De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

Transcriptie

1 De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein VX Den Haag Kenmerk DMO Uw brief Bijlage(n) 2 Datum 14 januari 2019 Betreft Verslag schriftelijk overleg (VSO) over onafhankelijke clientondersteuning. Correspondentie uitsluitend richten aan het retouradres met vermelding van de datum en het kenmerk van deze brief. Geachte voorzitter, Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen en opmerkingen van de vaste commissie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kader van het schriftelijk overleg inzake de brief van 12 juli 2018 over de inzet van de extra middelen, die in het Regeerakkoord zijn opgenomen voor clientondersteuning (Kamerstuk , nr. 22). Hoogachtend, de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Hugo de Jonge Pagina 1 van 25

2 31476 Patiënten- en cliëntenrechten Nr. VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld In de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport bestond bij enkele fracties behoefte een aantal vragen en opmerkingen voor te leggen aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de brief van 12 juli 2018 over de inzet van de extra middelen, die in het Regeerakkoord zijn opgenomen voor cliëntondersteuning (Kamerstuk , nr. 22). De op 25 september 2018 toegezonden vragen en opmerkingen zijn met de door de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport bij brief van toegezonden antwoorden hieronder afgedrukt. De voorzitter van de commissie, Lodders Adjunct-griffier van de commissie, Krijger Pagina 2 van 25

3 Inhoudsopgave blz. I. Vragen en opmerkingen vanuit de fracties II. Reactie van de minister I. Vragen en opmerkingen vanuit de fracties Vragen en opmerkingen van de VVD-fractie De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van de voorgenomen inzet van de in het Regeerakkoord opgenomen extra middelen voor cliëntondersteuning. Ondersteuning van cliënten (en hun families) is een belangrijk wettelijk recht voor iedereen in Nederland die zorg of ondersteuning nodig heeft. Om je weg te vinden in het zorgstelsel, om een keuze te kunnen maken voor een zorgaanbieder etcetera. Genoemde leden hebben enkele vragen en opmerkingen naar aanleiding van de brief. De leden van de VVD-fractie lezen dat cliëntondersteuning de afgelopen jaren (flink) is veranderd. Genoemde leden willen graag weten welk doel onafhankelijke cliëntondersteuning precies dient in de ogen van deze minister. Zij vragen dit mede in het licht van de Evaluatie Hervorming Langdurige Zorg door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Wat leert de evaluatie ons over de verwachting van onafhankelijke cliëntondersteuning en waar zit dan het hiaat? De toegang tot cliëntondersteuning dicht bij de mensen organiseren zorgt ervoor, dat mensen sneller op de juiste plek terechtkomen. De leden van de VVD-fractie delen het uitgangspunt dat iedere professional moet weten van het bestaan van onafhankelijke cliëntondersteuning en het feit dat dit een kosteloze voorziening is voor (kwetsbare) mensen met een hulpvraag. Voor deze leden is echter onduidelijk wat de minister nu precies gaat doen om de vindbaarheid te verbeteren. Welke acties worden ondernomen om dit te verbeteren? Voorts lijkt uit de brief te blijken dat met name wordt ingezet op het uitwisselen van goede voorbeelden tussen koplopergemeenten. Genoemde leden vinden het juist belangrijk dat gemeenten die nog zoekende zijn naar een goede invulling van onafhankelijke cliëntondersteuning kunnen leren van koplopers. Hoe ziet de minister dat proces voor zich? De minister schrijft dat bij zorgkantoren de eerste stappen zijn gezet, maar dat doorontwikkeling van cliëntondersteuning in relatie tot wat zorgkantoren aan reguliere dienstverlening bieden noodzakelijk is. Dat roept bij de leden van de VVD-fractie een aantal vragen op. Wat zijn die eerste stappen? Op welke reguliere dienstverlening wordt hier gedoeld? Is de verbeteragenda van Zorgverzekeraars Nederland al gereed? Zo ja, kan die met de beantwoording van deze vragen worden meegestuurd? Zo nee, waarom niet? Tot slot vragen genoemde leden wanneer naar verwachting de Kamer kan worden geïnformeerd over de uitkomsten van de verschillende onderzoeken en verdere concretisering van de aanpak om de onafhankelijke cliëntondersteuning te versterken. Pagina 3 van 25

4 Vragen en opmerkingen van de PVV-fractie De leden van de PVV-fractie hebben kennisgenomen van de brief van 12 juli 2018 over de inzet van de extra middelen uit het Regeerakkoord voor cliëntondersteuning. Genoemde leden zijn blij met de extra middelen die de minister beschikbaar stelt maar hebben nog wel enkele vragen. Deze leden vragen of er wel voldoende cliëntondersteuners beschikbaar zijn om aan de toenemende vraag te voldoen wanneer de impuls van 55 miljoen euro aan onafhankelijke cliëntondersteuning zijn vruchten afwerpt. De leden van de PVV-fractie willen weten hoe de minister gaat toetsen of de bekendheid en vindbaarheid van cliëntondersteuning daadwerkelijk verbeterd is. Wat is het uitgangspunt? Hoe gaat de minister ervoor zorgdragen dat op lokaal niveau, in iedere gemeente, het gesprek met belangenbehartigers en ervaringsdeskundigen over de positionering en betere vind- en bereikbaarheid van de onafhankelijke cliëntondersteuning op gang gebracht gaat worden? Hoe worden ervaringsdeskundigen ingezet bij beleidsontwikkeling, uitvoering en bijstelling van onafhankelijke cliëntondersteuners, zo vragen genoemde leden. Het SCP constateerde dat veel mensen niet van de mogelijkheid om ondersteund te worden door een cliëntondersteuner op de hoogte zijn. Om hoeveel mensen gaat het? Welke toename in het gebruik van cliëntondersteuners verwacht de minister? Welke toename in het gebruik van cliëntondersteuners heeft de minister zich met de inzet van 55 miljoen euro als doel gesteld? Hoe wordt dit getoetst? De minister geeft in zijn brief aan dat uit gesprekken met verschillende partijen blijkt dat één fysiek loket voor alle typen vragen en voor alle voorzieningen uit het sociale domein niet de oplossing is. De leden van de PVV-fractie willen graag weten waarom niet. De minister geeft echter wel aan dat er een no wrong door principe moeten worden gehanteerd, is dit niet hetzelfde als één loket? Wat is precies het verschil tussen één loket en no wrong door, zo vragen genoemde leden. De minister geeft aan dat cliëntondersteuning in de Wet langdurige zorg (Wlz) vanuit het zorgkantoor georganiseerd wordt wanneer de indicatie door het Centrum indicatiestelling zorg (CIZ) gesteld is. Ook uit het rapport van SIRA Consulting blijkt dat er een groep kwetsbare cliënten bestaat die zonder Wlzindicatie wel al gebaat zou zijn bij een cliëntondersteuner Wlz. Wat gaat de minister doen voor deze groep? Is de minister bereid in regelgeving vast te leggen dat de cliënt desgewenst dezelfde cliëntondersteuner kan behouden bij een overgang tussen (wets)domeinen? Zorgkantoren en aanbieders van cliëntondersteuning gaan verder werk maken van cliëntondersteuning in de Wlz. In het SIRA-rapport lezen de leden van de PVVfractie dat diverse zorgkantoren in de afgelopen jaren te maken gehad hebben met overproductie en wachtlijsten voor de onafhankelijke cliëntondersteuning. Genoemde leden vragen hoe wordt voorkomen dat deze inspanningen niet juist gaan zorgen voor een grotere wachtlijst en/of overproductie. Vragen en opmerkingen van de CDA-fractie De leden van de CDA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het voornemen om extra middelen in te zetten voor cliëntondersteuning. Pagina 4 van 25

5 Voor genoemde leden is het belangrijk dat de toegankelijkheid, kwaliteit en continuïteit van zorg en ondersteuning goed op orde zijn. In de meeste gevallen is dat gelukkig ook zo. Cliëntondersteuning is onder andere bedoeld voor mensen die niet op eigen kracht de weg naar de juiste hulp kunnen vinden. Dat kan zijn omdat hun hulpvraag erg complex is of het kan zijn omdat zij (soms mede als gevolg van hun problematiek) zelf de vaardigheid missen om hun weg in het systeem te vinden. In deze gevallen heeft de cliënt behoefte aan iemand die hem bijstaat totdat hij wel de goede zorg of ondersteuning gevonden heeft. Voor de leden van de CDA-fractie is goede cliëntondersteuning dat deze goed bereikbaar is, vertrouwen wekt, onafhankelijk is en naast de cliënt blijft staan zolang dat nodig is. Andere belangrijke kenmerken zijn vraaggerichtheid, deskundigheid en een integrale, levens brede benadering. Onafhankelijke cliëntondersteuning is in de loop van de tijd breder ingevuld, diverser van aard en gerichter geworden op meer specifieke groepen en thema s. Dat maakt het werk van de cliëntondersteuner uitdagender, maar ook complexer. Of cliëntondersteuners dit nu beroepsmatig of vrijwillig invullen. De leden van de CDA-fractie lezen in de brief van de minister dat cliëntondersteuning vooral gaat over informatie, advies en ondersteuning. Genoemde leden vragen of de reikwijdte van cliëntondersteuning verder gaat door bijvoorbeeld het geven van praktische steun (bijvoorbeeld het invullen van formulieren) of het geven van morele steun. Kan de minister aangeven hoe omgegaan wordt met mensen die cliëntondersteuning nodig hebben niet alleen op het vlak van zorg, maar bijvoorbeeld ook op het terrein van huisvesting, arbeid, inkomen en schuldhulpverlening? Kan brede cliëntondersteuning geboden worden, of moet op elk vakgebied gewerkt worden met een andere cliëntondersteuner? Op welke wijze wordt bij de overgang van de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) naar de Wlz de warme overdracht georganiseerd? Hoe kijkt de minister er tegenaan om in regelgeving vast te leggen dat de cliënt, desgewenst, dezelfde cliëntondersteuner kan behouden bij een overgang tussen wetsdomeinen? De leden van de CDA-fractie vinden het een kracht dat in Nederland ook veel vrijwilligers als cliëntondersteuner optreden. Zo kennen we seniorenorganisaties zoals KBO-PCOB of de ouderenadviseurs van de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO). Kan onafhankelijke informele cliëntondersteuning, wanneer zij voldoet aan deskundigheidvereisten ook als gespecialiseerde cliëntondersteuning worden aangemerkt? Genoemde leden staan welwillend tegenover dit idee, maar hebben nog wel een aantal vragen. Uit het Regeerakkoord weten we dat er in de periode jaarlijks 15 miljoen euro beschikbaar is. Voor 2021 staat in het regeerakkoord dat er 10 miljoen euro beschikbaar is. Dit laatste bedrag, 10 miljoen euro, zou dan ook structureel beschikbaar zijn. De minister ziet vier opgaven die beantwoord worden met acht activiteiten. Kan worden aangegeven hoe de financiering van deze acht activiteiten in de periode eruit ziet? Kan tevens worden aangegeven hoe en of welke acht activiteiten structureel worden gefinancierd? Met andere woorden, kan een financiële bijlage worden aangeleverd bij deze brief? De leden van de CDA-fractie lezen dat in het kader van de cliëntondersteuning in de curatieve zorg in gesprek wordt gegaan met de Patiëntenfederatie Nederland, Mind en met Ieder(in). Kan worden aangegeven wat en hoeveel geld beschikbaar is voor het zogenoemde buddyproject? Maakt cliëntondersteuning in de curatieve zorg ook deel uit van deze financieringsstroom? Kan worden aangegeven welk deel van de financiële middelen voor cliëntondersteuning naar cliëntondersteuning Pagina 5 van 25

6 gaat in de curatieve zorg en hoeveel er gaat naar cliëntondersteuning in de Wmo 2015 en in de Wlz? In de brief van de minister lezen de leden van de CDA-fractie dat een viertal specifieke doelgroepen benoemd worden waarvoor cliëntondersteuning van grote waarde zou zijn. Daarnaast zien de leden van de CDA-fractie nog andere groepen waarvoor cliëntondersteuning noodzakelijk is, bijvoorbeeld in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) of voor mensen die de complexiteit van de verschillende stelsels ervaren. Gedacht kan worden aan samengaan van (zorg)vragen in verschillende domeinen zoals: jeugd/wonen; jeugd/onderwijs; jeugd/zorgverzekeringswet (Zvw), Zvw/Wmo 2015, licht verstandelijke beperking (LVB)/ggz, enzovoort. Het is ook voor de leden van de CDA-fractie belangrijk dat passende onafhankelijke cliëntondersteuning beschikbaar is voor mensen die met een persoonsgebonden budget (pgb) complexe zorg en ondersteuning willen organiseren en bij de ondersteuning van particuliere wooninitiatieven. Op welke wijze kan deskundigheid en kwaliteit van cliëntondersteuning bevorderd worden voor de groepen zonder Wlz-indicatie die te maken hebben met verschillende wetten en loketten om hun leven te regelen? Hoe kijkt de minister naar ouderen met geen of een klein netwerk? Is dat een specifieke groep die voor gespecialiseerde cliëntondersteuning in aanmerking moet komen? De leden van de CDA-fractie zijn blij dat de samenwerking met gemeenten wordt gezocht, vooral door een impuls in de verbetertrajecten door bestaande en nieuwe koplopergemeenten. Wel hebben genoemde leden enkele vragen bij de opzet. Op welke criteria selecteert de minister deze gemeenten (en / of regio s)? Hoe wordt het verbetertraject gecoördineerd en de kennis onderling verspreid? Wordt gebruik gemaakt van targetsetting? Hoe wordt het geld verdeeld over de 14 koplopergemeenten? Voorts, er zijn ruim 300 gemeenten. Er kunnen momenteel 14 koplopergemeenten worden geïdentificeerd. Na deze periode moeten er 14 koplopergemeenten bij komen. Maar hoe wordt omgegaan met de achterblijvende gemeenten? Verder vragen de leden van de CDA-fractie hoe de uitwerking van de motie van de leden Bruins Slot en Van Engelshoven (Kamerstuk , nr. 24) eruit ziet? De aangenomen motie riep op tot het ontwikkelen van een stappenplan, in overleg met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), zodat gemeenten aan de wettelijke verplichting van een onafhankelijke, vindbare en deskundige cliëntondersteuning voldoen. Hoe denkt de minister het gesprek over positionering en betere vind- en beschikbaarheid van onafhankelijke cliëntondersteuning op lokaal niveau met belangenbehartigers en ervaringsdeskundigen in iedere gemeente op gang te brengen? Hoe worden ervaringsdeskundigen ingezet bij de beleidsontwikkeling, uitvoering en bijstelling van onafhankelijke cliëntondersteuning? Wordt het inspiratiedocument en handreiking op bladzijde 2 gezien als stappenplan? Of ziet de invulling hiervan er anders uit? Ten slotte vragen de leden van de CDA-fractie wanneer het kabinet tevreden is over zaken als toegang en betere bekendheid? Kan hier een ambitie over worden geformuleerd? Kan de minister aangeven wanneer goede (professionele) cliëntondersteuning beschikbaar is in alle gemeenten? Voorts zijn genoemde leden benieuwd welke middelen en kosten hiervoor nodig zijn. Pagina 6 van 25

7 Vragen en opmerkingen van de D66-fractie De leden van de D66-fractie hebben met grote belangstelling kennisgenomen van de voornemens van de minister over de inzet van de extra middelen uit het Regeerakkoord voor onafhankelijke cliëntondersteuning. Genoemde leden wijzen erop dat door amendementen van de D66-fractie de positie van de onafhankelijke cliëntondersteuner in zowel de Wlz, de Wmo 2015 als in de Zvw, wettelijk verankerd is en dat in alle wetten een actieve informatieplicht is opgenomen voor de gemeenten, verzekeraars en zorgkantoren. Desondanks constateren deze leden ook dat de bekendheid, deskundigheid en toegankelijkheid van de onafhankelijke cliëntondersteuner dikwijls te wensen over laat. Daarom zijn deze leden blij met de investering van 55 miljoen euro in de komende kabinetsperiode in de onafhankelijke cliëntondersteuner. Deze leden hebben nog wel enkele vragen over de brief. De leden van de D66-fractie vragen hoe de minister kijkt naar de onafhankelijkheid van een cliëntondersteuner. Hoe kijkt de minister aan tegen cliëntondersteuners in de Wmo 2015 die voor een gemeente ook een indicatiesteller is, soms zelfs in hetzelfde wijkteam als waar zij of hij cliëntondersteuner is? Is de minister van mening dat de onafhankelijkheid van de cliëntondersteuner nu voldoende is geborgd? Ziet de minister mogelijkheden om de onafhankelijkheid van een cliëntondersteuner verder te borgen? Daarnaast horen deze leden graag van de minister hoe hij monitort, dat elke gemeente haar wettelijk vastgelegde taak om onafhankelijke cliëntondersteuning aan te bieden, ook uitvoert? De leden van de D66-fractie lezen over een aantal groepen, die volgens deze leden baat zouden hebben bij goede onafhankelijke cliëntondersteuning, zoals dak- en thuislozen en mensen met een licht verstandelijke beperking. Genoemde leden lezen ook over aspecifieke en zeer omvangrijke groepen. Graag vernemen deze leden van de minister hoe groot deze twee groepen zijn. Deelt de minister de mening dat juist voor deze groepen cliëntondersteuning een uitkomst is? Hoe gaat deze minister er zorg voor dragen dat ook deze twee groepen profiteren van de extra middelen gereserveerd in het Regeerakkoord voor onafhankelijke cliëntondersteuning? De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het onderzoek van SIRA Consulting. Hierin werd gesteld dat er een oplossing moet komen voor hoe met grensgevallen tussen de Wmo 2015 en de Wlz wordt omgegaan. Door sommigen werd ervoor gepleit om de onafhankelijke cliëntondersteuning binnen de Wlz naar voren te halen. Bijvoorbeeld dat wanneer bij een cliënt een Wlz-indicatie redelijkerwijs in het vooruitzicht ligt dat dan de cliënt tijdens het aanvraagproces aanspraak moet kunnen maken op cliëntondersteuning vanuit de Wlz. Graag vernemen genoemde leden hoe de minister aankijkt tegen deze oplossingsrichting. Is de minister bereid om te verkennen hoe de overgang tussen Wmo 2015 en de Wlz voor wat betreft onafhankelijke cliëntondersteuning soepeler kan verlopen, hierbij ook kijkend naar de mogelijkheid om de onafhankelijke cliëntondersteuning in beide wetten door dezelfde onafhankelijke cliëntondersteuner te laten verrichten? Pagina 7 van 25

8 De leden van de D66-fractie lezen dat de structurele middelen die vanaf 2022 beschikbaar komen in het kader van onafhankelijke cliëntondersteuning worden toegevoegd aan het Gemeentefonds en de middelen voor de zorgkantoren. Graag vernemen genoemde leden hoe de minister deze middelen over deze twee wetten wil verdelen. Daarnaast horen deze leden graag hoe de minister gaat sturen op de juiste uitgave van deze middelen bij gemeenten en zorgkantoren vanaf Tot slot constateren de leden van de D66-fractie dat een cliëntondersteuner een grote bijdrage kan leveren aan het vinden van de juiste zorg en ondersteuning voor iemand. Dat een persoon hierin onafhankelijk ondersteund moet worden, zegt volgens genoemde leden echter ook iets over de complexiteit van het systeem en de bureaucratie. Graag vernemen deze leden wat deze minister doet om de complexiteit van systemen voor de mensen die hier gebruik van moeten maken af te doen nemen. Kan de minister hierbij ook ingaan op de groep vrouwen en kinderen die in een Blijf van mijn Lijfhuis verblijven? Welke maatregelen neemt deze minister om de knelpunten, die gesignaleerd worden in het vorig jaar verschenen rapport Vrouwen in de knel van de Nationale ombudsman, te adresseren? Vragen en opmerkingen van de GroenLinks-fractie De leden van de fractie van GroenLinks hebben kennisgenomen van de brief van de minister aangaande cliëntondersteuning. De leden van de fractie van GroenLinks vinden het belangrijk dat goede en deskundige cliëntondersteuning beschikbaar is en staan positief tegenover de extra middelen die hiervoor beschikbaar komen. Over de inzet van de middelen hebben genoemde leden een aantal vragen. Zo vragen de leden van de GroenLinks-fractie of in het onderzoek naar de behoefte naar cliëntondersteuning extra wordt gekeken naar cliënten met een combinatie van psychische en lichamelijke problemen of bijvoorbeeld een medisch probleem gecombineerd met armoede, schulden of dakloosheid. Deze groep krijgt te maken met verschillende systemen en vaak een groot aanbod van zorg en ondersteuning. Op welke wijze wil de minister de deskundigheid van de cliëntondersteuning verbeteren voor mensen zonder Wlz-indicatie die te maken hebben met veel verschillende loketten? Hoe zit de minister de rol van de cliëntondersteuner in zaken buiten de zorg zoals met betrekking tot werk, huisvesting en schuldhulpverlening? Het hebben van één vaste ondersteuner kan dan vaak een rustpunt zijn te midden van veel hectiek. Is het voor de minister een uitgangspunt dat cliënten één ondersteuner kunnen blijven aanspreken, ook als een cliënt een andere ondersteuningsvraag krijgt of overgaat naar een ander (wets)domein? De leden van de GroenLinks-fractie vragen of de minister dit principe vast zou willen leggen in regelgeving. Vragen en opmerkingen van de ChristenUnie-fractie De leden van de ChristenUnie-fractie hebben kennisgenomen van de brief over de inzet van extra middelen uit het Regeerakkoord voor cliëntondersteuning. Zij willen de minister hierover graag nog een aantal vragen stellen. Pagina 8 van 25

9 De minister wil extra inzetten op de koploperaanpak, zodat gemeenten van elkaar kunnen leren. De leden van de ChristenUnie-fractie vragen hoe de minister hierbij wil zorgen dat het gesprek over de positionering en betere vind- en beschikbaarheid van de onafhankelijke cliëntondersteuning op lokaal niveau met belangenbehartigers en ervaringsdeskundigen in iedere gemeente op gang gebracht gaat worden. Welke mogelijkheden ziet de minister om ervaringsdeskundigen in te zetten bij de beleidsontwikkeling, uitvoering en bijstelling van onafhankelijke cliëntondersteuning? De leden van de ChristenUnie-fractie vinden het belangrijk dat de hulpvraag van de cliënt leidend is bij cliëntondersteuning. Wetten en domeinen zouden hierbij geen drempels moeten opwerpen. Is de minister bereid om in regelgeving vast te leggen dat de cliënt desgewenst dezelfde cliëntondersteuner kan behouden bij een overgang tussen (wets)domeinen? Voor gespecialiseerde cliëntondersteuning wordt een aantal groepen benoemd in de brief. Is de minister het met de leden van de ChristenUnie-fractie eens dat ouderen met geen of een klein netwerk ook als een specifieke groep voor gespecialiseerde cliëntondersteuning aangemerkt zouden moeten worden, zeker nu uit de Evaluatie Hervorming Langdurige Zorg door het SCP en andere onderzoeken blijkt dat veel ouderen moeilijk de weg naar zorg en ondersteuning kunnen vinden en dat steeds minder mantelzorgers beschikbaar zijn? Ouderenorganisaties, zoals KBO-PCOB en ANBO, hebben een belangrijke informele rol in de cliëntondersteuning. Zo beschikt KBO-PCOB over ruim 800 actieve ouderenadviseurs die actief zijn als gespecialiseerde (informele) cliëntondersteuner. Is de minister bereid om in overleg met KBO-PCOB te bekijken op welke wijze deze onafhankelijke informele cliëntondersteuning aangemerkt kan worden als gespecialiseerde cliëntondersteuning? Pagina 9 van 25

10 II. Reactie van de minister Ik dank uw Kamer voor de vragen naar aanleiding van mijn brief van 12 juli 2018 over de inzet van de extra middelen voor cliëntondersteuning. Hierbij treft u mijn reactie op uw vragen aan. De afgelopen maanden hebben we met alle betrokkenen de analyse, opgaven en activiteiten van de Aanpak Clientondersteuning nader besproken, ingevuld en uitgewerkt. Eind november 2018 kwamen circa 30 betrokken partijen 1 bij elkaar om de onderdelen van de aanpak nog eens goed met elkaar door te lopen. Ik heb deze bijeenkomst willen afwachten, zodat ik uw vragen beter kon beantwoorden. Ik ervaar veel draagvlak voor hetgeen we met de extra regeerakkoordmiddelen in gang willen gaan zetten op cliëntondersteuning. Omdat ik dit heb willen afwachten, heeft het ook langer geduurd voor ik uw Kamer van deze antwoorden kon voorzien. Ik heb geen uitstelbrief gestuurd om dit aan te geven. Op dit moment wordt nog gewerkt aan een bondig implementatieplanvan de Aanpak Clientondersteuning. Mijn verwachting is dit begin 2019 gereed te hebben om met u te delen. Ik heb de antwoorden op (vergelijkbare) vragen op een zelfde thema zoveel mogelijk gebundeld. Ik geef telkens aan op welke vraag of vragen van fracties ik een antwoord geef. Achtereenvolgens ga ik nader in op: - De bedoeling van (onafhankelijke) cliëntondersteuning - De complexiteit van het systeem en één loket - Doelgroepen en het aanbod aan cliëntondersteuning - Vast gezicht en warme overdracht tussen (cliënt)ondersteuners - Het belang van onafhankelijkheid - Gemeenten aan de slag - Zorgkantoren aan de slag - De inzet van de middelen - De voortgang laten zien De bedoeling van (onafhankelijke) cliëntondersteuning De leden van de fractie van de VVD vragen mij welk doel onafhankelijke cliëntondersteuning precies dient in de ogen van dit Kabinet, mede in het licht van wat de SCP-evaluatie van de Langdurige Zorg ons leert over de verwachting van onafhankelijke cliëntondersteuning en het hiaat met het huidige aanbod. De leden van de fractie van het CDA merken op dat ik het in mijn brief vooral heb over informatie, advies en ondersteuning en vragen zich af: of de reikwijdte van 1 Genodigd waren onder meer: de VNG en enkele gemeenten, ZN en enkele zorgkantoren, diverse organisaties die cliëntondersteuning bieden (incluis enkele cliëntondersteuners zelf) en diverse cliëntenorganisaties vanuit alle sectoren van het sociaal domein (Iederin, NPF, MIND, Per Saldo, LOC, LCR Werk en Inkomen, Sociaal Werk Nederland, COMO en de Koepel van Adviesraden Sociaal Domein, incluis enkele ervaringdeskundigen) Pagina 10 van 25

11 cliëntondersteuning verder gaat door bijvoorbeeld het geven van praktische steun (bijv. invullen van formulieren) en het geven van morele steun? Ik sta hier graag even uitgebreid bij stil. De definities van (onafhankelijke) cliëntondersteuning in zowel de Wmo 2015 als de Wlz, in combinatie met de Memories van Toelichting, zijn helder. In mijn brief van 12 juli 2018 gaf ik aan dat, op basis van deze definities, voor mij de essentie is dat iemand naast een cliënt (of diens naaste) staat en hem of haar met informatie, advies en voorlichting bijstaat om de hulpvraag te verhelderen, de weg te vinden in een voor sommigen complex stelsel en bijstaat in het contact met en de formulieren van gemeenten, zorgkantoren, instanties en aanbieders. Cliëntondersteuning draagt zo bij aan versterking van regie en (tijdig) dat krijgen, op welke levensterreinen dan ook, wat nodig is naar wens en vermogen mee te kunnen doen. In het kader van de Wlz draagt het bij aan het recht op zorg tot gelding te maken in samenhang met voorzieningen op andere levensterreinen. Om dit goed in te vullen is onafhankelijkheid van belang, onafhankelijk van zij die bepalen wat nodig is (de instanties) en zij die uiteindelijke hulp verlenen (de hulpverleners). Omdat mensen de systemen soms als complex ervaren en moeilijk hun weg weten te vinden, wijst ook het SCP in haar tussenevaluatie van de Hervorming van de Langdurige Zorg op de grote waarde die goede cliëntondersteuning kan hebben. Hetzelfde geldt voor de Nationale Ombudsman in zijn rapport Zorgen voor Burgers. Het belangrijkste punt van het SCP en de Ombudsman is dat de onbekendheid met de mogelijkheid tot ondersteuning groot is, juist bij hen die het goed kunnen gebruiken. Het SCP geeft daarbij terecht aan dat niet iedereen cliëntondersteuning nodig heeft. Cliëntondersteuning is in het bijzonder van waarde wanneer mensen kwetsbaar zijn (bijvoorbeeld door hun aandoening, door laaggeletterdheid of een zeer beperkt netwerk) en/of vanwege de genoemde complexiteit (bijvoorbeeld door een zeer complexe zorgbehoefte, door vele regelingen en betrokken partijen, of een complexe overgangssituatie) Met het uitwerken van de brief van 12 juli 2018 en de gesprekken die daartoe zijn gevoerd met betrokken partijen, is mij helder geworden dat dé cliëntondersteuner niet bestaat. Er zijn vele verschillende vormen van (onafhankelijke) cliëntondersteuning. Ook lang niet altijd onder die naam, omdat de betreffende ondersteuning al bestond voor de naam cliëntondersteuning werd geïntroduceerd, omdat het woord voor de betreffende doelgroep niet goed werkt of omdat we voor een bepaalde sector een vergelijkbare functie in het leven hebben geroepen. Denk bijvoorbeeld aan straatadvocaten, arbeidsadviseurs en mantelzorgmakelaars. Hiernaast vervullen anderen ook de aan cliëntondersteuners toegedichte taken, zonder dat ze (onafhankelijke) cliëntondersteuner zijn, zoals wettelijk vertegenwoordigers. In de basis kent iedere vorm van onafhankelijke cliëntondersteuning de functies zoals ik ze hierboven aangaf, maar voor verschillende doelgroepen en situaties vragen deze een nadere of andere invulling. Hiernaast speelt dat de betrokkenheid korter of langer kan zijn en intensiever vormen kan aannamen. Vaak is het genoeg wanneer iemand door een generalistisch ondersteuner eenmalig de weg wordt gewezen en wordt bijgestaan in een gesprek. Soms vraagt het langere Pagina 11 van 25

12 betrokkenheid, naar ook meerdere partijen, en is een vast gezicht prettig. Soms is kortstondig intensieve ondersteuning nodig vanwege een complexe overgangssituatie. Wanneer sprake is van grotere kwetsbaarheid en complexiteit kan het ook langdurige, intensieve en op de doelgroep gespecialiseerde vormen aannemen en is het onderscheid met begeleiding, hulpverlening en casemanagement klein. Hiernaast lijkt er, zoals ik in mijn brief van 12 juli 2018 aangaf, ook steeds meer van cliëntondersteuning verwacht te worden. Functies die er, wanneer we de definities in de Wmo en Wlz ruim uitleggen, onder zouden kunnen vallen of waarover we niet te moeilijk moeten doen wanneer cliëntondersteuners die soms ook vervullen. En functies, die niet bij een onafhankelijke cliëntondersteuning horen. Naast het meer bekend krijgen van cliëntondersteuning is daarom misschien wel de belangrijkste opgave van de Aanpak Clientondersteuning om beter te gaan leren en in beeld te brengen wie behoefte heeft aan welke ondersteuning en wat er nu aan ondersteuning wordt geboden. En van daaruit bezien wanneer nu echt sprake moet zijn van onafhankelijke cliëntondersteuning (los of het altijd letterlijk die naam voert). Dit moet in relatie worden gebracht met datgene dat we aan dienstverlening en klantadvies van gemeenten, zorgkantoren en andere instanties mogen verwachten. En in relatie bezien worden met andere functionarissen, die taken vervullen die we aan cliëntondersteuning toedichten. Om gedurende en aan het einde van deze Aanpak Clientondersteuning hierover lessen te kunnen trekken, gaan we onder meer onderzoek doen naar de behoefte aan ondersteuning van verschillende doelgroepen en onderzoek naar het huidige aanbod. Het aantal koplopergemeenten en hun lerende praktijk wordt uitgebreid, zorgkantoren gaan aan de slag met een ontwikkelagenda en we gaan experimenteren met nieuwe vormen van langdurige, op doelgroep gespecialiseerde en intensievere, ondersteuning. Ten aanzien van dit laatste stuurde ik uw Kamer op 15 oktober jl. een brief. De complexiteit van het systeem en de toegang Volgens de leden van de fractie van D66 zegt de noodzaak tot cliëntondersteuning ook wat over de complexiteit van het systeem en de bureaucratie. Zij vragen mij wat ik doe om deze complexiteit van systemen af te doen nemen, voor mensen die er gebruik van maken. Een deel van de hindernissen, die mensen ervaren om te krijgen wat ze nodig hebben, heeft inderdaad te maken met de complexiteit van het systeem. Zeker voor (kwetsbare) mensen die niet direct van meerdere regelingen gebruik maken of een complexe hulpbehoefte hebben. Op tal van terreinen ben ik en zijn vele anderen landelijk en lokaal bezig binnen de huidige wettelijke kaders ervoor te zorgen dat we het systeem voor mensen toegankelijker en klantvriendelijker maken. De transitie in het sociaal domein is hierop gericht en is nog volop gaande. Clientondersteuners kunnen trends signaleren en aangeven waar het nog beter kan. Pagina 12 van 25

13 De leden van de PVV-fractie willen weten waarom ik vind dat één fysiek loket voor alle typen vragen en voor alle voorzieningen uit het sociale domein niet werkt? Ook vragen zij wat exact het verschil is tussen no-wrong-door en dat ene loket. No-wrong-door is voor mij het uitgangspunt. Deze attitude staat wat mij betreft voorop, en niet de ogenschijnlijk logische oplossing van één fysiek loket. Het is nauwelijks mogelijk om alle vindplaatsen en alle partijen voor alle type vragen en alle voorzieningen bij elkaar te organiseren op één fysieke locatie. Bovendien meldt niet iedereen zich bij een formeel loket. Het gaat erom dat elke plek waar een hulpvraag wordt gesteld de huisarts, de school, de straatcoach, het UWVloket weet waar iemand (wel) terecht kan, goed doorvraagt op de daadwerkelijke vraag. Tegelijkertijd zien we wel degelijk dat partijen zich rond deze attitude aan het organiseren zijn, vaak ook door fysiek bij elkaar te gaan zitten. De leden van de VVD delen dat elke professional in de toegang moet weten van en actief moet wijzen op cliëntondersteuning, maar vragen zich af wat ik nu precies ga doen om de vindbaarheid van cliëntondersteuning te verbeteren. Elk gemeente werkt aan de toegankelijkheid tot en integraliteit van voorzieningen in het sociaal domein, bijvoorbeeld door middel van sociale (wijk)teams. Hoe het beste de wettelijke taak tot cliëntondersteuning te organiseren moet naar mijn mening standaard onderdeel zijn van dit toegangsbeleid. Er zijn veel gemeenten die dit inmiddels hebben gedaan. Er zijn ook nog veel gemeenten die één of meerdere cliëntorganisaties hebben ingekocht, maar dat verder niet hebben verbonden aan hun toegang(sbeleid). Ook ontbreekt het aan bekendheid bij alle professionals in de toegang met de (lokale) mogelijkheden tot onafhankelijke cliëntondersteuning. Daartoe zetten we onder deze Aanpak Clientondersteuning in op: - een vervolg op de Koploperaanpak. Nadat afgelopen jaar reeds 14 gemeenten (en vaak hun regio) bewust beleid hebben gevoerd op cliëntondersteuning, als onderdeel van hun toegangsbeleid, is het lokaal beter vindbaar en bekender geworden. Het is of met de toegang verbonden, of dichtbij de toegang georganiseerd of toegangsprofessionals zijn er meer mee bekend geworden en wijzen erop. Onlangs zijn 12 nieuwe gemeenten en 2 regio s aangewezen als nieuwe Koploper. Koplopergemeenten worden ondersteund in hun beleidsvorming en kunnen aanspraak maken op middelen. - op slimme communicatiestrategieën, van uit zowel de VNG als de gezamenlijke zorgkantoren, om de bekendheid onder alle toegangsprofessionals te vergroten, opdat zij op cliëntondersteuning kunnen wijzen. Doelgroepen en het aanbod aan (informele) cliëntondersteuning De leden van het CDA vinden het een kracht dat Nederland ook veel vrijwilligers als cliëntondersteuner optreden, zoals de vrijwillige ouderenadviseurs van KBO PCOB en ANBO. De leden vragen of informele cliëntondersteuning, wanneer ze voldoen aan deskundigheidsvereisten, ook als gespecialiseerde ondersteuning kan worden aangemerkt? Ook vragen de leden van het CDA of ouderen met een klein Pagina 13 van 25

14 netwerk een specifieke doelgroep zijn die voor gespecialiseerde cliëntondersteuning in aanmerking moeten komen? Ook de leden van CU vragen hierna, en vragen me of ik bereid ben om in overleg te gaan met KBO PCOB om te bekijken op welke wijze informele cliëntondersteuning aangemerkt kan worden als gespecialiseerde ondersteuning? Ook ik vind het heel goed dat veel vrijwilligers zich belangeloos inzetten om mensen te ondersteunen. Bij voorbeeld de vele honderden vrijwillige ouderenadviseurs die zijn aangesloten bij en worden opgeleid door de ouderenbonden. Veel van deze informele ondersteuners zijn ook zeer deskundig, beschikken over een schat aan kennis over de drie zorgwetten, weten wat er lokaal aan zorgaanbod voor handen is en hebben ook vaak kennis op gebied van financiën om ook daarin (kwetsbare) ouderen te ondersteunen. In die zin bieden ouderenadviseurs een vorm van algemene, op een doelgroep gespecialiseerde, ondersteuning. Tegelijkertijd moeten we onderkennen dat er een limiet is aan wat we van vrijwilligers mogen vragen en kunnen verwachten, en dat het ook nodig kan zijn om over te dragen aan beroepsmatige en gespecialiseerde ondersteuners. Sommige ouderen hebben meer nodig dan wat we van vrijwillige ouderenadviseurs kunnen verwachten. De beroepsgroep BCMB zal, samen met organisaties voor vrijwillige ondersteuning, in algemene zin goed gaan kijken waar informele en formele cliëntondersteuning elkaar kunnen aanvullen. Hiernaast ben ik wat betreft de doelgroep ouderen reeds met KBO PCOB in gesprek. Deze gesprekken hebben geresulteerd in het besluit om een pilot voor gespecialiseerde intensieve ouderenondersteuning te starten voor nog zelfstandig wonende ouderen met een grote ondersteuningsbehoefte en nauwelijks sociaal netwerk. De komende periode gaan we dit met alle betrokken partijen en een aantal gemeenten verder uitwerken. De leden van D66 vragen zich af hoe groot de groepen van dak- en thuislozen en mensen met een licht verstandelijke beperking zijn, of ik erken dat deze groepen grote baat kunnen hebben bij cliëntondersteuning en hoe deze twee groepen profiteren van de extra middelen. Zoals eerder aangegeven is onafhankelijke cliëntondersteuning potentieel van waarde wanneer iemand op de ene of andere wijze kwetsbaar is en/of met enige complexiteit te maken heeft. Dat kan zeker gelden voor dak- en thuislozen en mensen met een licht verstandelijke beperking. Voor daklozen geldt bijvoorbeeld dat vaak sprake is van complexe problematiek, dat ze soms wantrouwig staan tegenover reguliere hulpverlening of geen sociaal netwerk hebben. Voor licht verstandelijk beperkten geldt dat mensen achter loketten hen niet altijd als zodanig herkennen en daardoor niet passend benaderen en meer moeite hebben om een hulpvraag goed te verwoorden. In algemene zin profiteren ook deze groepen van de Aanpak Cliëntondersteuning, omdat het voor iedereen cliëntondersteuning beter bekend en vindbaar wordt. Daarnaast gaan we ook voor de meest kwetsbare mensen met pilots leren wanneer sprake moet zijn van gespecialiseerde, langdurige en intensievere Pagina 14 van 25

15 vormen van cliëntondersteuning. Op 15 oktober stuurde ik, mede op verzoek van lid Bergkamp, een brief naar de Kamer over de pilots gespecialiseerde cliëntondersteuning in het sociaal domein. We gaan juist ook met deze twee groepen aan de slag. De leden van D66 vragen zich hiernaast af welke maatregelen ik neem om de knelpunten te adresseren, die ervaren worden door vrouwen en kinderen in een blijf-van-mijn-lijfhuis en gesignaleerd worden in het rapport Vrouwen in de Knel van de Nationale Ombudsman? Naar aanleiding van het rapport van de Ombudsman lopen nu diverse acties: - Gemeenten zijn een werkgroep gestart, waarin zij de vraagstukken oppakken die vragen om een lokale of regionale oplossing. Een voorbeeld van een dergelijk vraagstuk is de uitstroom van vrouwen naar een andere gemeente; - Voor de knelpunten op landelijk niveau is een werkgroep geformeerd waar zowel ministeries en landelijke organisaties (zoals het ministerie van BZK, Financiën, SZW en VWS, VNG en Federatie Opvang), als gemeenten, aanbieders en ervaringsdeskundigen aan deelnemen; - Ik heb Movisie gevraagd een inventarisatie uit te voeren naar de wijze waarop gemeenten opvolging geven aan het rapport van de Nationale ombudsman. Dit rapport komt rond deze tijd beschikbaar en zal mede worden gebruikt als input voor bovengenoemde werkgroepen. Ik zie er samen met de VNG op toe dat de verbetermaatregelen gelijktijdig worden uitgevoerd en elkaar versterken. De leden van het CDA vragen zich af hoe wordt omgegaan met mensen die niet alleen cliëntondersteuning nodig hebben op het vlak van zorg, maar bijvoorbeeld ook op terrein van huisvesting, arbeid, inkomen en schuldhulpverlening? Kan brede cliëntondersteuning geboden worden of moet elk vlak met een andere ondersteuner worden gewerkt? Onafhankelijke cliëntondersteuning richt zich conform de definitie in de Wmo op het gehele sociaal domein, en dus op maatschappelijke ondersteuning, preventieve zorg, zorg, jeugdhulp, onderwijs, welzijn, wonen, werk en inkomen. Iedere gemeente bepaalt hoe zij daartoe de cliëntondersteuning vorm geeft. Het lijkt mij daarin juist niet de bedoeling, dat voor ieder terrein of elke wet een andere cliëntondersteuner georganiseerd wordt. Immers, juist mensen die cliëntondersteuning kunnen gebruiken, weten vaak niet door welke partij, van uit welke wet en op welk terrein hun behoefte door de overheid opgepakt wordt, en hebben vaak behoeften op meerdere terreinen. Hoewel nog niet alle gemeenten de cliëntondersteuning breed inrichten, zien we juist dat organisaties zich op doelgroepen richten om zo per doelgroep juist tot brede ondersteuning te kunnen komen. In de Wlz is altijd sprake van veel zorg en een integraal pakket aan zorg, maar kan het evengoed zijn dat toch ook nog zaken nodig zijn van gemeente, verzekeraar of op andere levensdomeinen ondersteuning nodig is. In de Wlz staat dan ook dat cliëntondersteuning bedoeld is om het recht op zorg tot gelding te brengen, in samenhang met dienstverlening op andere gebieden. Pagina 15 van 25

16 Vast gezicht en warme overdracht tussen (cliënt)ondersteuners Diverse fracties (PVV, CDA, D66, GroenLinks en CU) vragen naar de mogelijkheid van een vast gezicht en/of warme overdracht, in bijzonder tussen Wmocliëntondersteuning en Wlz-cliëntondersteuning. De leden van GroenLinks stellen dat het hebben van één vaste ondersteuner een rustpunt kan zijn te midden van veel hectiek. Ze vragen of het voor mij een uitgangspunt is dat cliënten één ondersteuner kan blijven aanspreken, ook als een cliënt een andere ondersteuningsvraag krijgt of overgaat naar een ander (wets)domein? Ze vragen mij of ik dit principe wil vastleggen in de wet. Ook de leden van PVV, CDA en CU vragen of ik in regelgeving wil vastleggen dat mensen in principe dezelfde cliëntondersteuner kunnen houden bij overgang tussen (wets)domeinen. Het CDA ziet dat als oplossing voor warme overdracht tussen cliëntondersteuning vanuit de Wmo naar cliëntondersteuning in de Wlz. De CU omdat de hulpvraag van cliënten leidend zou moeten zijn, en wetten en domeinen geen drempels mogen opwerpen. Voor de PVV ligt de aanleiding in de SIRA-rapportage, die aangeeft dat mensen zonder Wlz-indicatie al wel gebaat kunnen zijn bij Wlz-cliëntondersteuning. Ook de leden van D66 vragen of ik bereid ben te kijken naar een meer soepele overgang tussen cliëntondersteuning in Wmo en Wlz, en hoe ik aankijk tegen de oplossingsrichting dat cliënten waarvoor een Wlz-indicatie redelijkerwijs in vooruitzicht ligt als aanspraak kunnen maken op cliëntondersteuning vanuit de Wlz alsmede de oplossingsrichting om het dezelfde ondersteuner te laten zijn. Zoals eerder aangegeven, kan behoefte bestaan aan cliëntondersteuning gedurende langere tijd. Wanneer dat het geval is, lijkt het me logisch dat een vast gezicht voor de cliënt het streven zou moeten zijn. Het is echter aan gemeenten en zorgkantoren cliëntondersteuning te organiseren en vooral aan aanbieders van cliëntondersteuning dat zij zich zo organiseren. Ik heb geen signalen dat dit nu niet gebeurt daar waar het redelijkerwijs georganiseerd kan worden. Het is een zaak van goed beleid en goede afspraken, dat zeker nog niet met regelgeving hoeft te worden afgedwongen. Met deze Aanpak Clientondersteuning zal ik er steeds op blijven wijzen dat ik een vast gezicht belangrijk vind wanneer mensen langere tijd gebruik maken van cliëntondersteuning. En dat dit warm gebeurt als er toch overgedragen moet worden tussen cliëntondersteuners binnen dezelfde of een organisatie. Zoals veel leden hebben aangegeven, wisselt cliëntondersteuning van verantwoordelijkheid wanneer mensen voor hun zorg overgaan van gemeente (en verzekeraar) naar het zorgkantoor. In het Memorie van Toelichting van de Wmo 2015 staat duidelijk, dat gemeenten op grond van de wet verantwoordelijk zijn dat ondersteuning beschikbaar is voor cliënten die nog geen toegang tot zorg hebben op grond van de Wlz. Tot het CIZ een positieve indicatie heeft gegeven voor de Wlz, is de gemeente conform de wet aan zet. Hoewel de wet dus helder is, is het in de praktijk nog niet evident. Clientondersteuning op basis van de Wmo is hier niet altijd mee bekend of men ontbeert de kennis om mensen goed bij te staan tot en met de CIZ-indicatie. Sommige mensen hebben bovendien al lange tijd een vaste cliëntondersteuner vanuit de gemeente, die ze moeten inruilen voor een ander, omdat het zorgkantoor met een andere (beroepsmatige) aanbieder van cliëntondersteuning werkt. Pagina 16 van 25

17 Als één van de hoofdactiviteiten van de Aanpak Cliëntondersteuning zal met alle betrokken partijen worden gesproken over betere afspraken in de overgang tussen cliëntondersteuning van uit de gemeente en die van uit het zorgkantoor. Daarbij betrek ik de twee experimenten rond persoonsvolgende zorg in de Wlz, omdat binnen die experimenten mogelijk is gemaakt dat cliëntondersteuning vanuit de Wlz wordt ingezet alvorens daaraan een geldig indicatiebesluit door het CIZ ten grondslag ligt. Over de uitkomsten van een tussenevaluatie over het eerste jaar van het experiment persoonsvolgende zorg, heb ik uw Kamer bij brief d.d. 4 juli 2018 geïnformeerd. Daarin heb ik ook gezegd dat de initiatieven, die door partijen zijn genomen, de kans moeten krijgen zich verder te ontwikkelen in het belang van passende, persoonsvolgende zorg in de Wlz. Over de wijze waarop dat in 2019 vorm en inhoud krijgt, ben ik in overleg met de partijen in de regio s alsmede de NZa. Cliëntondersteuning op het grensgebied van de Wmo 2015 en Wlz maakt daar ook onderdeel van uit. Onafhankelijkheid De leden van D66 vragen zich af hoe ik aankijk tegen de onafhankelijkheid van de cliëntondersteuner, in bijzonder wanneer cliëntondersteuners in wijkteams ook indicatiesteller zijn. Ze vragen of de onafhankelijkheid nu voldoende is geborgd en of ik mogelijkheden zie om deze verder te borgen. Ik vind de onafhankelijkheid van de cliëntondersteuner belangrijk. De cliëntondersteuner moet het belang van de cliënt dienen en niet het belang van de gemeente c.q. het zorgkantoor en mag geen belang hebben bij een keuze voor een bepaalde aanbieder van zorg- of ondersteuning. De eerste resultaten van het onderzoek naar de behoefte aan (cliënt)ondersteuning dat begin van dit jaar beschikbaar komt blijkt dat veel mensen het in eerste instantie belangrijk vinden dat (de cliëntondersteuner eraan bijdraagt dat) ze goed geholpen worden. De cliënten zelf redeneren, zo blijkt uit het onderzoek, meer vanuit hun behoeften dan vanuit de vraag of de cliëntondersteuner onafhankelijk is. We moeten ook oppassen dat we cliëntondersteuning teveel in de sfeer van eenzijdige belangenbehartiging trekken, omdat we de overkant van de tafel (de instanties) niet vertrouwen. Het gaat mij erom dat de cliëntondersteuner, staande naast de cliënt, geen belang heeft bij de uitkomst en objectief is. Zoals ik eerder aangaf is onafhankelijkheid geborgd wanneer de cliëntondersteuner niet iemand is die besluit wat, gegeven de regels, wordt toegekend en of iemand die ook zelf hulp verleent en gefinancierd wordt. Een derde van de cliëntondersteuners ervaart ook druk van uit gemeente, zorgkantoor of zorgaanbieder, zo bleek uit een onderzoek van de Hogeschool van Ede in opdracht van de beroepsgroep BCMB, dat mij onlangs is aangeboden. Ik stuur u het hierbij toe. Tegelijkertijd is het goed, zoals ik hierboven aangaf, dat cliëntondersteuners om en bij de toegang acteren om vindbaar en beschikbaar te zijn. Over de volle breedte van de Aanpak Cliëntondersteuning is voor dit gesprek over onafhankelijkheid veel aandacht. Pagina 17 van 25

18 Gemeenten aan de slag met cliëntondersteuning De leden van het CDA vragen op welke wijze de kwaliteit en deskundigheid van cliëntondersteuning bevorderd kan worden voor groepen zonder Wlz-indicatie en die te maken hebben met verschillende wetten en loketten om hun leven te regelen? Wanneer geen sprake is van een Wlz-indicatie zijn gemeenten wat betreft cliëntondersteuning aan zet. Zij hebben, conform de opgave in de Wmo, de verantwoordelijkheid om cliëntondersteuning levensbreed in te richten. Niet alleen gericht op de eigen hulp en zorg, maar op alle terreinen van, en aanpalend aan, het sociaal domein. Daartoe zetten we in op een versterkt vervolg van de Koploperaanpak. Ruim 50 gemeenten gaan aan de komende 2-3 jaar aan slag met cliëntondersteuning op de vier opgaven van deze aanpak, waarvan het verbeteren van kwaliteit en deskundigheid er één is. Ook gaan we een aantal pilots opzetten waarbinnen geëxperimenteerd zal worden met intensieve en gespecialiseerde vormen van cliëntondersteuning. Hiernaast trekken we nauw op met de nog vrij jonge beroepsorganisatie BCMB. Zij bestaan sinds 2014 en hebben een beroepscode, beroepsprofiel en register ontwikkeld. Op basis van het bijgevoegde recente onderzoek naar kwaliteit en autonomie van cliëntondersteuning, zijn we met BCMB in gesprek hoe we de kwaliteit van cliëntondersteuning kunnen vergroten. Door het verbeteren van hun masterclasses, het verkennen van een post HBO-opleiding, hoe informele en formele cliëntondersteuning beter op elkaar kunnen aansluiten en hoe onafhankelijkheid een stevig gespreksonderwerp blijft wanneer cliëntondersteuners druk ervaren van instanties. Begin 2019 ronden we, met input van andere betrokkenen, de gesprekken af en zal ik hun professionaliseringplannen financieel steunen. De leden van het CDA vragen op basis van welke criteria koplopergemeenten en - regio s worden geselecteerd, hoe het koplopertraject wordt gecoördineerd en de kennis onderling verspreid? Ook vragen ze hoe wordt omgegaan met alle (achterblijvende) gemeenten die niet als koploper aan de slag gaan? Ook de leden van de VVD vragen hoe gemeenten die nog zoekende zijn naar goede invulling van cliëntondersteuning kunnen leren van koplopers? In 2018 zijn 14 koplopergemeenten actief met cliëntondersteuning aan de slag gegaan. Ze hebben daar vaak hun buurgemeenten of hun regio bij betrokken. Er zijn door de VNG en Movisie regionale en landelijke bijeenkomsten georganiseerd. Van uit de extra middelen cliëntondersteuning zijn deze gemeenten ook financieel gesteund. Deze Koploperaanpak wordt voorgezet en is versterkt. Medio oktober zijn de nieuwe koplopers, die in 2019 actief aan de slag gaan met cliëntondersteuning, bekend gemaakt tijdens een startbijeenkomst op het stadhuis van Almere. Het gaat om 12 gemeenten en 2 regio s van elk ongeveer 10 gemeenten. Pagina 18 van 25