Kinderen: Hantje Jans, ± Ieke (Ykke), geboren rond 1748 (zie 2)

Transcriptie

1 LEIJENAAR Het wapen van de familie Leijenaar. In het voorwoord noemde ik de Amerikaan Edward John Leijenaar. Hij liet begin jaren zeventig onderzoek doen naar zijn Nederlandse familienaam. Daarbij kwam aan het licht er een familiewapen was. Het staat geregistreerd bij het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag en dus is het echt. Denk nou niet dat we van adel zijn. Een wapen werd vroeger vaak gevoerd door welvarende boerenfamilies. Vandaag de dag kan je ze nog zien. Meestal staan ze aan de oprit van de boerderij. Maar toch is het leuk onderdeel van onze familiegeschiedenis. Vroeger werd de familienaam gespeld als Leyenaar en vanaf het einde van de negentiende eeuw als Leijenaar. Om het simpel te houden heb ik consequent Leijenaar gebruikt.

2 De eerste Leijenaar die ik kon vinden is Jan Gijsberts en zijn vrouw Jetske Ykes (Ages?). Dat is alles wat ik weet. Veel meer weet ik van hun zoon Ieke (Ykke) Jans. Hij leefde in een roerige tijd. In 1789 brak in Frankrijk de Franse Revolutie uit en in 1792 werden de Franse koning Lodewijk en koningin Marie Antoinette in het openbaar met de guillotine onthoofd. Er ging een schok door de wereld. Het onthoofden van staatshoofden kwam regelmatig voor maar dat gebeurde in de familie. Maar dit werd door het volk gedaan en het volk had tot dan toe niet veel te zeggen gehad. Wel was er de filosofische denkrichting de Verlichting waarin werd aangedrongen op meer democratie, maar daar kon de gewone, arme man alleen maar van dromen. In Frankrijk gingen de guillotine s overuren draaien. Het driemanschap dat het voor het zeggen had, Danton, Marat en Robespierre ondergingen hetzelfde lot, behalve Marat die door zijn dienstmeisje Charlotte Corday in het bad met messteken vermoord werd. Ze nam wraak voor haar broer die onder de guillotine stierf. Uit die choas kwam een kleine Corsicaanse artilleriegeneraal bovendrijven: Napoleon Bonaparte. Hij was geliefd bij zijn manschappen. Hij at en dronk wat zij aten en dronken, hij sliep waar zij sliepen. Hij vocht onconventioneel voor die tijd maar vroeg geen onmogelijke dingen van zijn mensen. Hij werd de nieuwe leider van Frankrijk. Hij versloeg vernietigend Pruisen, het militair machtigste land van Europa, hij versloeg de Oostenrijkers toen hij ver in de minderheid was in een briljante manouvre. De Europese koningshuizen begonnen het in hun broek te doen. Hun tronen begonnen te wankelen. In onze geschiedenisboekjes zijn wij vals voorgelicht: Napoleon werd in Europa door de gewone man als een bevrijder gezien. Hij voerde de burgerlijke stand in, het decimale stelsel, het kadaster, de leerplicht, het recht op een advocaat, huizen kregen een huisnummer (de bekendste is nummer 4711 in Keulen waar een parfumfirma was) enz. Natuurlijk kwam er Lodewijk (Louis) Napoleon, broer van Napoleon Bonaparte, de eerste koning van Nederland geen paradijs op aarde voor de mensen, maar men voelde dat er recht werd gedaan. Toen de Fransen Nederland binnenvielen was er bijna geen tegenstand. Dat al is illustratief voor de gemoedstoestand van de Nederlanders in die tijd. De impopulaire stadhouder Willem V vluchtte al snel naar Engeland. Alleen in de Achterhoek werd door de Fransen een freule gefullisiseerd die na vele waarschuwingen haar provocerend gedrag met de dood moest bekopen. In die tijd kreeg Nederland zijn eerste koning: Lodewijk (Louis) Napoleon. Hij was de broer van Napoleon Bonaparte. Hij meende het goed met Nederland. Op fonetische wijze leerde hij Nederlands: dou vel ansi ni om; doe wel en zie niet om. Hij won steeds meer aan populariteit. Napoleon maakte de grote fout Rusland aan te vallen. In een bloedige slag bij het riviertje de Borodino versloeg hij de Russen. Hij ging naar Moskou en wachtte op de capitulatie van de de tjsaar. Die had een gigantisch groot land en had zijn hoofdstad niet nodig: hij wachtte op de Russische winter. Toen die kwam moest Napoleon de terugtocht gaan maken. Dat brak de ruggengraat van zijn leger. Bij Leipzig werd hij in 1813 verslagen. Hij werd verbannen naar het eilandje Elba in de Middellandse Zee. In Wenen werd een congres gehouden onder leiding van graaf Von Metternich. Het motto was: alles moet terug naar het oude (l ancien régime). Er werden toen spotprenten gemaakt met de titel het volk hongert, maar het congres danst. In Nederland werd het huis van Oranje door een driemanschap weer aan de macht gebracht. Volgens de geschiedenisboekjes stond de bevolking van Scheveningen juichend op het strand toen de zoon van Willem V (dus Willem VI) daar vanuit Engeland arriveerde. In werkelijkheid werden de mensen door militairen uit hun huizen gehaald en onder dwang naar het strand gestuurd. Het Wener congres besloot dat er een sterke staat ten noorden van Frankrijk moest komen. De Habsburgse Nederlanden (het latere Begië) werden bij Nederland gevoegd en Willem VI werd als koning Willem I ingehuldigd. Het land kreeg twee hoofdsteden, Amsterdam en Brussel waar hij elk half jaar resideerde. Napoleon Bonaparte gooide roet in het eten: in 1815 landde hij met een bataljon in Zuid-Frankrijk. De troepen die opdracht hadden hem te arresteren liepen massaal naar hem over. Uiteindelijk was hij weer terug in Parijs en binnen de korste keren had hij weer een groot leger op de been. De Britse generaal Wellington die met succes de Fransen in Spanje en Portugal had bevochten ging met een expeditieleger naar Zuid-Nederland en de Pruisen marcheerden onder generaal Blücher in de dezelfde richting. De oude vos Napoleon besefte dat hij snel moest handelen. Hij wilde eerst de Britten verslaan en daarna de Pruisen. Het was 17 juni Toen begonnen de weergoden Napoleon dwars te zitten. In de nacht viel de regen met bakken uit de hemel. Zijn plan was op de 18e al vroeg aan te vallen met een inleidend bombardement van de artillerie. Maar de kanonnen konden niet in stelling gebracht worden in de vette modder. Hetzelfde gebeurde met de infanteristen die bijna tot hun knieën wegzakten. Hij moest uren wachten. De Britten konden hun verdediging steeds beter voorbereiden. De Franse artillerie opende het vuur, maar de explosies hadden veel minder effect omdat ze in de (1) Jan Gijsberts Leijenaar Gedoopt te IJlst op 14 februari 1717, meester kuiper, overleden op 3 december Hij was getrouwd met (1) Aaltje Jans, (2) Jetske Ykes (Ages?). Kinderen: Hantje Jans, ± Ieke (Ykke), geboren rond 1748 (zie 2) (2) Ieke (Ykke) Jans Leijenaar Slager, geboren te Workum rond 1748, overleden te Workum op 30 september Hij trouwt op 10 augustus 1783 te Workum met Tjiets (Tjtietske) Jans Klapper, geboren rond 1750, overleden te Sneek op 17 maart 1808, dochter van Jan Tjerks en Aukjen Luitjens. Ze trouwen in de Doopsgezinde kerk aldaar en de vader van de bruid, Jan Klapper, is getuige. Uit het huwelijksregister van de Doopsgezinde kerk: Ykke Jans en Tjiets Jans beijde van Workum zijn na drie voorafgaande proclamatiën over onze stadskerk op dato alhier in in de huwelijkse staat bevestigd. Kinderen: Jan Geboren eind 1785 te Workum, overleden op 22 juni Hij is getrouwd op 27 april 1814 met Hinke Annes Faber, geboren omstreeks 1776, overleden op 13 februari 1845, dochter van Anne Johannes Faber en Tjamken Douwes. Hij was toen 29 jaar oud en zijn vrouw 37. Hij diende bij de Marine voor ene Jurjen Johannes Hermanides. De Fransen hadden de dienstplicht ingevoerd, maar niet iedereen was nodig. In iedere gemeente werd een soort loterij gehouden. Als je nummer viel was je de klos. Bij Jurjen Johannes was dat nummer 28,2. Hij had welgestelde ouders en die betaalden een voor die tijd aanzienlijk bedrag aan iemand die vrijgeloot was, in dit geval Jan Leijenaar (dat werd een vervanger of remplaçant genoemd). Hij diende op het marineschip La Trave dat in 1813 door de Britten werd geënterd en in beslag genomen. Hij was krijgsgevangen. Dat heeft niet lang geduurd, want in oktober 1813 was de slag bij Leipzig en is meteen daarna weer vrijgelaten. Hij had de twijfelachtige eer (vermoedelijke door zijn militaire ervaring) als infanterist te worden opgeroepen en vocht mee in de slag bij Waterloo in 1815 (zie hieronder). Jetske Geboren rond 1787 te Workum, overleden op 18 januari 1866 te Sneek. Ze op 14 december 1805 te Sneek in ondertrouw gegaan en getrouwd op 9 januari met Pieter Sipkes Seevensma, bakker, geboren rond 1777, overleden te Sneek op 18 december 1851, zoon van Sipke Pytters Seevensma en Jetle Oeges. Aukje Geboren rond 1790, overleden op 21 november 1854 te Sneek. Ze is getrouwd op 9 mei 1813 te Sneek met met Sjoerd Oeges Zeyl, overleden op 21 november Iebbeltje Geboren op 3 januari 1792 te Workum. Age Geboren op 9 september 1793 te Workum (zie 3) modder smoorden. De infanterie werd daarop door de Britten neergemaaid. De Franse maarschalk Michel Ney probeerde met een onverantwoorde cavalerieaanval waarin hij zelf voorop ging, een doorbraak te forceren, maar ook dat mislukte. Uiteindelijk arriveerden de Pruisen onder Blücher op het slagveld en de Fransen begonnen zich terug te trekken. Dit keer nam men geen risico meer met Napoleon. Hij werd verbannen naar een onherbergzaam eilandje voor de westkust van Afrika: Sint Helena. Hij werd vergezeld door enkele vertrouwelingen en bewaakt door een klein Brits garnizoen dat zich ook verbannen voelde. In 1821 is Napoleon daar op 52-jarige leeftijd overleden, officieel aan kanker, maar de laatste tijd komen er steeds meer aanwijzingen dat hij langzaam is vergiftigd door één van zijn Franse vertrouwelingen die in opdracht van de Franse regering handelde. Na zijn overlijden zijn er van zijn haar lokjes geknipt. Daarin zijn sporen van gif gevonden. In de slag van Waterloo vochten ook Nederlanders mee. Eén van hen was Jan Leijenaar. Veel Nederlanders hadden deel uitgemaakt van het Franse leger en waren oorlogsmoe. Zij werden opgeroepen te vechten tegen hun oude leider Napoleon en daar hadden ze geen zin in. Jan Leijenaar moest vechten bij een kruispunt van wegen: Quatre Bras. De Nederlandse bataljons onder commando van de kroonprins, de latere koning Willem II, moesten dat samen met enkele Britse bataljons verdedigen. De Britten keken vol afschuw naar de Nederlandse taktiek. In die tijd was het gebruikelijk dat de infanterie zich in ringen opstelden; de zgn. carré s. Dat was ter bescherming tegen de cavalerie. Met geweervuur en bajonetten verdedigden ze zich dan redelijk goed. Zo niet de Nederlanders. De kroonprins liet ze, onder protest van zijn eigen officieren, in lijn opstellen en zouden een makkelijke prooi zijn voor de Franse cavalerie. Een Britse hoge officier greep in en een bloedbad onder de Nederlanders werd voorkomen. De kroonprins kreeg de bijnaam Silly Billy. Misschien wel dankzij deze Britse officier heeft Jan Leijenaar het overleefd. De kroonprins trouwde met de zuster van de tsaar van Rusland Anna Palowna en werd ingehuldigd als koning Willem II. Maar een kwelgeest uit het verleden bleef hem achtervolgen: Lodewijk Napoleon. Regelmatig bezocht hij Den Haag en als hij met zijn koets door de stad reed werd hij door de bevolking nog steeds toegejuicht. 2 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 3

3 Trouwakte van Jan Leijenaar en Hinke Annes Faber. Het was in de Franse tijd: Friesland was een departement en de burgermeester was een maire 4 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 5

4 Uit het register der vroedvrouwen uit Workum: 12 September 1793 is door mij Hykke Jans verlost Tjiets Jans huisfrou van Ieke Jans woonend te Workum en haar van een levendig kind zijnde een soon welke genaamd is Age. Behorende ouders tot de Publieke Griffenmende Kerk. (Bedoeld werd de Doopgsgezinde kerk). Of de vroedvrouw heeft zich vergist, of Age, maar als de datum klopt heeft Age zijn verjaardag altijd drie dagen te vroeg gevierd. Huwelijksakte: Age Ykes Leijenaar, oud 28 jaren, schipper, woonagtig te Sneek en geboren te Workum den negenden September 1793 blijkbaar uit eene acte van bekendheid opgemaakt voor den Heer Vrederegter van het Kanton Hindeloopen den vijfden der vorigen maand, geregistreerd den zesden en door de regtbank alhier gehonologueerd den vijfentwintigsten dierzelfden maand, meerderjarig zoon van Yke Jans Leijenaar en S(T)iets Jans Klapper indertijd echtelieden. Sjoukje Gijsbert van de Weide, oud 25 jaren, dienstmaagd, woonagtig te Sneek en geboren te Langweer de eersten juni 1796 blijkens doopextract afgegeven door de Grietman van Doniawerstal den vijentwintigsten Februarij van het loopende jaar en den tweeden van den vorigen maand door de regtbank van Sneek gelegaliseerd. meerderjarig dogter van van Gijsbert van de Weide, dienaar der Politie een Aaltje Saagmans, echtelieden woonagtig te te Langweer, welke hun ouderlijke goedkeuring hebben gegeven middel een acte geparafeerd door de Heer Jacobus Jongbloed, Notaris in het kantoor Lemmer. Getuigen bij het huwelijk waren: Hermanius van de Velde, (stadsbode, 77 jaar) Anne Arontius, (stadsomroeper, 55 jaar) Govert Vink, (marktmeester, 45 jaar) Jan de Jong, (agent van politie, 37 jaar) Blijkbaar waren de ouders van de bruid het niet eens met het huwelijk. Er was een notariële akte waarin de ouders toestemming gaven. Langweer ligt niet zover van Sneek vandaan en als je dochter gaat trouwen wil je er toch bij zijn. Het blijkt ook uit de huwelijksgetuigen: allemaal personen in dienst van de gemeente Sneek. Blijkbaar was er geen familie bij aanwezig. Bij de huwelijksdocumenten is een verklaring van de gouverneur van de provincie Friesland dat verklaart dat de bruidegom aan zijn verplichtingen van de Nationale Militie heeft voldaan. Pasfoto s waren er toen nog niet, er werd een persoonsbeschrijving gegeven. Lengte: 1 el, 9 voet; gezicht: vol; voorhoofd: breed; ogen: blauw; neus: stomp; mond: groot; kin: rond; haar: donkerbruin; wenkbrauwen: diep. Af en toe ben ik hem later in de tijd tegengekomen en had hij het beroep van slager (dat van zij vader) en turfmeter (die moest de hoeveelheid verkochte turf opmeten en daar moest belasting over betaald worden: hij zal daardoor niet populair zijn geweest). Een combinatie van schipper, slager en turfmeter is wel heel bijzonder. Een verklaring is misschien dat zijn oudste kind (Age) onderweg op het schip te Langweer is geboren, (of bij zijn schoonouders) maar alle anderen in Sneek. Ik vermoed dat zijn vrouw geen zin had in het varen en dat hij daarom slager en turfmeter is geworden. (3) Age Ykes Leijenaar Beurtschipper/slager/turfmeter, geboren te Workum op 9 september 1793, overleden te Sneek op 4 juli Hij trouwt op 7 april 1822 in het stadhuis te Sneek om elf uur s morgens met Sjoukje Gijberts van der Weide, dienstbode, geboren te Langweer op 1 juni 1796, dochter van Gijsbert van de Weide (vedlwachter) en Aaltje Saagmans. Kinderen: Yke Postbode, geboren te Langweer op 29 juli 1823 (zie 4). Aaltje Geboren te Sneek op 24 september Gijsbert Geboren te Sneek op 4 oktober 1826, getrouwd op 13 mei 1855 met Vroukjen Dijksma. Tytje Geboren te Sneek op 23 december 1828, overleden te Utingeradeel op 7 juli 1916, getrouwd op 18 mei 1851 met Willem Smits. Jetske Geboren te Sneek op 22 september 1830, overleden op 10 maart Aukje Geboren te Sneek op 11 april 1833, overleden op 5 mei Jan Veldwachter, geboren te Sneek op 25 oktober 1834, overleden op 2 mei 1871 te Elden (Elst) bij Arnhem, trouwt op 12 oktober 1860 aldaar met Hendrina Mulder, geboren rond 1842, overleden op 1 juni 1873 te Almelo, dochter van Laurentius Mulder, schoenmaker, en Maria Groen. Ruurd Geboren te Sneek op 24 september 1836, overleden in Hans Geboren te Sneek op 5 oktober 1838, overleden op 1 februari 1911 te Deil, getrouwd met Jaantje Lorijn. NB Zoals u verder in dit boekje zult zien komen er opmerkelijk veel veldwachters voor in de familie Leijenaar. Ik denk dat het begonnen is met de schoonvader van Age Ykes die vermoedelijk zijn kleinzoon Jan tot dit (slecht betaalde beroep) geïnspireerd heeft. Geboorteakte van mijn voorvader Yke Leijenaar 6 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 7

5 Trouwakte van Ages Ykes Leijenaar en Sjoukje Gijberts van der Weide 8 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 9

6 (4) Yke Ages Leijenaar Postbode, later veldwachter, geboren te Langweer op 29 juli 1823, overleden op 15 september 1898 te Muiden, getrouwd op 12 mei 1850 met Sjoukje Wagenmakers, geboren te Sneek op 9 augustus 1824, overleden te Muiden op 13 september 1858 dochter van Cornelis Sytses Wagenmakers en Geertje Wybrens Nauta. Kinderen: Sjoukje Geboren te Sneek op 31 oktober Age Geboren te Sneek op 9 januari 1853, veldwachter, (zie 5). Cornelis Sigarenmaker, geboren te Muiden in 1855, getrouwd te Assen op 25 november 1894 met Annigje Schut, geboren in 1864, dochter van Hendrik Schut en Jantje Piel. Geertje Geboren te Muiden in 1858, getrouwd op 28 oktober 1892 met Cornelis Verschoor, zoon van Willem Verschoor en Geertrui de Jong. Op 16 januari 1859 hertrouwt hij met Wilhelmina Versteeg, dienstbode, geboren te Huizen rond 1830, dochter van Jan Versteeg, werkman, en Magdalena Boor. Kinderen: Magdalena Geboren rond 1860, getrouwd op 26 augustus 1880 met Leendert Schulp, scheepsbouwer, geboren rond 1857, zoon van Leendert Schulp, scheepsbouwer en Neeltje Bregman. Jannetje Geboren rond 1862 te Muiden, getrouwd op 24 juli 1887 met Wijcher Anthonie Pleijter, geboren rond 1865 te Nieuwendam, zoon van Wijcher Pleijter, werkman, en Antoinetta Pieternella Correlje. Yke Geboren rond 1866 te Muiden, overleden te Groningen op 4 november 1941, getrouwd op 22 april 1904 met Femmigje Gort, geboren rond 1862 te Zwartsluis, dochter van Egbert Gort en Renje Elbers. Gijsbert Huisschilder, geboren rond 1867 te Muiden, getrouwd op 7 december 1888 met Guurtje van Walen, geboren rond 1866, dochter van Willem van Walen en Francina Gijsberta Visser. Elisabeth Wilhelmina Geboren rond 1872, getrouwd op 4 juni 1897 met Geert Teunis Bosma, sigarenmaker, geboren rond 1875, zoon van Koop Hendriks Bosma, tuinman, en Willemien Lunshof. Geboorteakte van mijn overgrootvader Age Leijenaar 10 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 11

7 Age Leijenaar Nu ga ik de levenswandel van mijn overgrootvader beschrijven. In de familie Leijenaar is zijn reputatie niet al te best. Ik schrijf op wat ik weet. Het is gebeurd in lang vervlogen tijden en elk verhaal heeft twee kanten, maar ik wil een poging wagen. Het oordeel is aan de lezer. Zijn naam schrijf ik voor de laatste keer volgens de Friese traditie met de toevoeging Ykes. Misschien heeft hij het nog gebruikt, maar daarna niemand meer. Het veldwachteren zat de familie blijkbaar in het bloed. Net als zijn vader Yke en twee ooms werd Age ook veldwachter. Hij werkte het in de omgeving van Gorkum. Daar heeft hij zijn toekomstige vrouw Willemina Straver ontmoet. Ze was de dochter van een scheepsbouwer. Ze raakte in verwachting maar haar ouders wilden niet dat ze met hem trouwde en stelden hun dochter voor als ongehuwde moeder thuis te blijven. Het kind, een dochter, is geboren op 18 april 1879 te Heukelum en werd vernoemd naar de moeder van Age: Sjoukje, roepnaam Sjouwke. Dat heeft Willemina waarschijnlijk gedaan om aan te geven wie de vader was. Pas op 6 september 1879 zijn ze toch getrouwd. Meteen daarna zijn ze naar Rotterdam vertrokken en later naar het dorpje Zuidland op Voorne-Putten. Daar zijn vier kinderen geboren, als laatste mijn opa met de naam Bastiaantje. Ik heb nooit anders geweten dat hij Bastiaan Age heette (hijzelf waarschijnlijk ook). Hij had een broer- Willemina Straver tje, Bastiaantje Age, dat vlak voor zijn geboorte overleden is. Mischien heeft zijn moeder uit verdriet hem die namen gegeven. Ik heb er geen andere verklaring voor. Op 26 december 1889 wordt er een dochter in Gorkum geboren en is Age Leijenaar van beroep veranderd: hij is beroepsmilitair. Hij had de functie van oppasser. Hij hield de verblijven van enkele officieren schoon, deed hun was en onderhield hun wapens maar moest vooral discreet zijn. De verhouding met zijn schoonfamilie moet verbeterd zijn omdat het gezin weer vlak in de buurt ging wonen. Gorkum ligt op een strategisch punt. De rivieren de Maas en de Waal komen hier samen en vormen een grote rivier de Merwede die richting Rotterdam stroomt. Er was daar een groot fort de deel uitmaakte van de Hollandse Waterlinie. Dat was een militaire verdedigingslinie die zich uitstrekt van de voormalige Zuiderzee bij Muiden tot aan de Biesbosch. De Linie lag als een beschermende krans van forten rondom de steden van Holland.. Het verdedigingswapen van de Hollandse Waterlinie was het water. Dat was te danken aan een ingenieus waterhuishoudkundig systeem van sluizen, inundatiekanalen en bestaande waterwegen en -keringen. Een klein laagje water, gemiddeld maar 40 cm diep, was al genoeg om het land verraderlijk en moeilijk begaanbaar te maken voor mensen, voertuigen of paarden, vooral in een tijd dat er nog geen vliegtuigen waren. Tegelijkertijd was het te ondiep om per boot te bevaren. Totaal kon de Waterlinie binnen een kleine drie weken onder water worden gezet. Dit noemt men innundatie. Op zwakke punten werd de natuurlijke verdedigingslinie aangevuld met onder meer forten, kazematten en (groeps)schuilplaatsen. Daarnaast bestond de Linie uit vijf vestingsteden Muiden, Weesp, Naarden, Jutphaas, Gorkum en Woudrichem. Fort Vuren, zoals het er nu uitziet, aan de Merwede bij Gorkum, waar Age Leijenaar jarenlang als beroepsmilitair gediend heeft (5) Age (Ykes) Leijenaar Veldwachter, later beroepsmilitair, geboren te Sneek op 9 januari 1853, overleden te Utrecht op 18 februari 1938, getrouwd op 6 september 1879 met Willemina Straver, geboren te Emmikhoven op 15 juni 1854 om 9 uur s avonds, overleden te Jutfaas op 31 december 1909, dochter van Nicolaas Straver, scheepsbouwer en Dingena de Vette. Hij hertrouwt op 4 augustus 1910 met Johanna Maria Zuithoff, geboren te Utrecht in 1860, overleden te Jutphaas op 5 augustus 1925, dochter van Gerhardus Sebastiaan Zuithoff en Wilhelmina Elisabeth de Nigteren. Hij hertrouwt op 17 maart 1926 met Betje Goverdina Buizert, geboren op 23 april 1872, overleden te Zeist op 12 september 1939, dochter van Cornelis Buizert en Merrigje Brugman. Ze gaf op 24 augustus 1901 te Meerkerk als ongehuwde moeder het leven aan een zoon: Diederik Buizert, overleden op 13 oktober Op 13 juni 1911 trouwt zij te Meerkerk met Sietze Oosterbaan (45), geboren te Gorredijk, overleden op 28 juni 1917 te Lexmond, zoon van Harm Lodewijk Oosterbaan en Tjiske Gerbens Blauw (wat had ze een tragisch leven). Kinderen (allen uit het eerste huwelijk): Sjoukje (Sjouwke) Geboren te Heukelum op 18 april 1879, overleden op 31 maart 1950 te Soekaboemi (Nederlands Indië), ze trouwt op 8 augustus 1902 met Johan Jacobus Kimmel, geboren te Middelburg rond 1877, overleden te Arnhem op 3 november 1960, zoon van Marinus Jacobus Kimmel, timmerman en Catharina Geertruida Tromp. Ze vertrekken op 2 juni 1904 naar Nederlands Indië. Later meer over hen. Cornelus Antonie Geboren te Rotterdam op 24 maart 1881, overleden te Ede op 20 januari 1942, getrouwd te Utrecht op 31 augustus 1904 met Maria Aletta Cabo, geboren te Utrecht op 10 mei 1886, dochter van Joannes Cabo en Hendrika van Maarseveen. Later meer over hen. Jacomina Dingena Lydia Geboren te Zuidland op 30 januari 1883, getrouwd op 4 juli 1902 te Brummen met Jan Christiaan Plante, geboren te Brummen rond 1878, zoon van Maarten Plante en Alberdina Plasman. Ik kan me nog herinneren dat ze eind jaren vijftig in Arnhem woonden in een souterrain van een herenhuis. Achter het huis was een grote tuin en ze hadden een dochter die op klompen liep, die ze op z n Arnhems klumpkes noemde. Nicolaas Bastiaan Arie Geboren te Zuidland op 1 september 1884, getrouwd te Renkum op 1 december 1910 met Cornelia Jongboer, geboren te Oosterbeek, dochter van Cornelis Martinus Jongboer en Gerritje Heilbron (Hillebron). Hij is bekend onder de naam ome Nico, en het zwarte schaap van de familie. Hij had een klein aannemersbedrijfje en ging in de oorlogsjaren voor de Duitsers werken. Daar had je een zgn. Ariër-verklaring voor nodig; je moest bewijzen dat je voorouders tot drie generaties terug raszuiver waren. Die papieren heb ik thuis. Hij ging versterkingen en bunkers bouwen in het voormalige Oost-Pruisen (thans Polen). Toen het Russische leger eind 1944 daar oprukte moest hij hals over kop vluchten. Hij zag kans per schip naar noord-duitsland te gaan, achtervolgd door Russische marineschepen. Na de oorlog heeft hij een korte straf uitgezeten en is nog een keer bij mijn opa op visite geweest. Hij heeft ruzie met hem gemaakt en ome Nico zei: Maar Sjaan, ik ben bijna in de Oostzee verzopen! Waarop mijn opa zei: Was je maar verzopen!. Daarna schijnt er geen contact meer te zijn geweest. Bastiaantje Age Geboren te Zuidland op 20 september 1885, overleden op 7 augustus Bastiaantje (Hij is later geregistreerd als Age Bastiaan, vermoedelijk heeft hij dat zelf gedaan, denkend dat dit z n echte naam was), geboren te Zuidland op 13 september 1886 (zie 6). Dingena Lydia Geboren te Gorkum op 26 december 1889, overleden te Utrecht op 21 juni 1931, getrouwd op 21 september 1910 te Utrecht met Albertus Pieter ten Dam, timmerman, geboren 26 januari 1881, overleden te Utrecht op 7 februari 1962, zoon van Albertus Gerardus ten Dam en Cornelia Wilhelmina Rijksen. Zij erkennen een zoon Johan geboren te Utrecht op 27 december Yke Geboren te Gorkum op 21 maart 1892, getrouwd op 11 november 1921 met Maria Hubertina Hanssen, geboren te Ubach Over Worms op 4 januari 1895, overleden te Utrecht op 9 augustus 1935, dochter van Hubert Casper Joseph Hanssen en Gertrud Lamsoor. Gijsbertus Jan (later meer over hem). Geboren te Gorkum op 28 augustus 1894, overleden te Utrecht in 1952, getrouwd te Utrecht op 4 juli 1917 met Dina Haseleger, geboren te Utrecht op 25 september 1894, overleden te Utrecht op 10 december 1918, dochter van Hendrik Haseleger en Teuntje Asmus. Hij trouwde (of had een realtie) als KNIL-militair met een inlandse vrouw op Java en had daar in ieder geval een zoon. Op 16 september 1925 hertrouwt hij te Utrecht met Helena Takken, geboren in 1899, dochter van Gerrit Takken en Cornelia van den Berg. Age Geboren te Gorkum op 26 augustus 1896 overleden te Utrecht op 6 maart In de familie bekend als ome Arie. Blijkbaar wilde hij niet naar zijn vader vernoemd worden en ging door het leven als Arie. Hij was getrouwd met Wilhelmina (tante Mien) de Lang, dochter van Jan Willem de Lang en Mijntje Veerman. Mijntje was de zuster van Clazina Veerman, mijn oma. Op de familie Veerman kom ik nog uitgebreid terug. Ome Arie en tante Mien woonden in Utrecht aan de Otterstraat. Ome Arie werkte bij de houthandel Jongeneel. Pas sinds kort weet ik dat zij in de oorlog in hun kleine huisje in de Otterstraat in Utrecht een Joods gezin hebben verborgen. Geertje Geboren te Gorkum op 26 maart Ze leek precies op mijn opa. Ze was getrouwd met Jan Dirk Haseleger, geboren op 14 maart 1890, een broer van Dina Haseleger. Ik kende hem onder de naam Ome Jan Haseleger. Ze woonden in Haarlem en hadden één zoon. Die is plotseling jong overleden en had ook één zoon. Hij studeerde in Ede aan de wegbouwschool en is bij een verkeersongeluk (± 1980) op weg naar huis verongelukt. Kort daarna zijn zijn opa en oma, ik denk van verdriet, kort na elkaar overleden. 12 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 13

8 Het fort bij Jutphaas waar mijn overgrootvader Age Leijenaar tot aan zijn pensionering als oppasser heeft gediend Ik kan me nog herinneren dat mijn opa grapjes maakte over het zwemmen van mijn broer en ik in het ENKA-zwembad: Ik werd gewoon van de brug in Gorkum afgeflikkerd, en heb zo zwemmen geleerd. In Gorkum kreeg hij zijn roepnaam. Het werd van Bastiaan naar Besjaan en tenslotte Sjaan. In de familie was hij bekend onder de naam ome Sjaan. Van de broers en zusters van mijn opa heb ik er maar twee echt gekend: zijn broer Arie en zijn jongste zuster Geertje. Ze hadden hetzelfde beeld van hun vader: hij had het hoog in de bol en dacht dat hij als militair heel wat was. Vermoedelijk werd hij in het begin door zijn schoonouders financieel ondersteund, maar dat moet een keer zijn opgehouden en hij presteerde het zijn eigen zoon, mijn opa, Bastiaan te laten tekenen bij de Marine en streek zelf het handgeld op. Mijn opa diende op het wachtschip Willemsoord en in die tijd moet hij een meisje hebben ontmoet. De initialen van haar werden op zijn arm getatoueërd. Tot aan zijn dood heeft hij nooit willen zeggen wie dat was. Eind 1909 moet mijn opa bericht hebben gekregen dat zijn moeder ernstig ziek was. Hij kreeg geen toestemming haar te bezoeken en is gedeserteerd. Of hij op tijd gekomen is weet ik niet, maar op oudejaarsdag 1909 is ze aan de Hoogravenseweg te Jutfaas overleden. Normaal was hij afgezwaaid als matroos der eerste klasse, maar toen als matroos der derde klasse. Een paar jaar daarna is Age Leijenaar vermoedelijk gepensioneerd Toen zijn tweede vrouw in 1925 overleed heeft hij enkele jaren alleen gewoond en werkte hij als nachtportier. In die periode is hij een keer naar Ede gegaan met de mededeling dat hij besloten had bij zijn kinderen te gaan wonen. Mijn opa en zijn broer Cornelus hadden daar helemaal geen zin in. Op een dag kregen alle kinderen een dagvaarding van de rechtbank in de brievenbus. In die tijd was er nog geen AOW en hadden de kinderen een onderhoudsplicht. Mijn opa en zijn broer moesten naar de rechtbank in Arnhem. Daar werd hun inkomen vastgesteld. Mijn opa verdiende niet veel, maar toch moest hij een paar gulden per week afstaan aan zijn vader wat in die tijd een behoorlijke hap uit het huishoudboekje was. Mijn opa had een goed contact met zijn broers Gijsbert en Yke. Gijsbert was een grote en sterke man. In 1938 kwamen er berichten dat dat opa Leijenaar hard achteruit ging. De drie broers besloten hem te bezoeken. Ze belden aan. De voordeur was voorzien van een klein luikje. Betje Buizert, deed het luikje open en snauwde: Leijenaar slaapt, waarop Gijsbert haar bij de keel greep en haar dwong de deur open te doen. Opa Leijenaar was er slecht aan toe en begon te huilen toen hij zijn drie zoons zag. Hij heeft nog enkele uren met zijn zoons gesproken. Een paar dagen later is hij overleden. Een jaar later overleed Betje Buizert te Zeist. Waarom zij zo reageerde weet ik niet, wel dat zij een tragisch leven heeft gehad. Het leven van mijn overgrootvader Age Leijenaar wil ik hiermee besluiten. Nogmaals: ik heb opgeschreven wat ik weet en zoals elk mens moet hij ook zijn goede kanten hebben gekend. Het getuigschrift van de Marine waarin mijn opa het nooit verder heeft gebracht als matroos der derde klasse. Dat kwam door zijn desertie omdat hij zijn ernstig zieke moeder wilde bezoeken 14 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 15

9 Johan Jacobus Kimmel rond 1898 in zijn veldwachtersuniform De oudste zuster van mijn opa, Sjoukje (Sjouwke), werd rond oktober 1999 zwanger en beviel op 7 juni 1900 van een dochter die ze Catharina Geertruida Wilhelmina noemde. Dat was geen toeval: de moeder van de vader heette Catharina Geertruida en haar moeder Wilhelmina (Willemina). Met de vader werd Johan Jacobus Kimmel bedoeld, veldwachter te Gorkum. Dat kan ook geen toeval zijn geweest: vermoedelijk waren Age Leijenaar en Johan Kimmel collega s of ex-collega s, maar ik denk dat ze elkaar hebben gekend. Johan Kimmel werd net als zijn a.s. schoonvader beroepsmilitair, ik denk op zijn advies. Hij doorliep een ongelooflijk snelle carrière. Op 9 maart 1900 werd hij van korporaal bevorderd tot sergeant van de vestingartillerie. Op 18 mei 1902 werd hij sergeant vuurmaker in de 6e compagnie. Op 27 juli 1902 is hij in ondertrouw gegaan met toestemming van zijn compagniescommandant. Defensie deed in die tijd nogal moeilijk op dat gebied en dat kan verklaren dat het zo lang duurde totdat hij zijn dochtertje erkende. Op 21 april 1904 wordt hij bevorderd tot sergeant-majoor vuurmaker bij de artillerie en overgeplaatst naar Nederlands Indië. Voorwaar een opmerkelijke loopbaan! Ik kan mij als oud-dienstplichtig militair niet aan de indruk onttrekken dat hij bij defensie een beschermheer moet hebben gehad. Maar wie ben ik. Op 8 augustus 1902 (dus meer dan twee jaar na de geboorte) vond te Gorkum het huwelijk plaats en erkende hij het vaderschap van zijn dochter. In ieder geval vertrekt het jonge gezin Kimmel op 2 juni 1904 naar Nederlands Indië. De eerste tijd hebben ze in Soerabaja gewoond, want daar werd in 1902 hun tweede kind geboren: Arie. Vermoedelijk was zijn doopnaam Age, maar waarschijnlijk had ook Sjoukje onplezierige herinneringen aan haar vader. Op 14 juni 1905 werd een zoon Marinus geboren die in datzelfde jaar overleed. Ze hadden nog een dochter Wilhelmina ( ) en een zoon Marinus ( ). Uiteindelijk (vermoedelijk na de pensionering van Johan Kimmel, tropenjaren telden dubbel) is het gezin naar Bandoeng verhuisd. Op 30 april 1909 werd prinses Juliana in het paleis Noordeinde te Den Haag geboren. Ook in Nederlands Indië was het feest. Sergeant-majoor Kimmel had de eer de commandant van de vele saluutschoten te mogen zijn In Bandoeng moet Toosje Kimmel Hendricus Hermanus Hofstee hebben ontmoet en is met hem getrouwd rond Die was daar jarenlang beroemd chef kok en pâtissier van Maison Kuyl en Versteeg. Huize Schuttevaer te Soekaboemi werd in 1880 gesticht door J.C. Schuttevaer. Soekaboemi is een kleine stad op Java vlakbij Bandoeng. Het ligt hoog in de bergen en heeft daardoor een mild klimaat. Het kan er in de nachten zelfs koud zijn. Het restaurant serveerde dan ook Hollandse kost zoals boerenkool, sperziebonen etc. Zelfs nieuwe haring was in het seizoen te krijgen. Het was bij de Indische Nederlanders daarom erg populair. Op 1 maart 1921 verkocht hij de zaak aan Hendricus Hermanus Hofstee. Behalve het Nederlandse eten leverde huize Schuttevaer fameus marsepein en banketgebak, maar ook kwaliteitssigaren en -sigaretten. Het was een trekpleister tot in de verre omgeving. Catharina Kimmel-Leijenaar en Hendricus Hermanus Hofstee kregen een dochter Catharina Sjoukje (Toosje) geboren op 28 maart 1922 te Soekaboemi en een zoon Johan Gerardus geboren 24 augustus 1924 overleden te Santpoort op 4 november In 1942 werd Nederlands Indië door de Japanners veroverd en kwam de families Hofstee en Kimmel in de beruchte Jappenkampen terecht. Als door een wonder hebben de beide families de kampen overleefd. H.H. Hofstee is op 6 januari 1958 te Hilversum overleden en Toosje Catharina Kimmel-Leijenaar en haar man Hendricus Hermanus Hofstee rond 1923 met hun dochter Toosje. Rechtsboven het reclamebord Huize Schuttevaer Kimmel op 30 juni 1984 te Bennekom. Van het fameuse restaurant was na de oorlog niet veel meer over: de Japanners hadden het leeggeplunderd en uitgewoond. Er is nog geprobeerd het restaurant weer op te starten, maar een groot succes is het niet meer geworden. Sjoukje Kimmel- Leijenaar werd ernstig ziek: ze had kanker. Ze heeft de laatste dagen van haar leven bij haar dochter in Soekaboemi doorgebracht en is daar op 31 maart 1950 overleden. Na de oorlog brak de Indonesische onafhankelijksoorlog uit. Nederland kon niet accepteren dat de eeuwenoude kolonie zelfstandig zou worden. Er werden veel troepen gestuurd en er werd een koloniale oorlog gevoerd onder de naam politionele acties. Het bracht Nederland aan de rand van de financiële afgrond. In 1949 tekende koningin Juliana onder grote internationale druk de soevereiniteitsoverdracht en daarmee was Indonesië een onafhankelijk land geworden. In de familie gaat het verhaal dat H.H. Hofstee het restaurant had overgedaan aan een Chinese bedrijfsleider die jarenlang nog trouw geld heeft overgemaakt. Johan Jacobus Kimmel woonde in de buurt van Arnhem in een voor die tijd exclusief pension voor mensen uit het voormalige Nederlands Indië. Ik ben daar samen met mijn moeder en oma zo rond 1959 op bezoek geweest en op die dag ben ik voor de eerste keer in een restaurant geweest. De biefstuk was heerlijk!. Hij is op 3 november 1960 te Arnhem overleden. Zijn dochter Toosje heeft nog in Ede gewoond op de seniorenflat Weerdestein in Ede waar mijn oma Clasina Leijenaar-Veerman ook woonde. Mijn moeder en mijn oma bezochten haar daar regelmatig. Ik ben daar een paar keer geweest en het interieur ademde het oude Nederlands Indië uit. In die tijd (rond 1975) wist ik nog niet veel van mijn familiegeschiedenis: dat kwam pas later. Had ik toen maar vragen gesteld, dan had ik nu veel meer geweten. Toch ben ik dank verschuldigd aan famililieleden en anderen via het internet die mij over deze Indisiche familietak zover hebben gebracht. Feestje van de zusterschool te Soekaboemi rond Tweede staande van rechts Toosje Hofstee Presentatie van de cullinaire hoogstandjes in marsepein van H.H. Hofstee op de jaarbeurs van Bandoeng rond 1923 Johan Jocobes Kimmel en Sjouwke (Sjoukje) Leijenaar bij hun huis in Bandoeng in de dertiger jaren van de vorige eeuw 16 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 17

10 Gijsbert Jan Leijenaar met zijn inlandse vrouw traditioneel gekleed in sarong (jurk) en kebaja (bloes) Boven ziet u een familiefoto, achterop staat geschreven Gijsbert. Hij is gemaakt rond Het is Gijsbert Jan Leijenaar, de broer van mijn opa. In het familieoverzicht staat dat hij op 4 juli 1917 trouwde met Dina Haseleger. Zij stierf op 10 december 1918 op 24-jarige leeftijd aan de Spaanse griep. Het is vermoedelijk de ergste vorm van griep die de mensheid tot nu toe gekend heeft. In de zomer van 1918 stierven in Nederland de eerste mensen aan de Spaanse griep. In andere landen waren reeds duizenden mensen aan deze virusziekte overleden. Waar de ziekte precies is begonnen is niet duidelijk. Er is een theorie dat het een gemuteerd varkensgriepvirus is afkomstig van Chinese spoorwegarbeiders die in Amerika werkten. Een andere theorie is dat de Amerikaanse militairen die zouden gaan deelnemen aan de Eerste Wereldoorlog werden gevaccineerd tegen te veel ziektes in één keer. Men denkt dat daarbij de mutatie van het griepvirus is ontstaan. Het eerste gedocumenteerde geval is dat van soldaat Albert Mitchell, die zich op 11 maart 1918 ziek meldde in Fort Riley in de staat Kansas in de Verenigde Staten. De ziekte verspreidde zich met grote snelheid over de wereld. Vanuit de Verenigde Staten naar het Oosten en vandaar uit weer terug naar het Westelijk halfrond. De Eerste Wereldoorlog was nog aan de gang en door de censuur kwamen er weinig berichten naar buiten over de ziekte. Alleen in Spanje, dat niet aan de oorlog deelnam, werd in de pers veel aandacht besteed aan de epidemie. De ziekte werd daarom de Spaanse griep genoemd, hoewel het niets met Spanje te maken had. De griep begon met hoge koorts, hoesten, spier- en keelpijn. Gevolgd door extreme moeheid en flauwtes. Men verloor zoveel energie dat men niet meer kon eten en drinken. De ademhaling werd steeds moeilijker, gevolgd door de dood. Er kwamen veel nepmedicijnen op de markt. Een effectief medicijn was er niet. Naar schatting hebben meer dan een half miljard mensen de ziekte opgelopen. In India alleen al stierven 10 miljoen mensen aan de griep. In totaal stierven er tussen de 20 en 40 miljoen mensen aan. Bij een normale griep worden vooral ouderen en anderen met een lage weerstand getroffen. Zo niet bij de Spaanse griep: het waren vooral de mensen in de leeftijdsgroep van 20 tot 40 jaar die overleden. In het voorjaar van 1919 was de ziekte uitgewoed. Eén op de 250 Nederlanders overleed aan de Spaanse griep. Ik weet dat Gijsbert Leijenaar zielsveel van zijn vrouw Dina gehouden heeft. Het was een grote sterke en vrolijke man, maar na de dood van van Dina was hij ontroostbaar en depressief. Hij raakte aan de drank en op een dag was hij zo dronken dat hij in een gracht in Utrecht viel en door omstanders tenauwernood kon worden gered. Vermoedelijk is dat de reden geweest dat hij dienst heeft genomen bij het KNIL (Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger). Hij is daar wel of niet getrouwd met een inlandse vrouw (zie foto) maar had bij haar in ieder geval een zoon die ook de roepnaam Gijs had. Zijn vrouw en zoon heeft hij ondergebracht bij zijn nichtje Toosje Hofstee-Kimmel. Het kan ook zijn dat de inlandse vrouw niet met hem naar Nederland wilde. Uit familieverhalen weet ik dat in ieder geval de zoon daar opgegroeid is. De moeder zal vermoedelijk in het restaurant hebben gewerkt. De zoon zag er voor een Indo nogal donker uit en zijn oerhollandse naam Gijs maakte dat tot een redelijke attractie volgens Sjouwke Kimmel-Leijenaar. Na zijn contractperiode is hij op 16 september 1925 te Utrecht getrouwd met Helena Takken, maar ik weet dat hij nooit meer de oude is geworden en een somber karakter had. Onderluitenant Leijenaar geeft instructie aan een artilleriepeloton in 1947 te Semarang. Ik weet niet zeker of hij de zoon van Gijsbert Jan Leijenaar is. Maar de naam, het uiterlijk en de leeftijd kloppen allemaal. Zijn vader was militair en zijn oom (Johan Kimmel) ook. Ik plaats deze afbeelding onder voorbehoud, maar denk dat het klopt Een affiche uit 1938 om recruten voor het KNIL te werven. De salarissen waren voor die tijd erg hoog (een huis vrij op naam kocht je voor 2000 gulden) 18 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 19

11 Hendrik Veerman Ik ben nu aangekomen bij het volgende intermezzo van mijn familiegeschiedenis. Bij de naam Koers heb ik een een kleine omweg gemaakt en nu ga ik hetzelfde doen met de de naam Veerman. Hierboven ziet u de gezichten van Hendrik Veerman en Anthonia Wilhelmina van Schooneveld (in de Anthonia Wilhelmina van Schooneveld familie beter bekend als opoe Veerman ), de ouders van mijn oma Clasina Veerman. Hendrik Veerman was een diepgelovig mens. Hij kwam uit het vissersdorp Huizen aan de toenmalige Zuiderzee en ging in zijn jonge jaren vis venten in Utrecht. De concurrentie was groot en hij besloot een kaashandel te beginnen. Hij ontmoette zijn toekomstige vrouw Anthonia Wilhelmina van Schooneveld. In de familie Veerman gaat een hardnekkig gerucht dat zij een geadopteerd weeskind uit Den Haag was. Ze gebruikte bijvoorbeeld het voor die tijd bekakte woord sjamberloek, wat sjieke kleding betekent en ik ga couchéz, wat slapen betekent. Van een andere bron weet ik dat ze bij haar tante in Den Haag woonde. Ze is geboren in 1855 in een normale lijn voor die tijd. Zo n elke twee jaar werd er een kind geboren en ze past daar precies in. Bovendien is ze vernoemd naar haar beide ouders. Een andere optie is het vroege overlijden van haar moeder. Zij is op 9 april 1870 op de leeftijd van 44 jaar overleden en liet, behalve haar man, zes kinderen na. Opoe Veerman was toen vijftien en ze had jongere broertjes en zusjes. Wat haar vader voor de kost deed weet ik niet, maar wel dat hij redelijk welvarend was. Ik denk dat hij enkele kinderen heeft uitbesteed. Ze is met Hendrik Veerman ge- HENDRIK VEERMAN Kaashandelaar, geboren in 1855, overleden op 1 september 1909, zoon van Jan Veerman en Klaasje Schaap. Hij is op 8 mei 1878 getrouwd met Anthonia Wilhelmina van Schooneveld, geboren op 2 februari 1855, overleden op 14 november 1938, dochter van Anthonie van Schooneveld en Wilhelmina de Zwart. Kinderen: Clasina Anthonia Geboren te Utrecht rond 1878, overleden op 14 juli Clasina Anthonia Geboren te Utrecht rond 1881, overleden op 28 november Antonie Hendrik Geboren te Utrecht rond 1882, getrouwd op 14 mei 1902 met Aaltje Marree, geboren rond 1878, dochter van Adrianus Marinus Marree en Gerritje Buitenhuis. Hendrik Alexander Geboren te Utrecht rond 1883, getrouwd op 1 februari 1905 met Johanna van den Brink, geboren rond 1884, dochter van Anthonie van den Brink en Margaretha Wilhelmina Beem. Mijntje Geboren te Utrecht rond 1884, getrouwd met Thomas Josephus de Lang, geboren rond 1882, zoon van Jan Willem de Lang en Johanna Elisabeth Broekman. Johannes Wilhelmus Geboren te Utrecht rond 1886, getrouwd met Gerarda Grim, geboren rond 1886, dochter van Gerrit Grim en Catharina Hendrika Maria Haasbroek. Gerrit Lambertus Geboren te Utrecht op 1 juli 1887, overleden op 13 maart 1965, getrouwd op 29 juni 1910 met Johanna Francina Jacoba van der Linden, geboren 31 januari 1887, overleden op 23 novemne 1951, dochter van Jacobus Adrianus van der Linden en Dirkje Vermeulen. Wilhelmus Hendrikus Geboren te Utrecht 14 december 1890, overleden te Utrecht op 17 januari Wilhelmus Geboren te IJsselstein in 1891, overleden op 28 juli Clasina Geboren te Utrecht 7 juni 1892 te Utrecht (volgt 5). Wilhelmus Johannes Geboren te Utrecht rond 1898, getrouwd op 8 december 1921 met Peternella van Os, geboren rond 1895, dochter van Cornelis van Os en Teuntje van den Akker. Christoffel (Stoffel) Geboren te Utrecht rond 1899, getrouwd op 6 mei 1925 met Maria Alberta Wilson, geboren rond 1898, dochter van Dirk Adrianus Wilson en Cato Vermeulen. Links opoe Veerman, de spil van de familie, midden jaren dertig van de vorige eeuw op visite bij grote Anna, rechts De Utrechtse Stadskapel midden jaren zestig van de vorige eeuw. Ze presenteren hier hun nieuwe uniformen. Mijn vader had gehoord dat de ENKA-harmonie nieuwe kreeg en de oude werden geschonken aan de stadskapel. 20 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 21

12 Ze hadden een televisieoptreden in de jaren zestig, foto direct van de beeldbuis trouwd en de kaashandel maakte het mogelijk hun gezin naar de normen van die tijd een goed bestaan te geven. Maar Hendrik Veerman werd ernstig ziek: hij kreeg maagkanker. Hij werd maar 53 jaar oud. Opoe Veerman waakte bij hem. Op een bepaald moment vroeg hij haar hoe laat het was. Ze noemde het uur en hij antwoordde: Vandaag nog ga ik naar Gods volmaakte wereld. En zo is het op 1september 1909 gebeurd. In die tijd waren er voor de gewone man geen sociale voorzieningen, maar Hendrik Veerman had gouden tientjes gespaard, zodat zijn vrouw de eerste jaren door kon komen. Eén van zijn zonen heeft de kaashandel voortgezet en ik kan me herinneren dat die in de 60er jaren nog bestond. Wat maakt de familie Veerman zo bijzonder? Dat was hun muzikaliteit en die was onovertroffen. En het waren niet een paar kinderen, maar bijna allemaal. Ze hadden maar één woord nodig en maakten er een liedje op. Als er iets belangrijks gebeurde maakten ze op een populaire mars of operettemelodie een aangepaste tekst. Ik weet dat één van hen bij de Nederlandse Spoorwegen werkte en dirigent van een koor was. Toen de personeelsafdeling daar achter kwam werd hij voor de keus gesteld: stoppen of ontslag. Hij koos voor de muziek en werd een gewaardeerd dirigent van veel koren en orkesten. Een gedurfde stap als je getrouwd en vader van kinderen bent. Van wie hadden ze dat? Vermoedelijk van hun moeder: ze was een vrolijk mens met veel humor en overal wist ze een liedje van te maken. Ze was ook nooit thuis: ze had vrienden, vriendinnen en kennissen die ze bezocht. Hoewel haar kinderen haar onderhielden had ze tot op hoge leeftijd nog werkhuisjes Links Jan Veerman, de stamvader van de Utrechtse Stadskapel met rechts zijn zoon Jan en een mij onbekende dame, samen het All-in-All Trio vormend 22 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 23

13 waar ze extra geld verdiende. Ze was een legendarisch figuur in Utrecht. De Utrechtse Stadskapel werd opgericht. Ze waren eigen ondernemer en werden financieel niet ondersteund. Natuurlijk bestond de kapel niet alleen uit Veermannen, maar de ruggengraat wel. Ze speelden op bijzondere gelegenheden en waren het huisorkest van de Utrechtse voetbalvereniging DOS als die thuisspeelde in het oude stadion Galgenwaard (na een fusie met de club Elinkwijk nu FC Utrecht). De oprichter van het geheel was Jan Veerman, zoon van Johannes Wilhelmus Veerman, hij heeft sinds zijn trouwen aan de Kraanstraat in Utrecht gewoond. Hij had een tweelingbroer Job. Op de pui van het huis is een tegel ingemetseld met het wapen van de Utrechtse Stadskapel. Vaak ben ik met mijn moeder en oma bij hem en zijn vrouw Riek op visite geweest. Hij had een handel in muziekinstrumeten en repareerde ze ook. Het gebeurde regelmatig dat midden in de nacht een lid van een orkest aanbelde met het verzoek een instrument te repareren. Ze hadden wel een reserveinstrument, maar speelden het liefste met het eigen. Jan Veerman had een werkplaatsje waar duizenden onderdelen van blaasinstrumenten waren en bijna altijd zag hij kans het vakkundig te repareren. Dat werd dan gevierd met een borrel. Aan de overkant van zijn huis had hij een magazijn. Het lag vol met instrumenten voor harmonie- en fanfarekorpsen. De trommel die ik draag op de voorpagina kwam daarvandaan. De stadskapel kon worden onderverdeeld in kleinere orkesten. Ze speelden in de stad en verdienden zo bij. Jan Veerman had met zijn zoon Jan en een mij onbekende vrouw het All-in-All trio dat werd ingezet op feesten. bruiloften en partijen. De stadskapel heeft zelfs een televisieoptreden gehad. De jongere broer van mijn oma ging door het leven als ome Stoffel. Hij was nogal stram van lijf en leden en had de bijnaam de stijfsel. Hij werkte als straatmuzikant en had geen pensioen opgebouwd. Toen de AOW werd ingevoerd had hij het idee om te gaan scheiden; als je gescheiden was kreeg je meer als je alleen woonde en zijn bedoeling was samen te blijven. Het leidde tot heftige familieruzies en uiteindelijk ging het niet door. En er was de legendarische tante Mijntje (later meer over haar) die à la minute een liedje of rijmpje kon maken. Eens liep er iemand die mank was tegenover haar huis en ze zei meteen: Alle huizen zijn van mij aan díe kant, aan díe kant Of wat een Veerman in de oorlogsjaren schreef over Adolf Hitler: (Hitler was een amateurschilder) O, kleine schildersjongen wat ben je toch begonnen want met al je mitrailleurs en bommen kan je in Engeland lekker toch niet kommen Of op een bekende mars: En in zo n omnibus te rijden van de Neude naar het abbortair te hobbelen over de Utrechtse keien voor vijtien centen hos je lekker doormekaar Ik loop nu een beetje vooruit in de geschiedenis, maar er was een personeelsfeestje van de ENKA in het theater De Reehorst in Ede. De drummer van het orkest was plotseling ziek geworden en mijn oma Clasina heeft de hele avond zijn plaats succesvol ingenomen. 24 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 25

14 (6) Bastiaan Age Leijenaar Machinebankwerker, geboren te Zuidland op 13 september 1886, overleden te Bennekom op 1 december 1958, zoon van Age (Ykes) Leijenaar en Willemina Straver. Hij trouwt op 21 juni 1916 met Clasina Veerman, administratief medewerkster bij het Utrechtsch Nieuwsblad, geboren op 7 juni 1892, overleden te Ede op 14 februari 1977, dochter van Hendrik Veerman en Anthonia Wilhelmina van Schooneveld. Kinderen: Hendrik Geboren te Zaandam op 21 april 1917, overleden op 23 april Wilhelmina Geboren te Amsterdam op 9 april 1918, overleden te Bennekom op 13 mei 1997 (zie het deel De Heij). Hendrik Geboren te Utrecht op 9 mei 1921, overleden te Zwolle op 27 augustus 2005 (zie 7). Age Bastiaan Geboren te Ede op 1 oktober Hij trouwt op 25 oktober 1950 met Johanna Frieda Jansen, geboren te Renkum op 5 april 1925, overleden te Apeldoorn op 6 april 2001, dochter van Johan Frederik Jansen en Frederika Berendina Haverkamp. Bastiaan Age Leijenaar (± 1914) Clasina Veerman (± 1914) Woningen aan de Jassykoffstraat Wat mijn opa na zijn diensttijd bij de Marine tot aan zijn trouwen heeft gedaan weet ik niet. Hij schijnt metaalbewerker te zijn geweest. Hij woonde toen bij zijn vader aan de Hoogravenseweg te Utrecht en daar moet hij zijn toekomstige vrouw Clasina Veerman hebben ontmoet. Ze werkte bij het Utrechtsch Nieuwsblad, eerst in de drukkerij en binderij, later op de administratie. Ze was erg blij toen ik op een drukkerij als zetter ging werken: typografen zijn heren zei ze. Ik laat het oordeel gaarne aan de lezer over. Op 21 juni 1916 zijn ze getrouwd en in Zaandam gaan wonen. Ze woonden in een buurt met Russische straatnamen. Rond 1680 heeft tsaar Peter de Grote in Zaandam daar gewoond met een grote staf om zich heen om de Nederlandse scheepsbouw te leren. Mijn grootouders woonden toen in de Jassykoffstraat (hij was een Russisch letterkundige in de 19e eeuw). Mijn opa ging werken bij de Artillerie-inrichtingen Hembrug in Amsterdam. Vermoedelijk werkte zijn broer Gijsbert daar al. Het was midden in de Eerste Wereldoorlog en honderdduizenden Nederlandse mannen waren gemobiliseerd. Het leger had veel wapens en munitie nodig en het merendeel werd daar geproduceerd. Ze kregen hun eerste kind, een zoontje, dat de naam Hendrik kreeg. Hij is geboren op 21 april In de nacht van 22 op 23 april huilde hij even en toen werd het stil. Mijn grootouders dachten dat hij weer sliep en schonker geen aandacht aan. s Morgens haalde mijn oma hem uit de wieg. Hij was overleden en aan één kant blauw. Mijn opa, maar vooral mijn oma zijn die schok nooit meer te boven gekomen. Samen met de kerkhofbeheerder hebben mij opa en zijn broer Gijsbert het kind begraven. Mijn oma was overspannen en kon het niet aan. Ze heeft een tijdje bij haar familie in Utrecht gewoond. Na korte tijd zijn ze naar Amsterdam naar de Kattenburgerdwarsstraat verhuisd. Ze woonden op de derde etage. Mijn oma wilde niet meer wonen in het huis waar haar kind gestorven was. Ik weet dat de oudste zuster van mijn opa Sjouwke Leijenaar en haar man Johan Kimmel toen een korte periode in Nederland zijn geweest. Waarom weet ik niet, maar wel dat ze mooie meubels hadden en die bij hun vertrek naar Nederlands Indië cadeau hebben gedaan. Op 9 april 1918 werd er een dochtertje geboren. Mijn opa kwam thuis van zijn werk en de buurvrouwen stonden hem op te wachten en Clasina Veerman (tweede van links en rechts van haar haar vriendin Trui van Basten) in de binderij van het Utrechtsch Nieuwsblad rond 1906 Klassefoto van Clasina Veerman, boven, zesde van links rond 1902 Het getuigschrift van Clasina Veerman van de openbare school in Utrecht 26 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 27

15 Mijn moeder Wilhelmina Leijenaar in Amsterdam rond 1920 riepen: Leijenaar, je hebt een dochter! Haar naam werd Wilhelmina, roepnaam Mina of Mien, mijn moeder. Voor de geboorte had mijn oma op het Waterlooplein een mooie gebruikte Duitse hangklok gezien. Die wilde ze graag hebben. Meteen na de geboorte is mijn opa daar gaan kijken en de klok was er nog. Hij heeft hem gekocht en is al die jaren in de familie gebleven. Nu hangt hij bij mij in de woonkamer. Het was het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog. Tientallen miljoenen burgers en militairen waren al omgekomen of verminkt in een oorlog waarvan de historici nog steeds niet begrijpen waarom hij uitgebroken was. Het resultaat was dat keizer Wilhelm van Duitsland naar Nederland vluchtte, het Oostenrijkse keizerrijk uiteenviel en tsaar Nicolaas van Rusland werd afgezet en uiteindelijk met zijn hele gezin werd vermoord. De Duitsers hadden in 1916 enkele Russische agitatoren, die in ballingschap in Zwitserland woonden, in het geheim weer naar Rusland gebracht in de hoop het moreel te verzwakken. Er kwam er één bovendrijven: Vladimir Oeljanov, beter bekend onder zijn pseudoniem Lenin. Hij werd de leider van de Russische revolutie. De wens van de Duitsers kwam uit en Rusland sloot in 1917 het Poolse garnizoensstadje Brest Litowsk een wapenstilstand. De Duitsers waren verlost van hun tweefrontenoorlog en begonnen eind 1917 hun troepen van het oostfront naar Frankrijk te verplaatsen. In datzelfde jaar waren de Verenigde Staten in de oorlog betrokken geraakt omdat Duitse duikboten Amerikaanse schepen gingen aanvallen. Toen het passagiersschip Lucitania werd getorpedeerd werd de oorlog verklaard. Honderdduizenden Amerikaanse militairen werd naar Europa verscheept: Duitsland en Oostenrijk konden de oorlog niet meer winnen. De Spaanse griep is onze familie niet voorbijgegaan. Gijsbert Leijenaar trouwde op 4 juli 1917 met Dina Haseleger en anderhalf jaar later stierf ze eraan. Hij stond bekend als een vrolijk en altijd optimistisch mens maar dit kon hij niet verwerken en raakte aan de drank. Op een dag was hij zo dronken dat hij in een Amsterdamse gracht viel. Op het nippertje is hij gered. Daarna ging het wat beter; hij is hertrouwd, maar de rest van zijn leven had hij een somber karakter. De humor was verdwenen. Toen de Eerste Wereldoorlog was afgelopen ontstond er in Duitsland een burgeroorlog. Er werden naar Russisch voorbeeld arbeiders- en Op 14 juli 1918 is mijn moeder in de Nieuwe Kerk te Amsterdam gedoopt Het Nederlandse M95-geweer dat in vele variaties bij de Hembrug werd geproduceerd. Het zou tot in de dertiger jaren worden gebruikt soldatenraden (sowjets) opgericht. De keizer was naar Nederland gevlucht en er was een gezagsvacuüm. Duitsland moest gigantische herstelbetalingen doen aan Engeland en Frankrijk en daardoor ontstond een enorme inflatie. Spaargelden en pensioenen verdwenen als sneeuw voor de zon. Uit dit moeras ontstond een monster die de volgende wereldoorlog zou veroorzaken: de Oostenrijker Adolf Schicklgruber, beter bekend onder de naam Hitler. Hij diende als korporaal aan het westelijk front. Zijn commandant omschreef hem als een gevaarlijke neuroot die vooral niet bevorderd mocht worden. De geschiedenis heeft hem gelijk gegeven. Ook in Nederland werd het eind 1918 onrustig. Aan alles was er een gebrek en de prijzen stegen. In Harskamp kwam duizenden militairen in opstand die naar huis wilden nu de oorlog was afgelopen. In de Tweede Kamer hield de leider van de SDAP (de latere PVDA), Pieter Jelles Troelstra, een vlammende toespraak: de revolutie in Rusland en Duitsland zou niet stoppen bij grens van Nederland. Overal in het land braken stakingen uit. Koningin Wilhelmina zag haar positie in gevaar komen en hield, samen met haar man prins Hendrik en haar dochter prinses Juliana, een rondrit door Den Haag eindigend op het Verkiezingsaffiche uit 1918 van de SDAP Rechts de etagewoningen aan de Kattenburgerkruisstraat. Op nummer 16 III is mijn moeder op 9 april 1918 geboren 28 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 29

16 Mijn moeder en haar broer Hendrik (Henk) in Utrecht rond 1922 De huizen aan de Saturnusstraat te Utrecht waar mijn ome Henk op 9 mei 1921 is geboren Malieveld, waar ze werden toegejuichd. Of het echt geholpen heeft weet ik niet, maar in ons land werd het langzamerhand rustiger. Maar voor mijn opa en zijn broer Gijsbert was het te laat. Omdat de oorlog was afgelopen en er veel minder vraag naar wapens en munitie was, dreigden er ontslagen. Dat, in combinatie met de grote sociale onrust in die tijd, mondde uit in grote stakingen. Ook bij de Hembrug. Werkwilligen zoals mijn opa werden snorders genoemd en waren hun leven niet zeker en daarom durfden ze niet naar hun werk te gaan. In de stad liepen knokploegen en riepen: zijn hier nog snorders? Uiteindelijk werd hij toch als staker aangemerkt en ontslagen. Wat nu? Er moest brood op de plank komen en het gezin verhuisde nar Utrecht. Ze kregen een huis aan de Saturnusstraat in in zgn. Planetenbuurt in de buurt van het tegenwoordige stadion van FC Utrecht. Ik weet dat mijn opa daar als los werkman gewerkt heeft; dat betekende dat hij af en toe werk had. Het zal geen vetpot zijn geweest. Linksboven een foto van mijn moeder en haar broer Henk (matrozenkleding was in die tijd in de mode, maar had hij toen al zeemansaspiraties?). Ze hebben hun leven lang een broer-zus verhouding gehad, net als mijn vader met zijn oudste zuster Gré. Mijn moeder zag ome Henk altijd als haar kleine broertje. In die tijd moesten bij mijn moeder de amandelen geknipt worden en dat gebeurde niet zachtzinnig. Ze werd vastgebonden in een stoel en na afloop kreeg ze watten in haar mond tegen het bloeden. Een paar weken later moest ze terugkomen voor controle. Ome Henk herkende de verpleegster, rende naar haar toe, schopte tegen haar schenen en riep rot zuster, rot zuster. Langzamerhand komen onze familielijnen nu samen. Er kwam een brief uit Ede. Hij was van mijn opa s oudere broer Cornelus. Hij werkte eerst bij de rubberfabriek Hevea bij Oosterbeek. Zijn broer Nico (het zwarte schaap, zie de familiebeschrijving) had toen al een klein aannemersbedrijf in de buurt van Arnhem en had voor zijn broer daar werk geregeld. Dat was hij ook wel moreel verplicht, want zijn broer was getrouwd met Maria Aletta Cabo, die van Nico in verwachting was, maar hij weigerde met haar te trouwen. Cornelus heeft de familie-eer hooggehouden en is met haar getrouwd (zie hun familiebeschrijving verderop). Daar werd het basisproduct latex, het was het witte sap uit de tropische latexboom, verwerkt tot rubber. Het sap kwam voornamelijk uit Nederlands Indië en Brazilië. De fabriek bouwde, net als de ENKA, huizen voor haar personeel. Het was van origine een Britse firma en de huizen werden in die stijl gebouwd. Ze hadden rieten daken en Britse architectuur. Het werd een eigen dorp onder de naam Heveadorp, dat nu nog bestaat. Vele van die huizen staan er nog en het is de moeite waard als je in de buurt bent er een omweg voor te maken. Voor zover ik weet was Cornelus gereedschapmaker en hij kon zich behoorlijk verbeteren als hij ging werken bij de ENKA in Ede. Hij heeft het gedaan en ging met zijn gezin in één van de ENKAhuizen aan de Parkweg wonen. Hij wist in welke situatie zijn broer in Utrecht verkeerde en hij vond werk voor hem en de brief werd verstuurd. Mijn oma was een stadsmens, ze had wilde niet naar dat dorp verhuizen maar er was geen keus. Het gezin verhuisde naar Ede en kreeg een woning aan de Nijverheidslaan. Mijn opa ging werken in de energiecentrale van de fabriek. Zijn werk betond voornamelijk uit het in ploegendienst kolen kruien en dat heeft hij tot aan zijn pensioen gedaan. Het is een wonder dat hij nog 72 jaar oud mocht worden. Op 1 oktober 1925 werd nog een kind geboren: Age Bastiaan. Mijn opa wilde hem niet naar zijn vader vernoemen, maar mijn oma stond erop: het was nu eenmaal familietraditie. Net als mijn moeder at mijn oma geen kip. Vlakbij, in het Korte Laantje, woonde de familie Van de Schoolfoto van mijn moeder rond Ze staat op de tweede rij, tweede van rechts. Midden achter het raam, met een strenge blik, het legendarische hoofd van de openbare school, meester Hoek. Wal, die later een oud ijzerhandel zouden beginnen (zie de geschiedenis van de ENKA). Moeder van de Wal slachtte zelf haar kippen en had voor mijn oma een krachtige bouillon gekookt om na de bevalling aan te sterken. Mijn oma heeft het met smaak opgegeten en nooit geweten dat het kippesoep was. Ze kreeg regelmatig bezoek van haar zuster Mijntje uit Utrecht. Haar man was treinmachinist en daarom kon ze gratis reizen. Ze had de gewoonte een paar keer per jaar te verhuizen; er was in die tijd veel aanbod van huurhuizen en je kon eisen stellen. Een leeg huis werd netjes geschilderd en behangen. Als haar man langere tijd wegging (hij reed door heel Europa) vroeg hij elke keer: Mijntje, wonen we hier straks nog?. Maar als ze naar Ede kwam was het feest. Ome Henk stond op het perron te dansen en riep: tante Mijntje, tante Mijntje! Ze tilde hem op en zei op z n Utrechts: kom hier, lekker jochie. Toen ze op een keer naar Ede kwam maakte het spoorwegpersoneel seksistische opmerkingen naar haar. Ze was niet op haar mondje gevallen en antwoordde: houden jullie je bek maar, bij het spoor deugt geen één kerel: ik kan het weten want die van mij werkt er ook. Mijn moeder was in haar kinderjaren bijna nooit thuis: ze had geen zusjes en vlakbij woonden haar nichtjes van ome Kees en tante Marie. Vooral met Riek en Bep trok ze veel op, ze gingen samen naar school en hielden lange fietstochten. Op school was er een jongen die zich Tattapoettenanna noemde, naar één of ander stripverhaal en zichzelf heel sterk vond. Riek Leijenaar was een halve jongen en heeft hem in elkaar geslagen. Aan de kop van de Parkweg is een huis (nu textielhuis Nowé) waar een gezin woonde met alleen dochters (een stuk of vijf). De vader was mager en kaal en droeg een uilenbril. Het toilet van het huis was achter en alleen te bereiken via een kleine houten loopbrug. Ook toen werden er fietsen gestolen en zijn dochters hadden de hinderlijke gewoonte hun fietsen op de loopbrug te plaatsen. Op en nacht moest hij verschrikkelijk nodig piesen, maar de fietsen stonden in de weg. Hij heeft ze allemaal naar beneden gegooid. Hij droeg een wit nachthemd en sinds die tijd had hij in Ede de bijnaam Ghandi, naar de geweldloze politicus Mahadma Ghandi in het toenmalige Brits- Indië. Ook voor mijn moeder kwam het moment dat ze bij de ENKA moest gaan werken. Ze had lange haren in vlechten en die moesten afgeknipt worden omdat het gevaar bestond dat ze in de machines terechtkwamen. Mijn opa was trots op die 30 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 31

17 Uit de jaren dertig en de oorlogsjaren zijn weinig foto s beschikbaar, maar dit is een hele mooie van het huis aan de Bovenbuurtweg. Links mijn opa, dan mijn oma en mijn moeder rond 1938 vlechten. Bij de Marine had hij enthousiast vloeken geleerd en dat deed hij toen hij zijn dochter met korte haren zag, waarop mijn oma hem verweet dat hij alleen belangstelling had voor die afgoden (ze bedoelde haar zoons Henk en Age). Maar in die tijd mochten meisjes niet verder leren, want die gingen toch wel trouwen. De vlechten werden verpakt en zijn nog jarenlang bewaard gebleven. Mijn moeder kon niet tegen de doordringende stank die in de fabriek hing en lustte haar pakje brood niet. Bovendien was er een strenge opzichteres uit Utrecht met de naam Sientje. Ze behandelde de meisjes slecht. De familie Veerman kreeg er lucht van. Ze ontdekten dat ze in Utrecht op de markt een handel in sinaasappelen had gehad en haar reputatie was niet al te best. En dus kwam tante Mijntje weer met de trein naar Ede. Ze wachtte Sientje op en dreigde haar reputatie in Utrecht te grabbel gooien als ze dat messie niet met rust liet. Na die ontmoeting werd Sientje veel milder, ze werd zelfs bijna een tweede moeder voor de meisjes. Mijn moeder had heel goede eindcijfers op de lagere school en kreeg een administratieve functie. Ze werkte zich langzaam omhoog. Daar hoorde ze dat er een prachtig vrijstaand huurhuis op de Bovenbuurtweg vrij kwam met een grote tuin. De huur viel mee en dus werd er verhuisd. Erg lang hebben ze er niet gewoond, maar in de familie is het huis aan de Bovenbuurtweg een begrip geworden. Door schade en schande is de Bovenbuurtweg onstaan: links ervan hielde je het redelijk droog, rechts was je bij overstromingen verzekerd van een nat huis. Delen van de weg bestaan nog, maar het grootste deel is door nieuwbouw verdwenen. Daar hebben mijn moeder en haar twee broers een deel van hun jeugd doorgebracht. Nogmaals: het was boerenland met af en toe een woonhuis. Het huis had een grote moestuin waar mijn opa aardappelen en groenten verbouwde, maar ook tabak voor eigen gebruik om kosten te besparen. Als de bladeren volwassen waren moest je de nerf met een scheermesje doorsnijden en dan laten drogen. Die tabak was in principe niet te roken, maar gemengd met een normaal merk scheen het te verdragen te zijn. Voor de oorlog was dat tabak van Lub, erna Javaanse Jongens. Er kwam daar een nieuw gezinslid: het hondje Bullie. Waar hij vandaan kwam weet ik niet, maar het was een klein straathondje. Hij mocht niet in huis maar had zijn domicili in de schuur en moet een gelukkige tijd hebben gehad in het boerenland. In de beginperiode moet hij iets verkeerds hebben gedaan en hij verhuisde naar een collega van mijn opa in Veenendaal. Mijn ooms waren het daarmee niet eens en gingen op de fiets naar Veenendaal. Ze zagen Bullie achter een hekje lopen en floten naar hem. Hij nam een aanloop, sprong over het hekje en werd onder een jas verstopt. Vlakbij huis werd hij losgelaten; officieel was hij uit Veenendaal teruggelopen en dat werd geloofd. Mijn moeder had ooit mooie elegante dameslaarsjes gekocht. Na een paar keer dragen vond Bullie het nodig ze aan te vreten. Mijn moeder wilde ze eerst maar wegdoen, maar de Brabantse schoenmaker Keesje van Gool aan de Parkweg heeft ze vakkundig gerepareerd. De jongens gingen naar de ambachtschool in Wageningen. Zo ver was dat niet op de fiets, maar tussen Ede en Wageningen reed een tram met de bijnaam Bello via Bennekom. In Wageningen kon je overstappen richting Utrecht of Arnhem. Bello reed niet supersnel, maar toch was het een levensgevaarlijke sport om je op de fiets van Wageningen naar Ede te laten trekken. Mijn ooms hebben het regelmatig gedaan, vooral de jongste, Age. Mijn opa had voor zijn jongens alles over. Hij wilde ze een beter leven geven dan hij had gehad. Hij werkte veel over en regelmatig deed hij het smerigste werk dat er was: het schoonmaken van de rookkanalen bij de schoorstenen. Hij was ook een fervent tuinier. Hij verbouwde groenten en aardappelen. Nog steeds gebruik ik zijn zinken gieter, die moet nu zo n 80 jaar oud zijn. De jaren dertig waren ook de tijd van de diepe economische crisis waarin de wereld verkeerde na de grote beurscrach in 1929 in Amerika. Je was was blij als je werk had en iedere cent moest worden omgedraaid om rond te komen. Hoe mijn grootouders het hebben gedaan weet ik niet, maar ze zijn die tijd wonderwel doorgekomen. En zo denderde Bello op en neer tussen Ede en Wageningen. De jeugd op de fiets liet zich aan het laatste rijtuig vaak meetrekken. Let ook op de gigantische rookpluim: over CO 2 -vervuiling gesproken! In die tijd werd in Ede het nu zo beroemde Openluchttheater aangelegd. Dat is gebeurd in het kader van de toenmalige werkverschaffing. Werklozen werden verplicht om nuttig werk te verrichten. Daar is op zich niets op tegen, maar in veel gevallen leidde het tot willekeur en vernedering. Bovenop de Paasberg in Ede was een zandafgraving. De werklozen moesten die met de schop verder uitgraven en betonnen tribunes bouwen. Het resultaat was en is prachtig: een theater naar Grieks voorbeeld in de openlucht met een unieke akoestiek. Maar de opzichters tijdens de bouw waren slavendrijvers: als er even niets te doen was dwongen ze de arbeiders tot zinloos werk. Ze zorgden ervoor dat er hopen zand waren en dwongen de mensen die met kruiwagens naar een willekeurige andere plaats te kruien. Als de heide in bloei staat, is er eind augustus in Ede de Heideweek die op de zaterdag ervoor in het Openluchttheather officieel geopend werd. Mijn vader verbood mij daar na toe te gaan, dat beschouwde als een plaats van slavernij. De broers Henk en Age haalden hun diploma aan de ambachtschool in Wageningen. Henk ging bij zijn vader in de centrale van de ENKA werken en Age bij garage Van de Weerd in Bennekom, waar hij automonteur werd (het bedrijf bestaat nu nog, het staat achter de drukkerij waar nu werk). Hij stond bekend als een eersteklas monteur die bijna elke defecte auto weer aan de praat kreeg. Daar ontmoette hij zijn toekomstige vrouw Frieda Jansen. Het autovak werd zijn levensroeping. Na een tip van de chef van mijn opa ging Henk solliciteren bij de Holland-Amerika Lijn. Er was een nieuw passagiersschip, genaamd de Nieuw Amsterdam, te water gelaten en hij werd als leerling machinist aangenomen. Over hem straks meer. 32 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 33

18 Maria Aletta Cabo (tante Marie) en Cornelus Anthonie Leijenaar (ome Kees) Voor de laatste keer las ik een kort intermezzo in bij een aangetrouwde familie die een belangrijke rol heeft gespeeld. Het gaat nu om Ome Kees en tante Marie. Hoewel ik enkelen van hun als kind van zeer nabij heb meegemaakt, kan ik nu tot mijn spijt van de meesten niet zeggen met wie zij getrouwd waren en wanneer zij zijn overleden. De burgerlijke stand op het internet staat dit om privacy-redenen vanaf een bepaalde datum niet toe. Maar toch is het de moeite waard er een paar pagina s aan te wijden. Zoals ik al eerder schreef, is het eerste kind uit het huwelijk niet van de bruidegom Cornelus. De vader was zijn broer Nico en hij wilde niet met Maria Cabo (die toen 18 was) trouwen. Om de een of andere reden is in zijn plaats zijn broer Cornelus met haar getrouwd. Nico had toen al een aannemersbedrijfje en vermoedelijk heeft hij zijn broer betaald. Ik weet dit van mijn moeder en mijn oma en vermoedelijk hebben de kinderen uit het gezin het nooit geweten. Toen ik vele jaren geleden met het familieonderzoek bezig was, en ik regelmatig contact had met de zoon Cornelus, bezwoer mijn moeder mij om daar nooit over te praten. De oudste zoon waar het om gaat, Jo Leijenaar, was volgens zeggen een buitenbeentje in het gezin. Op de één of andere manier was hij anders dan de andere kinderen. Ome Kees en tante Marie verhuisden van de Parkweg naar een huis aan de Zandlaan. Mijn opa had de gewoonte (als ze dezelfde diensten draaiden) samen met zijn broer Kees naar het werk te lopen. De zoon Cornelus liep regelmatig met hen mee, tante Marie was nieuwsgierig en hoorde hem uit: Wat zeiden ze? Niks, alleen hoi, was het antwoord. Mijn opa was zwijgzaam, maar zijn broer nog meer; hij had de bijnaam de Bok en sprak alleen het meest noodzakelijke. Ik maak er een grapje van, maar die mannen hadden een hard leven in de fabriek en ze hadden zorgen om een gezin te onderhouden; dan verdwijnt het vrolijke snel. Maar zoals ik al eerder schreef, mijn moeder kwam er graag. Ome Kees had zelf een grammofoon gebouwd en als er een verjaardag te vieren was gebeurde dat met muziek in het bosperceel schuin tegenover het huis (de situatie in nu nog practisch hetzelfde). Eind 20er jaren was er een circus in Ede. Daar was een waarzegster en tante Marie liet haar toekomst voorspellen. De waarzegster wilde het haar niet vertellen, maar tante Marie stond erop. Ze kreeg te horen dat haar man jong zou overlijden en dat ze meerdere kinderen zou verliezen. Je zou er bijgelovig van worden, maar het is allemaal uitgekomen. Haar drie laatste kinderen zijn levensloos geboren, ome Kees overleed in 1942 aan maagkanker op 60-jarige leeftijd, haar dochtertje Nan aan leukemie op 2 mei 1945 (vlak voor de bevrijding en ze is met oranje linten in het haar begraven), haar dochter Riek aan kanker in de 60er jaren (bij de begrafenis in Arnhem zei haar zuster Bep dat zij de volgende was en zo is het gebeurd). Tante Marie vroeg aan mijn oma: Sina, ben ik zo oud geworden om mijn eigen kinderen te begraven? Cornelus was het laatste kind dat aan de Zandlaan nog thuiswoonde bij zijn moeder. Hij trouwde met Graddie (haar achternaam weet ik niet) en al snel werd er een zoontje geboren. Ook hij werkte bij de ENKA, maar vond een andere baan bij een metaalfabriek in Leusden. Tante Marie wilde niet meeverhuizen en ging inwonen bij haar dochter Bep in Wageningen. Toen Bep was overleden kon ze het leven niet meer aan; ze heeft tot haar overlijden nog een korte periode in een bejaardenhuis gewoond. Hun dochter Riek was een wildebras. Tante Marie had de gewoonte ellenlange gesprekken met de buurvrouw te houden en Riek moest opletten als het eten kookte. Riek had daar op een keer genoeg van, ze wachtte tot het ging aanbranden, ging naar haar moeder en zei mamma ik ruik iets vreemds, is dat wel goed? In de oorlogsjaren is zij koerierster in het verzet geweest. Ook zij werkte bij de ENKA en heeft een kortstondige verhouding met een monteur uit Rotterdam gehad. Uit die relatie is een kind geboren: Kees. Hij kon niet opgroeien bij zijn moeder en werd uitbesteed bij haar zuster Wil, die toen aan de Hollandseweg in Wageningen woonde met haar man Willem Holleman. Kees groeide op, niet wetende wie zijn echte moeder was. Toen de oorlog was afgelopen kreeg Riek een relatie met een oudere man in Schaarsbergen bij Arnhem van wie ze nog enkele kinderen had. Ze wilde haar zoontje ophalen maar die was zo gewend geraakt aan zijn oom en tante dat hij hen als zijn eigen ouders beschouwde. Riek heeft maar het zo gelaten. Ze had met haar man een klein carosseriebedrijfje. Ze hadden een CORNELUS ANTHONIE LEIJENAAR Gereedschapmaker, geboren te Rotterdam op 24 maart 1881, overleden op 20 januari Hij is op 31 augustus 1904 getrouwd met Maria Aletta Cabo, geboren op 10 mei 1886, overleden midden jaren zestig te Ede, dochter van Joannes Cabo en Hendrika van Maarsseveen. Kinderen: Joannes Hendrikus (Jo) Geboren te Utrecht op 30 december Age Geboren te Utrecht op 23 september Maria Aletta Sjoukje (Marie) Geboren te Utrecht op 8 juli Wilhelmina (Wil) Geboren te Utrecht op 17 september 1910, overleden te Wageningen rond Getrouwd op 7 oktober 1939 met Wilhelmus Holleman, geboren te Wageningen op 28 mei 1906, overlden te Wageningen rond 1985, zoon van Wilhelmus Holleman en Geurtje van Kooten. Cornelia Anthonia (Cor) Geboren te Utrecht op 23 augustus Sjoukje (Sjouk) Geboren te Utrecht op 30 maart Hendrika Johanna (Riek) Geboren te Utrecht op 1 december Elizabeth (Bep) Geboren te Heveadorp op 23 januari Jacomina Geertje (Geertje) Geboren te Heveadorp op 5 december 1920 en was getrouwd met Max Eterman (hij is rond 1983 bij een verkeersongeval om het leven gekomen). Cornelus Antonie (Kees) Geboren te Ede op 30 april 1923, overleden rond 1998 te Leusden, getrouwd met tante Graddie, zij is geboren in Nederlands-Indië waar haar moeder lerares op een middelbare school was. Dingena Lydia (Nan) Geboren te Ede op 26 augustus 1924, overleden op 2 mei Levensloos geboren meisje Te Ede op 4 juli Levensloos geboren meisje Te Ede op 3 november Levensloos geboren jongetje Te Ede op 15 februari Duitse monteur in dienst; het was een kleine man met de naam Jochem. Ik heb hem een paar keer ontmoet en mijn indruk was dat het een zachtaardig mens was, totdat hij op verzoek van de Duitse politie gearresteerd werd: het was een langgezochte oorlogsmisdadiger. Vooral voor Riek met haar verzetsverleden was het een grote schok. Wil en Willem Holleman zijn na de oorlog verhuisd naar de Oranjelaan. Het is een klein buurtje bovenop de Wageningse Berg waar ook het stadion van FC Wageningen was. Het zijn houten noodwoningen die door het Britse leger zijn gebouwd voor de Canadese en Britse officieren. Ze staan er nu nog. Willem Holleman is een legendarisch figuur in Wageningen. Hij had de bijnaam Busio, naar een vooroorlogs cabaretfiguur en later de rubberneus. Hij was jeugdtrainer bij de voetbalvereniging Wageningen. Hij maakte elke voetballer tweebenig. Als je rechtsbenig was moest je op de training je rechterschoen uitdoen en andersom ook. Generaties voetballers heeft hij opgeleid. Toen de profclub FC Wageningen werd opgericht werd hij de materiaalman. In de beginperiode waste tante Wil de groen-witte shirtjes, broekjes en sokken. Als Wageningen verloren had hingen de rugummers door elkaar, maar hadden ze gewonnen, dan hingen ze precies op volgorde. FC Wageningen bestaat niet meer, maar de amateurs nog steeds. Al bij zijn leven werd er te zijner ere jaarlijks het Willem Holleman Jeugdtoernooi gehouden en dat gebeurt nu nog steeds. Willem Holleman stierf het eerst, een paar jaar later tante Wil. Na haar begrafenis kwamen honderden mensen naar het stadion en legden bloemen bij het kleine monmuntje bij de ingang. Zelf hebben ze geen kinderen gehad, maar hun zoon Kees werd commissaris van politie in Etten- Leur. Toen hij ging studeren bij de politie-academie in Apeldoorn moest hij als zoon van Willem Holleman en tante Wil geëcht worden en dat hebben ze gedaan. Kees bezocht trouw de thuiswedstrijden van FC Wageningen. Later wist hij wie zijn echte moeder was, maar voor hem waren Willem en Wil zijn echte ouders. Ome Kees en tante Marie hebben een veelbewogen leven gehad en wat ik opgeschreven heb is nog geen fractie van het geheel. Ik denk dat een boek nog niet genoeg is. 34 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 35

19 Het rente(pensioenboekje) van mijn opa met zijn gebruikte adressen De dertiger jaren liepen ten einde en de economie begon weer wat aan te trekken. Dat gebeurde overal in de wereld, maar in ons land later. Dat haden we te danken een gereformeerde eigenwijze minister-president, Colijn, die vast wilde houden aan de gouden standaard. Elke gulden die in omloop was, moest door goud gedekt zijn. Toen hij eindelijk daar vanaf stapte devalueerde de gulden een paar procenten, er kwam dus meer geld in omloop dat de economie weer stimuleerde. De mensen begonnen weer wat vertrouwen te krijgen. Maar het was ook een generatie die veel nieuwe dingen op zich zag afkomen. Ik ben nog gedeeltelijk zonder televisie opgegroeid; zij hebben de komst van de radio meegemaakt, de auto en het vliegtuig. Heel Nederland stond in die tijd op z n kop toen het KLM-vliegtuig De Uiver de race naar Melbourne in Australië won. De radio bracht veel amusementsprogramma s zoals De bonte dinsdagavondtrein ; dan waren de straten leeg in het land. Er was het optreden van Willy Walden en Piet Muizelaar als de dames Snip en Snap ; tot in de zestiger jaren traden ze op voor volle zalen met hun revu. In de donkerste oorlogsjaren zong Willy Walden het liedje van de componist Jacques van Tol: Als op het Leidseplein de lichtjes weer eens branden gaan. De bioscopen waren het theater van de gewone man. Vooral in de grote steden waren ze luxe uitgevoerd. De kleurenfilm deed z n intrede en complete musicals werden vertoond met nu nog bekende artiesten als Ginger Rogers en Fred Astaire. Maar ook prachtige speelfilms zoals Gejaagd door de wind, een familie-epos over de Amerikaanse Burgeroorlog dat nog steeds waard is te worden vertoond. In het deel De Heij vroeg ik het al: zijn wij in deze tijd gelukkiger als zij toen? Ik betwijfel het. Maar de Tweede Wereldoorlog begon z n schaduwen vooruit te werpen. Eind dertiger jaren kwamen er steeds meer politieke en Joodse vluchtelingen uit Nazi- Duitsland (onder hen de latere Duitse minister-president Willi Brandt). De stemming begon om te slaan. In Spanje was een bloedige burgeroorlog waar de Duitse luchtmacht de fascisitische generaal Franco steunde. Hun grootste prestatie was het bombarderen van het Noord-Spaanse stadje Guernica waarbij duizenden slachtoffers vielen. Pablo Picasso heeft er zijn beroemdste schilderij aan gewijd. Het is na de oorlog weggedrukt, maar de Nederlanders waren over het algemeen pro-duits. Het is niet toevallig dat de Duitse keizer Wilhelm in 1918 naar Nederland vluchtte. Prins Hendrik had in de Eerste Wereldoorlog de gewoonte regelmatig op bezoek te gaan bij familieleden in België die in het Duitse leger dienden. Nederland was strikt neutraal en dat kon als een provocatie worden opgevat. De oorzaak lag in Zuid-Afrika dat van oorsprong een Nederlandse kolonie was. Rond 1900 woedde daar de Boerenoorlog. De Boeren woonden in de provincies Transvaal en Oranje Vrijstaat. Toen in die gebieden goud en diamanten gevonden werden kwamen er veel gelukzoekers op af die uitlanders genoemd werden. De boeren waren streng gelovig en spraken en spreken een taal die sterk verwant is aan het Nederlands: het Afrikaans. De twee andere Zuid-Afrikaanse provincies Natal en de Kaapprovincie waren Brits-georiënteerd. Er brak een koloniale oorlog uit die in Nederland veel verontwaardiging veroorzaakte, maar men vergat dat de Nederlanders eeuwenlang hetzelfde hadden gedaan. Sterker nog: op dat moment woedde nog steeds de Atjeh(tabaks)-oorlog in Sumatra. Toen de Boerenoorlog in 1902 op zijn eind liep stuurde de toen net ingehuldigde koningin Wilhelmina het marineschip de Gelderland naar Zuid-Afrika om president Paul Kruger te evacueren. Veel straten zijn naar hem en zijn generaals vernoemd: de Paul Krugerstraat, de Christiaan de Wetstraat enz. Maar men begon in te zien dat het gevaar niet uit Engeland kwam, maar uit Duitsland. Het Nederlandse leger was onderbemand en sterk verouderd; er werd gemoderniseerd maar het was te laat. De spanningen in Europa liepen verder op en het Nederlandse leger ging mobiliseren. Dat betekende dat de Hollandse Waterlinie weer in gebruik werd genomen. Grote delen van de Gelderse Vallei werden onder water gezet om de hoofdverdedigingslinie bij de Grebbeberg bij Rhenen te beschermen. Voor mijn grootouders was het een klein drama: ze moesten het huis aan de Bovenbuurtweg verlaten. Het grondwaterpeil steeg snel en het huis werd zo vochtig dat er niet meer te wonen viel. Enkele tientallen meters verderop, op de hoek Mijn grootmoeder en moeder rond 1935 van de Reehorsterweg, vonden ze een nieuwe woning met (tot grote vreugde van mijn opa) een enorme moestuin. Op 1 september 1939 viel Duitsland Polen aan en Frankrijk en Engeland verklaarden Duitsland de oorlog. Nederland verklaarde zich weer neutraal en hoopte net als de vorige keer buiten schot te blijven. Het was een illusie. Het betekende wel dat mijn ome Henk lange tijd niet meer thuis zou komen. Vanaf dat moment kregen de Nederlandse zeeschepen de opdracht niet meer naar de thuishavens te varen (ik kom hier uitgebreid op terug bij zijn gezinsbeschrijving). Mijn grootouders rond 1938 Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland aan. Het Nederlandse leger verdedigde zich, met de bescheiden middelen die het had, dapper. De Duitsers vielen met een luchtlandingsdivisie Den Haag en omgeving aan om koningin Wilhelmina en haar regering gevangen te nemen. Het werd een complete mislukking. Ze veroverden de vliegvelden Ypenburg en Ockenburg bij Den Haag, maar die werden heroverd door veelal Nederlanderse recruten. Het kostte de Duitsers honderden transportvliegtuigen, een verlies dat ze nooit meer te boven zijn gekomen. De Grebbelinie werd dapper verde- Age Leijenaar bij een technische tekenles eind dertiger jaren 36 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 37

20 Mijn opa rond 1948, een moegewerkt mens, die alles voor zijn gezin gedaan heeft digd; de SS-bataljons kwamen maar moeilijk naar voren. De Duitse legerleiding besloot tot een terreuraanval: het centrum van Rotterdam werd gebombardeerd en gedreigd werd met Utrecht en Amsterdam hetzelfde te doen. Daarop besloot de Nederlandse opperbevelhebber, generaal Winkelman, te capituleren. In het De Heij-deel beschreef ik al het oorlogsverloop en de avonturen van mijn ouders in Friesland Mijn grootouders maakten hetzelfde mee, de distributie werd ingevoerd, langzamerhand kwam aan alles een tekort. Achteraf weten we dat de Duitse bezetting bijna vijf jaar heeft geduurd, maar hoe heft de bevolking dat gevoeld? In het begin dacht men dat Nederland voor altijd bij Duitsland zou horen. Toen de Duitsers in juni 1941 Rusland binnenvielen zij mijn opa: nu gaan ze eraan, Napoleon is daar kapot gegaan en Hitler is de volgende. Ze werden in Noord-Afrika verslagen en Italië werd aangevallen. De landing in Normandië op 6 juni 1944 volgde en de bevrijding kwam in zicht. Ik ben nu even met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis gegaan, maar in Ede gebeurde ook het nodige. De jongste zoon Age was nogal een wildebras. In de oorlogsjaren ging hij wel eens biljarten in De Reehorst en dan hadden de Duitsers voorrang. Dat zinde hem niet en wilde ze met een biljartkeu te lijf gaan. De eerdergenoemde politieagent Van de Brink waarschuwde mijn grootouders dat hij op het punt van arrestatie stond en zich rustig moest houden. Naar het schijnt heeft hij dat ook gedaan. Maar ook voor hem werd de grond te heet onder de voeten en is hij mijn zijn vriendin Frieda Jansen ondergedoken bij familie in Zeist. De jacht op arbeidskrachten in Duitsland werd steeds intensiever en daarom keerden zij terug naar Ede en ging Age bij boeren in de omgeving werken en s nachts was hij thuis. Een vrouw in de buurt van mijn oma zij eens: ik weet waar dat jong van jou ondergedoken zit en mijn oma antwoordde: als hem wat overkomt rijg ik jou aan het broodmes. Op het eind van de oorlog werden er Duitse soldaten bij burgers ingekwartierd. Zo ook op de de Reehorsterweg. Het waren oudere mannen die genoeg van de oorlog hadden. Mijn opa was toen niet veel ouder als zij, maar hij zag er er veel ouder uit. Ze noemden hem Vati (vader). Ze hebben een keer een varken gejat bij een van de boeren in de omgeving en het geslacht. Mijn grootouders hebben er smakelijk van meegegeten. In augustus 1945 capituleerde Japan. In Nederlands Indië braken opstanden uit en de republiek Indonesië werd uitgeroepen. De Nederlandse regering had dit tientallen jaren geleden al kunnen zien aankomen, maar in plaats van te onderhandelen met de Indonesische leiders als Hatta en Soekarno werden ze gedeporteerd naar een kamp in Nieuw Guinea. Het resultaat was dat vooral Soekarno na de Japanse inval met hen ging samenwerken. Hoe anders hadden de Britten het geregeld. In de 30er jaren erkenden ze dat Brits Indië onafhankelijk zou worden. Aan het hoofd van de kolonie stond lord Louis Mountbatten, een neef van de Britse koning, die de onderhandelingen voerde met Mahatma Ghandi, de geweldloze Indische leider. De Indiërs namen deel aan de oorlog met een divisie, die in Nood-Afrika dapper vocht. Brits Indië werd in 1948 onafhankelijk onder de naam India, maar viel Foto genomen rond augustus 1945 in de grote tuin aan de Reehorsterweg. V.l.n.r.: Mijn moeder, mijn vader met op zijn schouders mijn broer Bas, mijn oma, mijn opa, ome Age en zijn vriendin Frieda Jansen uiteen: de islamieten in het noorden stichtten de staat Pakistan. Maar in de Nederland heerste de stemming: Indië verloren, alles verloren. Ons land lag in puin, vooral Noord-Limburg en Oost-Brabant waren compleet verwoest. De haveninstallaties, de dijken en bruggen, de infracstructuur, de industrie etc., kortom het het land stond aan de afgrond. En toch begonnen we aan een koloniale oorlog die de verzachtende naam politionele acties kreeg. Had de Nederlandse regering onderhandeld met de Indonesiërs over een overgangsperiode dat was dat allemaal niet nodig geweest, het had duizenden levens gescheeld en miljarden guldens. Het duurde maanden voordat er op Java een behoorlijke Nederlandse troepenmacht was. Kleine eenheden Britse troepen konden niet voorkomen dat er moordpartijen onder de Nederlanders plaatsvonden (de zgn. bersiap-periode). Het kwam zelfs voor dat Japanners de kampen bleven bewaken, niet om ontsnappingen te voorkomen, maar om de Nederlanders te beschermen. Duizenden jonge mannen werden als dienstplichtigen opgeroepen en verscheept, daaronder ook mijn ome Age. Hij maakte deel uit van de 7-Decemberdivisie. Het kwam erop neer dat mijn grootouders de ene zoon terugkregen uit de oorlog en de andere er weer naartoe ging. Age Leijenaar als sergeant bij de 7 December-Divisie Ik wil hier niet de hele oorlog beschrijven, maar het komt erop neer dat het Nederlandse leger onder generaal Spoor er eigenlijk alleen in slaagde in drie periodes Java grotendeels te heroveren. Dat ging ten koste van zware verliezen. Vooral de Indonesiërs (bijgenaamd Poloppers) gebruikten regelmatig grote wreedheden. Gevangenen werden gruwelijk verminkt voordat ze gedood werden. De internationale druk op Nederland nam toe om de kolonie op te geven. De West-Europese landen ontvingen van Amerika de zgn. Marschall-hulp. Dat waren kredieten tegen een lage rente. Marshall was de minister van buitenlandse zaken en in de oorlog opperbevelhebber van alle Amerikaanse strijdkrachten. Bijna heel West-Europa lag in puin en men was bang dat er, net als naar de Eerste Wereldoorlog opstanden zouden uitbreken. Het Sowjet-leger werd als een grote bedreiging gezien en stond in de toenmalige DDR aan de grens van West-Duitsland. Het was dus zaak de West-Europese economieën snel gezond te maken. West-Duitsland heeft daar dankbaar gebruik van gemaakt. Binnen enkele jaren was hun economie de snelst groeiende van de wereld. Ze noemden het das Wirtschaftswunder (het wonder van de economie). Juli 1945, Age Leijenaar en Frieda Jansen in hun verkeringstijd In Nederlands-Indië duurde de oorlog voort, kostte steeds meer en meer en vooral mensenlevens. Nederland stond aan de rand van een bankroet. De Amerikaanse regering dreigde de Marshall-hulp in te trekken. In 1949 werd door koniging Juliana de soevereiniteitsoverdracht in het paleis op de Dam ondertekend. De Nederlandse regering heeft een gigantische kans laten liggen: de bedrijven in Nederlands Indië werden grotendeels genationaliseerd; het heeft een miljardenschuld opgeleverd. Het kwam zelfs zover dat West- Duitsland, de verliezer van de oor- Linksboven ome Age op een vrachtauto met het ETM-embleem van de 7-Decemberdivisie 38 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 39