VDH. De Duitse Herdershond. Twee maal een afscheid. Oorspronkelijke taak. Verschillende hulphonden

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "VDH. De Duitse Herdershond. Twee maal een afscheid. Oorspronkelijke taak. Verschillende hulphonden"

Transcriptie

1 December Jaargang 80, nr. 12 VDH De Duitse Herdershond Twee maal een afscheid Oorspronkelijke taak V E R E N I G I N G V A N V A D U I N F O K K E R S V.D.H. E N L I E F H E B B E R S T S E H E R D E R S H O N D E N Verschillende hulphonden Vereniging van Fokkers en Liefhebbers van Duitse Herdershonden

2 Supreme Fit & Well Fit & Well is een concept voor het zeer bewust voeren van honden. Een teveel aan vet en proteïne is vandaag de dag ook bij de hond vaak de oorzaak van chronische aandoeningen vooral bij weinig beweging! Fit & Well, naar het voorbeeld van de natuur: Gematigd vetgehalte Vrij van runderbestanddelen, bevat alleen lam als herkauwersproteïne Geoptimaliseerde recepturen en brokvormen voor middelgrote en grote rassen Hoge verteerbaarheid (90%) Met de natuurlijke variatie van het Natural LifeConcept volg ons op DIERENVOEDING TAK VOF Julianaweg 11, 4725 SG Wouwse Plantage T +31 (0)

3 VDH business club groeit gestaag Redactioneel voorwoord Terugblik Van de voorzitter Kennis overbrengen en observeren, daar gaat het om Afscheid van Marian Servaas, hoofdredacteur VDH Schapen: hoeden of drijven of beschermen? De oorspronkelijke taak van de Duitse herder Het werd tijd voor iets anders Afscheid van Thea Ligtenbelt Compensatie van geheugenverlies ouderen Hulphonden voor mensen met alzheimer en dementie De do s and don ts Vuurwerkangst bij honden Meer aandacht voor jou Spelen is leren Carrière switch Duitse herder als hulphond Feiten over mijten Allergieën bij honden Traditie KCM gekoppeld aan nieuw concept Kampioenschapsclubmatch 2014 Mondiaal evenement Bundessieger Zuchtschau 2014 Nieuw beleid Fokkerscongres 2014 Nederlandse pups aan het werk in Amerika Scent imprint for dogs Je eigen luchtje Verschillen in geur Alles in je rugzakje Eén jaar LbD in Limburg Een natte maar vooral spannende wedstrijd Interland België - Nederland Noordwijkse duinen en strand Ingezonden Gemis Ingezonden De kaarten zijn geschud IBK 2014 Een familie met een Duitse herder hart Op bezoek bij de familie Leferink Monument Nieuws Bestuursmededelingen Kenneladressen Foto voorplaat: Gert Meijer Inhoud V E R E N I G I N G V A N V A D U I N F O K K E R S V.D.H. E N L I E F H E B B E R S T S E H E R D E R S H O N D E N Dec Jaargang 80, nr. 12 Vereniging van fokkers en liefhebbers van Duitse Herdershonden Aanleveren kopij januari 4 december In dit nummer treft u foto s aan van: Irene Smink, Michelle vd Linden, Marloes vd Weide, Tineke Kamp, Karin vd Sluis, Marieke Lemmen, Joost v Ee, Marian Servaas, Marian Mulder, Linda Borghans, Johan Gits, Natascha Dix, Herma Cornelissen, Michel Bos

4 Onbekend maakt onbemind

5 algemeen VDH 3 VDH Business club groeit gestaag Toen een paar jaar geleden de eerste stappen gezet werden om te bespreken of het mogelijk zou zijn een Business club op te zetten was het heel spannend of dit zou gaan lukken. Nu, een paar jaar later, blijkt dat de Business club vrienden van de VDH in aantal leden groeit en de sponsorcommissie een vast onderdeel van de VDH vormt. Hobbels Natuurlijk zijn er in de beginperiode enkele kritische hobbels genomen, veelal bleek dat (nog) onbekend onbemind was. Opmerkingen als wie zijn zij dan en zijn zij soms beter dan wij omdat zij sponsoren waren aanvankelijk niet van de lucht. Inmiddels weten vele VDH-leden - en zeker zij die aan het organiseren van (hoofd)evenementen hebben deelgenomen of als Nederlands team de VDH vertegenwoordigd hebben - dat de bijdrage die vanuit de Business club ter beschikking gesteld wordt zeer welkom is. Zonder deze en overige bijdragen zijn bovenstaande evenementen niet of minder goed te organiseren. Vrienden van de VDH De Business club startte met de Topsponsors die jaarlijks een fors bedrag inleggen. Inmiddels zijn we als sponsorcommissie heel blij met het aantrekken van de zogenaamde 500 euro sponsors. Hierdoor is de Business club inmiddels gegroeid tot 17 vrienden van de VDH. De uitdaging en het doel van de sponsorcommissie voor 2015 is te komen tot een aantal van 20 leden à 500 euro. Natuurlijk begrijpt de sponsorcommissie heel goed dat deelnemen aan de VDH Business club voor een groot deel bestaat uit het zogenaamde gunnen en sympathie voor de VDH en daarvoor zijn we heel dankbaar. Jeugdevenementen Mede de uitbreiding van de Business clubleden met goede ideeën kwam er meer aandacht voor de VDH jeugd en inmiddels heeft de sponsorcommissie contact opgenomen met de jeugdcommissie aangaande financiële ondersteuning. Ook worden de jaarlijkse jeugdevenementen opgenomen in de lijst van de door de Business club ondersteunde evenementen. 100-jarig bestaan Natuurlijk is het zo dat de evenementen die te maken hebben met het 100-jarig bestaan van de VDH in 2017, met daarbij de WUSV en het WK Behendigheid als belangrijkste evenementen, ondersteuning krijgen vanuit de Business club. Dat hierbij de Topsponsoren uitgenodigd worden en dat voor de Topsponsor iets extra gedaan zal worden, mag voor zich spreken. Ik denk dat als wij als VDH leden allemaal aandacht hebben voor de Business clubleden en dit ook uitstralen bij evenementen én in het VDH magazine, de gehele sport hierbij gebaat is. Dus op naar 2017 met een gezonde VDH en hand in hand met de vrienden van de VDH! Wilt u ook lid worden van de Business club of op een andere manier de VDH sponsoren, neem dan contact op met Wim van Dijk ( ) of kijk voor de contactgegevens van de Businessclub in het colofon van dit magazine. WIM VAN DIJK BUSINESS CLUB VDH

6

7 Terugblik algemeen VDH 5 Het jaar 2014 loopt op zijn einde en voor u ligt alweer de laatste uitgave van ons maandblad van dit jaar, een jaar dat net zoals zijn voorgangers voorbij is gevlogen. De tijd gaat snel voorbij met daarbij de constatering dat we ook weer een jaartje ouder zijn geworden. Tijd is de onstuitbare gang der dingen van toekomst door het heden naar het verleden. Ieder zal voor zichzelf een eigen mening cq. oordeel over het jaar 2014 hebben en het een bepaalde plaats in zijn of haar gedachten/herinneringen geven. Deze plaats kan een heel positief karakter hebben maar ook het tegenovergestelde behoort helaas tot de mogelijkheden met alle nuanceringen daarbij genomen. Wat betekende 2014 voor de VDH? We kunnen met elkaar constateren dat het niet aan activiteiten heeft ontbroken. Er werden weer op velerlei gebied inspanningen verricht om kleine en grote evenementen te organiseren en of het nu een simpel examen of een hoofdevenement betreft, altijd heb je ook weer die vrijwilligers nodig om het waar te maken. Ik wil toch nog eens benadrukken dat deze mensen onze grote waardering en respect verdienen voor hun inspanningen en niet alleen een beschuldigende vinger krijgen als er eens iets niet helemaal gaat zoals gepland. Waar zouden we zijn zonder al diegenen die niet of nauwelijks op de voorgrond treden en die er voor zorgen dat er trainingen, examens, wedstrijden, clubmatches, of welke activiteit dan ook, kunnen worden gehouden? U mag zelf het antwoord geven. Ik wil samen met u in vogelvlucht de maanden nog eens doorlopen en voor de verslaggeving van de diverse evenementen verwijs ik graag naar ons maandblad en de website. Het clubmatchseizoen ging traditioneel van start met de Nieuwjaarsclubmatch op 4 januari in de afdeling Drenthe. Deze jubileumuitgave (30 jaar) werd beloond met een groot aantal inschrijvingen, namelijk 131. Het eerste grote africhtingsevenement, de eerste preselectiewedstrijd, vond plaats in het eerste weekend van maart en werd georganiseerd door kgp. Frisiana. Deelname aan één van de twee preselectiewedstrijden is een must voor diegenen die zich willen selecteren voor het WK-africhting. Diana van de Berkt won deze wedstrijd met Berry van de Wiersdijk. De maand maart werd afgesloten met het kringgroepenkampioenschap georganiseerd door kgp. Schijndel. Kringgroepkampioen 2014 werd kgp. De Oude Maas. De maand april is traditioneel de maand van de provinciale africhtingkampioenschappen. In diezelfde maand werd ook het NK-IPO voor alle rassen georganiseerd door WHV-Mierlo e.o. In de maanden mei en juni werd er uiteraard niet stilgezeten en ik wil hierbij zeker ook de geslaagde jeugd kynologische instructiedag, georganiseerd bij kgp. Hoogeveen, vermelden en de interland behendigheid die dit jaar plaatsvond in België bij kgp. Geel. Het Nederlandse team eindigde op een verdienstelijke derde plaats. De Universalsieger werd dit jaar georganiseerd in Slowakije in het plaatsje Vranov. Bij onze VDH-leden blijkt er geen interesse te zijn voor deze wedstrijdvorm zodat wij ook dit jaar geen team konden afvaardigen. De maand juni werd afgesloten met de tweede preselectiewedstrijd, die georganiseerd werd door kgp. Schijndel. Robbie de Jong won deze wedstrijd met Glenn vom Haus Valkenplatz. Juli en augustus zijn de vakantiemaanden en dan worden er relatief minder evenementen georganiseerd. Dit jaar vonden er in deze periode, naast het succesvolle en leerzame Learning by Doing weekend, ook nog twee hoofdevenementen plaats. Het hoofdbestuur organiseerde in samenwerking met het fokkersplatform in het weekend van 12 en 13 juli de KCM met daaraan gekoppeld de liefhebbersdag. De KCM was van internationale allure en ook de liefhebbersdag was een groot succes en leverde diverse nieuwe leden op. Samenvattend was dit weekend een ware reclame voor de Duitse herdershond. Het NIAK werd gehouden op 30 en 31 augustus en de organisatie was in handen van kgp. Apeldoorn. 29 Deelnemers gingen de sportieve strijd aan voor de titel die uiteindelijk gewonnen werd door Paul den Dulk met Zodt von Conneforde. In het eerste weekend van september vond de Bundessieger Zuchtschau plaats in Nürnberg. Deze Zuchtschau geldt eigenlijk als het wereldkampioenschap van de kynologie. In navolging van de vorige edities werden ook nu weer schitterende Nederlandse resultaten behaald. De maand september werd afgesloten met het NK behendigheid (IBK) dat georganiseerd werd door kgp. de Ypelaar. Nederlands kampioen 2014 werd Katalin Leferink met Zoscha. Ghodja van Janet van Steenis werd Hond van het Jaar Ik beëindig dit overzicht met de maand oktober omdat de kopij voor dit nummer uiterlijk 10 november bij de redactie binnen moet zijn. Van 9 tot en met 12 oktober werd het WUSV-WK gehouden te Hageneau in Frankrijk. De verwachtingen waren hoog gespannen, zou het lukken om de wereldtitel in de wacht te slepen? Er was genoeg potentie aanwezig in het team om die droom waar te maken maar het mocht helaas niet zo zijn. Een dikke proficiat is zeker op zijn plaats voor de schitterende teamprestatie met een mooie zesde plaats in het landenklassement. Aan het einde van het jaar is het gebruikelijk om enkele dankwoorden uit te spreken. Het gevaar dat je iemand vergeet als je namen noemt is natuurlijk aanwezig en dit wil ik zeker voorkomen. Daarom bedank ik iedereen die op wat voor manier dan ook, in de ruimste zin des woords, zijn/haar steentje heeft bijgedragen aan de grote VDH-familie en ik hoop dat we in 2015 weer op jullie kunnen rekenen. De feestdagen staan voor de deur en ik wil van deze gelegenheid gebruik maken om iedereen alvast prettige kerstdagen en een gelukkig maar vooral gezond 2015 toe te wensen. Onthou van t oude jaar alleen de beste dagen en spring met nieuwe moed het nieuwe jaar tegemoet. Fijne feestdagen! Marc Dhooge, Voorzitter

8 VDH 6 VDHalgemeen Afscheid van Marian Servaas, hoofdredacteur VDH Kennis overdragen en observeren, daar gaat het om Ik heb het mezelf niet gemakkelijk gemaakt door me aan te bieden als kersvers hoofdbestuurslid en interviewer van Marian Servaas. We kennen elkaar nauwelijks alleen van gezicht en telefoon - en er valt veel over haar werk te vertellen, vooral over alles wat er mis ging in de relatie tot het hoofdbestuur. Als ik de woning in het Drentse lintdorp Valthermond binnenstap, word ik hartelijk begroet, ook door haar vijf Duitse herders, één Border Collie en echtgenoot Jan, die later thee en chocolade serveert. Marian en ik installeren ons aan de hoge kamertafel, op de stoel naast me ligt één van de vier katten rustig te slapen. Het wordt een lang en indringend gesprek met wat kleine lichtpuntjes. VEELZIJDIG De staat van dienst van Marian Servaas binnen de VDH is indrukwekkend, vijftien jaar lang verbonden aan de redactie van ons maandblad en daarnaast heeft ze diverse stukken geschreven voor o.a. het boek De Duitse herder volop in beweging, voor het Welkomstboek van de VDH, voor de VDH-site, maar ook voor andere hondenbladen. Met regelmatigheid treffen we haar aan op clubmatches waar ze haar fokproducten - sinds kort de langstokhaar Duitse herder - presenteert. Daarnaast heeft ze haar eigen hondenschool waar ze les geeft aan eigenaren van pups en jonge honden en is ze gedragstherapeut voor honden. Kritiek heeft ze op het fokbeleid van de VDH, met name op de beoordeling van het karakter van de honden bij de aankeuringen. Het behalen van een africhtingscertificaat (nodig voor de aankeuring) zegt niet zoveel over het karakter, maar meer over de trainbaarheid van de hond, is haar mening. Marian vindt het beter om een goede gedragtest voor de Duitse herder te ontwikkelen, net zoals men bij andere rasverenigingen (Belgische en Witte herders, Rottweilers enz.) heeft gedaan. Gaandeweg gaat het gesprek richting toekomst, met adviezen voor de oprichting van een nieuwe redactie. Marian zal haar redactiewerk per 1 januari neerleggen en is daarna nog actief in de jubileumcommissie van het boek dat in 2017, ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de VDH, zal verschijnen. JEUGD, GEZIN EN CARRIÈRE Marian is geboren in Rotterdam en bracht haar jeugd door in de Zaanstreek. Ze is haar hele leven al gek op honden geweest. Op één van de eerste foto s die er van haar gemaakt werden staat ze al met een hond. Omdat er thuis geen hond was, ging ze alle honden uit de buurt uitlaten en zwervers werden mee naar huis genomen. Uiteindelijk is er eentje, een kruising Mechelse herder/schotse Collie, blijven hangen. Door het werk van haar partner volgde een verhuizing naar Brabant, waar ze haar carrière als onderwijzer/remedial teacher begon. Haar onderwijsloopbaan eindigde bij een ROC in Nijmegen. Daar had ze een moeilijke doelgroep (16 tot 20 jarigen), les geven aan puberende tieners zag ze als een uitdaging. In de gemeente Uden fungeerde ze bijna 30 jaar als raadslid, met ruimtelijke ordening/milieu en financiën in haar portefeuille. Daarnaast volgde ze diverse cursussen en opleidingen op hondengebied, o.a. die voor gedragskeurmeester. Binnen O&O (Nederlandse vereniging voor hondeninstructeurs) heeft ze jarenlang les gegeven om beginnende en gevorderde instructeurs de kneepjes van het vak bij te brengen. Ze is moeder van drie volwassen zonen, waarvan er één actief is met paarden, één nationaal kampioen behendigheid is en één als jongetje van tien jaar z n eigen hond (een Sheltie) kreeg. De combinatie mens en dier zit blijkbaar in de genen in huize Servaas! HONDENSPORT Wie met Marian Servaas praat, krijgt het vanzelf over de sport (G&G, behendigheid, obedience, schapen hoeden, en IPO) en de Duitse herder. We proberen een lijstje te maken van al haar honden. Dat blijken er negentien te zijn, waarvan vijftien Duitse herders, de laatste jaren alleen langstokhaar herders. Veel van haar honden zijn afkomstig van vom Haus Lacherom. Ze fokt sinds 2009 met enige regelmaat een nestje onder de kennelnaam Melyanna. Marian werd lid van kgp. Schijndel, richtte diverse Duitse herders af tot VH I en deed op hoog niveau mee aan G&G wedstrijden van Cynophilia. De honden die qua karakter of gezondheid niet geschikt waren voor de sport bleven. Zo was Zaira - een teef met zware HD - een grote hulp bij de hondenschool. Ze hielp mee om de pups zich te leren gedragen ten opzichte van volwassen honden. Sommige honden werden herplaatst, o.a. als hulphond voor een man met een spierziekte. Later na de verhuizing naar het noorden - trainde ze in Leeuwarden en bij kringgroep Hoogeveen. Tegenwoordig traint ze het liefst op het terrein van haar eigen hondenschool, individueel of in groepsverband, en is ze niet vaak op een kringgroep te vinden. De sfeer bij veel kringgroepen en het verschil van mening rondom trainingsmethodiek zijn hiervan belangrijke oorzaken.

9 algemeen VDH 7 Sinds 1997 heeft Marian haar eigen hondenschool, eerst in Uden, nu in Valthermond in Drenthe. Haar specialiteit is het helpen bij de opvoeding van pups en jonge honden. Daarnaast heeft het gedrag van honden, in alle mogelijke opzichten, haar belangstelling. Als gedragstherapeut heeft ze al vele honden, waaronder meerdere Duitse herders, (en hun eigenaren!) kunnen helpen. Haar kennis wil ze graag met haar leerlingen delen en ze ziet gelijkenissen in de opvoeding van kinderen en honden. REDACTIE Doordat Marian gevraagd werd een hoofdstuk te schrijven in het eerder genoemde jubileumboek, rolde ze daarna in het redactiewerk van het maandblad van de VDH. Een taak die ze de laatste jaren als eenzaam en als een roepende in de woestijn heeft ervaren. Ze herinnert zich de goede jaren met Jan Pulles, als afgevaardigde van het HB in de redactie, en de klik die ze had met Wim Severijnen. Samen met hem zou ze de kar vele jaren trekken. Maar bijna alle redacteuren vertrokken weer, uit onmin met het hoofdbestuur en/of de vereniging in het algemeen, of door gebrek aan tijd. Deels uit nood geboren werden er freelancers aangetrokken. Het blad maakte onder leiding van Marian een ommezwaai. Het kreeg een andere inhoud, meer gericht op de interesses van de liefhebbers met hun gezinshond (de grootste groep binnen de VDH). Bij een nieuwe lay-out hoorde ook meer en kwalitatief goed beeldmateriaal. Onder haar leiding werd een redactiestatuut geschreven en samen met Hans van Erven werd de website vernieuwd. Het was de bedoeling om binnen de redactie iemand te hebben die verantwoordelijk zou zijn voor de website. Helaas is die persoon niet gevonden en worden er nu ad hoc onderwerpen aan de site toegevoegd. Sinds begin dit jaar is er een grote groep freelance fotografen binnen de VDH, die wordt ingezet bij de hoofdevenementen. Marian stuurt deze groep aan, enorm gemotiveerde vrijwilligers die volgens haar zeggen ondergewaardeerd worden. Ze zegt: Tijdens een evenement is er alle aandacht voor de medewerkers op het veld, maar zelden wordt een fotograaf van een kop koffie voorzien of krijgt hij/ zij een paraplu aangeboden bij slechte weersomstandigheden. Aan de ontvangst van de fotografen en freelance schrijvers schort het nog al eens, een kwalijke zaak. Een roepende in de woestijn HERINNERINGEN Andy van Dijk, freelancer bij africhtingsevenementen, herinnert zich de tomeloze inzet en de drang naar vrijheid van meningsuiting van Marian. De eerste artikelen die ik heb geschreven werden door mij en Marian telefonisch besproken. Dan werden ook andere VDH onderwerpen vaak even onder de loep genomen. Dat gebeurde tot diep in de nacht zonder op de tijd te letten. Wat verder opviel: onvoorwaardelijk steun voor mij en de andere redactieleden, met name ook als er iets kritisch werd geschreven richting keurmeesters, dat heb ik enorm in haar gewaardeerd. Freelancer Marieke Lemmen heeft Marian een jaar of drie geleden leren kennen tijdens een redactievergadering in een Van der Valk hotel. Ze had toen een hond bij zich omdat er thuis eentje loops was en ze vond het fijner voor de reu met haar mee te reizen dan thuis opgesloten te worden. Ik vond dat meteen sympathiek en ik vond het ook een geweldig gezicht die hond door de lange hotelgangen te zien lopen. Ik vind schrijven leuk en ik houd van Duitse herders, maar had totaal geen verstand van het VDH gebeuren. Door alle interviews die ik voor het VDH-blad mocht doen, heb ik veel geleerd en veel interessante en aardige mensen ontmoet. Dat heb ik aan Marian te danken. Marian gaf mij vertrouwen en daarvoor ben ik haar dankbaar. HOOGTEPUNT EN LEUKE DINGEN Op mijn vraag wat er nu leuk aan het redactiewerk is, antwoordt Marian dat het samenstellen van het blad een leuke bezigheid is, evenals de contacten met alle freelancers, met de mensen die geïnterviewd worden en het meedenken met de drukker over de vormgeving van

10 DH werkhondenkennel v h BURGERBOSCH OASE verwacht deze kerst donkergrauwe pups uit de combinatie: ONE V VALKENPLATZ eig. Gerrit Harkeeig. x EZRA V H BURGERBOSCH OASE Thea Bosch Beide honden HD A, ED 0, DNA en DM, goede rug en zeer veel drift. Inlichtingen : (06) Kennel v h Burgerbosch Oase wenst U prettige feestdagen en een gezond/sportief 2015 toe. Duitse herder Kennel de Korten Bruggert uitsluitend voor langstokhaar Duitse herders Fam Smits/Lagrouw de Korten Bruggert ER Eethen dekortenbruggert@hotmail.com (06) Op zoek naar een ventilator? VANAF 109,95 Incl. btw VANAF 64,95 Incl. btw Elektronische Le Mans pakket VANAF 159,95 Incl. btw Bezoek onze webshop

11 algemeen VDH 9 het blad. Marian vindt het leuk om de kennis en kunde die ze vanuit haar expertise rondom hondenopvoeding en -gedrag heeft, te delen. Het maandblad is daar een goed medium voor, ze schrijft er graag artikelen in. Voor een nieuwe redactie is het belangrijk om kennis van de meest uiteenlopende zaken te hebben, niet alleen van kynologie, africhting en behendigheid. Ook een brede nieuwsgaring, zowel van binnen als buiten Nederland, is noodzakelijk. In Amerika en Engeland zijn diverse deskundigen die prachtige artikelen schrijven. Daar heb ik een goed netwerk mee opgebouwd. De VDH is nog te veel naar binnen gericht. Wanneer er een artikel geplaatst wordt over technieken en aanleermethoden van het springen (behendigheid) zouden leden die actief zijn in de africhting daar ook hun voordeel mee kunnen doen. Maar helaas gebeurt dat weinig. Marian is visueel ingesteld, een goede balans tussen tekst en beeld in het blad is voor haar belangrijk. De foto s die door leden worden ingestuurd komen in het archief (voor mogelijke plaatsing) en men krijgt van haar een bedankmailtje. Ruim een jaar geleden heeft Marian een Facebookgroep t.b.v. de redactie gemaakt. In deze groep komt ze soms schrijftalenten tegen die ze dan benadert voor een artikel in ons magazine. Of ze laat haar zoon Wouter Engelstalige artikelen vertalen voor plaatsing in het VDH blad. Voor Marian vormde afgelopen jaar de presentatie van de eerste (!) langstokhaar nakomelingengroep op de SV-Bundessiegerzuchtschau (van de Auslese reu Dexter v. Fichtenschlag) het absolute hoogtepunt. Twee door Marian gefokte honden, een dochter en zoon van deze reu, liepen mee in deze groep. Dat doet wel wat met je, zegt Marian trots. TOEKOMST De laatste jaren fungeerde de redactie grotendeels alleen dankzij de continue inzet van Marian, een veel te smalle basis. Eerdere pogingen om nieuwe redactieleden te werven, liepen op niets uit. Afgelopen zomer werd Marian geveld door een langdurige ziekte. Voor haar was het toen duidelijk dat deze situatie zo niet langer kon doorgaan. Er moest een andere weg bewandeld worden met de redactie, een eenkoppige redactie is te kwetsbaar. In september vond er een gesprek plaats tussen haar en het hoofdbestuur. Tijdens dit gesprek werd duidelijk dat het HB en Marian niet helemaal op één lijn zaten. Voor haar een reden om met het redactiewerk te stoppen. Binnen het HB kwam men allemaal Tomeloze inzet en drang naar vrijheid van meningsuiting tot dezelfde conclusie, er komt in 2015 een nieuw redactieteam, dat zich ook kan buigen over de andere communicatiemiddelen: nieuwsbrief, social media en website. Daartoe is in het novembernummer een oproep gezet, belangstellenden kunnen tot 7 januari reageren. AFSCHEID Als we laat op de avond afscheid nemen er is inderdaad geen rem op tijd bij Marian - lopen we nog door de trainingsruimte, waar onder dak getraind kan worden bij slecht weer. Daarnaast bevindt zich een theorielokaal waar de baasjes een kop koffie drinken voor aanvang van de lessen. De honden leren hier rustig naast hun baas te blijven liggen. Daar krijgt Marian energie van, het overbrengen van kennis. Eens een docent, altijd een docent, denk ik. Tijdens de autorit huiswaarts bekruipt me het gevoel van neerslachtigheid, de negatieve lading van het interview drukt. Als regendruppels op een jas schud ik ze van me af. We moeten vooruit om een toekomstbestendige VDH te behouden. Er zijn vast VDH leden die er net zo over denken en samen met de nieuw te vormen redactie, prachtige maandbladen willen maken. En Marian Servaas blijft toch een beetje, als medeauteur van het nieuw uit te geven boek. Zelf heeft ze aangegeven liever niet op de voorgrond te willen treden en het is aan het hoofdbestuur op een juiste wijze afscheid van haar als redacteur te nemen, passend bij de functie en de taken die ze zo lang heeft vervuld. Morgen weer een nieuwe dag, dan moeten we beginnen met de overdracht van redactietaken en het aanschrijven van redactieleden. Die dag ontvang ik via haar een keurig lijstje met namen en contactgegevens. Met geen woord rept ze over het gevoerde gesprek en ik ben benieuwd wat ze van het artikel gaat vinden. Maud Diemer

12 VDH 10 algemeen DE OORSPRONKELIJKE TAAK VAN DE DUITSE HERDER SCHAPEN: HOEDEN OF DRIJVEN OF BESCHERMEN? Volgens Wikipedia zijn herdershonden honden die gefokt zijn voor het werken met vee. Er wordt onderscheid gemaakt tussen honden voor het drijven, hoeden en beschermen. De honden die het vee moeten beschermen noemen we berghonden. Ook de hoedende honden hebben als taak hun kudde te beschermen, maar op een andere manier dan de berghonden, die echt rondom en tussen de kudde lopen en er in opgroeien. DRIJVEN EN HOEDEN Als een herdershond vooral achter de kudde werkt, dan noem je dat drijven. De herder (persoon) zelf zal voorop lopen of eveneens de kudde volgen. Ook kan de hond een kudde die zich op enige afstand bevindt naar de herder toe drijven. In ieder geval wordt bij het drijven het vee verplaatst. Bij het hoeden in enge zin moet de hond ervoor zorgen dat een grazende kudde bijeen blijft, binnen door de herder aangegeven grenzen. De hond fungeert dan als levende omheining en kan zich ook naast de kudde bewegen. Dit is van belang als een weidegebied in blokken begraasd en bemest moet worden. In tegenstelling tot het drijven, meestal met Border Collies, zijn in Nederland nog heel weinig mogelijkheden voor het hoeden van schapen en hoe dit een hond bij te brengen. In Duitsland, wordt nog steeds op veel plaatsen traditioneel gehoed met Duitse herdershonden of met Altdeutsche herdershonden. HOLLANDSE HERDERS Marijke Bree van de Nederlandse herdershonden club (NHC) heeft in 1999 een heel duidelijk artikel geschreven voor de NHC: Wanneer je als leek kijkt naar een hoedende herder met zijn twee honden (één hoofdhond en één bijhond) en het gaat allemaal rustig, dan zien de verrichtingen er zó eenvoudig uit dat je een gevoel bekruipt van dat kan ik ook met mijn hond. Echter bij de Duitse herdershonden missen al veel honden de absoluut noodzakelijke genetische aanleg om voor het werken met de schapen te worden opgeleid. De honden, die wel worden gebruikt voor dit werk, vormen de crème de la crème van het ras. Een hond, die de kwaliteiten en het genetisch materiaal bezit om te hoeden, kan ook een goede reddingshond, IPO- hond of speurhond zijn. Omgekeerd hoeft dat niet het geval te zijn. Een zeer goede reddingshond, IPO-hond of speurhond zal als hij de genetische aanleg mist, geen goede hoeder zijn. Het feit dat Schäfermeister Karl Füller, een in Duitsland erkende grootheid op het gebied van hoeden (tien maal Duits kampioen met steeds verschillende honden) en fokker van Duitse herdershonden (kennel vom Kirschental ) zegt, dat hij niet begrijpt dat de schaapherders in Nederland Border Collies gebruiken, terwijl wij, met de

13 algemeen VDH 11 Hollandse herder zulke genetisch goed aangelegde honden hebben, is dat een zeer groot compliment voor ons ras. SCHÄFERMEISTER Uniek is dat Marijke Bree twee keer tien dagen zonder haar hond en één keer drie dagen met haar Hollandse herder Carlijn mee mocht lopen en ervaring heeft mogen opdoen bij Schäfermeister Karl Füller. Met een kudde van ruim 300 Veluwse heideschapen bij Vierhouten heeft ze drie dagen per week gehoed en in 1999, tussen alleen maar Duitse herders, in Duitsland het diploma HGH (HerdenGebrauchsHund) behaald. De Hollandse Herdershondenclub houdt zich nog steeds heel enthousiast bezig met schapenhoeden. Ik heb het geluk dat ze vaak een trainingsweekend hebben bij mij in de buurt. Een prachtige locatie en ik heb gevraagd of ik het eens mocht proberen met mijn jongste Duitse herder. Wauwww, die fleurde helemaal op, ik had haar nog nooit zo fier langs de draad zien lopen. Wat een plezier om naar haar te kijken, ze was toen net één jaar... AANLEGTEST Ik wilde hier graag verder mee, maar wilde het dan wel officieel doen en informeerde naar de aanlegtest. De aanlegtest is een eerste test die je vooraf kunt doen om te kijken of een hond het instinct heeft om met de schapen te werken. Het is een basale test met voorafgaand een stukje sociale test om angstige of agressieve honden uit te sluiten en om de band met de handler te bekijken. Als het sociale deel goed gaat, mag de hond door naar het schapendeel waarbij gekeken wordt of hij instinct laat zien. De ene hond laat dit al vanaf 50 meter afstand zien, de andere moet wat aangespoord worden (of moet zich wat vrijer voelen). Mijn beide Duitse herders, Tolowa van Ingjo en Angel Sioux van Ingjo, slaagden voor de Schapen aanlegtest onder auspiciën van de NHC op 21 september 2013 in Schijndel. Nadat mijn Duitse herders het instinct hadden laten zien, kon ik met de basistraining beginnen. GRENS Begonnen werd met grenslopen, die grens is het heiligdom van de hond, als hij daar loopt is hij de beste hond van de wereld, als hij binnen de grens komt moet dat worden gecorrigeerd. De schapen staan eerst in een groot vierkant met een draad erom heen en de hond moet leren buiten de draad te lopen op de grens (soms wordt er een stukje gras gemaaid langs de draad, zodat de hond niet de fout in kan gaan). Ook hier geldt dat met positieve training en duidelijkheid naar Veel Duitse herders missen de genetische aanleg om te kunnen hoeden de hond toe je het meeste bereikt. De hond moet zowel links- als rechtsom kunnen lopen op die grens en je oefent met het bevel terug om de hond te keren en de andere richting op te laten lopen. De geleider blijft tussen de schapen en de hond, de draad of het flexinet geldt als ondersteuning. Het houdt de schapen er binnen en de hond er buiten, maar de hond moet de bodemgrenzen, de natuurlijke grenzen leren herkennen. Doorgaans pakken ze die zelf wel op, alleen moeten ze grensvast worden, weten dat die grens de plek is waar de baas trots op is en dat dat hun domein is. Ze moeten weten dat ze binnen de grens niets te zoeken hebben, het gemaaide is dus de grens, niet het flexinet of de draad. ZELFSTANDIG EN GEHOORZAAM De hond gaat op een gegeven ogenblik begrijpen wat de functie van die grens is en dat hij actie mag ondernemen als de schapen erover komen. Als dat kwartje valt kun je gaan balanceren tussen instinct en gehoorzaamheid; hij moet luisteren naar de handler maar hij moet ook in staat zijn zelf te bepalen wanneer hij wat mag of moet doen, wanneer hij wel van die grens af mag en wanneer hij veel druk of juist weinig druk moet zetten. De honden leren zelf wat hun lichaamstaal doet ten opzichte van de schapen. Het grenslopen is bedoeld om stukken te kunnen hoeden; de grens kan een akkerrand, fietspad, achter een greppel, ploegvoor, karrenspoor, noem maar op zijn. Binnen die grens moeten de schapen de rust hebben om lekker gras te eten. ALLE KOPJES AAN DE GROND Een goed hoedplaatje ziet er dus als volgt uit: vrijwel alle kopjes vretend aan de grond en een hond die controlerend pendelt over de grens of, indien mogelijk, stilstaand overzicht houdt en actie onderneemt wanneer nodig. Als dit goed gaat, kun je gaan verplaatsen - dat kan met grenzen langszij maar op den duur moet je ook grensloos kunnen lopen, in dat geval is de flank van de kudde de grens, waarbij herder en hond bepalen of dit een langgerekte kudde is of een bredere opgedrongen kudde. Dit zie je bij wegwerk of bij werk waarbij de schapen bijvoorbeeld in een kraal of op een kar moeten, of door een behandelgang of over een brug of zo.

14 VDH 12 algemeen WEDSTRIJDEN Bij een HGH- examen of -wedstrijd moet de herder, met de hulp van meestal twee honden of (helaas soms) met maar één hond, zoals in mijn geval, in ongeveer één uur met een kudde van ongeveer 300 schapen een parcours afleggen, waarbij de kudde met de herder op kop achtereenvolgens uit een omheind perk wordt gehaald en over een smalle weg naar een niet omheind smal graasgebied (akker, berm of iets dergelijks) van plusminus 25 à 30 meter breed wordt geleid. De schapen moeten daarin enige tijd grazen, terwijl de hond langs de grenzen van dit smalle graasgebied heen en weer moet lopen om daardoor passief en zo nodig actief te voorkomen, dat de schapen eruit lopen of in een naastgelegen akker of tuin gaan snoepen. De honden mogen het graasgebied niet inlopen en hun gedrag moet zodanig zijn, dat het grazen van de schapen zo min mogelijk wordt verstoord. Vervolgens moet de kudde, weer met de herder op kop, uit het smalle graasgebied trekken en over een weg naar een evenmin omheind en minstens 55 meter breed graasgebied worden gebracht. Tijdens deze tocht moet een aantal hindernissen worden genomen. Allereerst moet de hond de over de weg trekkende kudde 2x voldoende ruimte laten maken om een rijdende auto ongehinderd te laten passeren. Daarbij mogen zowel de hond als de SCHAPEN Als je wat basistraining hebt gehad en je hond (en jezelf) zijn aardig op weg, kun je meedoen aan een Herding Working Test (HWT) en in dit geval Traditional Style (Collecting Style is voor Border Collies en Kelpies). Deze test is vooral bedoeld om te bekijken of de hond op te leiden is. Gaat dit goed dan zijn de volgende stappen de International Herding Trials (klasse 1, 2 en 3). We hebben het hier over FCI-testen, in Duitsland kent men de Herdengabrauchshund test (HGH). Het herderen is daar een complete cultuur, je moet ook een aantal jaren opleiding volgen om schaapherder/houder te mogen zijn. De schapen zelf zijn ook heel belangrijk, ze moeten echt kudde-instinct hebben. Er zijn schapenrassen die door de jaren heen gebruikt zijn voor het hoeden en deze eigenschapen behouden hebben. Texelaars bijvoorbeeld zijn door de jaren heen gefokt op vlees (en vroeger wol) en zijn als hoedschapen gruwelijk moeilijk, ze rennen alle kanten op en gedragen zich niet als groep. Ook moeten de dieren functioneel vreten, dus ook brandnetels, distels, houtopslag, etc. geen kieskeurige dames dus. De schapen waar Hanke en Edwin in Groede mee werken zijn de Mergellandschapen en Vlaamse kuddeschapen en kruisingen tussen deze twee. MEER LIEFHEBBERS? Hopelijk zullen meer Duitse herderliefhebbers toch eens de stap nemen om dit plezier samen met je hond tussen de schapen mee te maken. Voorwaarde is natuurlijk dat ze onder appel staan. Als je mij niet op een hondenshow of Canicross wedstrijd ziet, dan ben ik lekker met mijn hondje aan het oefenen bij het schapen hoeden in Groede. Dat is echt hard werken voor Duitse herders, ik heb dus een show- en werkhond... op de dogshow Bleiswijk op 1 november 2014 heeft ze haar laatste volledige CAC punt behaald en ze is nu, met 28 maanden oud, Nederlands Kampioen. Schapen hoeden is echt hard werken voor een Duitse herder kudde of de auto niet in gevaar komen. Vervolgens moet de kudde, nog steeds met de herder op kop, over een brug trekken, waarbij de hond ervoor moet zorgen dat de schapen niet langs de brug, maar over de brug gaan. STELLEN Nadat de herder de kudde in het brede graasgebied heeft geleid, moet de hond, net als bij het kleine graasgebied, weer de grenzen bewaken door daar langs heen en weer te lopen. Een belangrijke maar moeilijke oefening tijdens het grazen in het brede graasgebied is het stellen van de kudde. Hierbij moet de hond op commando van de herder de kop van de kudde tegemoet het graasgebied inlopen in drie achtereenvolgende fases van steeds afwisselend langzaam lopen en staan tot de kudde hierdoor van graasrichting keert. Zodra dat is gebeurd, moet de hond snel en zonder onderbreking langs dezelfde route die hij gekomen is weer naar de grens terugkeren en het bewaken van de grenzen hervatten. Als laatste onderdeel moet de herder, weer op kop van de kudde en samen met de hond(en), de kudde uit het brede graasgebied leiden, in het omheinde perk terugbrengen en het perk weer sluiten. Tijdens het gehele parcours moet de hond zelfstandig of

15 algemeen VDH 13 op commando een schaap, dat het gezag van de hond negeert, actief durven corrigeren door het met de bek in de nek of bij de ribben aan te stoten of even vast te houden. Ter voorkoming van verwondingen of economische schade mag het schaap daarbij uiteraard niet worden beschadigd. Bij zo n examen of wedstrijd worden in ongeveer één uur alle vereiste eigenschappen en vaardigheden van de herder en hond getoond en beoordeeld, die ook in de dagelijkse praktijk vaak uren achtereen moeten worden volgehouden zonder dat de hond het daarbij kan en mag laten afweten. Met dank aan Hanke Karreman en Edwin la Gasse die mij helpen op een fijne manier te werken met mijn Duitse herders bij hun schapen met het instinct dat in hun genen vastgelegd is. Informatie gebruikt van: - De Nederlandse herdershonden club - Marijke Bree, Dodewaard - Trainingslocatie, Ingrid Schautteet-Faas Interessante links: (een mooi filmpje om te laten zien waar ik graag naar toe wil werken met mijn Duitse herders) SCHAPEN DRIJVEN MET BORDER COLLIES Subtiel drijven door dreigend staren (eye) is kenmerkend voor de Border Collie. Dit ras neemt een bijzondere plaats in omdat het al meer dan honderd jaar gefokt wordt voor de sheepdog trials, de Britse wedstrijden in het schaaphoeden. De eigenschappen die daarvoor zijn ontwikkeld maken dit ras ook zeer geschikt voor veel andere hondensporten. Bij de trials moet de hond een klein groepje schapen, dat zich op enige afstand bevindt, ophalen en naar de herder drijven (outrun en lift). Terwijl de herder steeds op de startplaats blijft, drijft de hond de schapen langs een eenvoudig parcours en wordt de kudde gesplitst (shed). Tenslotte worden de schapen in een klein omheind gebied (pen) opgesloten, een onderdeel waarbij de herder de hond helpt. Bij de beoordeling wordt zowel op de tijd als op de manier van werken gelet. Voor andere rassen zijn aangepaste wedstrijden ontwikkeld. Zo worden in Australië naast de field trials ook yard trials gehouden om het werk met grotere groepen schapen op beperkt terrein te beoordelen. Kenmerkend is de eigenschap van de Kelpie om bovenop de dicht opeengepakte groepen schapen te werken (backing). SCHAPEN HOEDEN MET ANDERE HERDERSHONDEN Ook bij de wedstrijden voor Franse en Duitse herders worden grotere groepen schapen, van 50 tot zelfs 200 stuks, gebruikt. De nadruk ligt daarbij meer op het hoeden dan op het drijven. Hond en herder moeten samen de kudde over een ingewikkeld parcours leiden, langs een akker, over een brug en over een kruispunt. Verder wordt het ruimer en compacter weiden van de schapen beoordeeld. In Duitsland worden doorgaans twee honden tegelijk gebruikt.

16 VDH 14 algemeen AFSCHEID VAN THEA LIGTENBELT HET WERD TIJD VOOR IETS ANDERS Na tien jaar Commissie van Beroep wil Thea Ligtenbelt met haar man wat meer van de wereld gaan zien. Je moet ook eens langsgaan bij Thea Ligtenbelt zei Mr. Jan van Dorp onlangs tijdens het interview naar aanleiding van de vacature bij de Commissie van Beroep. Thea heeft zich gedurende 10 jaar met enorm veel inzet van haar taak als secretaris van de Commissie gekweten en ze verdient het om eens in het zonnetje te worden gezet. Dus rijd ik op een herfstachtige dag vanuit de Randstad naar het plaatsje Eerbeek in Gelderland, liggende in de driehoek Apeldoorn, Arnhem en Zutphen. Deze streek wordt gekenmerkt door de eeuwenoude papierindustrie. Het water in de beken van dit gebied was erg zuiver, een ideale plek dus voor het scheppen van papier in vroeger tijden. Er zijn veel oude fabrieksgebouwen als industrieel erfgoed te bewonderen, een aantal is nog steeds in gebruik voor de papier- en kartonverwerkingsindustrie. VAN WELNAHOF Verscholen achter een enorme bos bloemen namens de VDH sta ik bij Thea voor de deur. Ik vraag mij af wat er over mij nou geschreven moet worden zegt ze bescheiden bij het aannemen van mijn jas. In de ruime, smaakvol ingerichte kamer, maak ik kennis met haar man, Henk Ligtenbelt en, terwijl Thea thee gaat zetten, ontstaat er al meteen een gezellig gesprek met de heer des huizes. Het blijkt dat Henk niet onbekend is met de VDH. Hij heeft jarenlang een aantal Duitse herdernestjes gefokt onder de naam Van Welnahof en hij heeft gedurende vele jaren zitting gehad in het Provinciaal Bestuur van Gelderland. In eerste instantie werd Henk door Jan Mol, de toenmalige voorzitter van de Commissie van Beroep voor de functie van secretaris benaderd, maar Henk was destijds al bezig met het afbouwen van het hondengebeuren. Hij heeft toen zijn echtgenote Thea naar voren geschoven en zo geschiedde. COMMISSIE VAN BEROEP Toen ik werd gevraagd voor de Commissie van Beroep werd mij verteld dat er hooguit twee keer per jaar een zaak zou zijn begint Thea te vertellen. Ik had een fulltime job bij een grote verzekeringsmaatschappij, deed veel vrijwilligerswerk en ach, twee keer per jaar, dat kon ik er wel bijdoen. Mijn liefde voor Duitse herders sprak ook mee. Destijds was ik geen lid meer van een kringgroep, dat kwam goed uit, want met deze functie was het niet toegestaan om op enigerlei wijze betrokken te zijn bij de VDH. Inmiddels is het aantal zaken gestegen tot vijf à zes per jaar. In het begin hadden wij, om de kosten te drukken, de vergaderingen in Huize Zuilenstein, een bejaardenhuis in Nieuwegein. Alleen koffie en thee moest betaald worden. Ik regelde de logistiek, stuurde uitnodigingen en de stukken, notuleerde etc. Iedere zaak op zich is interessant. De VDH is natuurlijk een afspiegeling van de maatschappij. Mensen komen met een probleem. Er is bijvoorbeeld een conflict op een kringgroep, teleurstelling over een

17 nieuwe pup, fokkers handelen niet altijd even netjes enzovoort. In mijn begintijd waren de zaken niet zo heftig. Tegenwoordig zijn mensen meer claimbewust en minder genegen tot een oplossing te komen. Je ziet dit ook in de maatschappij terug. VERWARMDE KENNELS Dan komt het gesprek weer op de tijd van de nestjes met Duitse herders. Er zijn tijden geweest dat we wel vijf à zes Duitse herders hadden. Bij ons vorige huis hadden we een bijgebouw, waarin we kennels hadden gebouwd met uitloop naar een groot grasveld. Het gebouw was verwarmd. s Avonds haalden we de honden in huis, maar zodra wij aanstalten maakten om naar bed te gaan, stonden ze allemaal tegelijk op en gingen naar hun eigen kennel. Dat was hun vertrouwde plek. We hoefden daar geen moeite voor te doen. Ik was ook erg secuur vervolgt Henk, de honden moesten aan alle voorschriften voldoen, goede heupen, goede ellebogen, alle certificaten zoals UV, aankeuring, etc. Omdat ik echt een man van de kynologie was liet ik het africhten ook aan anderen over. Dat maakte me wel afhankelijk en is dus ook wel eens niet goed gegaan. Ik was veel bezig met goede combinaties te zoeken, wat de teef miste probeerde ik weer te vinden bij een geschikte reu. Zelfs in Duitsland. Ook bij de verkoop van de pups ging ik niet over één nacht ijs. Ik moest ervan overtuigd zijn dat ze goed terecht zouden komen, dus niet naar een flat en de mensen moesten voldoende tijd hebben om een pup op te voeden. Ik heb wel eens een pup teruggehaald. Deze was zo slecht gehuisvest en vervuild, dat ik het hok heb opengedaan de eigenaren waren niet thuis en de hond heb meegenomen. Na algemeen VDH 15 een telefoontje, later op de dag, vertelden de mensen geen bezwaar te hebben, zij vonden het wel goed zo. Nu zijn er geen honden meer in huize Ligtenbelt. Het echtpaar geniet van zijn pensioen en maakt mooie reizen. Een van de redenen om te stoppen met het werk voor de Commissie van Beroep. Als je drie maanden weggaat, kan je niet opeens alles overlaten aan een ander; ik wil me daar vrij in voelen zegt Thea en al die problemen, het blijft wel hobby! BERTUS MEULENBELD Het gesprek komt op Bertus Meulenbeld, erelid van de VDH, die deze week op 95-jarige leeftijd is overleden. Ook de heer Meulenbeld was vele jaren lid van de Commissie van Beroep. Een illuster gezelschap dus, deze commissie. Thea benadrukt dat zij het contact met de commissieleden wel zal missen. Van een echt afscheid is het nog niet gekomen wegens privéomstandigheden, maar zegt zij: als wij weer terug zijn uit Thailand nodigen wij ze allemaal met hun partners uit om gezellig samen een borrel te drinken en laten we hopen dat de vacature die door mijn vertrek is ontstaan snel wordt vervuld. Het leven van Thea en Henk Ligtenbelt heeft duidelijk een andere wending genomen. Nu het nog kan, zeggen ze, willen we van het leven genieten en zoveel mogelijk van de wereld zien. Ik kan niet anders dan ze daarin gelijk geven en wens dit reislustige stel veel plezier in deze nieuwe levensfase. Tineke Kamp

18 VDH 16 algemeen Hulphonden voor mensen met alzheimer en dementie Compensatie van geheugenverlies ouderen In de afgelopen decennia hebben hulphonden en therapiehonden steeds meer taken gekregen en het lijkt er nu op dat deze honden alzheimer en dementie kunnen toevoegen aan hun werkgebied. Blindengeleidehonden vormen intussen een vertrouwd beeld en steeds meer mensen kennen de honden die doven en mindervalide mensen helpen. Dat honden ook een steun en hulp kunnen zijn voor mensen met mentale problemen is (vooralsnog) veel minder bekend, maar het publieke bewustzijn neemt toe. Waarschijnlijk komt dat door de uitgebreide media-aandacht voor een door de Amerikaanse overheid gefinancierde studie naar de effectiviteit van hulphonden voor oorlogsveteranen met het posttraumatisch stress syndroom. WE WORDEN OUDER Door verbeteringen in de gezondheidszorg en door gezondere voeding neemt de levensverwachting van mensen in de ontwikkelde landen toe. Een hogere levensverwachting gaat echter ook met problemen gepaard, zoals de afname van cognitieve vaardigheden en toename van geheugenverlies bij ouderen, problemen die het gevolg zijn van alzheimer en dementie. De schatting is dat 15% van de mensen boven de 65 jaar in de Verenigde Staten een vorm van dementie zal krijgen en 10% zal alzheimer krijgen. Het betreft hier in totaal ongeveer 5,5 miljoen mensen. ZELFSTANDIG De meeste vormen van dementie ontwikkelen zich geleidelijk. In de vroege fase en middenfase van dementie kunnen mensen nog steeds goed functioneren en met de juiste hulp kunnen ze nog een min of meer zelfstandig leven leiden. Echter, ook in de vroege fase kunnen er soms problemen ontstaan door beginnend geheugenverlies en een afname van cognitieve vaardigheden. Mensen met dementie kunnen bijvoorbeeld vergeten hun medicijnen in te nemen of te eten, ze kunnen gemakkelijk de weg kwijt raken en omdat ze de weg naar huis niet meer terug kunnen vinden, kunnen ze zich gefrustreerd, geïsoleerd, kwaad, en hulpeloos voelen. Op den duur worden ze gevangenen in hun eigen huis en zijn ze compleet afhankelijk van de hulp van andere mensen om naar buiten te gaan. HULP DOOR HONDEN In de afgelopen twee jaar zijn twee groepen mensen begonnen met het trainen van hun honden om mensen met alzheimer en dementie te assisteren. De ene groep is opgezet in Israël door Dafna Golan-Shemesh, een sociaal werker met ervaring in de zorg voor alzheimerpatiënten, en haar partner Yariv Ben-Yosef, een professionele hondentrainer. Meer recent zijn studenten van de Glasgow School of Arts Product Design Department in Schotland begonnen met een soortgelijk project. Dit project is verder ontwikkeld door Alzheimer Scotland in samenwerking met Dogs For The Disabled en Guide Dog Scotland. Ook al gebruikten deze twee groepen verschillende hondenrassen en ook al verschillen de trainingstechnieken en de specifieke taken waar de honden voor worden opgeleid, toch zijn er belangrijke overeenkomsten in wat verwacht wordt van een hulphond voor dementie. NAVIGATIE Deze honden werken niet in een tuig zoals blindengeleidehonden, maar ze lopen aan een twee meter lange lijn zodat ze daadwerkelijk voor de persoon uit kunnen lopen en zo de weg kunnen wijzen. De hoofdtaak van hulphonden voor dementie is dat zij het baasje naar huis kunnen leiden als het commando thuis wordt gegeven. Als de patiënt vergeet dit commando te geven of zo in de war is dat hij steeds verder van huis weg dwaalt, dan kunnen familieleden of verzorgers een elektronisch GPS-navigatiesysteem activeren. Dit systeem zit vast aan de halsband van de hond. Het systeem kan helpen bij het lokaliseren van patiënt en hond maar omdat het een herkenbare toon afgeeft, kan de hond die toon ook interpreteren als een alternatief voor het commando thuis. Als de patiënt om wat voor reden dan ook niet met de hond naar huis kan gaan, dan is de hond zo getraind dat hij bij het baasje blijft en aandacht probeert te trekken door te blaffen. In het meest verregaande scenario, bijvoorbeeld als de persoon met dementie zonder hond het huis verlaat, kan de hond hem opsporen via lichaamsgeur. ELEKTRONISCHE TIMER Honden hebben behoefte aan routine en dit is de basis van de training voor dementie hulphonden. Mensen met alzheimer kunnen bijvoorbeeld dag en nacht door elkaar halen of ze vergeten basale zaken zoals jezelf wassen of voldoende water drinken. De honden worden zo getraind dat ze hun baasjes door de dag kunnen loodsen. De honden zullen er bijvoorbeeld voor zorgen dat hun baasjes de kast openen waar het hondenvoer staat. Dit is ook

19 algemeen VDH 17 een duidelijke hint aan de patiënt om zelf te eten. Zoals hierboven vermeld, worden de honden getraind op het commando thuis. Op eenzelfde manier worden de honden ook getraind om geluiden in huis te herkennen. Een elektronische timer kan bijvoorbeeld een bepaalde toon voortbrengen die er voor zorgt dat de hond een bijtbestendige zak met medicatie kan komen brengen. In de zak zit ook een notitie die de persoon uitlegt hoe de medicatie moet worden ingenomen. Een ander geluid kan er voor zorgen dat de hond zijn baasje naar de badkamer leidt, waar dan weer een briefje ligt waarop staat geschreven dat de persoon zich moet wassen of een glas water moet drinken. De honden zijn ook zo getraind dat ze alarm kunnen slaan, wanneer de patiënt na een val niet meer binnen een redelijke termijn opstaat, of wanneer ze een verstikkingsgeluid van de patiënt horen. SOCIALE CONTACTEN Naast de hulp die deze honden bieden, zorgen ze net zoals alle andere hulphonden voor gezelschap en vriendschap. De honden zorgen voor een dagelijkse routine en creëren zo voor de patiënt een psychologische houvast, wat de kwaliteit van het leven vergroot. De honden moeten natuurlijk iedere dag worden uitgelaten en dit geeft mensen met dementie en alzheimer lichaamsbeweging en stimuleert sociale interactie met de omgeving. Onderzoek heeft aangetoond dat mensen die honden uitlaten een grotere kans hebben om onderweg met andere mensen in gesprek te komen. Het is belangrijk dat dit soort gesprekken voorspelbaar is. Vragen als hoe heet je hond? of hoe oud is je hond? zijn positieve en voorspelbare sociale interacties en verminderen het gevoel van eenzaamheid en isolement bij mensen met dementie. Het feit dat ze ook daadwerkelijk buiten zijn met hun hond geeft personen met dementie een gevoel van zelfstandigheid en dit vermindert het gevoel van hulpeloosheid en afhankelijkheid. Juist deze laatste gevoelens kunnen resulteren in de ernstige vormen van depressie die je vaak bij mensen met alzheimer of dementie ziet. Stanley Coren PhD Vertaling: Wouter Servaas Dit artikel is een vertaling van Assistance Dogs for Alzheimer s and Dementia Patients ( dat op 21 januari 2014 gepubliceerd werd door Stanley Coren PhD op zijn blog Psychology Today, Canine Corner ( Dit artikel valt onder copyright van SC Psychological Enterprises Ltd, en is vertaald en gepubliceerd met toestemming van de auteur.

20 VDH 18 algemeen VUURWERKANGST BIJ HONDEN DE DO S AND DON TS Met de jaarwisseling in het verschiet krijgt menig hondenbezitter het al een beetje op de zenuwen. Wanneer je een of meerdere honden hebt met vuurwerkangst, kan dat het plezier rondom de feestdagen en vaak zelfs gedurende een langere periode, aardig bederven. Nu al bange huisdieren door illegaal vuurwerk, aldus RTV Utrecht die al aandacht besteedde aan dit onderwerp. Een dierenarts uit Den Dolder geeft in dit nieuwsbericht aan dat dit jaar, gevoelsmatig eerder nog dan andere jaren, mensen naar de praktijk komen met hun huisdier, in de hoop op een oplossing voor het probleem. Het baasje vertelt hoe bang haar hondje is. Hoewel afsteken van vuurwerk dit jaar alleen is toegestaan op oudejaarsavond van acht uur tot twee uur s nachts, heeft de politie er nu al haar handen vol aan. STRESS Wat moet je weten om vuurwerkangst bij je hond(en) te voorkomen of bestaande angst te verminderen of te laten verdwijnen? Ten eerste moet je weten óf je hond bang is voor vuurwerk. Hiervoor zul je stresssignalen bij je hond moeten kunnen herkennen. Voorbeelden van bijbehorend gedrag zijn: Lage houding, oren plat of opzij Lippen aflikken of tongelen Hijgen (zonder het warm te hebben) Geeuwen (zonder moe te zijn) Overdreven alert zijn Nerveus en onrustig rondlopen Niet willen eten Weglopen DE DO S Gelukkig kun je je hond helpen! Wat kun je doen: - Begin bij voorkeur al in oktober met trainen. Je kunt daarbij gebruik maken van een CD met vuurwerkgeluiden. Tinley, Sarah Heath en John Bowen (gerenommeerde gedragsdeskundigen) hebben een dergelijke CD (met duidelijke uitleg) samengesteld. Met een juiste opbouw kun je je hond laten wennen aan het geluid, het zogenaamde desensiteren. Trillingen, geur en lichtflitsen spelen ook een rol bij vuurwerkangst. Deze factoren kun je zelf langzaam toevoegen, bijvoorbeeld door gebruik te maken van sterretjes. - Als het zover is en je hond wil ergens wegkruipen waar hij/zij zich het veiligste voelt, laat dit dan toe. Eventueel kun je een kleed gebruiken om die plek af te dekken en er een kledingstuk met je eigen geur bij leggen, wat het gevoel van veiligheid kan versterken. Het heeft geen zin de hond te dwingen bij je te liggen op zo n moment. Het beste is om vroegtijdig zo n veilige plek te creëren, zodat de hond er al aan gewend is. Verder is een neutraal stemgebruik van belang om zelf geen verkeerde signalen aan de hond door te geven. (Bedenk hierbij wel dat de huidige inzichten in hondengedrag aangeven dat in zijn algemeenheid het negeren van een angstige hond niet werkt om de angst te verminderen of te laten verdwijnen). - Zonodig kun je ook (in overleg met je dierenarts) medicatie gebruiken ter ondersteuning, om de angst te verminderen. Alprazolam vermindert de angst en Diazepam heeft vooral een verdovende werking. Gebruik géén Vetraquil (zie hieronder). Wanneer je liever natuurlijke middelen gebruikt, dan kan een natuurgeneeskundige je helpen. Met deze middelen moet je wel minstens vier weken tevoren beginnen. Bach bloesem Rescue Remedy is een voorbeeld van een natuurlijk middel. - Een gedragskundige kan je helpen als je het lastig vindt om zelf aan de slag te gaan. DE DON TS Wat moet je beslist niet doen: - Geef je hond géén Vetranquil! Dit is een spierverslapper die er voor zorgt dat je hond alsnog doodsbang kan zijn, alleen niet meer in staat is om dit te uiten en bijvoorbeeld naar een veilige plek te gaan. Dit kan zelfs zorgen voor een averechts effect. - Pas de techniek van Flooding (onderdompelen) niet toe! Bij deze techniek confronteer je de hond met zijn angst, je kunt hiermee de angst verergeren met alle resultaten van dien. - Train niet in een groep. Een instructeur kan onmogelijk de stresssignalen van alle honden in de gaten houden waardoor de angst nog kan verergeren. - Help de hond door er voor hem/haar te zijn, zonder overdreven veel aandacht aan hem/haar te besteden en hem/haar uitgebreid te troosten met lieve woordjes en eindeloos aaien. Dit laatste versterkt alleen de angst. - Negeer de angst, maar negeer je hond niet. Wees

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.

Nadere informatie

De mantelzorg DER LIEFDE

De mantelzorg DER LIEFDE De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Copyright Labrador Kring Nederland Coverfoto: Ron Baltus

Copyright Labrador Kring Nederland Coverfoto: Ron Baltus Copyright Labrador Kring Nederland Coverfoto: Ron Baltus Labrador Kring Nederland is een door de Raad van Beheer erkende rasvereniging. Een vereniging die staat voor de belangen van ons hondenras, de Labrador

Nadere informatie

Sheila Overbeek over Presta en IPO

Sheila Overbeek over Presta en IPO Sheila Overbeek over Presta en IPO Twee jaar geleden waren mijn man en ik op de kampioens-clubmatch van de Nederlandse Schnauzer Club in Wijchen. Toen we een kopje koffie zaten te drinken, raakten wij

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

narratieve zorg Elder empowering the elderly

narratieve zorg Elder empowering the elderly narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

op Kynologisch Gebied in Nederland Hondenopvoeding & Hondensport Ook voor u?

op Kynologisch Gebied in Nederland Hondenopvoeding & Hondensport Ook voor u? op Kynologisch Gebied in Nederland Hondenopvoeding & Hondensport Ook voor u? (foto: collectie Ria Hörter) Hondenopvoeding, leuk en noodzakelijk. Opvoeding: Van puppy tot volwassen hond Na de aanschaf van

Nadere informatie

Wat te verwachten bij een instinct test.

Wat te verwachten bij een instinct test. Wat te verwachten bij een instinct test. Je kan met je hond naar JJRanch komen om je hond te laten testen op het instinct om schapen te drijven. De test duurt ongeveer 15 tot 25 minuten, afhankelijk van

Nadere informatie

Suzanne Peters. Blijf bij me! liefdesroman

Suzanne Peters. Blijf bij me! liefdesroman Suzanne Peters Blijf bij me! liefdesroman Hoofdstuk 1 Katja belde aan bij het huis. Ze vond het toch wel erg spannend. Het was de tweede keer dat ze op visite ging bij de hondenfokker en deze keer zou

Nadere informatie

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar)

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) BELLA (II) 02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) In 2007 kwam je voor het eerst lessen op onze hondenschool. Je had als pup eerder getraind op een andere school maar moest daar stoppen vanwege ED operaties aan

Nadere informatie

Een nieuw jaar nieuwe kansen en 9 tips die je helpen je doelen te bereiken. coaching en energetische therapie. www.pranakompas.nl

Een nieuw jaar nieuwe kansen en 9 tips die je helpen je doelen te bereiken. coaching en energetische therapie. www.pranakompas.nl Nieuwsbrief 2015-3: Een nieuw jaar nieuwe kansen en 9 tips die je helpen je doelen te bereiken coaching en energetische therapie www.pranakompas.nl Een nieuw jaar nieuwe kansen! 9 Tips die je helpen je

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten. Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij

Nadere informatie

D E V R I E N D E N K R A N T

D E V R I E N D E N K R A N T J a a r g a n g 2, n u m m e r 8 D E V R I E N D E N K R A N T S e p t e m b e r 2 0 0 9 IN DEZE NIEUWSBRIEF VAN ONZE VOORZITTER JUBILEUMRECEPTIE EEN PAAR FOTO S NIEUW VOORZITTER JEUGDCOMMISSIE REGELING

Nadere informatie

Participatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband?

Participatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband? Participatief leiderschap Hoe leid je een samenwerkingsverband? Mr. Drs. Lucien Stöpler Justice in Practice December 2014 Participatief leiderschap: Hoe leid je een samenwerkingsverband? 2014 Justice in

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Impact op zijn. leven

Impact op zijn. leven Impact op zijn leven Ryan* student Bedrijfskunde zorgt al drie jaar bijna helemaal alleen voor zijn autistische broer. Ik wil niet een beeld van mezelf neerzetten dat ik zielig ben. Ik kies hier bewust

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor:

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor: Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor: Terugblik Kinderyoga Rots & Water De Sterrenplukmachine Theaterweek Thema avond (hoog)gevoeligheid

Nadere informatie

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar

Nadere informatie

VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN

VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VOORBEDE Soms moeten gebeurtenissen en dingen met naam worden genoemd. Soms moet je de dingen meer openlaten, opdat iedereen zijn eigen ervaringen erin kan herkennen. De voorbede

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Nieuwsbrief nr. 6. Voorwoord KALENDER INHOUD. Maart 2015. Hallo allemaal. 19 maart

Nieuwsbrief nr. 6. Voorwoord KALENDER INHOUD. Maart 2015. Hallo allemaal. 19 maart 1 KALENDER 9 maart Vergadering oudervereniging 12 maart Studiemiddag groep 1 t/m 4 13 maart Schoolfeest 14 maart Oud papier 19 maart Boomplantdag groep 8 Zie ook de kalender op www.bsodaschool.nl INHOUD

Nadere informatie

Kids United Inhoudsopgave. Kids United Voorwoord Henk Sijtsma. Inhoudsopgave 02 Voorwoord 03 Terugblik 04 Samenwerking 08 Hoofdsponsor 10

Kids United Inhoudsopgave. Kids United Voorwoord Henk Sijtsma. Inhoudsopgave 02 Voorwoord 03 Terugblik 04 Samenwerking 08 Hoofdsponsor 10 Kids United Inhoudsopgave Kids United Voorwoord Henk Sijtsma Inhoudsopgave 02 Voorwoord 03 Terugblik 04 Samenwerking 08 Hoofdsponsor 10 Enthousiast, gedreven, betrokken, respect: dat waren de woorden die

Nadere informatie

Nieuwsbrief CliëntAanZet

Nieuwsbrief CliëntAanZet Nummer 5 Juni/Juli 2014 Van de redactie Hallo, Hier weer een nieuwe nieuwsbrief CliëntAanZet. Heb je een leuk idee voor deze nieuwsbrief? Of wil je misschien zelf iets schrijven? Stuur een bericht naar:

Nadere informatie

Dag van de Hond. Kind & Hond. kunnen de beste maatjes worden!

Dag van de Hond. Kind & Hond. kunnen de beste maatjes worden! Dag van de Hond Kind & Hond kunnen de beste maatjes worden! In deze folder lees je hoe je goede maatjes met de hond kunt worden. Daarvoor moet je onder andere weten hoe hij in elkaar zit, wat hij nodig

Nadere informatie

BIJLAGEN LESPAKKET 1.2

BIJLAGEN LESPAKKET 1.2 BIJLAGEN LESPAKKET 1.2 BIJLAGE 1 A4 BLADEN THEMA S BIJLAGE 2 DOMINO EMOTIES BIJLAGE 3 MATCHING OEFENING GEVOELENS BIJLAGE 4 VRAGENLIJST FILM BIJLAGE 5 VRAGENSTROOKJES HOEKENWERK BIJLAGE 6 ANTWOORDENBLAD

Nadere informatie

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.

Nadere informatie

Hans van Rooij VERSTAG

Hans van Rooij VERSTAG Hans van Rooij VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

foto s sina willmann haar mannetje

foto s sina willmann haar mannetje foto s sina willmann Sina Willmann staat haar mannetje De wereld van quadraces staat bij het brede publiek voornamelijk bekend als een echte mannenwereld. Er zijn echter ook dames die hun mannetje weten

Nadere informatie

Irma Steenbeek VERSTAG

Irma Steenbeek VERSTAG Irma Steenbeek VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van

Nadere informatie

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te

Nadere informatie

Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden

Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden Hoi, ik ben Ikki. Wat leuk dat je je spreekbeurt doet over het houden van huisdieren! Daar kan ik je een heleboel over vertellen Bijvoorbeeld dat er veel komt kijken

Nadere informatie

Met het hele gezin gezond het nieuwe jaar in

Met het hele gezin gezond het nieuwe jaar in Met het hele gezin gezond het nieuwe jaar in LINDA AMMERLAAN KINDERVOEDINGSCOACH Inleiding Wie ben ik? Als moeder van 2 kinderen weet ik hoe lastig het is om in deze tijd je kinderen gezond te laten opgroeien.

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

Gedwongen opname met een IBS of RM *

Gedwongen opname met een IBS of RM * Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

Buddy worden, buddy zijn Informatie voor nieuwe buddy's

Buddy worden, buddy zijn Informatie voor nieuwe buddy's Buddy worden, buddy zijn Informatie voor nieuwe buddy's Buddyzorg Nijmegen e.o. Panovenlaan 1 6525 DZ Nijmegen Tel: 024-3297731 Fax: 024-3245558 Email: buddyzorg@nim.nl Buddy worden, buddy zijn Deze brochure

Nadere informatie

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen

Nadere informatie

Blok 1 - Introductie

Blok 1 - Introductie Reflectie jaar 1 Algemeen Aan het begin van het eerste jaar kwamen een hoop nieuwe dingen op mij af. Na een jaar reizen had ik veel zin om aan de studie Voeding en Diëtetiek te beginnen en was erg benieuwd

Nadere informatie

02-08-2000-28-05-2013

02-08-2000-28-05-2013 MAC 02-08-2000-28-05-2013 (12 jaar, 10 maanden) Mac, Vorig jaar nog heb ik contact gehad met jouw baasjes en wat bleek: je was springlevend, wel wat ouder en strammer, maar wat wil je op die leeftijd.

Nadere informatie

Op zoek naar een leuke baan? WSD-Groep helpt je op weg!

Op zoek naar een leuke baan? WSD-Groep helpt je op weg! Op zoek naar een leuke baan? WSD-Groep helpt je op weg! leuk en zinvol werk passend bij wat jij kunt gezelligheid met collega s je eigen salaris verdienen Jo Arts, assistent-kok: Van thuis zitten word

Nadere informatie

Iris marrink Klas 3A.

Iris marrink Klas 3A. Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15

Nadere informatie

Mascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen!

Mascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen! Nieuwsbrief Mascha Pijnenborg Uitgave 1, 2011 Nieuw jaar, nieuwe ploeg, nieuwe fiets Een nieuw jaar is begonnen! Mijn oude ploeg bestaat nu écht niet meer en ik start nu officieel bij het nieuwe Dolmans

Nadere informatie

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is. De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Tekst en Beeld Fotoverhaal En heel veel foto s! Even voorstellen... De redactie van HVT Nieuws Vakantieplannen

Tekst en Beeld Fotoverhaal En heel veel foto s! Even voorstellen... De redactie van HVT Nieuws Vakantieplannen Hoedje van Papier in de Wijk - Kindermagazine HVT Nieuws - Editie 1 - Juni 2009 Even voorstellen... De redactie van HVT Nieuws Vakantieplannen Tekst en Beeld Fotoverhaal En heel veel foto s! Van de redactie

Nadere informatie

Nieuwsbrief Australian Kelpie Club

Nieuwsbrief Australian Kelpie Club Nieuwsbrief Australian Kelpie Club Datum: 20 juli 2012 Voorwoord Hier een voorwoord van de waarnemend voorzitter. Kelpieland Nederland / België / Duitsland is een kleine wereld waarbij wij elkaar regelmatig

Nadere informatie

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als

Nadere informatie

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld meer liefde 39 Oefen je met de buitenwereld meer evenwicht

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Vanjezelfhouden.nl 1

Vanjezelfhouden.nl 1 1 Kan jij van jezelf houden? Dit ontwerp komt eigenlijk altijd weer ter sprake. Ik verbaas mij erover hoeveel mensen er zijn die dit lastig vinden om te implementeren in hun leven. Veel mensen willen graag

Nadere informatie

Samen zijn wij sterk. Even voorstellen... Donateur worden? Kijk op www.buddyhulp.nl

Samen zijn wij sterk. Even voorstellen... Donateur worden? Kijk op www.buddyhulp.nl Donateur worden? Kijk op www.buddyhulp.nl Samen zijn wij sterk Even voorstellen... Foto: Roy Beusker Buddyhulp is voor mij een winnaar. Ze hebben een plan. Ze denken in mogelijkheden. En ze laten iets

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Kringgroep Informatie. Wat is een Kringgroep? Wat doet Kringgroep Helmond? Kynologie.

Kringgroep Informatie. Wat is een Kringgroep? Wat doet Kringgroep Helmond? Kynologie. Kringgroep Informatie. Met deze folder wil Kringgroep Helmond u inzicht geven in haar activiteiten, haar plaats binnen de Nederlandse rasvereniging van de Duitse Herder en haar doelstellingen. Bovendien

Nadere informatie

Hoeveel jaar ben je al lid van RWB? 14 jaar.

Hoeveel jaar ben je al lid van RWB? 14 jaar. Het seizoen zit er bijna op, het eerste speelt nog in de nacompetitie voor promotie, de jeugdtoernooien gaan beginnen en we hebben nog twee evenementen te goed om dit voetbalseizoen af te sluiten. Als

Nadere informatie

Hans van der Beek. over schrijven en alles

Hans van der Beek. over schrijven en alles Hans van der Beek over schrijven en alles Hijschrijftcolumns,boekenennogveelmeer, behoorttotde KunstenMedia redactievanhet Parool,isvadervantweejongensenisbezigte halveren.juist,afvallen.hansvanderbeekschrijft.

Nadere informatie

PUPPYREN.nl. Puppyrennen, accessoires en info

PUPPYREN.nl. Puppyrennen, accessoires en info Inhoudsopgave 1. Hoe zorg ik ervoor dat mijn hond gaat luisteren?... 3 2. Puppycursus... 4 2.1 Wat leer je tijdens een puppycursus?... 4 2.2 Wat leer jij zelf tijdens de cursus?... 4 2.3 Wat leert een

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

WERKBOEK. Durf te doen wat je raakt..

WERKBOEK. Durf te doen wat je raakt.. WERKBOEK Durf te doen wat je raakt.. Dag 1 what makes you happy Wat is jouw happy list? Waar word je blij van? Waardoor vergeet je de tijd? Wanneer voel je de sprankel in je buik? Wat is je droom, je wens

Nadere informatie

Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013

Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013 Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013 Deze fotoserie is ontwikkeld in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013. In Utrecht wonen zo n 30.000 mensen die

Nadere informatie

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1. Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar

Nadere informatie

HONDENSHOW hoe gaat dat in z n werk?

HONDENSHOW hoe gaat dat in z n werk? HONDENSHOW hoe gaat dat in z n werk? Lijkt het je leuk om met de hond mee te doen aan een hondenshow? Begin dan eerst zelf je hond te beoordelen en let er bij een reu op dat hij alle twee de teelballen

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Jeroen Dusseldorp 17-12-2013

Jeroen Dusseldorp 17-12-2013 Groeidocument trainingen blok 2 Jeroen Dusseldorp 17-12-2013 Inleiding Voor u ligt mijn groeidocument van de trainingen die zijn gegeven in blok 2 van de minor Consultancy. Om een succesvolle consultant

Nadere informatie

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt?

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? Beste kinderen, Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? In mijn vrije tijd ben ik natuurgids. Met mijn verrekijker en vergrootglas trek ik naar allerlei plekjes om de natuur

Nadere informatie

10. Gebarentaal [1/3]

10. Gebarentaal [1/3] 10. Gebarentaal [1/3] 1 Gebarentalen Stel, je kunt niets horen. Je bent doof. Hoe praat je dan met andere mensen? Je kunt liplezen, maar dat is moeilijk en je mist dan toch nog veel van het gesprek. Bovendien

Nadere informatie

De pointer. Mariska de haan

De pointer. Mariska de haan De pointer Mariska de haan 2013 ~1~ Inleiding. Voor mijn werkstuk dit jaar heb ik gekozen voor de pointer. Omdat wij thuis 2 pointers hebben. Daar wil ik graag wat over vertellen. ~ 2 ~ Inhoudsopgave Hoofdstuk

Nadere informatie

Impressies uit Apeldoorn

Impressies uit Apeldoorn Impressies uit Apeldoorn We beleefden afgelopen woensdag een avond met een ster. Twee mensen uit het Israëlische dorp Neve Shalom Wahat al-salam (oase van vrede) lieten ons in een adembenemende presentatie

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113 Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Monica is jarig. Iemand vertelt over haar sollicitatiegesprek. Monica en Arend praten over opleiding, werken en een eigen bedrijf.

Monica is jarig. Iemand vertelt over haar sollicitatiegesprek. Monica en Arend praten over opleiding, werken en een eigen bedrijf. Les 1 Werk en inkomen (1) Monica is jarig. Iemand vertelt over haar sollicitatiegesprek. Monica en Arend praten over opleiding, werken en een eigen bedrijf. Evert en Monica -2 Rijbewijs Monica is jarig.

Nadere informatie

Parkinson Café Delft en omstreken Nieuwsbrief van de maand November

Parkinson Café Delft en omstreken Nieuwsbrief van de maand November Parkinson Café Delft en omstreken Nieuwsbrief van de maand November Parkinson Café Delft en omstreken website: Sophia Revalidatie (sportkantine), www.parkinsoncafedelfteo.nl Reinier de Graafweg 1, email:

Nadere informatie

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten werkt voor en met bewoners in wijken en buurten Oma Geertje vertelt. 2 Welbions: we werken er allemaal. Wij zijn dé woningcorporatie van Hengelo en verhuren meer dan 13.000 woningen aan in totaal 25.000

Nadere informatie

Jeugdproject Geheim van de Ekeko op de Professor Waterinkschool te Amsterdam 1

Jeugdproject Geheim van de Ekeko op de Professor Waterinkschool te Amsterdam 1 Jeugdproject Geheim van de Ekeko op de Professor Waterinkschool te Amsterdam 1 Verslag: Raoul Papavoine, 12 september 2007 School: Professor Waterinkschool, Moreelsestraat 19, 1071 BJ Amsterdam, 020-6798627

Nadere informatie

Dialogen website Motiveren tot rookstop

Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialoog verandertaal uitlokken en versterken Goedemorgen. Heeft u problemen gehad sinds uw vorige controle? Ja, eigenlijk wel. Mijn tanden zijn sterk verkleurd.

Nadere informatie

Hondenschool Sammie Tel:06-24183321 Mail:hondenschool sammie@gmail.co Website: www.hondenschool -utrecht.nl

Hondenschool Sammie Tel:06-24183321 Mail:hondenschool sammie@gmail.co Website: www.hondenschool -utrecht.nl Nieuwsbrief Juni Mail:hondenschool sammie@gmail.co m ol -utrecht.nl sammie nog niet dan snel.. Eindelijk is dan de zomer aangebroken. gaat ook in de zomer gewoon door.. Juni Chipmaand: Ook in 2013 staat

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 3. Mijn artfiact 3. Proces 4. Mijn beoordelingsblad en presentatie 5. Autotic Selfie eindproduct (ware grootte) 6

Inhoudsopgave. Inleiding 3. Mijn artfiact 3. Proces 4. Mijn beoordelingsblad en presentatie 5. Autotic Selfie eindproduct (ware grootte) 6 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Mijn artfiact 3 Proces 4 Mijn beoordelingsblad en presentatie 5 Autotic Selfie eindproduct (ware grootte) 6 2 Autobiotic Selfie Inleiding De autobiotic selfie heeft mij heel

Nadere informatie

FLIPPEN. Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2

FLIPPEN. Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2 FLIPPEN Naam: Ruben van Dijk Datum van inlevering: 28/11/06 Klas: M1C Tutorgroep: 2 Verantwoording: Opleiding: Media Vormgeven School: Media college Amsterdam Jaar: 1 Projectomschrijving: Het maken van

Nadere informatie

De foto hierboven laat het eigenlijk al zien, waar dit nummer overgaat.

De foto hierboven laat het eigenlijk al zien, waar dit nummer overgaat. Hoofdredactie: Paul Meekhof mei / juni 2015 Pagina s : 10 NR 4 De foto hierboven laat het eigenlijk al zien, waar dit nummer overgaat. De herdenking van afgelopen 4 mei en de viering van 5 mei. Voor het

Nadere informatie

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is:

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is: Gefeliciteerd. Je bent zwanger en je hebt één of meerdere honden. Het wordt jullie eerste kind. Je bent net bij de verloskundige geweest, het gaat goed met je kindje, en je hebt deze folder meegekregen.

Nadere informatie