Onderzoek Haarlem Resultaten werknemersonderzoek koopzondag Haarlem Onderzoek Goes Enquête koopzondagen Goes mei Onderzoek Leeuwarden Onderzoek Zondagsopenstelling winkels Jaar onderzoek:2012, juli

3 1. Inleiding en aanleiding 10 juni 2015 wordt er in Ede een raadplegend referendum gehouden over de koopzondagen in Ede. De SGP Ede wil graag een onderzoek laten verrichten naar de effecten van het verruimen van de zondagopenstelling van winkels, het liefst in gemeenten die vergelijkbaar zijn met Ede. De uitkomsten van het onderzoek kunnen worden gebruikt in de campagne voorafgaand aan het referendum. De SGP Ede heeft de CHE gevraagd hier een voorstel voor te doen. Als Studentenpool Bestuurlijke Bedrijfskunde van de Academie Mens en Organisatie van de Christelijke Hogeschool Ede voeren wij dit onderzoek graag uit. Een derdejaars student Bedrijfskunde, met als afstudeerrichting Bestuurlijke Bedrijfskunde, zal het onderzoek uitvoeren, onder begeleiding van een docent. Het onderzoek is in drie fasen verdeeld. Na elk fase overleggen opdrachtgever (SGP Ede), de student en docentbegeleider over de exacte invulling van de volgende fase. Fase 1: Bestaande onderzoeken scannen Er zijn inmiddels al heel wat onderzoeken naar de effecten van koopzondagen uitgevoerd. We kiezen zes rapporten uit, bestuderen die goed en vatten de uitkomsten in een duidelijke rapportage samen. Onze verwachting is dat deze stap al veel duidelijkheid zal opleveren over de effecten van een eventuele verruiming van de zondagsopstelling van winkels in Ede. Wanneer: de literatuurstudie voeren we uit in maart 2015 en begin april 2014 presenteren de bevindingen aan de SGP Ede. Dat is ook het moment om te overleggen over de exacte invulling van de fase 2. Fase 2: Experts raadplegen De bestaande onderzoeken geven hoogstwaarschijnlijk al veel duidelijkheid maar roepen ongetwijfeld ook nog vragen op. Voor die vragen benaderen we in fase 2 experts, bijvoorbeeld deskundigen van werknemers- of werkgeversorganisaties, koepels voor de detailhandel, een betrokken ambtenaar uit één van de in de fase 1 onderzochte gemeenten, een econoom of bijvoorbeeld de Stichting Tegen Verruiming Zondagopenstelling. Eventueel kan dit de vorm krijgen van een rondetafelgesprek met de SGP-Ede. Dat moet natuurlijk agendatechnisch wel haalbaar zijn. Wanneer: deze fase voeren we in de eerste helft van april 2015 uit. De omvang van de werkzaamheden in deze fase hangt natuurlijk af van het aantal te interviewen experts. We kunnen bij de rapportage van deze fase ook bepalen hoe we fase 3 invullen. Fase 3: veldonderzoek in een gemeente Tot slot kan een onderzoek worden gedaan in één of meerdere gemeenten die lijken op Ede en een ruime zondagopenstelling hebben. Dit onderzoek zal de vorm hebben van interviews met mensen ter plaatse, bijvoorbeeld: winkeliers, een plaatselijke bank en vertegenwoordigers van de gemeente. Aan het einde van fase 3 zal een eindrapportage worden aangeboden en besproken. Wanneer: tweede helft april/begin mei Het is natuurlijk ook mogelijk om na afloop van fase 1 of 2 te besluiten het onderzoek af te ronden omdat de gewenste duidelijkheid is ontstaan. In dit rapport kunt u de uitkomsten van fase 1 lezen. Als eerste komen de onderzoeksmethode, de conclusies en aanbevelingen aan de orde. Daarna zullen de bevindingen per geraadpleegd onderzoek behandeld worden. 2

4 2. Onderzoeksmethode Voor deze meta-analyse zijn verschillende onderzoeken, die in het verleden uitgevoerd zijn in andere plekken in Nederland, bekeken en geanalyseerd. Belangrijke overweging bij de selectie van de rapporten is geweest dat het onderzoek zich richtte op de daadwerkelijke gevolgen van koopzondagen en niet zozeer op prognoses en verwachtingen. Daarnaast is erop gelet dat de onderzoeken niet al te lang geleden zijn uitgevoerd. Er is zo veel mogelijk gekeken naar economische effecten. De thema s veiligheid en zondagsrust krijgen in de rapporten minder aandacht en dus ook in deze rapportage. Uiteindelijk hebben we de volgende onderzoeken in dit onderzoek meegenomen: 1. Onderzoek Breda Onderzoek naar de effecten van de invoering van de wekelijkse koopzondag in Breda 2. Onderzoek Amsterdam Koopzondag monitor 3. Onderzoek Utrecht Gevolgen vrijgeven zondagsopenstelling 4. Onderzoek Haarlem Resultaten werknemersonderzoek koopzondag Haarlem 5. Onderzoek Goes Enquête koopzondagen Goes mei Onderzoek Leeuwarden Onderzoek Zondagsopenstelling winkels Het is niet makkelijk om de rapporten te vergelijken; je moet ze kritisch lezen. Onderzoekers lijken soms de neiging te hebben naar een bepaalde conclusie toe te willen redeneren. Soms worden er in de analyses niet van toepassing -antwoorden in de tabellen of grafieken weggelaten waardoor er een vertekend beeld kan ontstaan. 3

5 3. Conclusies en opties voor verder onderzoek Hoewel het niet makkelijk is om de zes rapporten te vergelijken en de effecten van koopzondagen allerlei manieren en terreinen kunnen worden gemeten, ontstaat er niettemin een logisch en samenhangend beeld van de effecten. Dat beeld laat zich doeltreffend in vier punten tekenen: 1. De effecten op de omzet door de koopzondagen zijn wisselend maar al met al ontstaat het volgende beeld: Grote winkelketens lijken meer te profiteren van een ruime zondagsopenstelling. Concrete cijfers over omzetstijging vermelden de onderzoeken echter niet of nauwelijks. Veel kleine (buurt-)winkels hebben nauwelijks tot geen omzetstijging, wel hogere loonkosten en meer gedoe met personeel. De horeca profiteert van de koopzondagen. 2. De helft van het aantal ondernemers is (erg) terughoudend m.b.t. het aantal koopzondagen. 3. Winkelmedewerkers voelen zich in de besluitvorming over de koopzondag niet gehoord en serieus genomen en willen niet of slechts mondjesmaat op zondag werken. 4. Winkelondernemers bepalen graag zelf wanneer ze open zijn maar voelen zich vaak gedwongen om open te zijn door de concurrenten. 4

6 Opties voor verder onderzoek Op basis van de vorengenoemde conclusies zouden vier zaken verder kunnen worden uitgezocht. Deze mogelijkheden schets we hier en bespreken we graag met onze opdrachtgever. 1. Opiniepeiling Met een opiniepeiling onder de inwoners van Ede kan de uitslag van het daadwerkelijke referendum worden ingeschat. Op een vergelijkbare manier kan onder winkel-ondernemers én onder winkelmedewerkers het enthousiasme voor koopzondagen worden gepeild. Deze informatie kan behulpzaam zijn bij een campagne-aanpak. 2. Waar winkelt de Edenaar? Een meer inhoudelijk aspect van de koopzondagen is nog niet duidelijk: waar winkelt ( shopt ) de Edenaar het liefst? Gaat hij voor een dagje winkelen naar het centrum van Ede? Of naar Veenendaal, Utrecht of Arnhem? De favoriete winkelplek kan van invloed zijn op het succes van de koopzondagen in Ede en mogelijk een extra argument zijn in de discussie over de koopzondagen in Ede. 3. Campagnestrategie Lang niet alle betrokken belanghebbenden zijn louter positief over de koopzondag. Winkelmedewerkers, kleine winkelondernemers, vakbonden en bepaalde groepen consumenten hebben hun bedenkingen bij de koopzondag. Een goed georganiseerde coalitie kan een krachtig signaal afgeven dat sfeerbepalend kan zijn voor het referendum. De CHE zou een bijdrage aan zo n campagne kunnen leveren. 4. Verdieping meta-analyse De databestanden van het onderzoek in Amsterdam en Breda zijn naar ons gestuurd. Om exacte betrouwbare cijfers te krijgen zouden die verder uitgeplozen kunnen worden. Wellicht verandert of nuanceert dit het beeld van de effecten van koopzondagen nog. 5

7 4. Bevindingen uit de effectonderzoeken 4.1. Onderzoek Breda Onderzoek naar de effecten van de invoering van de wekelijkse koopzondag in Breda Jaar onderzoek: 2013, juni Type onderzoek: onderzoek onder winkeliers, horeca ondernemers, hoofdkantoren, inwoners Link: Omzet/winst algemeen Van de winkeliers die gereageerd hebben op de enquête, geeft 14% aan dat de winst door de invoering van de wekelijkse koopzondag is gestegen. Voor bijna de helft van de ondernemers (48%) is de winst gelijk gebleven. De resterende 38% meldt een daling van de winst.(p.13) Van de winkels die elke zondag open zijn, geeft 33,3% aan dat de winst is toegenomen door de wekelijkse koopzondag. 33,3% meldt een gelijkblijvende winst, en 33,3% geeft aan dat de winst is gedaald.(p.13) Hoofdkantoren Een kwart van de hoofdkantoren geeft aan dat de invoering van de wekelijkse koopzondag heeft geleid tot een (duidelijke) stijging van de omzet. Een groter deel (42%) meldt een omzetdaling. De resterende 31% meldt een gelijkblijvende omzet.(p.23) Ten aanzien van de winst geldt dat nog sterker: 18% van de hoofdkantoren meldt voor hun winkels in Breda een winststijging sinds de invoering van de wekelijkse koopzondag; 41% een gelijkblijvende winst en eveneens 41% een winstdaling. Ook winkeliers en horecaondernemers melden een vergelijkbare winstontwikkeling.(p.23) Horeca ondernemers 12% van de horecaondernemers meldt dat hun zaak vaker op zondag open is. Bijna een kwart van de ondernemers geeft aan dat zij sinds de invoering van de wekelijkse koopzondag meer mensen in dienst hebben, of dat zij meer uren maken.(p.6) Bijna één op de vijf horecaondernemers (19%) geeft aan dat de winst is toegenomen sinds de invoering van de wekelijkse koopzondag. Voor 46% blijft de winst gelijk, de resterende 35% meldt een daling van de winst.(p.6) Sinds de invoering van de wekelijkse koopzondag heeft 11% van de horecazaken meer mensen in dienst. Het aantal varieert van 1 tot 6 personen extra, in totaal gaat het om 29 personen. In 13% van de gevallen is het aantal mensen in dienst niet toegenomen, maar maken de mensen die in dienst zijn wel meer uren. Verder is zichtbaar dat 13% van de horecaondernemers helemaal geen personeel in dienst heeft.(p.18) Het overgrote deel van de horecaondernemers is blij dat ze zelf mogen bepalen of en hoe vaak hun zaak open is op zondag; 82%. Slechts 5% is het daar niet mee eens. De rest, 13%, staat hierin neutraal.(p.21) Werkgelegenheid algemeen 24% van de winkels die de enquête hebben ingevuld, geeft aan extra mensen in dienst te hebben genomen. Dit aantal varieert van 1 (20 winkels) tot 50 (1 winkel). groter aantal winkels 26% heeft hetzelfde aantal mensen in dienst, maar deze mensen maken meer uren.(p.14) Bezoekers bewoners inwoners Eén op de tien (10 %) inwoners geeft aan dat hij/zij in totaal per maand meer koopt door de invoering van de wekelijkse koopzondag. Drie op de tien (30%) staan hierin neutraal en voor ruim vijf op de tien (50%) bewoners geldt dit niet.(p.26) 6

8 4.2. Onderzoek Amsterdam Koopzondag monitor Jaar onderzoek: 2011, mei Type onderzoek: onderzoek onder winkeliers, bewoners en naar de ontwikkeling van werkgelegenheid. Link: Omzet Ongeveer een derde van de winkeliers ziet dat mensen op andere dagen minder uitgeven omdat de winkels op zondag open zijn, een deel van de winkels, die op zondag gesloten zijn, ziet dus omzet weglekken.(p.5) Van de winkels die open zijn op zondag geeft 46% aan dat de omzet vanwege het op zondag open zijn licht tot duidelijk is gestegen. Slechts 13% geeft aan dat de omzet licht tot sterk is gedaald. Vooral bij de grote winkels is de omzet gestegen (p. 19) Omzet kleine winkels 12,7% duidelijk gestegen, 27,3% licht gestegen, 32,7% gelijk gebleven, 7,3% licht gedaald, 7,3% sterk gedaald, 12,7% niet ingevuld (p.19) Omzet middelgrootte winkels 13,1% duidelijk gestegen, 21,3% licht gestegen, 44,3% gelijk gebleven, 11,5% licht gedaald, 3,3% sterk gedaald, 6,6% niet ingevuld (p.19) Omzet grootte winkels 35,1% duidelijk gestegen, 35,1% licht gestegen, 13,5% gelijk gebleven, 8,1% gedaald, 8,1% niet ingevuld (p.19) Vooral de grote winkels die op zondag open zijn zeggen door op zondag open te zijn meer omzet en winst te behalen. Ook hebben zij vaker meer personeel in dienst genomen.(p.5) Zaterdag belangrijkste dag gekeken naar omzet Zowel voor winkels die op zondag open zijn als voor winkels die op zondag dicht zijn is zaterdag de belangrijkste dag; op deze dag wordt de meeste omzet behaald. Bij de winkels die op zondag open zijn wordt gemiddeld genomen een ongeveer even groot deel van de omzet behaald als op werkdagen. De winkels die niet op zondag open zijn halen een groter deel van hun omzet op werkdagen, vooral op vrijdag.(p.24) Werkgelegenheid en omzet Uit de enquête onder winkeliers kwam naar voren dat vooral de grote winkels de mogelijkheid hebben aangegrepen om op zondag open te zijn en hun omzet en winst het meest hebben zien stijgen. De grote winkels hebben ook vaker extra personeel aangenomen vanwege de zondagsopenstelling. De ontwikkeling van de werkgelegenheid in winkels bevestigt dit beeld: bij de kleinere winkels (met uitzondering van de eenpersoonsvestigingen) is de werkgelegenheid afgenomen en bij de middelgrote winkels is de werkgelegenheid juist toegenomen. (p.44) Werkgelegenheid algemeen Is nog niet op de lange termijn gemeten, aanbeveling voor meer onderzoek (p.7) Werkgelegenheid klein bedrijf Meer mensen in dienst 9,1%, zelfde aantal mensen werkt meer uur 45,5%, evenveel mensen met hetzelfde aantal uren 36,4%, niet ingevuld 9,1% (p.20) Werkgelegenheid middelgroot bedrijf Meer mensen in dienst 13,1%, zelfde aantal mensen werkt meer uur 49,2%, evenveel mensen met hetzelfde aantal uren 34,4%, niet ingevuld 3,3% (p.20) 7

9 Werkgelegenheid groot bedrijf Meer mensen in dienst 43,2%, zelfde aantal mensen werkt meer uur 37,8%, evenveel mensen met hetzelfde aantal uren 16,2%, niet ingevuld 2,7% (p.20) 8

10 4.3. Onderzoek Utrecht Gevolgen vrijgeven zondagsopenstelling Jaar onderzoek: 2012, december Type onderzoek: beleid voorbereidende notie, inventarisatie van economische effecten. Andere belangrijke onderwerpen; ondernemers, consumenten, bewoners en winkelpersoneel komen ook aan de orde. Ook worden er verschillende andere onderzoeken aangehaald waaronder het onderzoek in Amsterdam. Link: gen_notitie.pdf Omzet algemeen Onderzoek in Amsterdam onder 520 ondernemers naar de gevolgen van het invoeren van koopzondagen leert dat 46% van de ondernemers aangeeft dat de omzetten licht tot duidelijk zijn gestegen. De omzetstijging is het grootst bij grootte winkels.(p.5) Omzet effecten nog niet gemeten, maar wel stijging zichtbaar. De specifieke effecten en de grootte van de impact van de genoemde alternatieven op de omzet in de detailhandel zijn nooit gemeten. Een meerderheid van de winkels die sinds kort van de wekelijkse koopzondag gebruik maakt, ondervond een omzetstijging van 5 tot 10%. In veel gevallen was dit nog meer.(p.5) Stijging omzet bijna gelijk aan stijging kosten Onderzoek onder winkeliers in Maastricht toont een overeenkomstig beeld. De koopzondag draagt voor 50% van de detailhandelaren in de onderzochte gemeenten in Limburg voor 10 tot 20% bij aan de totale weekomzet. Voor een kleinere groep ondernemers betekent de koopzondag zelfs een grotere toename van de weekomzet. Daarbij draait een merendeel van ondervraagde ondernemers een omzet die meer of gelijk is aan de gemaakte kosten.(p.5) Horeca en grens Duitsland In de horecabranche in Maastricht heeft een koopzondag voor twee-derde van de ondernemingen een positieve invloed op de omzet. Een deel van de omzetstijging in de onderzochte Limburgse grensgemeenten zal afkomstig zijn van Duitsers, die in eigen land op zondag niet of zeer beperkt kunnen winkelen.(p.5) Personeel en vakbond Diverse bronnen bevestigen het beeld dat het vooral de kleinere zelfstandigen zijn die problemen met personeel hebben of verwachten. Gewezen wordt op de geringe animo bij personeelsleden om (ook) op zondag te werken.(p.7) De CNV dienstenbond en FNV bondgenoten zijn tegen uitbreiding van het aantal koopzondagen. De angst bestaat dat winkeliers de bepalingen in de arbeidstijdenwet en de cao's zullen negeren en druk op hun personeel zullen uitoefenen om te gaan werken op zondag.(p.6) In het algemeen lijkt er onder de bevolking voldoende bereidheid om op zondag te werken. Dat komt naar voren uit een in opdracht van de CNV Dienstenbond uitgevoerde (online) enquête onder de Nederlandse bevolking. Van de respondenten (gewogen naar geslacht, leeftijd en regio) onder de 60 jaar is ongeveer 60% bereid op zondag te werken, waarvan 75% alleen als daar een extra beloning tegenover staat.(p.7) Draagvlak 52 koopzondagen Het draagvlak van het instellen van 52 koopzondagen voor alle winkels in Utrecht; Volgens de enquête is 61% van de ondervraagden vóór openstelling; 3% wil vasthouden aan de zondagsrust.(p.6) Ondernemers zijn over het algemeen minder positief over koopzondagen dan bewoners. 52% is op voorhand tegenstander van de zondagopenstelling, 48% is op voorhand voorstander van zondagsopenstelling.(p.7) 9

11 Keuzevrijheid Overigens oordeelt het merendeel van de winkeliers in Amsterdam, zowel degenen die geopend zijn op zondag als degenen die zijn gesloten, positief over de mogelijkheid om op zondag open te zijn. Ze vinden het vooral belangrijk dat ze zelf kunnen bepalen wanneer ze open zijn.(p.6) Van de winkeliers die open zijn op zondagen is bijna de helft (47%) blij met de Koopzondag. Echter 37% geeft aan alleen op zondag open te zijn omdat de concurrentie ook open is. Van de winkeliers die alleen open zijn op zondag omdat de concurrentie open is, bestaat een bovengemiddeld deel uit kleine winkels (34% tegenover 19% van alle winkels die open zijn op zondag). (onderzoek Amsterdam, p.27) Verschuivingseffect Uit onderzoek blijkt dat er verschuivingeffect optreedt van de omzet van andere dagen naar de zondag. Minder dan 33.3% geeft aan dat zij de omzet op maandag tot en met zaterdag hebben zien afnemen door de koopzondag. Bij een grote meerderheid van de winkels is de totale weekomzet toegenomen.(p.5) 10

12 4.4. Onderzoek Haarlem Resultaten werknemersonderzoek koopzondag Haarlem Jaar onderzoek: 2012, april Type onderzoek: onderzoek onder winkelmedewerkers die werken in Haarlem Link: 8#q=onderzoek%20koopzondag%20haarlem Alle informatie is te vinden op pagina drie van het onderzoek. Winkelmedewerkers 71% gelooft helemaal niet de zondagopenstelling goed is voor de winkels 21% moet verplicht op zondag werken, 31% moet dat soms 58% heeft bij leidinggevende aangegeven niet op zondag te willen werken 14% durft niet aan te kaarten niet op zondag te willen werken, uit angst voor de leidinggevende of voor collega s die dan extra worden belast 47% wil niet op zondag werken 47% is bereid om soms op zondag te werken 62% is bereid op één zondag per maand te willen werken Besluitvorming Medewerkers voelen zich in de besluitvorming over de koopzondag niet gehoord en serieus genomen. Soms worden op zondag enkel goedkope, jonge maar onervaren krachten in de winkel ingezet, dat geeft hen een onveilig gevoel. Klanten vinden de onervaren medewerkers vervelend en haken daar soms door af. Kosten zondagwerk Dubbele loonkosten voor winkelmedewerkers 4.5. Onderzoek Goes Enquête koopzondagen Goes mei 2012 Jaar onderzoek: 2012, mei Type onderzoek: enquête onder Goese ondernemers Link: Omzet 5% omzet gedaald 54% geen meetbare omzetstijging 29% omzet gelijk gebleven 12% omzet gestegen (p.8) Draagvlak koopzondag 49% wil geen koopzondagen 31% wil uitbreiding aantal koopzondagen (p.11) 11

13 4.6. Onderzoek Leeuwarden Onderzoek Zondagsopenstelling winkels Jaar onderzoek:2012, juli Type onderzoek: beleidsinventarisatie, ondernemersenquête, potentieel koopzondagen in Leeuwarden. Link: Buurt- en wijkvoorzieningen De effecten op buurt- en wijkvoorzieningen lijken tot nu toe mee te vallen. Deze effecten zullen echter toenemen als ook voor de dagelijkse artikelensector en meer specifiek de supermarkten in de breedte van de stad de zondagsopenstelling gaat gelden. De verwachting is dan dat de grootste aankoop-concentraties omzet zullen weghalen bij de kleinere, veelal kwetsbare buurt- en wijkvoorzieningen. Het midden- en kleinbedrijf zal immers niet geheel mee willen en kunnen gaan in de zondagsopenstelling, omdat de (extra) omzet vaak niet opweegt tegen de kosten. De consequentie hiervan kan zijn dat een deel van dit type bedrijven in buurt- en wijkcentra op den duur dreigt te verdwijnen (p.12) Wie profiteert en wie niet? Vooral multibrandketens profiteren van koopzondagen, zo blijkt uit onderzoek van GFK uit Voor textielsupers, discounters en speciaalzaken zijn koopzondagen minder gunstig (p.10.) Huidig aantal koopzondagen voldoende Bijna 90% van de leden van CBW-Mitex (branches mode, schoenen, sport, wonen) behorend tot het MKB vindt het huidige aantal koopzondagen in hun gemeenten voldoende.(p.10) 12