Orgelexcursie SOGK zaterdag 13 oktober 2012

Transcriptie

1 Orgelexcursie SOGK zaterdag 13 oktober 2012

2 Stichting Oude Groninger Kerken Van Oeckelen-orgelexcursie Excursieleider: Roelof Kuik Organist: Peter van Dijk De excursie vandaag voert langs vier orgels gebouwd door twee generaties Van Oeckelen. Peter van Dijk, internationaal veelgevraagd organist, en Roelof Kuik (o.a. lid orgelcommissie SOGK) zorgen voor tekst en uitleg. We bezoeken de orgels van Usquert en Middelstum, gebouwd door Petrus van Oeckelen en de orgels van Woltersum en de Lutherse Kerk van Groningen, gebouwd door zijn zonen, de gebroeders Cornelis Aldegundis en Antonius van Oeckelen. Om ongeveer uur eindigt de excursie in de Lutherse Kerk in Groningen. Petruskerk Usquert Het orgel werd in 1852 gebouwd door Petrus van Oeckelen. Jonkheer Mr. Samuël Wolther Trip verzorgde de eindkeuring en de inspeling. In 1940 voerde Hendrik Vegter (Usquert) groot onderhoud uit; daarbij vernieuwde hij de handklavieren en verving hij op het Bovenwerk de Flageolet 1 voet door een Voix Celeste 8 voet. In 1967 voerde A.J. Opten (Groningen) herstelwerkzaamheden uit. Een algehele restauratie/reconstructie werd in 2006/7 gerealiseerd door Mense Ruiter Orgelmakers (Zuidwolde, Gn), onder advies van Stef Tuinstra (Bedum). De dispositie: 2

3 Hoofdwerk (Man. I, C-f''') Bourdon 16 voet Prestant 8 voet Holpijp 8 voet Octaaf 4 voet Fluit 4 voet Octaaf 2 voet Mixtuur 3-4 sterk Bas/Discant Cornet 3 sterk Discant Trompet 8 voet Bas/Discant Bovenwerk (Man. II, C-f''') Holpijp 8 voet Viola di Gamba 8 voet Prestant 4 voet Fluit 4 voet Fluit 2 voet Flageolet 1 voet * Vox Humana 8 voet *1853, afkomstig uit Zuidbroek Pedaal (C-c') Aangehangen (Manuaal-)Koppel Bas/Discant Afsluiting Onderwerk (Hw) Afsluiting Bovenwerk Windlosser drie spaanbalgen (1852) Winddruk: 76 mm. waterkolom Stemtoonhoogte: a = 442 Hz Deling Bas/Discant: h/c' 3

4 Na een uitleg over het orgel en een geïmproviseerde klankdemonstratie klinken de volgende orgelwerken: Uit Sonata 4 in G: Allegro Philip Pool ( ) Ah, vous dirai-je, Maman (variaties) Johann Christoph Friedrich Bach ( ) Praeludium in C (1837) Wilhelm Gottlieb Hauff jr ( ) Literatuur: Josée Pauw en Stef Tuinstra, Het Van Oeckelenorgel in de Petruskerk van Usquert. Stichting Oude Groninger Kerken, Groningen Werk aan de winkel 4

5 Hippolytuskerk Middelstum In 1863 vervaardigden Petrus van Oeckelen & Zonen hier een nieuw orgel. Ook dit orgel werd gekeurd en ingespeeld door Jhr Mr. Samuël Wolther Trip. Het instrument werd in 1936 hersteld en enigszins gewijzigd door Hendrik Vegter. Deze voegde onder meer een (bescheiden) vrij pedaal en een tremulant toe; voorts vernieuwde hij op het Hoofdwerk de Trombone 8 voet geheel en de Trompet 16 voet deels (C-Fis). Mense Ruiter Orgelmakers voerde in 1983, onder advies van Klaas Bolt (Haarlem), een restauratie/reconstructie uit en voegde in 1986 een (wederom bescheiden) vrij pedaal toe, met gebruikmaking van pijpwerk uit De dispositie: Hoofdwerk (Man. I, C-g''') Bourdon 16 voet Prestant 16 voet Discant Prestant 8 voet Holpijp 8 voet Octaaf 4 voet Nachthoorn 4 voet Quint 3 voet Octaaf 2 voet Mixtuur 3-5 sterk Bas/Discant Cornet 5 sterk Discant Trompet 16 voet Bas/Discant Trombone 8 voet Bas/Discant * Bovenwerk (Man. II, C-g''') Prestant 8 voet Holpijp 8 voet Holfluit 8 voet Viola di Gamba 8 voet Octaaf 4 voet Fluit gedakt 4 voet Woudfluit 2 voet Clarinet en Vagot 8 voet *1891, afkomstig uit Delfzijl 5

6 Pedaal (C-d') Bourdon 16 voet (1936) Bourdon 8 voet (unit; 1936/86) (Manuaal-)Koppeling Bas/Disc. Pedaalkoppel ( Hw) Afsluiting Ondermanuaal Afsluiting Bovenmanuaal Windlosser Nihil (= Tremulant, 1983) Magazijnbalg (1863) Winddruk: 82 mm. waterkolom Stemtoonhoogte: a = 440 Hz Deling Bas/discant: h/c' 6

7 Na een uitleg over het orgel en een geïmproviseerde klankdemonstratie klinken de volgende orgelwerken: Wir glauben all, an einen Gott, Schöpfer (BWV 765) Johann Sebastian Bach ( ) Fughetta a 5 voci op het koraal Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen Johannes Gijsbertus Bastiaans ( ) Variationen und Finale (Opus 90) Johann Christian Heinrich Rinck ( ) Literatuur: Het Groninger Orgelbezit van Adorp tot Zijldijk. Deel I Hunsingo. Stichting Groningen Orgelland, Groningen 1994, Encyclopedie Het historische Orgel in Nederland Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, Amsterdam 2003,

8 Voormalige Hervormde Kerk Woltersum Het orgel in deze kerk werd in 1894 gebouwd door de Firma P. van Oeckelen & Zonen, in casu de zonen Cornelis Aldegundis en Antonius. Bij de bouw werd gebruik gemaakt van enig 18e eeuws pijpwerk. In 1969 werden herstelwerkzaamheden uitgevoerd door Mense Ruiter (Groningen). In 2006 voerde Mense Ruiter Orgelmakers een technische restauratie uit. Adviseur daarbij was Jan Jongepier (Leeuwarden). De dispositie: Manuaal (C-f''') Bourdon 16 voet Bas/Discant Prestand 8 voet (enkele 18e eeuwse binnenpijpen) Holpijp 8 voet Vio Ladi Gamba 8 voet Octaaf 4 voet (C-fis 18e eeuwse pijpen) Fluit 4 voet Quintfluit 3 voet Woudfluit 2 voet Trompet 8 voet Bas/Discant Pedaal (C-a) Aangehangen Windlosser Nihil Magazijn- en schokbalg (1894) Winddruk: 79 mm. waterkolom Stemtoonhoogte: a = 435 Hz Deling Bas/discant: H/c 8

9 Na een uitleg over het orgel en een geïmproviseerde klankdemonstratie klinken de volgende orgelwerken: Allegro moderato in C Carl August Kern ( ) (Uit: 103 gemakkelijke stukken. Orgel of Harmonium verzameld door E. Drenth, organist te Middelstum. Zutphen ca. 1890) Allegretto in F (uit Opus 87) Adolph Friedrich Hesse ( ) Bagattelle in C Johannes Gerritsen (organist te Uithuizen van ) Aria Sei stille dem Herrn uit Elias Felix Mendeslssohn-Bartholdy ( ) (orgelbewerking Jan W.F. Brandts-Buys) Fuga III über den Namen BACH Robert Schumann ( ) Allegro moderato in c/c Johannes Worp ( ) Literatuur: Encyclopedie Het historische Orgel in Nederland Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, Amsterdam 2008,

10 Lutherse Kerk Groningen In 1896 bouwde de firma P. van Oeckelen & Zonen een nieuw orgel voor deze kerk. Voor de Hoofdwerk- Trompet 8 voet werden delen uit het gelijknamige register (1852, Freytag) van het voorganger-orgel hergebruikt. Herstelwerkzaamheden en wijzigingen vonden plaats in 1925, 1937, 1954, 1966 en Een algehele restauratie/reconstructie werd in 2003/4 uitgevoerd door Mense Ruiter Orgelmakers, onder advies van Jan Jongepier. De dispositie: 10

11 Hoofdwerk (Man. I, C-f''') Bourdon 16 voet Violon 16 voet * Prestant 8 voet Roerfluit 8 voet Octaaf 4 voet Nachthoorn 4 voet Quintfluit 3 voet Octaaf 2 voet Mixtuur 3-4 sterk Trompet 8' * c'-f''' 1860, uit Oostwold Pedaal (C-d') Subbas 16 voet Octaaf 8 voet Bourdon 8 voet Octaaf 4 voet Trombone 8 voet Bovenwerk (Man. II, C-f''') Prestant 8 voet Holpyp 8 voet Violoncel 8 voet Viola di Gamba 8 voet Fluit Harmonique 4 voet Piccolo 2 voet Clarinet 8 voet ** ** 1895, uit Warffum (Manuaal-)Koppeling Koppel Pedaal ( Man. I) Afsluiting Hoofdmanuaal Afsluiting Bovenmanuaal Afsluiting Pedaal Windlosser Calcant Magazijnbalg en 3 schokbalgen (1896) Winddruk: 83 mm. waterkolom Stemtoonhoogte: a = 440 Hz 11

12 Na een uitleg over het orgel en een geïmproviseerde klankdemonstratie klinken de volgende orgelwerken: Praelude über: O gesegnetes Regieren. Jan Barend Litzau ( ) Andante Marius Hendrik van 't Kruijs ( ) (Uit: Tweede deel van J. worp, Orgelschool I, herzien en uitgebreid door M.H. van 't Kruijs. 1895) Fantasie over het Lutherlied: Een Vaste Burg is onze God (1917) Jan Zwart ( ) Literatuur: Tymen Jan Bronda, Het Van Oeckelen & Zonen-orgel. In: Orgel Anders 2004/2005. Stichting Vrienden Lutherse Kerk Groningen, Groningen 2004, Encyclopedie Het historische Orgel in Nederland Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, Amsterdam 2008,

13 BIOGRAFIE PETER VAN DIJK Peter van Dijk (1952, Groningen) studeerde orgel, klavecimbel, kerkmuziek en muziekwetenschap in Utrecht en Amsterdam. Hij is een internationaal veelgevraagd organist, docent, voordrachthouder, muziekregisseur, jurylid bij concoursen, publicist en orgeladviseur. Zijn spel is op vele opnames vastgelegd (CD, LP, radio en televisie) en hij schreef talrijke artikelen en enkele boeken over (orgel)muziekgeschiedenis, uitvoeringspraktijk en orgelbouw(historie). Als radiomedewerker verzorgde hij vele series orgeluitzendingen, onder meer over historische orgels in diverse Europese landen of cultuurgebieden, zoals de Elzas, Italië, Bohemen en uiteraard Nederland. Als orgeladviseur was c.q. is hij betrokken bij nieuwbouw- en restauratieprojecten in Nederland (onder meer in samenwerking met de Commissie orgelzaken voor de PKN en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), Duitsland, Frankrijk, Noorwegen en Tsjechië. Hij was onder meer adviseur bij de in 2011 afgesloten conserverende restauratie van het hoofdorgel in de Der Aa-kerk te Groningen. Voorts is hij sedert 1990 orgeladviseur van de Protestantse Gemeente Utrecht. Peter van Dijk is voorzitter van het College van Orgeladviseurs Nederland (CvON) en mede-oprichter en bestuurslid van het Landelijk Opleidingstraject tot Orgeladviseur (LOTO). 13

14 De CD-box met de complete klavierwerken van Jan Pieterszoon Sweelinck, die hij produceerde en waaraan hij als organist meewerkte, ontving in 2003 een Edison. In 2011 werd hij onderscheiden met de Speld van de Stad Utrecht. Al tijdens zijn Groningse gymnasiumtijd raakte hij geïnteresseerd in het werk van de orgelmakers Petrus van Oeckelen & Zonen. De resultaten van het daaruit voortvloeiende, nog steeds lopende, onderzoek zullen op afzienbare termijn worden gepubliceerd. [Tekst: Roelof Kuik] Ze geven stem aan de oeroude kerkjes rond de stad Groningen: prachtige orgels. Het ene met een verrassend groots geluid, het andere juist poëtisch en ingetogen. Kenners beweren wel dat er nergens ter wereld zoveel oude klankschoonheid te vinden is als juist in de landstreken rond de Dollard. Dat is misschien wat overdreven maar de Europese orgelgeschiedenis nergens zo mooi te volgen is als juist in Groningen en Oost-Friesland. 14

15 Petrus van Oeckelen DE 2E GENERATIE: PETRUS VAN OEKELEN ( ) Een bijzonder figuur mag de orgelmaker Petrus van Oeckelen zeker genoemd worden. Een man, zowel zakelijk als muzikaal gezien. niet bang voor hot avontuur en met een groot doorzettingsvermogen. Zijn wieg stond in Breda, waar hij op 15 augustus 1792 het levenslicht aanschouwde. Zijn vader Cornelis was daar werkzaam als klokkenmaker, hield zich bezig met carillons en met de orgelbouw. 15

16 MENSE RUITER orgelmakers b.v. Voor nieuwbouw - restauratie - onderhoud Oosterseweg 13, 9785 AD Zuidwolde Gn. Telefoon: info@menseruiter.nl 16