De Roze Gemeentegids Beleid voor lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders

Transcriptie

1 De Roze Gemeentegids Beleid voor lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders

2 Auteurs: Judith Schuyf, Els Meijsen, Bard Briels Met medewerking van: Wil Verschoor en Petra Snelders Eindredactie: afdeling Communicatie Movisie Fotografie: Ben Meijer-Hof p.118; Daan Stringer p. 40, 52, 79, 82, 105, 135, 139, 145, 152; Dianne van der Velden: cover, p. 163; Edwin van Eis p. 33; Jasper Rens van Es p.124; Judith Schuyf p. 57; Kees Luteijn p.98; Luuk van den Berg p. 69; Marc Driessen p. 170; Nikki Natzijl p. 63; Rebecca van Klaveren p. 7; Ronald Bruinink p.101; Sjaan Vanderjagt p.15, 28, 133, 172; Wick Natzijl p.17 Vormgeving: Ontwerpburo Suggestie & illusie Drukwerk: Libertas ISBN: Bestellen: Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan onder voorwaarde van de bronvermelding: Movisie, kennis en aanpak van sociale vraagstukken. De inhoud van deze publicaties is met grote zorg samengesteld. Desondanks is Movisie niet aansprakelijk voor de eventuele schade die ontstaat door het gebruik van deze informatie. December 2014 Deze publicatie is tot stand gekomen dankzij financiering van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

3 De Roze Gemeentegids Beleid voor lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders Judith Schuyf, Els Meijsen, Bard Briels

4

5 Inhoudsopgave Inleiding 4 Deel 1: De gemeente en Lokaal LHBT-beleid 7 Hoofdstuk1: Inleiding 8 Hoofdstuk 2: Vragenlijst LHBT-beleid en voorzieningen in uw gemeente 12 Hoofdstuk 3: Lokaal LHBT-beleid 41 Koplopers 16 Hoofdstuk 4: Meten is weten: monitoren 21 Hoofdstuk 5: Borging 30 Deel 2: Betrokkenheid van de burgers 63 Hoofdstuk 6: Inleiding 64 Hoofdstuk 7: Het lokale LHBT-platform 66 Hoofdstuk 8: De LHBT-adviescommissie 72 Deel 3: De decentralisaties en de Wmo 79 Hoofdstuk 9: Inleiding 80 Hoofdstuk 10: Organiseren van expertise van beroepskrachten op lokaal niveau 84 Hoofdstuk 11: Regionale samenwerking 91 Hoofdstuk 12: Samenwerking tussen gemeentes 93 Deel 4: Van visie naar uitvoering 101 Hoofdstuk 13: Inleiding 102 Hoofdstuk 14: Roze Ouderen 104 Hoofdstuk 15: Mogelijkheden voor mensen met een verstandelijke beperking 111 Hoofdstuk 16: Transgenders 114 Hoofdstuk 17: Sociale acceptatie van LHBT in bi-culturele en 121 orthodox-religieuze groepen Hoofdstuk 18: Jeugd en onderwijs 129 Hoofdstuk 19: Sport 138 Hoofdstuk 20: Veiligheid 149 Hoofdstuk 21: LHBT en partnergeweld 160 Woordenlijst 167 Bronnen 169 Met dank aan 171

6 Inleiding Voor u ligt de (nieuwe) Roze Gemeentegids. Het is een update van de Roze Gemeentegids die in 2011 verscheen. Maar gooi die oude gids niet weg! De algemene stukken uit deze gids zijn nog steeds van belang. Waarom dan toch een nieuwe gids? De Roze Gemeentegids en haar voorganger, Homobeleid uitgelicht, hebben de ontwikkelingen in gemeenteland altijd op de voet gevolgd. In 2014 en 2015 staan de gemeenten in Nederland voor wellicht de grootste omslag in hun moderne bestaan, te weten de decentralisaties van de rijkstaken op het gebied van zorg, welzijn en participatie. Dit vereist nieuwe kennis bij gemeenten, maar ook nieuwe handelingsperspectieven voor gemeenten, organisaties en burgers. Deze nieuwe Roze Gemeentegids staat daarom in het teken van enkele van deze veranderingen. De gids gaat in op de veranderende positie van de gemeente en de veranderende rolverdeling tussen de gemeente, de belangenorganisatie en de burger. Op het moment van schrijven is veel nog onzeker. Gemeenten zijn op zoek naar goede en praktische voorbeelden. Dit boek wil vooral die goede en praktische voorbeelden presenteren voor het beleid met betrekking tot lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders, kort gezegd LHBT s. Bij Movisie maken wij handreikingen die gemeenten goede praktijken aandragen op de verschillende terreinen van het welzijn. U kunt ze vinden en downloaden in de verschillende kennisdossiers op Daarnaast heeft Movisie een eigen databank met Effectieve Sociale Interventies op movisie.nl; en dragen wij regelmatig bij aan de Databank Praktijkvoorbeelden non-discriminatie van RADAR. In het kennisdossier LHBT-emancipatie op de Movisie site vindt u de handreikingen die speciaal gemaakt zijn voor de praktijk van het LHBT-beleid in gemeenten. In de tekst van dit boek wordt regelmatig naar deze handreikingen verwezen voor meer informatie. Movisie en haar voorganger in deze, het Kenniscentrum Lesbisch- en homo-emancipatiebeleid, ontwikkelen al sinds 2002 monitoren en goede praktijken op dit gebied. We doen dit in opdracht van de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). OCW kent sinds 2008 een programma waarbij actieve gemeenten op LHBT-terrein ondersteund worden, zowel financieel als inhoudelijk. Dit programma, in de wandeling het Koploperprogramma, omvatte eerst 18, en later 41 gemeenten. Voor de periode na 2014 wordt het programma op enigszins andere wijze voortgezet. U zult de Koplopers in de tekst herhaaldelijk tegenkomen, omdat zij de motor en de laboratoria van het LHBT-beleid zijn. Met het nu zo uitgebreide Koploperprogramma is de focus in de Roze Gemeentegids verschoven van een aangeklede monitor (die we vier keer in het verleden afnamen) naar 4 De Roze Gemeentegids

7 een gids waarin vooral praktische voorbeelden staan. Uit gesprekken met gemeenten blijkt dat vooral daar behoefte aan is. Men wil graag weten wat andere gemeenten op dit terrein doen. Omdat Movisie wel nieuwsgierig was wat er nog meer in alle gemeenten gebeurt, hebben we de monitor in een iets andere vorm toch naar alle gemeenten gestuurd. Waar de uitkomsten bijdragen tot een beter begrip staan ze bij de desbetreffende secties vermeld. Gemeente voor alle burgers De gemeente is er voor alle burgers. Tegelijkertijd leven er verschillende meningen onder burgers en dat geldt zeker rond een thema als seksuele diversiteit. Veel mensen hebben weinig kennis over homoseksualiteit en hebben daardoor vooroordelen. Conservatieve religieuze overtuigingen vormen vaak een belemmering voor gelijke behandeling. Zeker in gemeenten of wijken met een conservatieve bevolking zal dat een rol spelen. Het kan zijn dat een meerderheid moeite heeft met het accepteren van een minderheid. Het is van belang dat het gemeentebestuur voorkomt dat minderheden worden onderdrukt en ervoor zorgt dat grondrechten worden gewaarborgd. Dat is democratie: de meerderheid beslist, rekening houdend met minderheden. De gemeente moet daarom zoeken naar een gemeenschappelijke deler waarin iedereen zich kan vinden. Termen als respect en tolerantie, of goed met elkaar omgaan in de buurt kunnen daarvoor dienen. Sociale acceptatie Nadat in 2001 de openstelling van het burgerlijk huwelijk een feit was, leek de emancipatie van LHBT s in Nederland voltooid. Maar hoewel gelijke rechten grotendeels in de wet zijn vastgelegd, is daarmee niet gezegd dat de maatschappij deze wettelijke normen en waarden ook omarmt. Op veel gebieden is nu duidelijk geworden dat emancipatie onderhoud nodig heeft: de veiligheid op straat en in de buurt staat onder druk, in het onderwijs en op de werkvloer blijft het belangrijk aandacht te vragen voor seksuele diversiteit. Gemeenten onderbouwen de noodzaak tot het nemen van specifieke maatregelen ten aanzien van LHBT onder meer met een verwijzing naar de verschillende rapporten over de situatie van LHBT s die door het Sociaal-Cultureel Planbureau (SCP) zijn gepubliceerd. Deze rapporten zijn gebaseerd op onderzoek onder LHBT s en onder de algemene bevolking. Uit de reeks onderzoeken blijkt weliswaar dat de algemene acceptatie nog steeds toeneemt, maar dat er substantiële problemen zijn ten aanzien van veiligheid, de werkvloer, acceptatie onder bepaalde bevolkingsgroepen, en de psychische gezondheidssituatie. Het veronderstelde hoge percentage LHBT-jongeren dat suïcide overweegt en mogelijk ten uitvoer brengt, baart eveneens zorgen. De Roze Gemeentegids

8 LHBT-beleid is helaas dus nog steeds noodzakelijk. Om gemeenten van praktijkvoorbeelden te voorzien is deze gids gemaakt. Daarbij hebben de auteurs veel medewerking gekregen van ambtenaren en uitvoerders in verschillende gemeenten. Wij danken hen hartelijk. Utrecht, december 2014 Judith Schuyf Els Meijsen Bard Briels 6 De Roze Gemeentegids

9 Deel 1 De gemeente en Lokaal LHBT-beleid Wethouder Elly Deutekom van de gemeente Opmeer ondertekent op Coming Out Dag 2014 de intentieverklaring Platform LHBT West-Friesland De Roze Gemeentegids

10 Hoofdstuk 1 Inleiding In dit deel staan verschillende hulpmiddelen die de gemeente kan inzetten bij het bepalen en uitvoeren van een LHBT-vriendelijke beleidsagenda. Wat de onderdelen van zo n beleidsagenda kunnen zijn komt aan de orde in het hoofdstuk over de peiling naar het LHBT-beleid en voorzieningen die Movisie verricht heeft onder de Nederlandse gemeenten. Daarna gaan wij kort in op het Koploperproject, waarbij 41 gemeenten door de rijksoverheid worden gesteund en door Movisie ondersteund bij het maken van LHBT-vriendelijk beleid; en we vragen ons af wat er in de gemeenten gebeurt die geen Koploper zijn. Om goed beleid te ontwikkelen, is het vervolgens noodzakelijk dat de gemeente weet over wie ze het heeft. Hoeveel LHBT s wonen er eigenlijk in de gemeente? Hoe is hun situatie in vergelijking tot de rest van de bevolking? Hebben ze specifieke problemen? Antwoord op deze vragen krijgt de gemeente door middel van de verschillende gemeentelijke monitoren. Daarin kan de gemeente bij algemene vragen (leeftijd, geslacht) ook naar seksuele voorkeur informeren. Bovendien kan de gemeente gerichte vragen opnemen in de verschillende monitoren, bijvoorbeeld over problemen rond discriminatie. De volgende paragraaf gaat daarom over monitoren. Vervolgens gaan wij in op de vraag hoe de gemeente het ontwikkelde beleid kan borgen en hoe de gemeente LHBT s zichtbaar kan maken. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een paragraaf rond de invloed van de gemeenteraad op het LHBT-beleid. Regie en leiderschap in de moderne gemeente Onder LHBT s komen significant meer kwetsbare burgers voor dan onder andere groepen. Het is van belang dat de gemeente hieraan aandacht besteedt, waar nodig specifiek, maar altijd geïntegreerd. LHBT-beleid is daarom doorgaans geen zelfstandig thema, maar iets dat over de hele breedte van het gemeentebeleid mee moet worden genomen. Cruciaal in deze mainstreaming is leiderschap van raadsleden, de wethouder en de relevante betrokken ambtenaren. De belangrijkste taak die een gemeente heeft is die van regisseur op de terreinen van sociale cohesie en ondersteuning van maatschappelijk zwakkere groepen. In de moderne gemeente wordt het klassieke besturingsmodel van government steeds meer vervangen door governance, eventueel New Public Management. Government is hiërarchisch: de overheid 8 De Roze Gemeentegids

11 bepaalt en geeft haar sturende rol vooral gestalte via wet- en regelgeving. De overheid bepaalt zelf en de ambtenaren zijn vaak uitvoerder. Instellingen worden gesubsidieerd om activiteiten uit te voeren die passen in het overheidsbeleid. Bij New Public Management is veeleer sprake van een bedrijfsmatige overheid. De overheid blijft de bepalende opdrachtgever, maar de uitvoering wordt door (markt)partijen gedaan die via contracten met een heldere omschrijving geregeld worden. Ook in de gesubsidieerde sector vinden aanbestedingen plaats, bijvoorbeeld in de thuiszorg. Veelal is sprake van een prestatiesubsidie : er moet dus duidelijk geleverd worden. Bij governance is sprake van samenwerking, waarbij andere actoren dan de overheid deelnemen aan de beleidsvorming. Er is vaak sprake van complexe vraagstukken waarbij de verschillende partijen het samen eens moeten worden over de gewenste oplossing. Op basis hiervan kunnen vijf modellen van gemeentelijke sturing worden onderscheiden met wisselende rollen voor de gemeente, de bron van waaruit de gemeente zijn kennis haalt en de mate van burgerparticipatie (Wester, 2013). 1. Integrale beleidssturing: de gemeente draagt de verantwoordelijkheid alleen. 2. Expertsturing: de gemeente is verantwoordelijk, maar werkt samen met partijen rond een specifiek vraagstuk. 3. Netwerksturing en ketensturing 4. Frontlijnsturing 5. Vraagsturing In de praktijk van het lokale LHBT-beleid zien we gemeenten verschillende sturingsmodellen hanteren. Kennis over het gebruikte sturingsmodel is zeker ook van belang voor organisaties die met de gemeente aan de slag willen rond LHBT-beleid. We werken dit uit voor de relatie met de belangenorganisatie. In de praktijk zien we de volgende drie modellen van samenwerking. * Regie De gemeente stelt een beleidsnota of een plan van aanpak op en vormt actief een coalitie voor de uitvoering van het beleid, waarbij de lokale LHBT-organisaties een belangrijke rol vervullen. De gemeente heeft in dit model de regie en is nauw betrokken bij de opzet en uitvoering van het beleid en de activiteiten. De gemeente nodigt relevante organisaties uit het maatschappelijk middenveld uit om mee te denken over invulling en stimuleert samenwerking tussen LHBT-organisatie(s) en mainstream organisaties. Door middel van regelmatig overleg in de vorm van een regie- of stuurgroep houdt de gemeente de vinger aan de pols en stuurt bij waar nodig. De gemeente kan haar autoriteit inzetten om organisaties en instellingen te overtuigen om mee te werken. Er zijn gemeenten die voorwaarden hierover opnemen bij aanbestedingen of prestatiecontracten, bijvoorbeeld dat een bepaalde maatschappelijke stichting minder subsidie krijgt als het niet meewerkt aan het bespreekbaar maken van seksuele diversiteit. De Roze Gemeentegids

12 In dit model heeft de belangenorganisatie de positie van spreekbuis van en ingang bij de lokale roze gemeenschap, en van samenwerkingspartner met uiteenlopende organisaties. De belangenorganisatie is echter niet verantwoordelijk voor het beleid en is ook niet als enige verantwoordelijk voor de uitvoering ervan. De gemeente benut haar positie als regisseur en toont inhoudelijke en morele betrokkenheid. Op deze manier is de kans op verankering van aandacht voor LHBT s in het reguliere beleid het grootst. Tevens stelt de gemeente in dit model vaak een vast aantal uren beschikbaar voor een ambtenaar, verantwoordelijk voor dit dossier. * Uitbesteding De gemeente besteedt het opstellen van een beleidsplan of plan van aanpak uit aan de lokale belangenorganisatie en stelt het gehele budget aan deze organisatie ter beschikking. In dit model blijft de gemeente op afstand en vertrouwt erop dat de belangenorganisatie inhoudelijk en procesmatig zorg draagt voor de uitvoering. De gemeente stelt weinig of geen aanvullende eisen op het gebied van samenwerking of besteding van de gelden, zodat de belangenorganisatie op basis van de behoeften van de achterban activiteiten kan ontwikkelen. Die activiteiten kunnen uitgevoerd worden met andere partijen in de gemeente, maar dat hoeft niet. De gemeente controleert de voortgang van het project of de activiteiten, maar is inhoudelijk nauwelijks betrokken. In de praktijk zien we bij deze gemeenten ook dat de betreffende ambtenaar nauwelijks tot geen uren beschikbaar heeft voor dit dossier. Bovendien vindt verankering van het onderwerp in het reguliere gemeentebeleid zelden plaats. * Gezamenlijke verantwoordelijkheid De gemeente stelt in samenspraak met de lokale belangenorganisatie(s) een beleidsnota op en nodigt de belangenorganisatie(s) uit tot het opstellen van een plan van aanpak. Op deze manier neemt de gemeente verantwoordelijkheid als het gaat om het verankeren van beleid ten aanzien van LHBT-burgers, terwijl de belangenorganisatie(s) verantwoordelijk is/zijn voor de uitvoering ervan. In deze vorm zien we verschillende gradaties: variërend van een gemeente die stevig de regie in handen neemt en waarvan de wethouder persoonlijk op de hoogte is, tot een gemeente die een faciliterende rol speelt bij het samenbrengen van organisaties, maar de leidende rol daarin geeft aan de belangenorganisatie. De financieringsrelatie Samenwerking tussen gemeenten en belangenorganisaties heeft vaak de vorm van een subsidierelatie: de gemeente verstrekt subsidie waarmee de organisatie haar taken verricht. De meeste gemeenten verstrekken echter steeds minder structurele subsidies of instellingssubsidies. Met projectsubsidies streeft de gemeente naar meer kwaliteit en een minder afhankelijke subsidierelatie. Daarmee verandert de relatie tussen gemeente en organisaties. Het contact wordt zakelijker. Belangenorganisaties vinden het vaak moeilijk om hun activiteiten in projectvorm te gieten. 10 De Roze Gemeentegids

13 Zij zien hun diensten als continu aanbod. Doordat hun aanbod vaak lange tijd ongewijzigd is, heeft men soms het oorspronkelijke maatschappelijke doel niet meer scherp en staat het voortzetten van de activiteit centraal, in plaats van dat doel. De gemeente kan meedenken over oplossingen of voorzieningen om de continuïteit van de organisatie te waarborgen en gezamenlijke doelen te realiseren. Dat kan door de belangenorganisatie te ondersteunen bij de omslag naar projectmatig werken en door in de subsidieverstrekking helder te zijn over wat de gemeente verwacht: concrete diensten of een inspanningsverplichting? Zoekt de gemeente naar resultaat in de vorm van een bepaald aantal voorlichtingen en dialoogbijeenkomsten met een bepaald aantal deelnemers? Of gaat het om de inspanning om bij een bepaalde doelgroep bewustzijn te creëren of te activeren om aandacht aan LHBT te besteden. Expliciete visie In de visie van Movisie komt leiderschap van de gemeente tot uiting in een actieve stimulerende rol, terwijl de gemeente de verantwoordelijkheid laat waar die hoort. Regie betekent: het verkeer regelen, zonder eindverantwoordelijk te zijn voor het gedrag van de verkeersdeelnemers. Leiderschap in het LHBT-emancipatiebeleid vergt een expliciete visie, die de gemeente uitdraagt en op grond waarvan de gemeente samenwerkingspartners om hun medewerking vraagt. Waar mogelijk kan de gemeente de uitvoering faciliteren, bijvoorbeeld als instellingen wel iets willen, maar onvoldoende armslag hebben om het te kunnen doen. Voor de gemeente is het vervolgens belangrijk om de voortgang in de gaten te houden, knelpunten te signaleren en die samen op te lossen. In het vervolg daarop zal de gemeente moeten kijken naar welke partners relevant en belangrijk zijn. Gaat het over de politie, het welzijnswerk, scholen, sportclubs, de bibliotheek of zelforganisaties? Elk van deze partners heeft een andere verhouding met de gemeente en het bestuur. Soms heeft de gemeente veel zeggenschap, zoals bij het welzijnswerk, soms zijn instellingen autonoom, zoals zelforganisaties. Andere organisaties, zoals scholen, hebben een meer genuanceerde relatie met de gemeente. Per partner moet de gemeente kijken naar de onderlinge verantwoordelijkheden en de wijze waarop ze inzet op samenwerking en regie. Hoe autonomer organisaties zijn, hoe meer de gemeente zal moeten inzetten op dialoog, overtuigen en samenwerking. Maar ook als organisaties vrij direct onder de invloed van de gemeente vallen, is het belangrijk dat betreffende medewerkers zelf de noodzaak van LHBT-specifieke aandacht ervaren. Zonder deze persoonlijke betrokkenheid komt er namelijk niets terecht van beleid. Succesfactoren voor regie en leiderschap zijn: * Kies voor een beperkt aantal doelen met concrete resultaten. * Zoek betrouwbare veldpartners om de doelen te bereiken. * Zorg voor lokale Gay-Straight Alliances, waarin de lokale LHBT-belangenorganisaties effectief samenwerken met reguliere organisaties. * Zorg voor krachtige impulsen die zichtbaar zijn, maar ook voor een adequate strategie om emancipatie een vaste plaats te geven op de langere termijn. De Roze Gemeentegids

14 Hoofdstuk 2 Vragenlijst LHBT-beleid en voorzieningen in uw gemeente De digitale vragenlijst LHBT-beleid en voorzieningen in uw gemeente die verder in de gids vermeld wordt als Peiling gemeentelijk LHBT-beleid en -voorzieningen 2014 is door Movisie in de periode februari mei 2014 uitgezet. Voor het uitzetten van de vragenlijst is gebruik gemaakt van een bestand van 592 adressen van gemeenteambtenaren waarvan bekend is dat die LHBT, integratie of discriminatie in hun portefeuille hebben (of hadden) en contactpersonen van LHBT-organisaties in gemeenten. Hiermee werden vrijwel alle 403 gemeenten van Nederland bereikt. Daarnaast kon de digitale vragenlijst ook ingevuld worden via de website van Movisie. Elf respondenten hebben de vragenlijst via de website ingevuld. Respons Totaal uitgezonden 592 Aantal deelnemers 82 (14% van totaal) Aantal niet-deelnemers 52 (9% van totaal) Aantal geen reactie 458 (77% van totaal) Reactiepercentage 23% Totaal via universele link 11 (website) Herkomst De vragenlijst is door 93 respondenten ingevuld. Waar kwamen de respondenten vandaan en hoe zijn zij te karakteriseren? 93 personen uit 64 afzonderlijke gemeenten én 6 namens een regio waarin nog eens 17 andere gemeenten in het bijzonder genoemd zijn. Dat maakt in totaal 81 in het bijzonder genoemde gemeenten (al of niet als onderdeel van een regio genoemd) en één respondent namens een verband van 15 ontmoetingscafés. Van de 41 Koplopergemeenten zijn er uit 31 Koplopergemeenten ingevulde vragenlijsten ontvangen. 12 De Roze Gemeentegids

15 Verspreid over Nederland vertegenwoordigen de respondenten de volgende regio s: O = Oost Nederland (12) Z = Zuid Nederland (22) N = Noord Nederland (7) M = Midden Nederland (7) NHN = Noord Holland Noord (7) R = Randstad (27) Uitgaande van 403 gemeenten, waarvan 41 Koplopergemeenten is de respons vanuit de Koplopergemeenten ruim 75% (31 van de 41) en van de 362 niet Koplopergemeenten is de respons 14 % (50 van de 462). Daarnaast hebben 52 uitgenodigde respondenten aangegeven niet deel te willen nemen aan de peiling. Een overzicht van hun beweegredenen is ook in deze gids opgenomen. Achtergrond Van de 93 respondenten zijn er 67 als ambtenaar te kwalificeren, 33 ambtenaren uit 28 Koplopergemeenten (vijf ambtenaren uit Amsterdam) en 34 ambtenaren uit niet-koplopergemeenten. Daarnaast 10 professionals werkzaam bij een Antidiscriminatiebureau of een zorg- of welzijnsorganisatie en zestien respondenten verbonden aan een belangenorganisatie LHBT of daaraan verwant. Welke vragen zijn gesteld? De volgende inhoudelijke topics kwamen in de vragenlijst aan de orde: * Beleid gemeente: algemeen, speerpunten. * Beleidsinstrumenten: betrekken burgers en organisaties, gezondheidsmonitor, jeugdmonitor, leefbaarheids- en veiligheidsmonitor, Pink panel, contact met LHBTbelangenorganisaties, organiseren workshops en bijeenkomsten voor professionals en vrijwilligers. * Wie zijn de spelers bij uitvoering gemeentelijk beleid? * Zichtbaarheid: publieksevenementen en/of culturele uitingen in gemeente door of voor LHBT- burgers. * Communicatiebeleid gemeente: ten aanzien van LHBT-burgers, projecten of activiteiten voor of door LHBT-burgers, (communicatie)producten voor of door LHBT-burgers, gemeentelijke LHBT-prijs, aandacht in gemeente voor bijzondere LHBT-dagen, roze ambassadeur, gemeentelijke informatieverstrekking over seksuele diversiteit. * Regionaal beleid: contact met overige gemeenten in regio. De Roze Gemeentegids

16 * Extra aandachtspunten: aandacht voor LHBT-jongeren, opvangvoorzieningen (huiselijk geweld/eerwraak), roze ouderen, sociale wijkteams, participatie LHBT-burgers (via wijkcentra etc.), integratie en participatie LHBT onder culturele minderheden, beleid gemeente bij voltrekking huwelijk mensen van hetzelfde geslacht. * Financiën: financieel budget, ambtelijke ondersteuning (uren), verlenen subsidies. * Scholen: gemeentelijke visie ondersteuning, praktische begeleiding, financiering activiteiten. * Transgenders: gemeentelijke informatievoorziening, afspraken met anti-discriminatie voorziening, afspraken re-integratiebeleid, bejegening transgenders bij Dienst Burgerzaken. * Driehoeksoverleg van politie, justitie en de burgemeester: samenhangende aanpak (LHBT-)discriminatie, Betrekken LHBT-belangenorganisaties, wat doet burgemeester bij intimidatie van LHBT-burgers, wat doet gemeente bij geweld en discriminatie LHBT-burgers? * MOPs: Mannen Ontmoetings Plekken. * Sport: LHBT-gedragscode sport, staken wedstrijd bij anti-lhbt spreekkoren, bevorderen LHBT-acceptatie in samenwerking met sportverenigingen. De resultaten van de peiling naar het gemeentelijk LHBT-beleid en voorzieningen zijn verspreid in deze gids te vinden. Bij alle thema s in de gids wordt ook vermeld wat de peiling met betrekking tot dit thema heeft opgeleverd. Bij het weergeven van de resultaten is een onderscheid gemaakt tussen de antwoorden van ambtenaren uit de Koplopergemeenten (N=28) en uit de niet-koplopergemeenten (N=34). Wanneer het thematisch van belang is zijn deze antwoorden gelegd naast die van respondenten die gekwalificeerd kunnen worden als professionals van maatschappelijke organisaties en vertegenwoordigers van belangenorganisaties LHBT (N=27). Deze laatsten zijn overigens vrijwel zonder uitzondering allemaal afkomstig uit Koplopergemeenten. Van de Koplopergemeenten zijn de resultaten van één ambtenaar meegenomen. Bijvoorbeeld voor Amsterdam alleen de antwoorden van de beleidsambtenaar die verantwoordelijk is voor het stedelijk LHBT-beleid. De antwoorden van de ambtenaren uit de stadsdelen zijn één keer ter illustratie weergegeven. Cijfers Door de relatief lage aantallen kunnen aan de cijfermatige resultaten geen harde conclusies getrokken worden met betrekking tot LHBT-beleid of LHBT-voorzieningen, wel zijn de cijfers richtinggevend. Op basis van de cijfermatige resultaten kan bijvoorbeeld rustig gesteld worden dat in de niet-koplopergemeenten nauwelijks LHBT-beleid is en LHBTvoorzieningen vrijwel ontbreken. 14 De Roze Gemeentegids

17 Onderonsje tussen COC en TNN: Carolien van de Lagemaat (TNN) en Jan-Willem de Bruin (COC Nederland) Niet-deelnemers 52 aangeschreven personen hebben aangegeven niet deel te willen nemen aan de peiling en hebben daar in de meeste gevallen ook een reden voor gegeven. Reacties niet-deelnemers Geen beleid in onze gemeente voor deze doelgroep (8x). Wij hebben geen doelgroepenbeleid (4x). Geen prioriteit (5x), waarvan 1x toegelicht met te druk met de decentralisaties. Geen beleid omdat er geen klachten van discriminatie bij het antidiscriminatiebureau zijn binnengekomen (2x). Dit sluit sterk aan bij Speelt niet (of nauwelijks) in onze gemeente (2x). Wij hebben er geen beleidsmedewerker voor (1x). Geen taak voor de gemeente (1x). Onderdeel van regionaal beleid (1x) met een verwijzing naar een website waar dat regionaal beleid te vinden is (website Anti Discriminatie Bureau Zeeland). Vier maal werd aangevoerd dat er geen beleid was op dit terrein omdat wij een kleine gemeente zijn, waarvan dit één maal werd toegelicht dat Uit het meest recente GGD-onderzoek onder volwassenen bleek: van de respondenten uit onze gemeente oordeelt 5% negatief over homoseksualiteit. Dit is lager dan het regionale gemiddelde (7%). Het percentage neemt toe met de leeftijd. Uit andere toelichtingen om niet deel te nemen viel op te maken dat aangeschrevene niet reageerde als vertegenwoordiger van een gemeente maar als individu: Is niet mijn beleidsterrein (4x), geen tijd (5x). De Roze Gemeentegids

18 Hoofdstuk 3 Lokaal LHBT-beleid 41 Koplopers Minister Bussemaker schrijft in de Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid: De overheid streeft anno 2013 naar een pluriforme maatschappij, waarin eenieder, ongeacht sekse of seksuele identiteit, zoveel mogelijk in vrijheid vorm kan geven aan zijn of haar leven. Maar ook dat vraagt om overheidshandelen. ( ) Emancipatie biedt handvatten om maatschappelijke problemen het hoofd te bieden door in te zetten op het ontwikkelen van alle talenten die ons land rijk is, het verminderen van agressie en geweld en het versterken van een goede gezondheid en welbevinden. Een samenleving waarin homo s op straat niet veilig zijn als ze hand in hand lopen of lesbiennes getreiterd worden op het werk, waarin stereotiepe beelden en vooroordelen over mannen en vrouwen meer bepalend zijn dan wat iemand aan talenten en kennis in huis heeft dat is niet alleen het probleem van deze vrouwen en mannen - heteroseksueel, homoseksueel of transgenderzelf, maar ook van hun nabije omgeving, hun dochters en zonen: de generatie die al haar krachten nodig zal hebben om ons land een goede toekomst te geven. Uiteindelijk raken deze problemen de gehele samenleving. De overheid die emancipatiebeleid voert, gaat daarom steeds actief na welke belemmeringen er zijn ten aanzien van het genot van welke mensenrechten. Naast wet en regelgeving om burgers te beschermen heeft de overheid ook de taak om, samen met maatschappelijke organisaties, de kracht van mensen zelf te herkennen en aan te moedigen. Het ministerie van OCW heeft in 2007 met 18 gemeenten en in 2011 met nog eens 22 gemeenten afspraken gemaakt rondom lokaal beleid voor LHBT s. In 2013 is hier nog één gemeente bijgekomen. Dit programma loopt tot en met Deze gemeenten nemen deel aan het programma Lokaal LHBT-beleid, waarin ze actief aan de slag gaan om hun bestaande beleid, initiatieven en activiteiten op het gebied van LHBT meer verdieping te geven. Het gaat om het bestrijden van discriminatie, het bevorderen van een veilige leefomgeving, voorlichting in het onderwijs, het vergroten van weerbaarheid en toegankelijkheid van sport. Niet alleen grote gemeenten doen mee, maar ook kleinere gemeenten zoals Hoorn, Helmond en Oss. 16 De Roze Gemeentegids

19 Roze debat COC Noord-Holland Noord Links Wethouder Emancipatie Mirjam Hamberg van Alkmaar Lokale samenwerkingsverbanden zijn bezig met de uitvoering van thema s als: * Veiligheid * Sociale acceptatie * Voorlichting op scholen * Zorg * Sport * Aanpak discriminatie. In het Overzicht Koplopergemeenten en hun beleid op de Movisie-website staat een overzicht van activiteiten van de Koplopergemeenten op het gebied van LHBT-beleid , de betrokken gemeentelijke sectoren en/of diensten en de samenwerkingspartners in de uitvoering. Movisie organiseert in opdracht van het ministerie van OCW voor de deelnemende gemeenten themabijeenkomsten, geeft advies op maat, en brengt gemeenten en kennis bij elkaar. De opgedane kennis wordt bovendien breder verspreid, zoals via het digitale kennisdossier LHBT-emancipatie. Het Koploperprogramma werd in 2014 geëvalueerd door Panteia. Panteia constateert dat de Koploperaanpak heeft geleid tot de ontwikkeling van beleid en toename van politieke aandacht. Het inzicht van de gemeente in LHBT-problematiek is verbeterd. De Roze Gemeentegids

20 Een meerderheid van de gemeenten speelt nu beter in op de lokale mogelijkheden om de LHBT-problematiek beter aan te pakken. Panteia constateert wel dat de gemeenten die al in 2008 zijn begonnen, verder zijn dan de gemeenten die in 2011 zijn begonnen. De eersten zetten ook meer fte en meer eigen middelen in. Het via monitoren in kaart brengen van de effecten van de aanpak per gemeente is nog niet echt van de grond gekomen. Weinig gemeenten hebben expliciet aandacht voor de borging van hun beleid. In oktober 2014 is door de minister van OCW en 37 gemeenten een nieuwe intentieverklaring ondertekend. Het rapport LHBT Koploperaanpak van Panteia wordt eind 2014 openbaar gemaakt. Koplopers en niet Koplopers In 2008 is OCW gestart met het Koploperproject om uiteindelijk (na een doorstart in 2012) 41 (middel)grote steden extra financiële ondersteuning te geven om nog meer aan de slag te gaan met veiligheid en sociale acceptatie van hun LHBT-bewoners. Het gaat om het bestrijden van discriminatie, het bevorderen van een veilige leefomgeving, voorlichting in het onderwijs, het vergroten van weerbaarheid en toegankelijkheid van sport. Tot en met 2014 zijn deze 41 gemeenten ondersteund door het programma Lokaal LHBT-beleid van het ministerie. In 2014 zijn twee onderzoeken geweest naar de stand van zaken over het LHBT-beleid in de Nederlandse gemeenten, één studie specifiek gericht op een evaluatie van de Koplopergemeenten, het eerder genoemde onderzoek van Panteia (2014), en één bredere peiling waarin álle gemeentes gevraagd zijn naar het LHBT-beleid in hun gemeente, waarover in deze gids wordt gerapporteerd. Uit de resultaten van de peiling naar het gemeentelijk LHBT-beleid en voorzieningen blijkt een enorm verschil tussen de Koplopergemeenten en de niet-koplopergemeenten. Op de vraag Heeft uw gemeente een beleidsplan of plan van aanpak m.b.t. seksuele diversiteit antwoordt bijvoorbeeld 79% van de Koplopergemeenten met ja, terwijl dat bij de niet-koplopergemeenten niet meer dan 6% is. Vrijwel elk thema dat in de peiling aan de orde is gekomen laat enorme verschillen zien tussen Koplopergemeenten en niet- Koplopergemeenten. In Koplopergemeenten kunnen duidelijk (aanzetten tot) LHBT-beleid en -voorzieningen waargenomen worden terwijl dit vrijwel ontbreekt in niet-koplopergemeenten. De tabellen bij de afzonderlijk benoemde thema s in deze gids illustreren dat. Er zijn enkele uitzonderingen die vrijwel altijd te herleiden zijn tot verplichtingen die voortkomen uit nationale wetgeving. In geval van discriminatie of geweld tegen LHBTburgers geeft 74% van de niet-koplopers aan dat dan het antidiscriminatiebureau wordt ingeschakeld (Koplopers 93%), 50% van de niet-koplopers geeft aan dat in hun gemeente de Buitengewone Ambtenaren Burgerlijke Stand (BABS) verplicht zijn ieder huwelijk te voltrekken, dus ook huwelijken van mensen van het gelijke geslacht (41% geeft aan het niet te weten ), (Koplopers 79% ja, 16% weet niet ). Daarnaast valt het op dat alle niet-koplopergemeenten aangeven dat jongeren met homoseksuele gevoelens, 18 De Roze Gemeentegids

21 Praktijkvoorbeeld Pijnacker-Nootdorp In het door COC Haaglanden georganiseerde Roze Debat tijdens de verkiezingscampagne kwam naar voren dat er op dit moment geen lokaal LHBT-emancipatiebeleid aanwezig is in Pijnacker-Nootdorp. Dit riep voor de lokale partij Gemeentebelangen (GBPN) vragen op, juist omdat veel van de omringende gemeenten, zoals Leidschendam-Voorburg, Delft, Westland en Zoetermeer, al wel lokaal beleid op dit gebied ontwikkeld hebben. Makkelijke stap Hoewel alle politieke partijen het er over eens zijn dat discriminatie op welke grond dan ook dient te worden bestreden, bleek al tijdens het verkiezingsdebat dat onvoldoende inzichtelijk is in hoeverre binnen onze gemeente emancipatie van LHBT een rol speelt en problemen geeft. Juist omdat we met elkaar willen werken aan de participatiemaatschappij en de acceptatie en tolerantie ten aanzien van LHBT op lokaal niveau erg kan verschillen, vindt Gemeentebelangen het van groot belang dit wel onderzocht te hebben, schrijf men in een persbericht. Zeker nu blijkt dat onze buurgemeente Zoetermeer in samenwerking met de GGD een monitor heeft ontwikkeld die de (on) veiligheidsgevoelens van deze doelgroep kan meten en Pijnacker-Nootdorp de mogelijkheden voor een structurele samenwerking met Zoetermeer gaat verkennen, lijkt het Gemeentebelangen een makkelijke stap om de LHBT bij dit onderzoek mee te nemen. Waardevolle informatie De breed gesteunde motie van Gemeentebelangen, welke volledig ondersteund en mede ingediend werd door EA, LPN, LL en de PvdD, verzoekt het College te onderzoeken in hoeverre binnen onze gemeente behoefte en aanleiding bestaat om LHBT-beleid te ontwikkelen en om bij dit onderzoek de resultaten van de monitoring van de GGD te betrekken. Daarnaast vindt de partij het van groot belang ook de visies van zorg- en welzijnsorganisaties mee te nemen, waaronder de GGD, COC Haaglanden, de Stichting Jeugd- en Jongerenwerk Midden Holland en Pink Promiss. Juist deze organisaties zijn goed geïnformeerd en deze waardevolle informatie kan van pas komen bij het onderzoek. De gemeenteraad zal uiterlijk in het eerste kwartaal van 2015 de uitkomsten van het onderzoek krijgen, zodat dit bij de bespreking van de kadernota kan worden meegenomen. Gemeentebelangen kijkt uit naar de resultaten van het onderzoek, zeker nu er veel aan gelegen is de bespreekbaarheid van homoseksualiteit te stimuleren en de sociale acceptatie van LHBT te vergroten, aldus de woordvoerder van Gemeentebelangen. Bron: Telstar online, oktober De Roze Gemeentegids

22 bijvoorbeeld via het centrum voor Jeugd en Gezin en het Algemeen maatschappelijk werk op de hoogte gesteld worden waar ze heen kunnen om advies en hulp. Voor alle andere items met betrekking tot LHBT-beleid en LHBT-voorzieningen zijn de scores in de niet-koplopergemeenten laag tot zeer laag. Uit: Peiling gemeentelijk LHBT-beleid en -voorzieningen 2014 In de gemeente is het de regel dat alle ambtenaren en BABS-en (BABS = Buitengewoon Ambtenaar Burgerlijke Stand) verplicht zijn ieder huwelijk te voltrekken, dus ook huwelijken van twee mensen van het gelijke geslacht. Koplopers (N=28) Niet-Koplopers (N=34) Ja 79% (22) 50% (17) Weet niet 18% (5) 41% (14) Nee 4% (1) 9% (3) Tips om zelf LHBT-beleid op te zetten * Zet de lokale prioriteiten op papier, samen met lokale belangenorganisaties. * Zorg dat seksuele diversiteit aandacht krijgt bij verschillende beleidsterreinen, zoals het veiligheidsbeleid, welzijnsbeleid, onderwijsbeleid, gezondheidsbeleid en sportbeleid. * Ondersteun zelforganisaties van homoseksuele groepen. * Stimuleer lokale organisaties om homobeleid toe te passen. * Laat homo s en lesbische vrouwen deelnemen in een Wmo-raad of andere participatievormen. * Werk provinciaal samen bij projecten die te groot zijn voor afzonderlijke of kleine gemeenten. * Last but not least: beleid op maat hoeft niet altijd geld te kosten. De Handreiking homo-emancipatie: Gratis LHBT-beleid op Movisie.nl geeft gemeenten tips voor goedkoop maar goed beleid. 20 De Roze Gemeentegids

23 Hoofdstuk 4 Meten is weten: monitoren Gemeentebesturen spreken in hun collegeprogramma s doelstellingen voor de programperiode af. Deze doelstellingen worden steeds vaker omschreven in de vorm van cijfermatig omschreven doelen, bijvoorbeeld in een stijging van het percentage inwoners dat een gezonde leefstijl praktiseert, of in een daling van de armoede. Ze maken ter onderbouwing van de cijfers gebruik van verschillende monitoren. Een monitor is een meetinstrument waarmee een indicatie gegeven kan worden over bepaalde vraagstukken van organisaties / instellingen / gemeenten / overheid (Woordenboek: zorg en welzijn, 2012). Enkele monitoren zijn verplicht gesteld door het rijk maar over het geheel staat het gemeenten vrij om monitoren op te zetten op alle terreinen waarop zij zelf meer informatie willen hebben (De Kool, 2007). noemt drie redenen waarom gemeenten in toenemende mate tot monitoring over gaan: de opkomst van New Public management, de hernieuwde zoektocht naar nieuwe vormen van sturing en de hernieuwde aandacht voor toezicht en verantwoording. Er bestaan honderden verschillende monitoren. Movisie en de VNG verzamelden ze in een handig document, Overzicht meetinstrumenten monitoren sociaal domein, op de VNG-website. De belangrijkste monitoren over de positie van LHBT s zijn: de veiligheidsmonitor, de leefbaarheidsmonitor, de gezondheidsmonitor en de jeugdmonitor. Monitoren bieden een prima aanknopingspunt voor vragen over seksuele diversiteit. Daadwerkelijk gebeurt dat nog veel te weinig. Dat is jammer, want het toevoegen van een simpele achtergrondvraag naar seksuele voorkeur levert bruikbare gegevens op omdat het eventuele verschillen tussen LHBT s en niet-lhbt s belicht. Het belang van het opzetten van een LHBT-beleid monitor is tweeledig. Het eerste doel is signalering; het waarnemen van afwijkingen ten opzichte van de gewenste situatie. Dat betekent dat als uiteindelijk de veiligheidsgevoelens voor homoseksuelen gemonitord worden dat dan daarmee lokale onveilige situaties voor homoseksuelen gesignaleerd kunnen worden. Een tweede doel is de input voor verbetering van de doelgerichtheid en efficiëntie. Door te kijken naar de onveiligheidsgevoelens die heersen onder de homoseksuelen is het mogelijk om hier op een efficiënte manier mee om te gaan met als doel meer veiligheid te creëren voor homoseksuelen om zo de emancipatie van homoseksualiteit te bevorderen (Hoyng & de Jong, 2007). De data verkregen uit de monitoring zijn voor de gemeenten goed te gebruiken voor de onderbouwing en evaluatie van het bestaande beleid en eventueel voor de aanpassing, indien dit nodig mocht zijn (GGD Nederland, et al 2006; Thakoerdin, 2012). De Roze Gemeentegids

24 In een Handreiking heeft Movisie de verschillende vragen die in een Monitor aan de orde kunnen komen en de mogelijke vraagstelling beschreven. In dit hoofdstuk gaan we in op twee lokale monitoren. Deze monitoren hebben beide betrekking op het onderwerp veiligheid en acceptatie. Ze hebben gemeen dat ze zich beide richten op de specifieke positie van LHBT s in de heteroseksuele omgeving. Dat wil niet zeggen dat dit de enige gegevens zijn die de gemeente kan verzamelen. In algemene monitoren die afgenomen worden onder een aselecte steekproef (gezondheid) of zelfs onder alle personen uit een bepaalde groep (jeugd in een bepaald schooljaar) worden soms enkele vragen over acceptatie of gedrag gesteld, waaruit de gemeente gegevens over LHBT s kan extrapoleren. Omdat de uitvoering van deze monitoren via regionale organisaties verloopt, soms zelfs met behulp van een deels door het rijk samengestelde dataset, heeft de gemeente minder mogelijkheden om uitgebreid door te vragen. Zuid-Holland In het convenant dat de Koplopergemeenten met het ministerie van OCW tekenen, staat als eis dat lokale monitoring dient plaats te vinden naar lokaal LHBT-beleid, en vooral op de terreinen sociale acceptatie en veiligheid. De Koplopergemeenten Westland, Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg die ook op de overige terreinen de uitvoering gezamenlijk doen (zie: hoofdstuk regionale samenwerking) besloten daarop deze monitor gemeenschappelijk op te laten stellen en uit te laten voeren. Ook Delft sloot zich hierbij aan. Een bijkomend probleem was dat het Bureau Discriminatiezaken vrijwel geen meldingen kreeg van discriminatie en geweld in deze gemeenten. De gemeenten vroegen de GGD Zuid-Holland-West om te onderzoeken op welke wijze deze monitor het beste kon worden opgesteld en uitgevoerd. Vervolgens werd de monitor uitgevoerd door BD Haaglanden. De keuze viel op de GGD omdat de gemeenten de monitor wilden inpassen in de reguliere gezondheidsenquête. Voor een deel (namelijk sociale acceptatie) bleek dit mogelijk. Voor het vraagstuk van de eerste indruk van de veiligheidsgevoelens van homoseksuelen achtte de GGD het noodzakelijk om de doelgroep zelf te benaderen. Hiervoor is een nieuwe monitor ontwikkeld. De GGD vroeg vervolgens Shanti Thakoerdin, een studente van de Master Management, Policy-Analysis & Entrepreneurship in Health and Life Sciences van de VU om onderzoek te doen naar het ontwikkelen van de monitor, tevens Plan van Aanpak (Thakoerdin, 2012). Shanti Thakoerdin sprak voor haar onderzoek met een groot aantal betrokkenen. Zij hield 13 semigestructureerde interviews met de doelgroep waaronder tien homoseksuele mannen en drie lesbische vrouwen uit de gemeenten Delft, Westland, Leidschendam-Voorburg en Zoetermeer. Zij vroeg naar kennis over de feitelijke veiligheidssituatie, soort vragen dat gesteld moest worden, de manier waarop de gemeente de doelgroep kan benaderen om hen directer aan te spreken voor het invullen van de monitor, en de wijze waarop de 22 De Roze Gemeentegids

25 gemeenten publiciteit moeten maken voor de monitor om zoveel mogelijk respondenten te werven. De betrokkenen dachten na over de mogelijke non-respons en hoe deze te voorkomen. Vergelijkbare vragen zijn aan een aantal experts gesteld. Om de vragenlijst beter te structureren ontwierp Thakoerdin een theoretisch kader dat gebaseerd is op veiligheidsdeterminanten. Zij onderscheidde er drie: * Determinanten die gerelateerd zijn aan de persoon zelf, inclusief de risicoperceptie, opgedane ervaringen en de manier van handelen, zijn gecategoriseerd in de groep individuele determinanten. * Determinanten die gerelateerd zijn aan de omgeving en de invloeden die van buitenaf een rol kunnen spelen bij onveiligheidsbeleving, zijn gecategoriseerd in de groep situationele determinanten. * Ontwikkelingen en veranderingen in de maatschappij en de invloeden daarvan spelen een grote rol bij personen die dicht bij het onderwerp staan. Dit wordt de groep sociaal-culturele determinanten genoemd. Daarnaast werd de stigma-theorie gebruikt om te zien op welk niveau de onveiligheidsgevoelens van homoseksuelen ervaren kunnen worden, namelijk publiek stigma (enacted stigma), het vermijden van labels (felt-stigma) en het onderdrukken van de seksuele gevoelens (internalized stigma). Bij al deze determinanten zijn bijbehorende vragen ontwikkeld in de monitor. Thakoerdin besloot haar rapport over de ontwikkeling van de monitor met een uitgewerkt voorstel hoe deze eruit zou kunnen zien. Opvallend is dat er geen ruimte voor transgender is in deze monitor. De monitor is afgenomen door Bureau Discriminatiezaken Haaglanden. Hoewel bij het opstellen van het rapport uitgebreid door de onderzoekster was gesproken over problemen rond de respons op het onderzoek, bleek de uiteindelijke respons toch erg tegen te vallen. De monitor bestond uit een online vragenlijst, die door ruim 200 personen vrijwel volledig is beantwoord. Deze respons is laag te noemen en betekent dat de uitkomsten niet representatief te noemen zijn. Ze zijn hooguit indicatief. Onder de respondenten waren jongeren ondervertegenwoordigd; bijna twee-derde was ouder dan 40 jaar. Ook waren de respondenten voor bijna twee-derde man en waren biseksuelen ondervertegenwoordigd. De meeste respondenten waren afkomstig uit Delft, gevolgd door Leidschendam-Voorburg, Zoetermeer en Westland. De respondenten waren vrijwel zonder uitzondering autochtoon. Er zijn grote verschillen tussen de gemeenten. In Delft voelt men zich het minst onveilig in de buurt, terwijl in de overige gemeenten men zich veel onveiliger voelde, in het algemeen en op basis van seksuele voorkeur. In Westland voelde men zich het onveiligst De Roze Gemeentegids

26 (42% en 40%). De respondenten hebben minder vaak daadwerkelijk vervelende ervaringen meegemaakt vanwege de seksuele voorkeur dan dat zij zich onveilig voelen. Ook hier waren de verschillen tussen de gemeenten groot: van de respondenten uit Westland had 44% een vervelende ervaring meegemaakt in de buurt. In Leidschendam-Voorburg was deze 17%, in Delft 8% en in Zoetermeer 4%. Verreweg de meeste respondenten die een vervelende ervaring meegemaakt hebben, hebben dit nergens gemeld (91%). Praktijkvoorbeeld Westland De gemeente Westland scoorde slecht in het onderzoek. Het aantal respondenten in Westland was zo laag, dat er geen conclusies uit kunnen worden getrokken. Toch hebben de uitkomsten van het onderzoek een effect gehad. De Westlandse kerken kwamen met een open brief waarin ze lieten weten dat homo s en lesbo s welkom zijn. De open brief is getekend door tientallen katholieke pastores, protestantse dominees en evangelische voorgangers. Zij maken duidelijk geschrokken te zijn van de berichten, vooral omdat als oorzaak voor gevoelens van onveiligheid de conservatief-christelijke cultuur in het Westland genoemd wordt. Aanbevelingen Bureau Discriminatiezaken Haaglanden deed zelf concrete aanbevelingen voor vervolgonderzoek. Gelet op de lage respons, ondanks de inspanningen die betracht zijn om de vragenlijst onder de aandacht van de doelgroep te brengen, lijkt het herhalen van de monitor in deze vorm weinig zinvol. Bij een volgende digitale vragenlijst is het van belang dat de vragenlijst korter is om een hoog uitvalpercentage te voorkomen en dat ook meer open vragen opgenomen worden. Bij een lage respons kan kwalitatieve analyse van de antwoorden op open vragen toch zinvolle informatie opleveren. De monitor in de huidige vorm bestaat echter vrijwel volledig uit gesloten vragen. Wellicht is een volledig kwalitatief onderzoek, door middel van panelgesprekken met de doelgroep of interviews, echter een geschikter middel om zicht te krijgen op de specifieke ervaringen op het gebied van veiligheid van de doelgroep op lokaal niveau. Movisie voegt hier aan toe dat er nu ook goede vragen beschikbaar zijn wanneer een gemeente de enquête inclusief voor transgenders wil maken. 24 De Roze Gemeentegids

27 Praktijkvoorbeeld Digipanel Haarlem Acceptatie LHBT In Haarlem is in 2012 een monitor ontwikkeld en afgenomen onder de Haarlemse hetero- en LHBT bevolking die beleidsinformatie kan verschaffen over de LHBT-situatie. Koplopergemeente Haarlem streeft er naar dat iedereen zich prettig en veilig voelt in de stad. Waar dat minder goed lukt, wil ze de situatie met gerichte maatregelen verbeteren. Daarom wil de gemeente weten hoe het met de acceptatie van LHBT s in de stad is gesteld. Het plan wordt gedeeld in het Koploperplatform en ondersteund door de belangenorganisaties. Proces Haarlem beschikt over een Omnibusenquête die aan 5500 personen wordt toegestuurd. De LHBT-gemeenschap maakte vanaf het begin duidelijk dat zij ook graag gehoord wil worden. Maar hiervoor is deze Omnibusenquête geen geschikt middel, omdat de respons zo laag is dat er geen representatief overzicht van LHBT s kan worden gemaakt. Een beter alternatief is het gemeentelijk digipanel, een forum waar burgers zich voor kunnen aanmelden. Hierbij is het mogelijk meer vragen te stellen dan in de Omnibusenquête. Daarnaast beheert het Bureau Discriminatiezaken (BD) een Pink Panel, waar roze Haarlemmers regelmatig ondervraagd worden over allerlei zaken. Het BD wil graag uitbreiding van het aantal deelnemers van het Pink Panel (op dat moment is dit aantal 95). Het BD stelt voor de enquête ook aan het Pink Panel voor te leggen en in het gemeentelijk digipanel een link op te nemen naar het Pink Panel. De wethouder gaat met dit voorstel akkoord. De gemeente legt het opstellen van de vragenlijst in handen van twee medewerkers van het gemeentelijke onderzoeksbureau (Bureau O en S). Zij worden bijgestaan door het Bureau Discriminatiezaken Kennemerland, COC Kennemerland, Gay-Haarlem.nl en een lokaal onderzoeksbureau, Hildebrand & Van Rijn. Ook Movisie wordt om advies gevraagd. De adviseurs wordt gevraagd wat zij van belang vinden bij het opstellen van een vragenlijst. De belangenorganisatie Gayhaarlem.nl stelt een concept lijst met vragen op die in de enquête gesteld kunnen worden, met als thema s de eigen seksuele voorkeur, acceptatie binnen de gemeente en de eigen woonwijk, bij het uitgaan en in de openbare ruimte. Daarbij moet expliciet naar discriminerende gedragingen van anderen gevraagd worden; en naar de eigen veiligheidsgevoelens in de wijk en de gemeente. Lees verder > De Roze Gemeentegids