Niclaes Peeters. Editie J.G.R. Acquoy

Transcriptie

1 Hier beghinnen de sermonen oft wtlegghingen op alle de evangelien vander vasten, metter passien, alsomen die inder kercken houdt zeer costelijck wtgeleyt Niclaes Peeters Editie J.G.R. Acquoy bron Niclaes Peeters, Hier beghinnen de sermonen oft wtlegghingen op alle de evangelien vander vasten, metter passien, alsomen die inder kercken (ed. J.G.R. Acquoy). C. Annoot-Braeckman, Gent 1893 Zie voor verantwoording: dbnl

2

3 V

4 1 Opten Aschwoensdach Mathei int.vi. Capittel. [A ij r o ] Als ghi vast, so en sult ghi niet suer sien, gelijc de hypocrijten, want si verstellen haer aensichten, op dat si voor die menschen souden schinen te vasten. Voorwaer ic seg v, si hebben haren loon ontfangen. Mer als ghi vast, so salft v hooft, ende wascht v aensicht op dat ghi voor de menscen niet en scijnt te vasten, mer voor uwen Vader, die int verborgen is, ende v Vader diet int verborgen siet salt v loonen int openbaer. Ghi en sult v niet scatten vergaderen opter aerden daerse de roest ende motten eten, ende daer de dieuen na grauen ende stelen, mer vergadert v scatten inden hemel daerse noch roest noch motten en eten, ende daer de dieuen niet na en grauen noch en stelen. Want waer uwen schat is, daer is v herte, Dit Euangelion wert int begin der vasten gehouden, om dattet van de vasten spreect. Niet dat de Heere hier gebiet te vasten, gelijc hi oock niet en [A ij v o ] gebiedt

5 2 op seker tijden te bidden oft aelmossen te gheuen, mer hi vermaent alsmen vast, datment niet en sal doen, om vanden menschen gepresen te worden, mer alleen ter eeren Gods. Want die hemelsche God, die hem heeft gewaerdicht ons vader te sijn ende die ons salich maken sal metter eewiger erffenisse dien sullen wi alleen begheeren te behagen. Want hi heet ons vercoren dat wi kinderen Gods sullen sijn, den welcken gheen dinc also seer mishaecht, als geueynstheyt. Ende wat is ydelder dan prijs der menschen te begeeren, daermen anders niet af en verwacht. Hier om sullen wi alleen vasten, dat wi van Gode ghesien werden, ende dat hi alleen weet, dat wij vasten. Dat Christus seyt, dat wi ons hooft sullen saluen etc. daer mede wil hi te verstaen geuen, dat wi sullen verbergen voor die menschen, dat wi vasten: Want die gesalft ende gewasschen zijn, die en schinen niet te vasten, dat is, haer lichaem ende haer vleeschelic leuen te mismaken, Welc vasten niet en is, noch ooc voortijts niet en was, alleen eens daechs suyuel oft visch te eten, mer alle weelde te laten, ende een bedructheyt ende een gherechte castijdinghe des lichaems te oeffenen, gelijc Paulus.i. Cor.ix. vastede, seggende: Ic castije mijn lichaem, ende maect dienstbaer etc. Ende op datmen soude meynen, dat die gheueysde (sic) Phariseen also vasten, so verduysterden si haer aensichten, ende maecten haer gelijc den bedructen ende mismaecten, welcker geueystheyt (sic) dat wasschen ende saluen recht contrarie was, gelijc wel in veel [A iij r o ] plaetsen der Bybelen blijct. Daerom dat de Heere den kinderen Israels geboden hadde inden dach der versoeninge welc den thienden dach der seuenster maent was, en hiet niet vasten, mer een mismakinge oft

6 3 vernederinghe des gemoedts. Want also staet Leuit..xxiij. Inden tiensten dach der seuenster maent, sal den dach der versoeninge sijn, welc ghi den Heere feestelic sult houden, ende sult v siele, dat is, des wtwendigen mensch leuen quellen. Ende een weynich daer na, So wat siele in dien dach niet mismaect en is, die sal van haer volc wtgesneden werden. Aldus was dat vasten, alst niet meer dan ontholden van spijsen is, alleen een deel des vastens dat den kinderen van Israel geboden was, dat is een deel der vernederinge ende der castijdinge des lichameliken leuens, oft des wtwendighen menschen. Dit blijct ouer al in de schrift, dat vasten niet alleen onthouden der spisen en beteekent, mer van alle wellusten des lichaems, Als Judi.xx. daermen leest dat de kinderen Israels weenden ende vasten totten auent toe. Desgelijcs was dat vasten des volcs in Mitzpah, daer si haer sonden beleden ende bedruct waren.i. Re.vij. Also vasteden die borgers Jabes doen si Saul ende sijn sonen beweenden.i. Reg.xxxi. Also vaste Dauid ende die met hem waren, weenende ende vastende tot sauents toe.ij. Re.i. Also beweende Dauid zijn kint ende vastede. Alsodanich was tvasten, dat Esdras instelde, Esd.viij. Ende dat Nehemia twee dagen vastede, weenende, ende den Here biddende, om de verwoestinge Jerusalems ende des [A iij v o ] Joetschen lants. Nehe.i. Item dat Hester metten haren drie daghen vastede, doen si totten Coninck soude gaen, Van die vasten leest Jere.xxxvi. Danie.ix. Johelis.i. ende.ij. Jone.iij. Zacha.vij. ende.viij. Wt alle dese scriften blijct, dattet veel een ander maniere van vasten was, dat die oude heyligen vasteden, dan dat die hypocriten nv een deel iaren hebben gheuast. Want die oude heyligen vasten om grote allendicheyt,

7 4 oft wt sonderlingen berouwe der sonden ende vernederden haer ende baden ootmoedelic voor God. Ende dat stelden die Coningen oft die ouerste des volcs. In somtijden wert dit vasten van sonderlingen personen aengenomen om eenigen noot, gelijc Dauid voor sijn siec kint. Mer God hadde den volcke van Israel alleen een vasten ingestelt, dat was den tienden dach der seuender maent. Dit vasten ginc also toe, dattet volc also lange niet en adt, als si baden, biddende ende haer verootmoedigende voor den Heere, bewijsende dat leedtwesen ende smerte oft mismakinghe haers ghemoedts met schoren haerder cleederen met aendoen van sacken, met bindinghen haers hoofts, met asschen op haer hooft te werpen, ende met crom te gaen. Men plach om elcke merckelike openbare sonde, een gemeyn vasten te houden, op dat God niet om eens oft weynich menschen sonden wille, op allet volck gram soude sijn. Ende alsmen leest dat si tot tsauents toe gheuast hebben, is te verstaen, dat si den heelen dach [A iiij r o ] sonder eten hebben gheweest, alsser staet dat si twee dagen geuast hebben, gelijc Nehemia salmen verstaen, dat si twee daghen sonder eten waren. Esther was drie dagen ende nachten sonder spijse ende weende ende badt. Dese vasten hebben die godloose hypocriten geueynst na te volgen van buyten sacken aendoende, haer cleederen schorende ende haer hoofden met asschen bestroyende, sonder inwendich leedtwesen, waer af haer God door sijn Propheten straft, gelijc Isaie.lviij. seggende: Dat en ist vasten niet dat ic vercoren hebbe, dat die mensche sijn siele quelt, ende dat hi sijn hooft bindt, eenen sack aendoet, ende stof stroyt. Dese voorscreuen vasten en heeft niet ongelijc geweest, dat de Apostelen ende andere heyligen des nieuwen testa-

8 5 ments geuast hebben, als dat de Propheten ende leeraers God ootmoedelic biddende, geuast hebben Actu.xiij. Item dat Paulus ende Barnabas Act. xiij. geuast hebben. Ende van sodanigen vasten ist oock te verstaen, dat Christus Matt. xvij. seyt, dat dien aert van duuelen niet wtgeworpen en wort, dan midts vasten ende bidden. Een aendachtich ghebet en mach niet wel gheschieden dan midts vasten, ende dat lichaem van alder wellusticheyt ontreckende. Alsulcken vasten heeft int begin der kercken gemeyn geweest, gelijc wel blijct wt dien dat Paulus.i. Cor.vij. seyt. En hoont malcanderen niet, dan midts uwer beyder consent, op dat ghi v tot het ghebet ende vasten gheeft. Item ij. Corint.vi. In waken ende vasten. [A iiij v o ] Hier wt zijn die gemeyne vasten gecomen, die de broeders in die eerste kercke met gemeynder begeerten ontfanghen hebben, nochtans en wert niemant met geboden daer toe gedrongen. Mer Montanus die ketter heeft de cristelike vrijheyt eerst met wetten beswaert. Mer die heylige Vaders der eerster gemeynten, plegen tvolc te vermanen ende te verwecken tot verootmoedinge ende ghebet, met vasten ende vernederinge, als die gemeynte in eniger noot was, oft als si fellic veruolcht wert oft datse eenige sware gebreken der crancker broeders daer toe drongen, Ende dat volc dat een herte ende siele inden Heere hadde, plach alsulcken vasten ende gebeden willichlic te ontfanghen, alsse die Prochianen daer toe vermaenden, Want si hadden gheleert metten droeuen droeue te sijn, ende des anders gebreken, voor haer selfs ghebreken te houden, ende si werden gebrant, als yemant gheargert wert, Mer niemant en wert daer toe ghedwonghen, noch niemants conscientie en wert belast. Ende elck Vader des huysgesins plach om sonderlinge

9 6 saken, sonderlinghe vastene in sijn huys te oeffenen. Somige hebben die quatertemper ingestelt wt onrecht verstant der woorden Zacharie, seggende: int.viij. cap. Dat vasten des vierden, dat vasten des vijfsten, ende dat vasten des seuensten, ende dat vasten des tienden, sal den huyse Juda tot blijscappen ende genoechten sijn, ende tot leckere hoochtiden, hebt lief die waerheyt ende den vrede, Maer Zacharias meynt dat dese vasten, dat is, die daghen des [(A v) r o ] drucs sullen in vrolike hoochtijden verandert werden, in welcke si vrolick ende in weelden souden sijn, ende niet weenen noch haer mismaken, gelijc si in de vastendagen plagen te doen: Dat was in Christus tijt veruult. Aldus en hebben noch dese vasten noch ooc ander vasten, die nv langen tijt ingesedt hebben geweest, christelic geweest: Want christelike vastenen, sijn neerstige castidingen des vleeschs ende een onthouden van allen wellusten eenen tijt lanc, om God te herteliker te bidden. Mer de lieden en leuen in alt iaer niet wellustiger in groten cost ende oueruloedicheyt van spijse ende dranc, dan als si meynen dat si seer wel vasten, gelijc inden Aduent ende in de vasten, want si verladen haer met dien alderbesten wijn ende visschen, ende eten ende drincken nog eens so veel als si op ander dagen doen, Ja elcken vastdach heeft drie gulsige maeltijden, also dat si niet alleen onbequaem en sijn tot bidden, maer oock tot allen wercken, alleen bequaem tot slapen ende droomen. Ende willen de lieden op een dootsonde verbinden, die vastene te houden, dies si nochtans gheen macht en hebben. Want gelijc si gheen macht en hebben yet in te setten, daermen God mede eert oft dient, also en moghen si ooc niet verbieden, daer God mede vertoornt wert, alsoment breect oft doet, dan alleen als si vermanen tot dien dat God geboden heeft. Want so

10 7 hi Matt.xv. seyt: Te vergheefs vreest ende eertmen God met menschen gheboden. Hierom so doen si somigher menschen conscientien ongodlick beuen ende vreesen, daer geen vreese en is. Christus [(A v) v o ] noch alle sine Apostelen en hebben niet eenen dach geboden te vasten, Ja den Joden en was niet meer dan eenen dach int heel iaer geboden te vasten van God, hoe derren si die Christene dan verbinden op die eewige verdoemenisse also vele dagen te vasten, die Christus met sinen bloede vrij gemaect heeft van allen wtwendigen geboden? Si souden tvolc tot warachtigen vasten ende waken vermanen, ende haer die nootsakelicheyt te kennen gheuen. Si en mogen dat vasten niet meer gebieden, dan droeue oft vrolick van herten te sijn, welck oock in ons selfs macht niet en staet. Te verbieden oock seker spijse, als vleesch, eyre etc. Recht oft God aengenamer waer, datmen den buyck met visch dan met vleesch vulde, ende en weten niet, dat vasten is, niet eten, ende als die viericheyt des biddens ophoudt inden mensche, het si sauents oft snoenens, ende die noot des lichaems dat eyscht, so gonnet ons onse goede Vader wel, dat wi sijn goede creatueren orboren, die hi ons gheschenct heeft, om te nutten met dancbaerheyt. Alsmen vast, so en salmen niet met allen eten. Alsmen eedt, so salmen met dancbaerheyt alderhande spijse die God verleent, matelick eten. Mer dat sommige seggen, datmen met vasten genade van God verdient, ende de sonden wtdoet, dat is daldermeeste quaet, welc Christus alleen met sinen dierbaren bloede gedaen heeft, want daer ontrectmen Christo sijn eere. Noch dat vasten en behoort niet eygentlic te gheschieden, om tvleesch te [(A vj) r o ] temmen (hoe wel het daer ooc somtijden toe dient) mer om dat gemoet hem

11 8 te aendachteliker totten bidden soude mogen voegen, daerom staen dese twee gemeynlic bi een in de heylige scrift, te weten, vasten ende bidden. Ende men sal niet vinden, dat de warachtige heyligen geuast hebben, dan om des biddens wille, dat si te bequameliker souden mogen bidden. De soberheyt daermen tvleesch mede in sinen dienst houdt, heet in de scrift geen vasten, maer soberheyt, welck men altoos moet houden, waer toe ons Christus ende syn Apostelen dicwils vermanen, sonderlinge Luce.xxi. Wacht v dat v herten niet beswaert en werden met eten noch drincken, noch met sorchfuldicheyt deser werelt. Ende Paulus Roma.xiij. Niet in brassen ende dronckenschap. Ende Tit.ij. Laet ons soberlic rechtueerdelic ende godlic leuen in dese werelt. Dese maniere van leuen, verstaet hi, so waer hi van soberheyt vermaent, datmen den lichaem alleen sijn nootdruft geue, ende hem alle oueruloedige weelde ontrecke, op dattet niet te weeldich en werde, maer men en can altijt niet vasten noch bedruct sijn, want men moet somtijden eten ende vrolick sijn. Nochtans en sullen wi ons niet geheelick van vasten vernederen ende bidden onthouden, ende in wellusten leuen, gelijc somige nv doen, mer ons somtijts tot die voorscreuen oprechte vasten keeren, gelijc ons God door den Propheet Johelem int.ij vermaent, segghende: Keert v tot mi in gheheel- [(A vj) v o ] der herten, in vasten ende weenen ende schreyen, ende snijt v herten, ende niet v cleederen. Want het nv sonderlinge van noode is te bidden ende te vasten, om dat de christenheyt nv wreedeliker veruolcht wort dan eenige misdaet, met yser, vier, water ende galgen, somige beschimpense, somige die niet oprecht en sijn, diffameren dat Euangelion, ende onder die

12 9 cleyne gemeynte is ooc so groote crancheyt dagelics dat die glorie Christi daer doer verduystert wert, also dat wi wel behoeuen te bidden, ende ons te verootmoedigen voor God met weenen, vasten, ende hem onsen ende sijnder gemeynten noot te clagen. Mer wee onser onachtsaemheyt, dat wi die gramschap Gods niet en mercken noch ter herten en nemen. Voorwaer waert dat wi die gene waren, die wij willen schijnen te sijn, wi en souden den genen die warachtelic geweest sijn dat wij scijnen te wesen, also ongelijc niet leuen, noch wi en souden die genade Gods niet te vergeefs ontfangen, maer wij souden neersticheyt doen, dat wi in desen aengenamen tijt, in welcke ons nv claerliker die genade Gods verschijnt, dan si in duysent iaer heeft gedaen, ons te bewijsen in allen dingen als dienaren Gods in groote lijdtsaemheyt, in mismakingen, in bangicheden, in slaghen, in arbeyt, in vasten, in waken, ende in de dingen die Paulus.ij. Cor.vi. verclaert. Ende die gehoude personen souden haer ooc matigen in vleescheliken wellusten ende ander weelden, op dat si haer tot vasten ende bidden mochten geuen als Paulus.i Corin.vij. seyt. Oock en souden wi [(A vij) r o ] niet min sorchfuldich sijn te vasten ende te bidden, ende ons te verootmoedighen voor de sondighe broeders, die met swaren sonden die glorie Christi, ende des Euangelijs beulecken, ende den Heere bidden dat hi des duyuels temptatie ons also niet en liet beswaren ende douerhant nemen. Ende die Euangelische predicanten souden tvolck haer sonden neerstelic vermanen, ende haer die nootsakelicheyt des biddens ende vastens voorhouden, op dat si also cout niet en bleuen van oprechten vasten ende bidden, tot so grooter argernisse der gheender die Christum niet ontfan-

13 10 gen en hebben, ende op dat si ontsteken werden in de liefde Gods, ende sijn eere ter herten namen, ende sijn oneere sorchfuldelic beletten, ende haer selfs ende der andere sonden swaerheyt bekennen, ende daer leedtwesen af hebben, ende Gods goetheyt ende ghenade te verwonderen, ende te eeren, op dat si ontsteken worden, om die vorderinge der glorien Gods te bidden, ende af te bidden, dat daer tegen is, so sullen si wel beweecht werden, om Christelic te bidden ende te vasten, also dat men ons niet en soude mogen verwijten, dat wij noch en vasten, noch en baden, noch en arbeyden, mer alleen wellustelic leefden, ende die mate van vasten, soude na viericheyt des biddens geschieden. En wilt v gheen schatten vergaderen opter aerden, daerse die. etc. Hier begint Christus die geloouige af te trecken van die giericheyt ende van begeerlicheyt veel [(A vij) v o ] te hebben, ende seyt: Wilt ghi schatten vergaderen, ende warachtelic rijc werden, so en vergadert geen verganckelike schatten opter aerden, die v genomen mogen werden oft bederuen, want sodanigen schat is der edelder sielen te snoode, mer vergadert v eewige schatten inden hemel, die v niemant ontnemen noch verderuen en mach. Wie en soude niet lieuer eewige ende hemelsche schatten hebben, dan aertsche verderffelike die terstont vergaen sullen. Alsoo vermaent Paulus ooc.i. Tim.vi. Vermaent de rijcke van deser werelt, dat si niet hoochmoedich en sijn, noch gheenen hope en setten in onseker rijcdommen, twelc schatten is vergaderen opter aerden daerse den roest ende motten eten, mer inden leuendigen God. Siet, dat is schatten vergaderen inden hemel, dat is in sekeren ende geesteliken goeden, ende dat si milde sijn om mede te deylen etc.

14 11 Want waer uwen schat is, daar is oock v herte. Also geringe als een mensche begint neerstich te sijn om tijtlic goet te vergaderen, so wert sijn herte aen dese snoode dingen verhangen, weder hi wil oft niet en wil. Want ist dat hi schatten vergadert opter aerden, so is al sijn herte opter aerden, daer sinen schat is. Wat mach onsaliger sijn dan dat herte op verganckelike dingen deser werelt te setten, ende van die hemelsche goeden te vallen. Welc recht also vele is, als of een mensche gheen goede spijse en wilde noch en mocht eten, maer [(A viij) r o ] wilde menschen dreck eten, ende hem daer mede verlustigen. Desen seluen sin sedt Lucas die cause van eenen die van Christo de erffenisse gedeylt wilde hebben, daer wt nam Christus een oorsake tegen die quade begeerlicheyt te spreken. Want so Paulus.i. Timo.vi. seyt. Die rijck willen werden, die vallen in des duuels becoringhe, ende in veel sotte begeerlicheden, die de mensche in verderffenisse verdrincken. Waer voor ons God beware door Christum tot sijner glorien Amen. Opten eersten donderdach in de vasten. Matth.viij. Doen Jesus in Capernaum was gegaen, so is Centurio een hooftman van hondert knechten tot hem gegaen biddende hem, ende seggende: Heere mijn knecht leyt thuys ledeloos ende wort seer ghequelt. Jesus sprack tot hem. Ic

15 12 wil comen ende maken hem gesont. Die Capiteyn antwoorde ende sprack: Heere, ick en bens niet waerdich dat ghi onder mijn dack gaet, mer spreect een woort, so wert mijn knecht gesont. Want ic ben een mensce onderdanich eens anders macht, ende hebbe onder mi ruyterknech-[(a viij) v o ]ten, ende wanneer ick seg tot eenen, gaet henen, so gaet hi, ende totten anderen, coemt hier, so coemt hi, ende tot minen knechte, doet dat, so doet hijt. Doen Jesus dat hoorde verwonderde hi hem, ende sprac totten genen die hem navolchden: Voorwaer seg ic v, sulcken geloue en hebbe ic in Israel niet geuonden. Ende ic seg v, dat vele sullen comen van oosten ende westen, sittende met Abraham, Isaac, en Jacob in hemelrijc, mer de kinderen des rijcs sullen gheworpen worden in die wterste duysternisse, daer sal sijn weenen ende knersinge der tanden. Ende Jesus sprac totten Capiteyn: Gaet henen, v geschiede als ghi hebt ghelooft. Ende sijn knecht wert inder seluer vre ghesont. In dit Euangelie wert ons geleert wat een recht ghelooue ende sijne wercken sijn. Ten eersten so ist een recht gelooue, dat alleen dat bloote woort sonder geuoelen, sonder tegenwoordicheyt eenichs

16 13 vleeschs, ia ooc des suyueren vleeschs Christi soect, ende daer alleen aen blijft [B r o ] hanghen, wetende dat het rijc Christi niet in desen wtwendigen ceremonien noch in sonderlinge plaetsen en is, mer inden geest geleghen is, den woorde alleen die gesontheyt der sielen, ia ooc des lichaems toescriuende, gelijc dese Centurio hier doet, seggende: Spreect alleen een woort ende mijn knecht sal gesont werden. Recht oft hi seggen wilde: Ic en behoeue v vleeschelike tegenwoordicheyt niet, maer alleen dat godlic woort dat ghi selue sijt, welck woort siele ende lijf ghesont ende salich mach maken. Johan.viij. Want ist sake dat mijn woort die een mensche ben onder eens anders macht, ende ooc crijsknechten (sic) onder mi hebbe, alsulcken macht heeft, dat ic dese segge, gaet, ende hi gaet, ende den anderen, coemt, ende hi coemt, ende mijnen knecht, doet dat, ende hi doetet: van wat crachten moet v godlick woort dan sijn, die een Heere ouer siecten, gesontheden, ouer doot ende leuen, ende alle creatueren sijt, also datse v alle onderdanich ende onderworpen moeten sijn, als ghi een woordeken spreect ende segt: Ledeloosheyt oft ander crancheden, gaet van dien knecht oft mensche, so moeten si v terstont gehoorsaem sijn. Hierom en is mi niet van noode, noch ic en bens ooc niet weerdich, dat v suyuer menscheyt tot mi come. O siet, dat is een oprecht bloot gelooue, also Christus hier selue belijdt, seggende: Ic en hebbe alsulcken gelooue inden volc van Israel niet geuonden, noch in sinen apostelen. Want die selue en wilden van sijnder menscheyt niet scheyden, also daer aen cleuende, dat Christus van haer [B v o ] moest gaen, eer si den H. geest mochten ontfangen. Si cleefden aen sijn vleeschelike presentie, ende niet aen dat bloot woort. Ende daerom, doen haer die genomen

17 14 wert, doen werden si gheschandaliseert. Also varen si oock alle, die beuoelicheyt, solaes oft smaec ende soeticheyt van binnen aen God soecken, Als haer die ghenomen ende Christus in haer gecruyst wert, so werden si alle gescandaliseert, geturbeert, verliesende haren vrede ende haren God. Dese en geloouen niet, mer si geuoelen, Ende als haer dat ghenomen wort, so mishopen si, ende worden cleynmoedich. Deser menschen gheuoelen, smaec ende deuotie heeft haren afgod geweest: als dien neder gestooten wert, so vallen si mede. Daer om seyt Christus wel, dat hi sulcken ghelooue in Israel niet geuonden en hadde, want die Israeliten sochten al teekenen ende geuoelen ende vleeschelike tegenwoordicheyt, gelijk oock dat Conincxken int Euangelie. Joan.iiij. Also die nv ooc Israeliten, dat is, godscouwende menschen willen sijn, soecken ooc alle beuoelicheyt, ende beuoelike tegenwoordicheyt Gods, oft soeckende dat haer aen Gode. Al hebben dese eenen heyligen schijne, si sijn nochtans al aenbidders der afgoden voor God, ende ongeloouige menschen. Mer die met desen hooftman alleen dat godlijcke woort soecken, vinden ende houden, die laten God ende alle creaturen geuen ende nemen, doen ende laten wat si willen, si en werden niet geturbeert watter gheschiet, want si houden altoos dat si begeeren, dat is dat bloote godlijcke woort, ende [B ij r o ] dat en laten si haer noch van duyuel, noch van geenen creature nemen, ia noch van God selue, als hi hem stelt oft laet geuoelen oft hi anders wilde dan sijn woort, so worstelen si tegen God, gelijck Jacob Gene.xxxij. Ende houden ende verwinnen hem met sinen godliken woorde, welck hi ymmer niet loochenen mach. Ende gelijc dit woort nemmermeer en mach vergaen, al ist dat ooc hemel ende aerde vergaen,

18 15 also en mach hi ooc nymmermeer vergaen die daer altoos aen blijft hangen. Desen ist alle leens waer oft bi wyen hi is, hi en soect geen sonderlinge plaetse, tijt noch stonde om God te behaghen, want hi gelooft dat dit woort altoos in hem woont. Dit ghelooue en luyaert niet noch en is niet stille, maer het gaet niet totten creaturen noch tot sint Jacob, Peeter, Anna, Maria. et c, maer alleen tot Jesum, die alleene onse middelaer is tusschen God ende ons, so Paulus seyt, sonder welcken middelaer nyemant tot God en mach comen, also Christus seluen seyt. Daerom dolen si alle wt der rechter banen die totten leuen leyt, die doer eenigen heylich oft creatuere tot God willen gaen, want nyemant en mach ons versoenen dan Christus alleen. Also het wordt doer Sint Jan beleden in sijn eerste Epistele, segghende: Hi is die versoeninghe voor onse sonden. et cet. Dese, so Paulus totten Hebreen seyt, treedt voor ons aen God etc. Ende als hi tot Christum coemt, so en laet hem dat ghelooue daer niet ledich staen, maer het doet hem [B ij v o ] bidden, niet met veel woorden, welck Christus Mat.vi. verbiet, mer hi bidt met weynich woorden wt der herten, so hi daer den noot gheuoelt, niet alleen sijns selfs, maer sijns naesten, oock des minsten die in noot is. Ende dien noot houdt hi Gode voor, op sijn godlijck woort ende beloefte, toeseggende ons verhooringhe, maer hi en stelt hem vre noch dach, gelijc die sotten binnen so vele dagen verhoort willen sijn, als tvoorscrift van haer gebeden in houdt, maer hi thoont ende claecht den Heere den noot, ende en sedt hem tijt noch mate, mer hi beuelet sijnder godliker wijsheyt ende wille, hem niet voorscriuende, Heere doet aldus oft also, nv oft dan, maer mijn knecht leyt thuys sieck. et c. Ten anderen en gelooft hi niet dat hi dat verdient heeft

19 16 oft dies waerdich is dat God dat doen soude, maer hi bekent hem seluen onwaerdich. Nochtans ghelooft hi, dat hijs niet te min doen en sal, mer te meer, want hi en aensiet gheen verdienst maer alleen de waerheyt des blooten woorts sijnder godliker belofte, hem ghenadelic gedaen, sonder eenige verdienst, niet betrouwende op sijn gelooue oft eenige duecht, want die en mogens niet verdienen, ooc so en sijnse des menschen niet, maer Gods des gheuers ende wercmans, ende hi is Gode des te meer schuldich, dat hijse hem ghegheuen ende in hem gewracht heeft, dan God hem, omdat hijse heeft, Ghelijck een brootbidder den geuer eender aelmoessen meer schuldich is, dan die gheuer hem. [B iij r o ] Ten derden, so en is dat gelooue niet alleen niet ledich te Gode, mer ooc ten euen menschen, niet alleen den rijcken ende machtigen dienende, helpende, geuende, verbiddende ende versiende oft besorgende, mer ooc den armen, crancken, verachten, verworpenen, ia die alder meest, want sijs meest behoeuen, niet alleene den vreemden, mer eerst den huysgesinne, niet alleen den kinderen, vrienden ende maghen, mer ooc den dienstboden, niet alleen in noot der sielen, mer ooc des lichaems, ghelijck dese hooftman oock doet, welc hi daer in bewijst, dat hi sijns wel gade sloech, in dien dat hi seyt, Hi leyt: ende ooc inder manieren der siecten, seggende, ledeloos. In grootheyt der pijnen, seggende, hi wert seer gequelt. O siet, hoe nam hi sinen dienstbode ter herten, hi en stiets ooc niet wt sinen huyse, doen hi geenen dienst van hem en hadde, mer hi houdt hem in sijn huys, ende tracteert hem als sinen broeder, ende houdt hem als sine eygen siele, so Eccles.xxxiij. staet. Ende al en hadde hi dat niet gelesen, het gelooue leerde hem

20 17 dat wel, het welck den persoon, noch verdiente noch onuerdiente der persoonen aen en siet, noch vrient noch vyandt, mer den noot oft profijt oft gerief, ende salicheyt des naesten. Want gelijc hi gelooft dat Christus hem al onuerdient goet doet, ende so hijt doer Christum al sonder verdiente ende weerdicheyt ontfangen heeft, also doet hi sinen naesten vrienden ende vianden weder, beghinnende aen de ghene die hem God sonderlinghe beuolen heeft, gelijc sijn huysghesinne, dienstbo- [B iij v o ] den etc. dies behoeuen, gheloouende dat hem God die toe heeft geschict, om dat hise besorgen soude, want so Paulus seyt: Die der sijnder, sonderlinghe sijns huysgesins gheen gaey en slaet, die is argher dan een ongeloouige. O, hoe grootelick waer dit nv van noode te leeren, Want al vindt men eenige menschen die den armen goet doen, si slaen haerder dienstboden so luttel gade, recht oft al verloren ware dat si dien deden, sijn si siec oft suchtich, si en vraghen daer niet na, stootense wt haren huyse. Si geuen bi wijle den armen voor de duere tgene om Gods wille, dat si haer dienstboden verdeelen, dwelck si wel eten oft drincken souden, doende teghen den regel der charitaten, die daer leert, dat ghi soudt willen dat v de menschen deden, dat selue doet haer oock. Oft si nv in de stede der boden waren, hoe na soudt haer gaen dat si sagen datmen haer so ongheuoelick spijtich ende hart ware, als si haren boden nv sijn, Waer mede si dicwils veel quaets in haer dienstboden doen, want als si mercken datmen haer also ongeuoelic is, so verdrietet haer ende werden onghetrou, siende also lief dat het goet verloren gaet als niet, peynsende, wat leyt mi daer aen, ick en hebs niet een bete te badt. Eenighe nement heymelick, waer si connen ende moghen, van welcker onge-

21 18 trouwicheyt si selue die sake sijn, ende doen haer seluen groote schade, want waert dat de dienstboden gheuoelden, dat sijse tracteerden als haren broeder ende hielden als haer eygen [B iiij r o ] siele, so souden si liefde ende gonste tot haren regeerders vercrijghen ende neerstich sijn, om alle dinghen ten meesten profijt te brenghen, dwelck si anders verloren souden laten gaen. Dese en hebben gheen ghelooue, want waert dat si gheloofden dat haer God die dienstboden toegeschict hadde, ende dat si dien doen, dat si Christo dat selue doen, si souden haer ymmer ontsien dat si also ongheuoelic daer mede souden leuen. Ende gheloofden si dat God veel hoogher ende weerdiger bouen haer is, dan si ouer haer dienstboden, ende dat hi haer nochtans also vriendelic is ende niet en verdeylt dat hi heeft, si soudens haer schamen. Ende saghen si de natuere aen, ende dat si van euen edelen stof sijn, ende dat [si] oock creatuerkens Gods sijn metten seluen dierbaren bloede ghecocht, daer si mede ghecocht sijn, natuere soudt haer verleeren, ende bouen al, dat Gode also seer mishaecht, want tghene dat hi haer verleent heeft, dat verleent hi haer, niet alleen voor haer seluen, maer voor haer huysgesinne, dienstboden, ende voor diet behoeuen. Hierom beual God de kinderen van Israhel also dicwils, dat si beuoelick met haren dienstboden souden leuen, aenmerckende dat si oock slauen in Egypten hadden gheweest. Des gelijcs so waert ooc grootelic van noode, datmen de dienstboden onderwijsde dat si getrou ende gedienstich waren, niet te aensiene, alleen dienende haer Heeren, meesters, ende vrouwen, maer altoos ende in allen plaet-[b iiij v o ] sen, so Paulus leert Eph.vi. Want doen si anders dat sal haer God scherpelic eysschen. Welc haer alle beyde, gelooue ende tleuen des geloofs, dat is die

22 19 liefde wel leeren soude, waert dat sijt hadden. Mer dat en can niemant van hem seluen ghehebben, God moet alleen inder sielen comen wercken, ghelijc hi eerst in Capernaum quam, eer dese Centurio tot hem conste gecomen, Ja hi moet den mensche eerst den wille daer toe geuen, so Paulus seyt. Maer als hi ons die geeft, so vallen wi daer bi metten onsen, dat is, soeckende ons selfs profijt daer in oft onse salicheyt, ende niet puerlijc sijn eere, daer hi se om gheeft. Ende al bidden wi dan daerom, wij en vercrijgense niet, om dat wi [in] ons selfs naem, dat is, om ons selfs profijt daerom bidden, Daerom soude hi ons verhooren, so moest hi die eygen begeerte die wi hebben om tghelooue oft andere duechden te hebben, die wij hooren dat so goet ende profitelic sijn, ende niet alleen aen en sien datse God also eerlic sijn, dusdanige begeerte moet hi eerst al weder dooden, ende wercken een nieuwe begeerte in ons, om tgelooue oft ander duechden te hebben, alleen om dat hem eerlic is, dat is dan in sinen naem begeert, ende dan volbrengt hi sine sweerende belofte, seggende Joan.xvi. Voorwaer seg ic v: al dat ghi in mijnen naem bidt etc. Maer als een mensche dit weet, ende hi beuint die eygensoeckelicheyt in hem teghen sinen danc, ende hi soudse so gheerne quijt sijn, nochtans hi lijdtse ootmoedelic als eenen moyeliken slach, peysende: Heere [(B v) r o ] aldus eygensoeckeliken mensche ben ic, mi en behoort anders niet toe, alst v belieft, so moechdi mi daer af verlossen, ende die also lange in ende met mi lijden om uwer liefden oft om die rechtueerdicheyt: dan en machse niet schaden, maer wel veel baten, ende also geleden, is si God also veel aengenamer dan wtwendich lijden, als inwendicheyt beter is dan wtwendicheyt. Ende God houdt dan de begeerte totten duechden daer mede in ootmoedicheyt: also dat die

23 20 mensche peyst, Al heb ic dese goede begeerte van God, ick ontsuyuerse met mijnder eygensoeckelicheyt etc. Dit waer bouenal van noode, datmen den goetwillighen menschen leerde. Want hier wt comet dat veel menschen altoos ontbliuen, ende niet en vercrijgen dat si begheeren, om dat si daer in haer seluen soecken, ende die eyghensoeckelijcke begeerte also voor duechde ende goet houden, die sonde ende quaet is. Mer als si die voor quaet houden, ende dat onwillige gheuoelen also wt puerder liefden oft om die rechtueerdicheyt lijden, so mede wercket haer al te goede, ende God oeffent dat gelooue daer oock fijn in, als si vanden Heere connen ghehebben te geloouen, dat God haer also genadich door Christum is, dat hi die onuolcomenheyt ghenadelick voor goet ontfangt, ende veredeltse metter volcomenheyt Christi. Ende alst den Heere dan tijt dunct dan werct hi alsodanigen volcomen gelooue inden mensche. Ende al en sijn si niet vanden kinderen des rijcs, mer comen van Orienten ende Westen, si sullen [(B v) v o ] met Abraham, Isaac ende Jacob rusten, die dat volmaecte gelooue hebben gehadt. Maer die kinderen des rijcs, dat sijn dat volc der wercken, diet rijcke Gods met haren wercken wanen te verdienen, sullen in die wterste duysternissen werden geworpen, daer huylen ende knersen der tanden sal sijn. Dese sullen also met haren wercken bedrogen werden, Mer den gelouigen en sal haer gelooue niet faelgieren, want si sullen met Centurione hooren, Also ghi gelooft hebt also geschiede v. Ende inder seluer vren genas sijn kint. Welc onser sielen ooc geestelic geschiede ter eeren Gods Amen.

24 21 Des vrijdaechs Math.v. Ghi hebt ghehoort dat den ouders geseyt is. Ghi sult uwen naesten lief hebben ende uwen viant haten, mer ick segge v, hebt lief v vianden: gebenedijt den genen die v vermaledijen, doet wel die v haten, bidt voor haer die v quaet doen ende veruolgen, op dat ghi kinderen sijt ws vaders die inden hemel is, die sijn sonne laet opgaen ouer den quaden ende goeden, ende laet regenen ouer den rechtuerdigen ende onrechtuerdigen. In dien dat ghi lief hebt die v liefhebben, wat loon [(B vj) r o ] sult ghi daer af hebben, en doen dat ooc niet die tollenaers? Ende so ghi alleen tot uwen broeder vriendelic sijt wat doet ghi sonderlincs, en doen de tollenaers ooc so niet? daerom, ghi sult volcomen sijn, gelijckerwijs uwe vader inden hemel volcomen is. Hebt acht op v aelmoessen, dat ghi die niet en geeft voor de lieden, dat ghi van haer gesien werdet, ghi en hebt anders gheenen loon bi uwen Vader inden hemel. Als ghi nv aelmoessen geeft, so en sult ghi voor v niet laten trompetten als de hipocriten doen in hare scolen ende opter straten op dat si vanden lieden gepresen wer-

25 22 den. Voorwaer ic seg v, si hebben haren loon ontfangen. Mer alsghi aelmoessen geeft, so en laet v slincke hant niet weten wat de rechter hant doet, op dat v aelmoesse verborgen si, ende v Vader diet int verborgen siet, die sal v dat int openbaer loonen. [(B vj) v o ] God had doer Moysen Leui.xix geboden, dat si haren naesten souden lief hebben, ende haren viant haten. By desen viant verstonden si de ghene, die haer contrarie deden. Maer God meynde daer mede de gene diese van sijn geboden wilden trecken, Dat sijn vianden, al waert ooc vader, moeder, suster oft broeder, die welcke ons Christus in die sake heeft heeten haten int heylich Euangelie, Luc.xiiij. Want onse vrienden lief te hebben en was van geenen noode te gebieden, twelc ooc ongeloouige doen, so Christus hier in dit Euangelie belijdt. Daerom so is Christus gecomen, ende heeft verclaert, wat hi daer mede gemeynt heeft, seggende: Ic seg v, hebt lief v vianden (die ghi voor vianden houdt) doet haer wel die v haten. Dit is een swaer gebot, dwelc natuere niet en heeft, want natuerlic haet de natuere haer vianden die haer contrarie doen. Daerom sal een mensche sinen viant lief hebben, dat is, een soete ionste tot haer hebben die hem contrarie doen oft seggen, dat moste ouer natuere geschieden. Nv en can natuere ouer natuere niet ghewercken, noch haer met haer seluen verwinnen, mer God alleen. Hierom so en heeft ons God dat niet geboden, om dat wi dat van ons seluen souden nemen te volbrengen, mer van sijn milde genade, ia dat wijt hem in ende met ons souden laten volbrengen. Ende op dat hi ons met dier letteren

26 23 soude dooden ende grondelic verootmoedigen bekennende dat wi het gebot der godliker maiesteyt noyt te recht gehouden en hebben, waer me- [(B vij) r o ] de wi de helle so dicwils verdient hebben, ende al de wrake die God ouer ons doen mach: ende dat wi dat ooc nemmermeer en souden connen volbrengen, ten si dat God in ende met ons volbrenge. Daerom geeft hi ons also hoogen gebot, om dat wi van hem souden nemen, dat aen hem te versoecken ende hem dat aen te sien, gelijc een arm mensche op eenen rijcken siet, om van hem tontfangen dat hi niet en heeft, geloouende dat hi dat gebot altoos voor ons gehouden heeft, midts welcke hi sinen gheest in ons stort, die dat in ende met ons crachten volbrengt. Mer eer God dat salichlic doen mach, so moeten wi eerst van hem nemen, ons also vele als ons aengaet ouer te geuen, dat geerne om sijnder liefden te deruen, ende hem dan van sinent wegen daerom te bidden dat hi dat in ende met ons volcome, als sijn vre comen sal. Dan gheeft God den mensche te aensien, hoe cleynen viantschap ons gedaen hebben ons vianden, bi de viantschap die wi sijnder maiesteyt gedaen hebben, die eewich is, ende dat niet op ons verdient en heeft, ende die alder vrientschap weerdich is, ende dat wi eyndelic sijn, ende beghin hebben, die alle viantschap weerdich sijn, ende dat ons God die nochtans also herteliken vergeeft, ende ons des niet te onvriendeliker en is, noch te min wel en doet etc. Maer so wi swaerliker gesondicht hebben, so hi ons dicwils meer gracien geeft. Midts welcke hi in ons werct liefde tot ons vianden. Ten anderen, dat si ons geen viantscap en bewijsen, mer meer vrientscappen dan ons beste vrienden, [(B vij) v o ] Want nemmermeer en can ons vrient ons also grooten profijt gedoen als onse viant, Want nemmermeer en mach

27 24 ons yemant also cleynen lijden ghedoen, hi en brengt ons God selue mede, want God en is nemmermeer van lijden verscheyden, waer lijden coemt, daer coemt God mede. Ende die lijden verstoot, die verstoot God, gelijck Dauid seyt. Ic ben met hem in tribulatien. Daerom, so niemant Gods weerdich en can geworden, also en can ooc niemant lijdens weerdich geworden, maer God gonnet sijn wtuercoren wt onuerdiende genade, ende die dat dan ontfangt, die ontfangt God met allen goede. Oock soo breect God onsen eygen wille, die ons van God vermiddelt, als eenen yseren muer, ende als die breect, so vergadert ende coemt de siele ende God bi een, ende werden eenen geest, so Paulus.i. Cor.vi. seyt. Dit groot voordeel doet ons God door de gene die ons contrarie doen, ende daer mede seynt hi ons dien dierbaren scat ouer. Wie en soude dan niet hertelic lief hebben, die haer seluen schade ende ons so grooten profijt doen? Ten derden, dat ons God midts dien een ocsuyne geeft, also dicwils suyuer ende reyn van allen sonden te werden, hoe groot ende swaer si ooc sijn mogen, als si ons contrarie doen, ende wi vanden Heere connen gehebben, haer dat gheerne te vergeuen. Want dan heeft hem God verbonden ons alle sonden te vergeuen, hoe langhe wi daer ooc in gelegen hebben. Also dat wi terstont van mont ten hemel soude varen, waert dat wi also [(B viij) r o ] storuen, ende erfghenamen Gods werden. Want hi seyt selue. Ist dat ghi den menschen haer sonden vergeeft etc. Ende hier in dit Euangelie, seggende: Op dat ghi kinderen ws Vaders sijt, die sijn sonne etc. Ten vierden, dat si ons dat niet en doen, mer si sijn mer instrumentkens, daert God mede doet, gelijc een vader sijn kint met een roede castijt, niet wt ongenade, mer wt vaderliker genade ende trouwe. Ten vijfsten, dat hi eenen

28 25 eewigen raet daerom gehouden heeft ende voorsien, dat ons die persoon in die tijt ende in dier manieren ende gheen ander, dat doen soude. Ende so Sapien.xi. staet al gewegen, hoe swaer, al gemeten hoe vol, ende al getelt hoe veel den mensche alder oorborlicste ter eeren Gods sal wesen, ende alle creatueren also crachtelic bedwonghen, dat si niet eer, niet meer, niet swaerder, niet anders op en moghen leggen noch aendoen. Also ooc wel blijct aen Job den welcken de duyuel niet een schaepken aen en mocht tasten, dan so hem God beual. Item Christus seyt, datter niet een hayr van onsen hoofde vergaen en sal sonder sinen Vader etc. Midts desen maect God den mensche wel also ionstich tot sinen vianden, dat hi hem deen weldaet op dander doet, ende vriendeliker dan oft si hem niet misdaen en hadden. Maer als God dien mensche een onwillicheyt van binnen laet geuoelen, ende nochtans hem daer willichlic in ouergheuende die onwillicheyt te geuoelen, sinen viant die hem hatet, niet te min goet te doen, maer te meer, dat is [(B viij) v o ] een edel werck, want midts dien houdt God dat werck in ootmoedicheyt, also dat de mensche daer dan gheen ydel behagen in en heeft, ende dat sijn slincke hant daer niet af en weet, denckende: Hoe sondigen geueynsden mensche ben ic, dat ic dit niet willichlic van binnen en doe, mer alleen inden schijn van buyten. Ende nochtans vastelic gheloouende, dat hem God so genadich is door Christum, dat hi hem die onwillicheyt voor gheen sonde en acht, ende dat hi die verwisselt om dat willich volbrengen Christi, ende draecht dat geuoelen der onwillicheyt Christo voor een cruys na, opdat hi twee cruycen dragende, niet manck en soude gaen. Deene van buyten, van dien lijden dat hem sijn viant doet, dander de onwillicheyt,

29 26 daer hi tegen sinen danc mede gequelt is, in welcke het veel moyeliker is, dan oft hijt in grooter willicheyt dede, welc also veel beter is, als die inwendige mensche beter is dan die wtwendighe, want midts dien en wert niet alleen het lichaem ghedoot, maer oock den wille oft verkiesen des menschen. Ende also dicwils als de mensche die onwillicheyt geuoelt, ende hi vanden Heere can gehebben hem daer in ouer te gheuen, ende al datter af comen mach in tijt ende inder eewicheyt, so verliest hi sijn siele in God, daer hi edelic mede vereenicht wert, ende salse in God vinden. Welck hi ons gonne tot sijnder eeren. Amen. Des saterdaechs. Marci.vi. [C r o ] Ende alst auent wert, so was dat scip int midden der zee, ende Jesus alleen opt lant, sach hijse arbeyden int roeyen, want die wint was haer tegen. Ende omtrent die vierde wake des nachts quam hi tot haer wandelende opt meer, ende hi woude voorbi gaen. Si meynden het waer geweest een spokenisse, ende riepen, want si sagen hem alle ende verscricten. Ende terstont sprac hi tot haer, seggende: Betrout, ic bent vreest v niet. Ende trat tot haer int scip, ende die wint leyde hem. Ende si verscricten ende verwonderden hem wter maten seer, want si en waren niet verstandiger geworden ouermidts den brooden

30 27 ende haer hert was verblint. Ende als si ouergeuaren waren, quamen si int lant Genesareth ende voeren in die hauen. Ende als si wten scepe ghingen, so kenden si hem terstont, ende doorloopende dat gansse lant, begonnen si die crancken daer te brengen op bedden, ende waer si hoor- [C v o ] den dat hi was, ende waer hi opter straten ginc oft in steden oft in dorpen, daer leyden si de crancken op de marct, ende baden hem, dat si alleen den soom sijns cleets mochten tasten, ende alle die hem aentasten, die werden gesont. In desen Euangelie wert ons gheleert hoe sorchuuldich God voor sijn geloouige te water ende te lande is, ende hoe getrouwelic hi dien bistaet in alle noot, ende dat hijt al aensiet wat dien ouercoemt. Also die Euangelist hier seyt, dat hijse sach arbeyden int roeyen, ende daerom laet hise inder noot comen, op dat hi haer soude helpen, wat hulpe soudt sijn als si in gheender noot en waren? Si moeten inder noot comen, op dat si dan roepende tot hem, verlost mogen werden, ende hem daer af dancken, gelijc Psalm.xc. staet. In tribulatie suldi mi aenroepen, ende ic salder v wt helpen, ende ghi sult mi eeren. Ooc so wil God kennelick maken, oft si te recht in hem geloouen ende betrouwen, welc niet en geschiet in voorspoet ende als si God gheuoelen, mer inder noot, als hi hem gram ghelaet, ende alst schijnt dat hi niet tegenwoordich en is, ende geheelic schijnt verlaten te hebben, dan arbeytmen dicwils, also dat, al coemt hi weder, dat den mensche niet

31 28 en dunct dat God is, maer een fantasie, Want alsmen God midts inwendige gauen ende gerustheyt tegenwoordich geuoelt, so en gelooftmen [C ij r o ] dat niet, mer men geuoelet, ende dat en is dan geen gelooue, mer geuoelen. Want so Hebre.xi. staet, het gelooue is vanden dinghen diemen niet en siet noch en schijnen, datmen geuoelt dat schijnt ymmer, Mer alsmen al contrarie geuoelt ende viantschap van buyten ende van binnen, ende men nochtans vanden Heere can gehebben tegen dat geuoelen, vrientscap in dat geuoelen der viantscap te geloouen, ende God aldermeest teghenwoordich te geloouen, als hi alder verste schijnt, ende alsmen hem alder verste ende vreemtste gheuoelt. Ende als hi voorby inder noot schijnt te willen gaen, so Marcus hier seyt, dan ontwijfelick te geloouen, dat hi dan ons aldernaeste is, ia in onse herte woont, dat is een oprecht gelooue, Ende dat neemt den mensche alle sorchfuldicheyt af, te water ende te lande. Want als die mensche vanden Heere can gehebben onwanckelic te gheloouen ende betrouwen, dat God altoos in sijn herte woont, hoe soude hi dan yewers voor gesorgen? als hi den genen in hem heeft dien zee ende aerde ende pericule gehoorsaem moeten sijn, dien hem gonstich ende getrouwe geloouende, hi en sorget niet, mer hi singt vrolic met Dauid.Psalm.xxij. Al waert dat ic int midden der scaduwen der doot wandelde, ick en sal geen quaet vreesen, want ghi met mi sijt. De Heere is een bescermer mijns leuens, voor wien sal ic beuen, etce. Ende dat hi niet alleen bi en is, mer ooc voor ons sorget, gelijc S. Peeter seyt.i. Pe. int laeste Worpt alle sorge op hem, want hi sorget voor v, [C ij v o ] Ende Psal.liiij. Worpt al v aenleggen, daer v gedachten mede becommert mochten sijn op den Heere, so sal hi v besorgen. Hierom,

32 29 so waer een gheloouich mensche is, oft in wat pericule hi te water oft te lande is, hi en derf niet eens sorgen. Ja so hi meer sorget voor hem seluen, so God min voor hem sorget. Daerom sal die mensche alle sorchfuldicheyt opten Heere leggen, die doort gelooue in sijn herte woont, ende die (so Paulus Phi.iij. seyt) na bi is, sonderlinge (so Dauid seyt) in tribulatien, die can sorgen, Heyden ende ongeloouige mogen sorgen, die niet en geloouen, dat si eenen God hebben die voor hem sorcht, so Christus Matt.v. seyt. Mer een geloouich mensche en derf niet sorghen voor dat hem sinen God ghenomen wert die voor hem so vaderlic sorcht, die alle dingen in sijnder hant heeft, ooc tgene dat hem noot mochte doen seker sijnde dat hi ons getrouwelic bi wil staen ende dat wi eenen genadighen God hebben die onse vader in alder noot wil sijn, die dien niet en heeft noch also en houdt daer voor, die mach wel sorgen. Mer als een mensche dit weet, ende hi aldus inder noot God betrouwen wil, ende hi niet na die hant des Heeren en siet, diet hem geuen moste, soude hijt hebben, so arbeyt hi seer, dat is, al geuet hem God te begheeren, het valt hem al te moyelick int volbrengen, want den wint den geest Gods is hem contrarie, willende hem weder achterwaert drijuen, also dat hi na de hant des Heeren sie, ende hem niet op sijn cracht en verlate, ende ist dat hijs dan niet [C iij r o ] vanden Heere ghehebben en can, dat hi dan van hem neme hem seluen daer in te resigneren, dat hijt om Gods wille deruen mach. Dan so coemt Jesus tot haer, ende laet hem een luttel sien, also veel als haerder crancheyt van noode is, niet claerlick, op dat het gelooue plaetse soude houden. Ende seyt: Betrout, ic bent, wilt niet vreesen, ende met dien woorden dat betrouwen in haer werckende, so coemt hi in haer

33 30 scheepken, dat is, in de vergaderinge der betrouwender, ende ooc in elcs herte bisondere, ende laet sijn presentie geuoelen, ende dan houdt de wint op, diese te voren met veel quellinghen achterwaert dreef, om der voorscreuen saken wille. Also dat si haer meer daer af in haer seluen verwonderen. Dit leert God den mensche somtijts wel te voren, gelijc hi dat sijn discipelen bewesen hadde midts tversaden der menschen met so luttel brooden, mer inden noot so is dat dicwils al vergeten, oft men en gedenckes dan niet, want therte is dan al verblint, op dat si blindelic haer souden laten leeren oft geloouen. Also de Euangelist hier seyt: Si en verstonden niet vanden brooden, want haer herte was verblint, dan en weetmen daer niet met allen af, al heeftment oock te voren also wel schijnen te weten, datment ander menschen ooc gheleert heeft, op dat wi ons seluen niet betrouwen en souden, mer altoos vanden Heere nemen te bidden. Heere geeft ons heden weder op een nieuwe ons daghelicx broot, op dat wi daer altoos mede gesterct mogen werden int gelooue, ho-[c iij v o ] pe ende liefde. Daerom so doetet God ooc, om dat hi sijn liefde soude thoonen, die hi tot ons heeft, ons sijn godlick woort geuende, ende ons dicwils helpt ende bistaet. Is hi ons so vaderlick ende staet hi ons aldus ghetrouwelick bi, ende siet hi onsen noot aldus aen in wtwendige saken, die tlichaem ende dleuen aengaen, welc een onedel prije is, wat sal hi dan doen in inwendighe saken, ende noot die der sielen aengaen, die hi so edel gescapen heeft? Ende dat heeft hi ons met den wtwendigen bistant te kennen willen geuen, datmen van buyten sach ende gheuoelde aen sijn Apostelen, ende oock aen ander, op dat wi daer bi van hem souden nemen te mercken, dat hi ons ooc also ende veel meer bi wilt staen in alle onsen

34 31 inwendigen noot, ende oft hi ons al schoon van buyten wilde laten vergaen, dat wi weten dattet sinen goeden wille tot ons is, om dat hi voorsiet, dat ons also orboerlicste sal sijn tot sijnder eeren. Ende waert ons orboerlicker anders, dat hi ons oock also wel bi soude staen in al onser noot, ende daer wt helpen, gelijc hi sijn Apostelen hier doet, ende dat hi ons niet inder sielen en wil laten vergaen als wi van hem connen ghehebben, daer ghelaten wt puerder liefden in te staen. Ende daerom heeft hi ons dit Euangelie achter gelaten, om dat hi ons tselue bistant daer mede also diewils biedt te doen, als wi dit Euangelie hooren oft lesen. Ende daerom heetet een Euangelie, dat is, een goede bootschap, om dat ons God daer mede vercondicht, dat God ons in al onser noot bi wil staen, ende allen onsen [C iiij r o ] arbeyt ghenadelic aen wil sien, ende ons helpen van buyten ende van binnen. Ende daerom wandelt hi op die zee, dat wi souden geloouen dat hem alle creatueren onderdanich moeten sijn, ooc teghen haer natuere, om dat wi ymmer nieuwers voor souden sorgen, al ist dat wi in die periculose zee des iammerdals seylen, daer ghedierten sijn groot ende cleyn dier gheen getal en is, so Psalm.c iij. staet. Op dattet schip ons herten altoos onbecommert van alre sorchuuldicheyt soude sijn, op dat hi daer rustelic in soude mogen sitten ende leeren, Ende so die Euangelist voort seyt. Also veel als Christum met sulcken gelooue ende betrouwen roeren oft aen tasten, die werden salich ende gesont. Welc hi ons gonne tot sijnder eeren Amen.