Ecologisch onderhouden bermen & bermsloten in het Herkenbosscherbroek

Transcriptie

1 . Ecologisch onderhouden bermen & bermsloten in het Herkenbosscherbroek Beheervisie Herkenbosscherbroek

2 2

3 Ecologisch onderhouden bermen & bermsloten in het Herkenbosscherbroek Dennis van Hooren Herkenbosch, februari 2006 Oplage: 16 stuks In opdracht van Gemeente Roerdalen 3

4 Samenvatting In het Herkenbosscherbroek kwam enkele tientallen jaren geleden het donker pimpernelblauwtje voor, een vlinder die voorkomt op de rode lijst. Veranderd beheer zorgde voor het verdwijnen van deze soort. Waardsoorten (gewone steekmier, grote pimpernel) van deze vlinder hielden wel stand en het gebied is nog steeds geschikt om het donker pimpernelblauwtje opnieuw te herbergen. Om dit tot stand te brengen is een meer ecologisch beheer nodig. Door in plaats van maaibeheer begrazingsbeheer toe te passen in een goede dichtheid en op de goede momenten is het wellicht mogelijk dat rodelijstsoorten waaronder het donker pimpernelblauwtje terugkeren in het gebied. Daarnaast kunnen door een betere communicatie recreanten worden voorgelicht over de beschermde soorten in het gebied. 4

5 Inhoud Voorblad...pagina 3 Samenvatting...pagina 4 Inhoud...pagina 5 Voorwoord...pagina 6 Inleiding...pagina 7 Hst. 1 Projectgebied...pagina 8 Hst. 2 Doelstellingen, wensen & eisen belanghebbenden...pagina 10 Hst. 3 Beleid...pagina 11 Hst. 4 Ecologie...pagina 13 Hst. 5 Inventarisaties...pagina 16 Hst. 6 Huidig & toekomstig beheer...pagina 17 Hst. 7 Communicatie...pagina 19 Hst. 8 Chronologisch tijdpad...pagina 19 Hst. 9 Recreatie...pagina 20 Hst. 10 Conclusies & aanbevelingen...pagina 21 Dankwoord...pagina 22 Verklaring van termen...pagina 23 Literatuurlijst...pagina 25 Bijlagen...pagina 27 5

6 Voorwoord Dit rapport is het eindresultaat van mijn afstudeerproject bij de gemeente Roerdalen. Dit project heeft plaatsgevonden 3 weken in juli 2005 en verder vanaf 14 november 2005 tot en met 3 februari Deze afstudeeropdracht is uitgevoerd in het kader van mijn studie bos & natuurbeheer aan het Agrarisch Opleiding Centrum (AOC) in Roermond. De keuze om bij de gemeente Roerdalen het afstudeerproject te doen is een gevolg van mijn interesse in het Roerdal en het Nationaal Park de Meinweg, welke beide binnen deze gemeente liggen. Deze interesse is voortgevloeid uit mijn stage bij Staatsbosbeheer, in midden Limburg, waarbij ik deze gebieden leerde kennen tijdens het meelopen met zowel de boswachter als de opzichter. Mijn eigen afstudeeropdracht bij de gemeente Roerdalen houdt het opstellen van een werkplan in. Dit met betrekking tot het ecologische beheer van de bermen en bermsloten in het Herkenbosscherbroek. Dit project geeft de gemeente Roerdalen de kans het beheer van de bermen en bermsloten op een ecologisch verantwoorde manier uit te voeren. Hierbij wordt rekening gehouden met een veelvoud aan beschermingsplannen, beheervisies, richtlijnen en belangen. De gemeente Roerdalen heeft in februari 2006 dit rapport ontvangen. Door middel van gericht onderzoek, een plan- en een veldinventarisatie is dit rapport ontstaan. Het geeft het huidige beheer weer en een visie voor toekomstig beheer, waarbij rekening gehouden wordt met het beleid van de diverse overheden. Daarnaast zijn de hiertoe te nemen stappen weergegeven en is het ecologische aspect belicht. Ik hoop dat u door het lezen van dit beheerplan enthousiast wordt voor een toepassing van ecologisch beheer van bermen en bermsloten in het Herkenbosscherbroek en dit beheer misschien ook op andere plaatsen toepast. Dennis van Hooren Februari,

7 Inleiding Dit rapport is in opdracht van de gemeente Roerdalen geschreven. Dit project heeft als doel het opstellen van een beheervisie voor het ecologisch beheren van de bermen en bermsloten in het Herkenbosscherbroek en is gericht op het behoud en de versterking van de natuurwaarden in het gebied. Daarnaast is dit rapport gericht op het creëren en behouden van een geschikt habitat voor de beschermde vlinder, het donker pimpernelblauwtje. Dit kan alleen worden bereikt door de plant, de grote pimpernel, en de gewone steekmier te beschermen. Leeswijzer De bij dit rapport behorende kaarten zijn in de bijlage opgenomen. Een overzicht van de opgenomen kaarten bevindt zich onder het kopje: Bijlagen. Hoofdstuk 1: Projectgebied. Hierin wordt de ligging, abiotische en biotische factoren van het projectgebied globaal beschreven. Hoofdstuk 2: Doelstellingen, wensen & eisen belanghebbenden. De doelstellingen, wensen en eisen van de belanghebbenden. Hoofdstuk 3: Beleid. Hierin is het beleid van de diverse overheden samengevat m.b.t. het gebied. Hoofdstuk 4: Ecologie. De aandachtssoorten in het gebied worden belicht en de verbanden tussen de soorten gelegd. Hoofdstuk 5: Inventarisaties. Eerdere inventarisaties en het eigen onderzoek. Hoofdstuk 6: Huidig & toekomstig beheer. Deel 1: Het huidig beheer van bermen en bermsloten in het Herkenbosscherbroek Deel 2: Visie over het toekomstige beheer Hoofdstuk 7: Communicatie. Inzicht in het verbeteren van de communicatie tussen de beleidsbepalers, de belanghebbenden en de uitvoerders van het beheer. In Hoofdstuk 8: Chronologisch tijdpad. Hierbij wordt een overzicht gegeven van de uit te voeren beheermaatregelen aan de hand van een tijdpad. Hoofdstuk 9: Recreatie. Recreatie in het projectgebied en de directe omgeving. In Hoofdstuk 10 Conclusies & aanbevelingen. Alles van dit werkplan op een rijtje gezet. 7

8 Hst. 1 Projectgebied Het Herkenbosscherbroek is een voormalig broekgebied dat tegenwoordig in agrarisch gebruik is en overwegend bestaat uit grasland. Langs de vele sloot- en greppelranden staat de grote pimpernel. Herkenbosscherbroek ten zuiden van Herkenbosch Het gebied is gelegen aan de zuidzijde van Herkenbosch en wordt aan de westkant begrensd door de Molenbergweg. De zuidkant wordt begrensd door de Lange Graftweg die de scheiding vormt tussen het Herkenbosscher- en Vlodropperbroek (bijlage 1, 2 & 3). Gelegen in het midden van het Herkenbosscherbroek ligt kasteel Daelenbroeck. Foto 2: Agrarisch gebruik Herkenbosscherbroek Bermen en bermsloten met natuurwaarden De hoogste natuurwaarden worden aangetroffen in de randen van de percelen en in de bermen. Een rodelijstsoort die algemeen voorkomt in het Herkenbosscherbroek is de roodborsttapuit. Groot blaasjeskruid en spiesleeuwenbek zijn 2 zeldzame planten die hier aantroffen zijn. Algemene soorten zijn grote pimpernel en echte koekoeksbloem. In de bermen wordt regelmatig de tijgerspin aangetroffen en sprinkhanen en vlinders worden behalve in de randen en bermen ook in de ruigere graslanden aangetroffen waarbij de vlinders een voorkeur hebben voor de kruidenrijke percelen. Voorkomende sprinkhanen zijn vooral algemene soorten zoals: de grote groene sabelsprinkhaan, krasser en ratelaar. Van de vlinders is het oranje zandoogje de algemeenste soort, andere soorten zijn koevinkje, groot dikkopje en landkaartje. Foto 3: Tijgerspin Geologie & hydrologie Het gebied is gelegen op de Peelhorst. In het Midden-Pleistoceen werd in deze streek door de Maas en Rijn rivierzand en grind afgezet. In een latere periode is bijna het gehele gebied bedekt door zogenaamde dekzanden, die als een deken de oudere afzettingen afdekken. Vanaf het eind van de laatste ijstijd heeft de Roer zich door het zandpakket in de grove rivierzanden ingesneden. Daarna heeft de Roer kleiige sedimenten afgezet. Over het algemeen wordt het Roerdal begrensd door een steilrand die plaatselijk enkele meters hoog is. Soms wordt de overgang gemaskeerd door aanwezig dekzand. 8 In het verleden is het stroomgebied van de Roer diverse malen veranderd, getuige de diverse verlaten beddingen en afgesneden meanders in het dal. Een relatief hoog siltgehalte kenmerkt alle afzettingen in het Roerdal, omdat de Roer in zijn bovenstroomse loop door een lössgebied loopt. De afzettingen in het Roerdal zijn allemaal kalkvrij (bijlage 4).

9 In het algemeen betreft het een gebied dat gekenmerkt wordt door relatief grote hoogteverschillen op korte afstand van elkaar. Binnen het Roerdal komen door deze hoogteverschillen, verschillen in bodemstructuur en geologische lagen bijzondere en plaatsgebonden omstandigheden voor. Kaartje 1: Breuken in het Meinweggebied Het gebied van de Meinweg is door aanwezigheid van verschillende breuken omhooggekomen. Hierdoor en door de aanwezigheid van de Maas in het westen heeft het grondwater een vnl. westelijke stromingsrichting. Het hemelwater dat in Duitsland of in de Meinweg geïnfiltreerd is kan bij iedere breuk weer aan de oppervlakte komen (kwel) in de vorm van vennetjes. Het kwelwater in het dal van de Roer kan dus diverse malen aan de oppervlakte zijn geweest. De kwaliteit van deze kwel is goed. Het oppervlaktewater in het Roerdal wordt daarentegen kwalitatief vooral gekenmerkt door een overmaat aan zware metalen. De mate van beweging van het freatische grondwater wordt uitgedrukt in grondwatertrappen. Ten opzichte van het maaiveld worden er 7 trappen van grondwaterstanden onderscheiden: Grondwatertrap (GWT) Gem. hoogste grondwaterstand (cm onder het maaiveld) (GHG) De grondwatertrappen in het projectgebied zijn weergegeven in bijlage 5. Gem. laagste grondwaterstand (cm onder het maaiveld) (GLG) I - < 50 II III < IV > V < 40 > 120 VI > 120 VII > 80 > 120 9

10 Hst. 2 Doelstelling, wensen & eisen belanghebbenden Tot de doelstellingen behoren het nemen van beschermende maatregelen en een verantwoord beheer vanaf voorjaar 2006 van de bermen en bermsloten in het Herkenbosscherbroek t.o.v. het donker pimpernelblauwtje. Deze zijn behaald als het donker pimpernelblauwtje terug is in het gebied en het beheer van de bermen en bermsloten op ecologisch verantwoorde wijze gebeurd. Wel moet rekening worden gehouden met de verschillende belangen in het gebied. Wie is belanghebbend en wat wordt verwacht van hen? Vlinderstichting Informatie verstrekking Gemeente Roerdalen Omvorming mechanisch beheer naar ecologisch beheer Schaapsherder met kudde Uitvoeren van het uit te voeren begrazingsbeheer op basis van het stimuleringsplan De Coöperatie Boeren met natuur Uitvoeren van het geplande beheer in relatie tot plattelands- ontwikkeling & plattelandsverbreding. Dienst landelijk gebied Inrichting en realisatie EHS en natuurontwikkelingsgebieden. Tevens het verstrekken van kaartmateriaal. Waterschap Roer & Overmaas Waterpeil op orde houden & natuurontwikkeling Provincie Limburg Realisatie van de POG (Provinciale Ontwikkelingszone Groene Waarden) Uitwerking Provinciaal Stimuleringsplan in Midden- Limburg oost. Staatsbosbeheer Natuurterrein beheerder Recreatieontwikkeling Voorlichting & educatie Grondeigenaren en grondgebruikers van het gebied Een alternatieve bron van inkomsten creëren door het realiseren van plattelandsverbreding (natuurproducten nemen de plaats in van landbouwproducten) Subsidieregelingen als programmabeheer (SAN en SN) van het Rijk of de provincie maken dit mogelijk. Welke uitgangspunten hebben de belanghebbenden? Vlinderstichting Ruige bermen zijn voor vlinders aantrekkelijk. Gemeente Roerdalen Een beter ecologisch verantwoorde manier van maaibeheer in het Herkenbosscherbroek. Betere waterafvoer in het gebied. Schaapsherder met kudde Op een economisch verantwoorde wijze oprichten en in stand houden van de schaapskudde. Coöperatie Boeren met Natuur Gunstigere waterafvoer, voldoende ruimte voor landbouwwerkzaamheden: plattelandsontwikkeling Waterschap Roer & Overmaas Goede waterafvoer in het gebied met minder kans op chemische verontreiniging Grondeigenaren en grondgebruikers van het gebied Grond behouden en blijven gebruiken van grond 10

11 Hst. 3 Beleid Europees & Rijksbeleid: EHS & Habitatrichtlijngebied Het Herkenbosscherbroek ligt binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) (bijlage 6) en vormt de verbinding tussen de Meinweg en het Roerdal. In 2003 is door het vroegere voorkomen van het donker pimpernelblauwtje, de recente waarnemingen in 2001 en de goede kwaliteit van het potentiële leefgebied voor het donker pimpernelblauwtje, het gebied aangewezen als Habitatrichtlijngebied. Het Herkenbosscherbroek behoort tot het Habitatrichtlijngebied Roerdal 2003 (bijlage 7). In het concept Habitatrichtlijn Roerdal van november 2005 is hierop een uitbreiding gekomen met het Vlodropperbroek (bijlage 8). In dit concept is ten doel gesteld de populatie donker pimpernelblauwtjes uit te breiden tot een duurzame populatie van ten minste 2000 volwassen individuen. Dit door uitbreiding van de omvang en kwaliteit van het leefgebied. Door deze gebiedsplannen (EHS & Habitatrichtlijn) moeten activiteiten en/of projecten in de ruimtelijke ordening binnen het gebied getoetst worden op de gevolgen die zij kunnen hebben voor het gebied. Ze kunnen afgekeurd worden door de Gedeputeerde Staten van de Provincies als de gevolgen negatief uitvallen voor de natuurwaarden in het gebied. Vanaf 1 oktober 2005 zijn de Habitat- & Vogelrichtlijn landelijk ondervangen in de Natuurbeschermingswet Dit betekent dat er nu een Nederlandse uitleg is gekomen voor deze Europese richtlijnen. Provinciaal beleid: POL Het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) is zowel streekplan, waterhuishoudingplan, milieubeleidsplan als verkeer- en vervoersplan, en bevat ook de meer fysieke (ruimtelijke) onderdelen van het economische en welzijnsbeleid. Het Herkenbosscherbroek valt in het POL in de ecologische ontwikkelingszone welk begrensd is als agrarisch natuurgebied. Het Provinciaal Omgevingsplan Groene Waarden (POG) is onderdeel van de POL (bijlage 9). Stimuleringsplan Midden-Limburg oost Het Stimuleringsplan Midden-Limburg-oost verdeelt het gebied in twee subgebieden, waarvan één is aangewezen als Nieuwe natuur (C-gebied) en de andere als Kleinschalig cultuurlandschap beheersgebied (Gb-gebied). (bijlage 10) Voor het onderdeel 5.24 C Nieuwe Natuur Herkenbosscherbroek uit het Stimuleringsplan wordt uitgegaan van de volgende natuurdoeltypen: A Kamgrasweide 20% A Glanshaverhooiland 20% A 5.6 Dotterbloemgrasland 15% A Kleine zeggengrasland 33% A 6.1 Kleine zeggenmoeras 5 % A 2.4 Wilgenstruweel 5 % A 8.6 Voedselrijke plassen 2% B 6.6 Ecologisch waardevolle perceelsranden B 6.5 Ecologisch waardevolle bermen en greppels Aandachtssoorten zijn: Grote pimpernel, Roodborsttapuit, Groene specht, Kramsvogel, Nachtegaal, Spiesleeuwebek en Groot blaasjeskruid Voor het onderdeel 5.25 Gb Het Herkenbosscherbroek uit het Stimuleringsplan wordt uitgegaan van de volgende natuurdoeltypen: B 6.5 Ecologisch waardevolle bermen en greppels B 6.6 Ecologisch waardevolle perceelsranden 10% B 6.1 Ecologisch waardevolle houtwallen en singels max. 15% B 2 Vochtig kruidenrijk grasland max. 100% Aandachtssoorten zijn: Groot blaasjeskruid en Grote pimpernel, Pimpernelblauwtje en Donker Pimpernelblauwtje. 11

12 Uit deze stukjes uit het Stimuleringsplan valt op dat de ecologisch waardevolle bermen en greppels die van belang zijn voor aandachtssoorten als de grote pimpernel, het pimpernelblauwtje en het donker pimpernelblauwtje, procentueel niet zijn opgenomen. Daarnaast valt op dat de groene specht en nachtegaal die qua biotoop het moeten hebben van het (wilgen)struweel, benadeeld zijn omdat dit maar 5% van het gebied beslaat. Gemeentelijk beleid: Bestemmingsplan Buitengebied Een gemeentelijk bestemmingsplan is het enige ruimtelijke plan dat juridisch bindend is. Het is bindend voor iedereen, zowel voor burgers, bedrijven als voor de gemeente. Het bestemmingsplan zegt iets over het grondgebruik en bepaalt de bouw- en gebruiksmogelijkheden van de grond. Voor het buitengebied worden aparte bestemmingsplannen geschreven, omdat hier andere gebruiksmogelijkheden zijn dan binnen de kernen. Voor het Herkenbosscherbroek gelden verschillende artikelen binnen het gemeentelijk Bestemmingsplan Buitengebied (Bijlage 11). Art. 4 Agrarisch gebied met landschappelijke en natuurwaarden. Binnen de bestemming agrarisch gebied met landschappelijke en natuurwaarden is het beleid gericht op behoud van de aanwezige landbouw en het beschermen en verder ontwikkelen van de ecologische, landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten. Voorzover de gronden zijn aangegeven met de aanduiding waterlossing prevaleert het belang van de watergang. Gebieden die aangegeven zijn met wijziging naar bos en natuur kunnen door burgemeester en wethouders worden omgezet in de bestemming bos- en natuurgebied, mits voldaan wordt aan de voorwaarden welke zijn opgenomen in het Bestemmingsplan Buitengebied. Art. 5 Bos- en natuurgebied In de bestemming bos- en natuurgebied is het beleid primair gericht op behoud en versterking van de natuurlijke kwaliteiten en het bieden van mogelijkheden voor recreatief medegebruik. Eventuele toekomstige steenkolenwinning mag niet onmogelijk worden gemaakt. Het recreatief medegebruik mag geen afbreuk doen aan de primaire doelstelling van deze bestemming. Voorzover de gronden zijn aangegeven met de aanduiding waterlossing prevaleert het belang van de watergang. Art. 10 Kasteel Daelenbroeck In de bestemming Kasteel Daelenbroeck is het beleid gericht op het behoud en herstel van het kasteel alsmede voor herbouw van het kasteel voorzover zulks mede gericht is op herstel van uitwendige cultuurhistorische waarden. Daarnaast is het behoud en herstel van de hoge natuurwaarden, visueel- landschappelijke waarden en de hoge cultuurhistorische waarden ook primair van belang. Art. 21 Verkeersdoeleinden De als Verkeersdoeleinden aangegeven gronden zijn bestemd voor wegverkeerdoeleinden met maximaal 2 rijbanen met de bijbehorende andere bouwwerken alsmede voor de waterhuishouding daar waar wegen en primaire wateren elkaar kruisen. Een en ander met de bijbehorende bouwwerken en voorzieningen Op de wegen in het Herkenbosscherbroek is geen gemotoriseerd verkeer toegestaan. Dit biedt meer kansen voor uitbreiding van het ecologisch beheer, omdat de strook langs de weg die t.b.v. de verkeersveiligheid wordt gemaaid dan kan worden meegenomen in de begrazing. Dit bevordert de verspreiding van de grote pimpernel en wellicht ook het donker pimpernelblauwtje. 12

13 Hst. 4 Ecologie Foto 4: Onderzijde donker pimpernelblauwtje Biotoop donker pimpernelblauwtje Het donker pimpernelblauwtje - Maculinea nausithous zit altijd met opgevouwen vleugels, waardoor de onderkant altijd zichtbaar is en dus geschikt is om te determineren. De onderkant van het donker pimpernelblauwtje is kaneelbruin met een rij donkere stippen op zowel de boven- als ondervleugel. De bovenkant is bijna nooit zichtbaar, maar heeft veelal een doffe donkerblauwe kleur met een sterke bruine bestuiving. De naam donker pimpernelblauwtje verwijst naar een biotische factor: de waardplant, de grote pimpernel. Een andere vlinder die deze waardplant ook nodig heeft is het pimpernelblauwtje Maculinea teleius. Het pimpernelblauwtje heeft een lichtere kleur en komt alleen nog maar in Noord-Brabant voor. Het donker pimpernelblauwtje hoort evenals het pimpernelblauwtje tot het geslacht Maculinea, de zogenaamde mierenblauwtjes. Deze overwinteren in het nest van een specifieke waardmier, waar zij leven van de mierenlarven. Foto 5: Bovenzijde donker pimpernelblauwtje Het donker pimpernelblauwtje komt in Europa in een beperkt aantal kleine gebieden voor. De soort is in geheel Europa met uitsterven bedreigd. In Nederland kwam de soort vroeger voor langs de Maas, haar zijrivieren en in de omgeving van Asten en Helmond. Dit blijkt ook uit de synoniemen maas- en roerblauwtje. Hij heeft in Limburg gevlogen in de rivier- en beekbegeleidende vochtige hooilanden langs de Maas, Roer, Swalm en Schandelosche beek. Het veranderde beheer van deze hooilanden heeft er onder andere voor gezorgd dat de grote pimpernel op veel plaatsen verdween en daarmee ook de vliegplaatsen. Een deel ervan is omgezet tot akkers, andere werden bemest en tweemaal gemaaid, waardoor de soort nog maar weinig overlevingskansen had. De soort werd het laatst waargenomen bij Herkenbosch, op 3 en 6 augustus 1970, toen nog vijf exemplaren werden geteld. Het kan zijn dat de soort daarna nog enige jaren in het gebied heeft stand gehouden, maar dat dit niet goed genoeg is onderzocht. De soort heeft zich daarna nog tot 1972 weten te handhaven in enkele bermen en op een zeer klein terreintje in de buurt. In 1972 is dit terreintje echter omgevormd tot een maïsakker en is het donker pimpernelblauwtje uitgestorven in Nederland. Door middel van grond transacties is dit terreintje inmiddels weer terug verworven door de gemeente, welk het eigendom vervolgens heeft afgegeven aan Staatsbosbeheer. Staatsbosbeheer heeft dit terreintje weer in ere hersteld tot een nat graslandje. Verschillende donker pimpernelblauwtjes zijn in 2001 weer aangetroffen in het Vlootbeekdal in Posterholt. Waarschijnlijk zijn deze donker pimpernelblauwtjes vanuit een populatie op hemelsbreed 5 km van de deze vindplaats in het Duitse Ophoven afkomstig. Hier werd tot halverwege jaren negentig nog een kleine populatie aangetroffen, welke nu waarschijnlijk is verdwenen. In 2001 werden de meeste aantallen gezien in Posterholt. Slechts een klein aantal dieren werd langs de Rinnenlossing in Herkenbosch aangetroffen. In 2003 & 2004 werden ze alleen aangetroffen in Posterholt. In Herkenbosch werd het donker pimpernelblauwtje niet meer aangetroffen. Daarnaast werden in 2004 nog 2 exemplaren in Duitsland over de grens bij Posterholt aangetroffen. 13

14 De vliegtijd begint omstreeks half juli en eindigt half augustus. Het donker pimpernelblauwtje zet eieren af op de bloemhoofdjes van de grote pimpernel die reeds paars zijn gekleurd. Daarbij genieten de grotere planten, die vaak in ruigere vegetaties boven de andere vegetatie uitkomen, de voorkeur. Na een dag of 10 komen de rupsen uit, die zich voeden met het binnenste van de bloembodem en de jonge zaden. Na drie tot vier weken, na hun tweede vervelling laten zij zich op de bodem vallen, waarna zij door de waardmier, de gewone steekmier, worden meegenomen naar het Kaartje 2: Rinnenlossing in Herkenbosscherbroek mierennest. De rupsen scheiden een suikerhoudend secretieproduct af dat door de mieren wordt gegeten. De rupsen overwinteren in het mierennest en voeden zich daar met larven van de mieren. Na circa tien maanden verpoppen de rupsen zich en verlaten als vlinder van half juli tot half augustus het nest. De vlinder gaat dan op zoek naar de waardplant, de grote pimpernel. De vlinders worden in vrijheid ongeveer 5 dagen oud. De mannetjes vliegen eerder als de vrouwtjes waardoor de bevruchting gelijk de eerste dag kan plaatsvinden, waarna de vrouwtjes al op de eerste dag met het afzetten van de eitjes beginnen. Biotoop grote pimpernel De grote pimpernel - Sanquisorba officinalis is een overblijvende plant die tot één meter hoog kan worden. De plant bloeit van juni tot september en de bloemen hebben een donker rode, paarse kleur. De onderste bladen zijn gedeeld en staan in rozetten die in het voorjaar boven de grond komen. Foto 6: Bloem grote pimpernel Foto 7: Blad grote pimpernel De beste abiotische factoren voor de plant zijn een goed vochthoudende tot iets natte, matig voedselrijke zand-, zavel- en laagveenbodem; in weinig, of onbemeste hooilanden in rivier- en beekdalen, in bermen, op dijken en spoordijken, in greppels en aan sloot- en vijverkanten. Standplaatsen hebben een matig hoge alkaliteit, die Sulfaat- (SO 4 ) en Nitraatarm (NO 3 ) zijn. In Nederland komt de grote pimpernel in de buurt van rivieren vrij algemeen voor in Noord-Overijssel, Midden-Brabant en het Roerdal in Midden-Limburg. De soort lijkt niet aan kwel gebonden te zijn, maar wel aan kleiige bodems. Gebieden met veel kalk worden gemeden. Vaak is zij te vinden samen met moerasspirea. In het Roerdal wordt de grote pimpernel vooral aangetroffen in Herkenbosch en Posterholt. In Herkenbosch vooral in het Herkenbosscher- en Vlodropperbroek. 14

15 Biotoop gewone/rode steekmier De gewone/rode steekmier - Myrmica rubra is de belangrijkste waardmier van het donker pimpernelblauwtje. De gewone steekmier behoort tot de onderfamilie van de knoopmieren, de Myrmicinae, die gemakkelijk te herkennen is aan de achterlijfssteel met 2 knoopvormige, afgesnoerde en verdikte segmenten. Ook treedt in het Roerdal waarschijnlijk de ruwknoopmier - Myrmica scabrindis op als waardmier. Knoopmieren waartoe de gewone steekmier behoort leven in kleine kolonies, die hun nesten meestal onder de grond hebben. Over het algemeen behoren tot de kolonie niet meer dan enkele honderden tot duizenden werksters en één tot tien koninginnen. In tegenstelling tot veel andere mierensoorten zijn er geen soldaten. Knoopmieren zijn niet agressief en bijten zelden. De gewone steekmier is wel de meest agressieve van de knoopmierensoorten. Wordt een nest verstoord dan willen de werksters wel eens bijten. Nesten van de ruwknoopmier zijn vaak kleiner dan nesten van de gewone steekmier. Foto 8: Gewone steekmier Figuur 1 Voorkomen knoopmieren in berm De nesten van de gewone steekmier worden vooral aangetroffen langs bosranden en heggen en in ruige vegetaties, waar het bij de grond relatief koel blijft. De ruwknoopmier kan overal worden aangetroffen behalve in bossen en in heel droge terreinen. 15

16 Hst. 5 Inventarisaties Bestaande onderzoeksrapporten donker pimpernelblauwtje Inventarisaties van de Vlinderstichting op het donker pimpernelblauwtje in het Herkenbosscherbroek hebben uitgewezen dat deze vlinder op dit moment niet voorkomt in dit gebied. Dit onderzoek vond plaats in de vliegperiode. Het donker pimpernelblauwtje is wel nog aangetroffen in het Roerdal nabij Posterholt. gewone/rode steekmier In 2002 en 2003 is de verspreiding van de waardmieren onderzocht in het Herkenbosscherbroek. Het onderzoek heeft alleen plaatsgevonden op de plekken waar al in een eerder stadium grote pimpernel was aangetroffen. Plekken met grote dichtheden van waardmieren zijn vooral gevonden langs de Bolbergweg, de Boschbeek en de Rinnenlossing. grote pimpernel Inventarisaties op de grote pimpernel in het Herkenbosscherbroek zijn uitgevoerd door de Vlinderstichting. Uit dit onderzoek bleek de grote pimpernel veel voor te komen in het gebied. Vooral langs de Broekweg en de Rinnenlossing staan de grootste dichtheden. Eigen onderzoek en inventarisatie Inventarisatie grote pimpernel Eigen uitgevoerde inventarisaties in het Herkenbosscherbroek wezen uit dat in dit gebied honderden individuen grote pimpernel aanwezig zijn (bijlage 12). Inventarisaties hebben plaatsgevonden op 6, 11, 13 14, 26 & 27 juli Foto 9: Garmin GPSmap 60C Methode van inventariseren De inventarisatie vond plaats in de bloeiperiode wanneer de plant gemakkelijker is te vinden. De inventarisatie vond plaats per individu, hierbij werd ervan uitgegaan dat alle stengels die uit eenzelfde rozet van bladeren uit de grond komen, tot een individu behoren. Bladrozetten die nog niet in bloei stonden zijn in deze inventarisatie ook meegenomen. De positie van de gevonden planten is met GPS (Garmin GPSmap 60C) bepaald en later op kaart gezet. Resultaat inventarisatie grote pimpernel De plant wordt vrijwel uitsluitend aangetroffen langs lijnvormige elementen zoals randen van watergangen en wegbermen (bijlage 13). Hoge concentraties bevinden zich in de wegbermen langs de Broekweg en in taludkanten van de Boschbeek. Opvallend is dat de aanwezigheid van grote pimpernel vaak gepaard gaat met een hoog kruidenaandeel in de vegetatie. Zeer voedselrijke ruigtes met grote brandnetel en veel bramen lijkt de soort te mijden. Verdere vindplaatsen grote pimpernel De grote pimpernel is tevens in het Vlodropperbroek aangetroffen, waar de plant ook uitsluitend wordt aangetroffen langs wegbermen en randen van watergangen. In Melick langs de Tueserweg werden op 1 december 2005 nog enkele verdroogde resten van de grote pimpernel aangetroffen in een ongemaaid stukje berm. Hierbij ging het om enkele tientallen exemplaren. 16

17 Hst. 6 Huidig & toekomstig beheer Huidig beheer Het huidige beheer van de gemeente Roerdalen aan de bermen en bermsloten bestaat uit het jaarlijks maaien van zowel de bermen als de bermsloten. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in de periode waarin gemaaid wordt. De bermen worden ieder jaar na 17 juni gemaaid in segmenten en de bermsloten worden ieder jaar met een maaikorf in het najaar gemaaid. Het maaien van segmenten in de bermen gebeurde in 2005 en wellicht ook al eerder in een te kleine mate, te kleine stukjes bleven staan, waardoor het overgrote deel gewoon werd gemaaid. Figuur 2: Huidig beheer bermen en bermsloten Visie toekomstig beheer De komst van de E.E.G. Vogel- en Habitatrichtlijn, inmiddels vertaald in de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet maken het noodzakelijk het beheer in heroverweging te nemen. Een gedegen inventarisatie van waardevolle plant- en diersoorten dient hieraan vooraf te gaan. Uit recreatief toeristische overwegingen zijn de wegen in het projectgebied allemaal afgesloten voor gemotoriseerd verkeer. Dit besluit kan het uitzicht wijzigen om de bermen uit een oogpunt van verkeersveiligheid jaarlijks te maaien. In het toekomstige beheer van deze bermen en bermsloten kan begrazing een grotere rol spelen. In de bermen wordt meer gelet op het creëren van ruigte. Dit is van belang voor Figuur 3: Visie toekomstig beheer bermen en bermsloten 17

18 de gewone steekmier en daarmee ook het donker pimpernelblauwtje. Het jaarlijks begrazen van de bermen moet 2 keer per jaar gebeuren. Voor 1 juni met een gemiddelde begrazingsdichtheid om zoveel mogelijk te verschralen en op deze manier een grotere diversiteit aan planten te creëren. Na 15 september moet begraasd worden met een lage begrazingsdichtheid waarbij 25% - 50% van de kruiden moet blijven staan in de winter. Dit gebeurt met uitzondering van de bermsloten en een strook van 1 meter direct naast de verharding, welke t.b.v. de verkeersveiligheid 1 maal per jaar wordt gemaaid. Wellicht is maaien niet nodig langs de wegen in het Herkenbosscherbroek, daar hier immers geen gemotoriseerd verkeer is toegestaan. De bermsloten dienen ongeveer 3 maal per jaar met een hoge begrazingsdruk begraasd te worden, waarbij de laatste keer voor 1 oktober, om de afvoer van het water in met name de winterperiode te garanderen. Voor de verschraling dient zo vroeg mogelijk voor de zomer begraasd te worden. Dit om te voorkomen dat door de latere begrazing, na 15 september, alle voedingsstoffen van de meerjarige kruiden zijn opgeslagen in de wortels. Hierdoor ontstaat verrijking van de bodem, waardoor de soorten diversiteit vermindert. Daarnaast moet erop gelet worden dat de schapen hun nachtrust doorbrengen in een weiland, omdat schapen na de nachtrust, bij het opstaan, hun behoefte doen. Dit past niet in het verschralings- beheer van de bermen omdat de uitwerpselen de bodem verrijken. Foto 10: Schapen in het weiland Een uitzondering op dit toekomstige beheer is weggelegd voor de berm en bermsloten aan weerszijden van de Riemenweg, welke als entree- laan voor het kasteel Daelenbroeck fungeert. Hier is het beheer meer gericht op het creëren van een mooie entree met een grote diversiteit aan kruiden. Hiervoor kan het huidige beheer toegepast blijven. 18 Financiën Het huidige beheer van de bermen en bermsloten kost de gemeente Roerdalen jaarlijks 5254,-. De gemeente Roerdalen stelt als voorwaarde aan dit project dat het toekomstige beheer niet meer mag gaan kosten. Eventuele meerkosten zouden gemotiveerd kunnen worden door de vergroting van de recreatieve belevingswaarde. Het is daarom van belang dat hierop wordt gelet bij het aanbesteden van bijvoorbeeld een herder met schaapskudde (Bijlage 17).

19 Hst. 7 Communicatie Communicatie blijkt in deze een zeer belangrijk punt te zijn. De onderlinge communicatie tussen de verschillende belanghebbenden en uitvoerders bleek in de praktijk, bij uitvoering van eerdere beheerplannen, hier en daar nog te kort te schieten. Zo ontstond er door miscommunicatie tussen de diverse belanghebbenden al eens eerder het idee bij de uitvoerder dat de bermen zo ruig mogelijk moesten zijn. Dit is strijdig met de waterafvoer in het gebied. Om miscommunicatie in de toekomst te voorkomen is het van belang om met alle belanghebbenden uitvoerig te bespreken wie welke wensen heeft. Deze zijn grotendeels al samengevat in dit rapport. Daarnaast is het van belang de uitvoerder in het veld voorbeelden te laten zien. Tevens is het van belang om goed te communiceren in de richting van recreanten, over het verstoren van de ecologische verbanden tussen het donker pimpernelblauwtje, de gewone steekmier en de grote pimpernel. Dit om te voorkomen dat mensen de grote pimpernel gaan plukken. Deze communicatie kan op verschillende manieren tot stand worden gebracht. Denk daarbij aan een folder, informatieborden met relevante informatie, een website en wellicht een mini- tentoonstelling. Hiermee is een begin gemaakt in de vorm van een wandelroute folder die in gaat op het voorkomen van de grote pimpernel in het gebied. Hst. 8 Chronologisch tijdpad Om het beheer op een juiste manier te kunnen uitvoeren moet rekening worden gehouden met de juiste momenten om de juiste beheermaatregelen toe te passen. Om dit goed weer te geven is dit chronologisch tijdpad opgesteld, zodat op een overzichtelijke manier raad te plegen is wanneer welke maatregelen genomen dienen te worden. Datum Werkzaamheden Aantekeningen Voor 1 juni 2006 Begrazen bermen A Gemiddelde begrazingsdichtheid 15 juni - 1 juli 2006 Begrazen bermsloten Gemiddelde begrazingsdichtheid Na 15 juni 2006 Maaien 1 meter brede strook berm B t.b.v. Wellicht niet van belang i.v.m. geringe verkeersdrukte verkeersveiligheid? 1 aug aug Begrazen bermsloten Gemiddelde begrazingsdichtheid Na 15 sept Begrazen bermen A Lage begrazingsdichtheid waarbij 25% - 50% gedurende de winter blijft staan 15 sept. - 1 okt Begrazen bermsloten Hoge begrazingsdichtheid Voor 1 juni 2007 Begrazen bermen A Gemiddelde begrazingsdichtheid 15 juni - 1 juli 2007 Begrazen bermsloten Gemiddelde begrazingsdichtheid Na 15 juni 2007 Maaien 1 meter brede strook berm B t.b.v. Wellicht niet van belang i.v.m. geringe verkeersdrukte verkeersveiligheid? 1 aug aug Begrazen bermsloten Gemiddelde begrazingsdichtheid Na 15 sept Begrazen bermen A Lage begrazingsdichtheid waarbij 25% - 50% gedurende de winter blijft staan 15 sept. - 1 okt Begrazen bermsloten Hoge begrazingsdichtheid 19

20 Voor 1 juni 2008 Begrazen bermen A Gemiddelde begrazingsdichtheid 15 juni - 1 juli 2008 Begrazen bermsloten Gemiddelde begrazingsdichtheid Na 15 juni 2008 Maaien 1 meter brede strook berm B t.b.v. Wellicht niet van belang i.v.m. geringe verkeersdrukte verkeersveiligheid? 1 aug aug Begrazen bermsloten Gemiddelde begrazingsdichtheid Na 15 sept Begrazen bermen A Lage begrazingsdichtheid waarbij 25% - 50% gedurende de winter blijft staan 15 sept. - 1 okt Begrazen bermsloten Hoge begrazingsdichtheid Wellicht blijkt in de praktijk dat deze maatregelen in deze frequentie hun doel missen. Hierop kan de frequentie worden aangepast, hierbij is het wel belangrijk dat de belangen van flora, fauna en de belanghebbenden in het oog worden gehouden. Wanneer door bijvoorbeeld een te hoge waterstand of slechte weersomstandigheden de bermsloten niet meer begraasd kunnen worden voor uiterlijk eind oktober kan worden uitgeweken naar regulier maaibeheer met een maaikorf. Hst. 9 Recreatie Het Nationaal Park De Meinweg en het prachtige dal van de rivier de Roer maken een belangrijk onderdeel uit van de recreatieve en toeristische mogelijkheden in de gemeente Roerdalen. De cultuurhistorie, het afwisselende landschap, de vele mooie uitzichten en de mooie plekjes zijn divers. Bij de lokale VVV in het Bezoekerscentrum van het Meinweggebied is diverse informatie, folders, (route-) kaarten, georganiseerde activiteiten en souvenirs te verkrijgen. Daarnaast zijn er diverse horeca gelegenheden in de omgeving en zijn er voldoende bezienswaardigheden (bijlage 14). Het Herkenbosscherbroek ligt tussen het Roerdal en de Meinweg ingeklemd en is daarmee een belangrijke verbindingszone tussen de beide gebieden. Diverse wandelen/of fietsroutes lopen door het Herkenbosscherbroek. Zo loopt de ANWB fietsroutenetwerk en het Roer- en Kerkepad door het gebied. Foto 11: Kasteel Daelenbroeck Binnen dit afstudeerproject is er een nieuwe route door het gebied gemaakt, de Herkenbosscherbroek wandeling. De route loopt vanaf kasteel Daelenbroeck door het Herkenbosscherbroek en het Roerdal om vervolgens via het Vlodropperbroek langs de Turfkoelen terug te keren bij kasteel Daelenbroeck (bijlage 15). De route heeft een lengte van 5,3 kilometer en is beschreven in een folder (bijlage 16) welke op diverse plekken in de omgeving is te verkrijgen. Deze folder bevat een uitgebreide routebeschrijving, geeft uitleg over de omgeving en de bezienswaardigheden. Tevens is in deze folder een stukje opgenomen om mensen voor te lichten over het donker pimpernelblauwtje. 20

21 Hst. 10 Conclusies & aanbevelingen Waardplant grote pimpernel De plant wordt vrijwel uitsluitend aangetroffen langs lijnvormige elementen zoals randen van watergangen en wegbermen. Hoge concentraties bevinden zich in de wegbermen langs de Groot broekweg en in taludkanten van de Boschbeek. Opvallend is dat de aanwezigheid van grote pimpernel vaak gepaard gaat met een hoog kruidenaandeel in de vegetatie. Zeer voedselrijke ruigtes met grote brandnetel en veel bramen lijkt de soort te mijden. Begrazing bermen & bermsloten Het begrazen van de bermen dient 2 maal per jaar te gebeuren, een maal voor 1 juni met een gemiddelde dichtheid en 1 maal na 15 september met een lage begrazingsdichtheid. De bermsloten dienen 3 maal per jaar begraasd te worden. De eerste keer in het jaar tussen 15 juni en 1 juli 2006, de tweede maal tussen 1 en 15 augustus en de derde maal tussen 15 september en 1 oktober. Hierbij dienen de eerste 2 maal met een lage begrazingsdichtheid plaats te vinden en de laatste keer met een hoge begrazingsdichtheid. Maaien bermstrook Een strook van 1 meter direct langs de verharde weg blijft vooralsnog gewoon in het maaibeheer. Dit i.v.m. met de bestemming Verkeersdoeleinden als weergegeven in het bestemmingsplan buitengebied. Deze bestemming houd in dat er voor de verkeersveiligheid een meter bermstrook langs de verharding gemaaid dient te worden. Dit mist zijn doel omdat er geen gemotoriseerd verkeer in het gebied is toegestaan. Wellicht moet dit gewijzigd worden om ecologisch beheer van de bermen beter mogelijk te maken en het financieel aantrekkelijker te maken. Communicatie De communicatie tussen alle belanghebbenden moet verbeterd worden. Het is van belang uitvoerig te bespreken wie welke wensen heeft. Daarnaast is het van belang de uitvoerder voorbeelden in het veld te laten zien. De recreanten kunnen beter ingelicht worden m.b.t. de bescherming van de aandachtssoorten. Dit om te voorkomen dat recreanten in het gebied de grote pimpernel gaan plukken. 21

22 Dankwoord Dit rapport zou niet tot stand zijn gekomen zonder de hulp van velen. In willekeurige volgorde wil ik hen van harte bedanken. Mijn dank voor het kunnen realiseren van mijn afstudeerproject gaat allereerst uit naar de heer M. van Bommel van gemeente Roerdalen en zijn naaste collega mevr. R. de Jong voor opbouwende kritiek. Deze dank gaat ook uit naar de heer H. Engelen van de gemeentelijke buitendienst. Daarnaast wil de auteur de heren C. Gieteling en D. van Andel van het Agrarisch Opleiding Centrum te Roermond bedanken voor hun kijk op het project. De heer J. Boeren van de Dienst Landelijk Gebied wordt bedankt voor de geleverde GIS bestanden van het Stimuleringsplan Midden- Limburg oost en zijn hulp bij het uitzoeken van verschillende gegevens over het donker pimpernelblauwtje. De provincie Limburg en het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit worden bedankt voor de geleverde GIS bestanden. De heer J. Poot verdient ook mijn dank voor het mogen inzien van zijn vlinder- collectie incl. het donker pimpernelblauwtje. Ten slotte gaat mijn dank uit naar alle medewerkers van de gemeente Roerdalen die mij geholpen hebben. 22

23 Verklaring van termen aandachtssoorten: soorten planten & dieren die meer aandacht behoeven door hun zeldzaamheid of beschermingsgraad abiotisch: een externe milieufactor die geen biologische oorsprong heeft, maar wel invloed heeft op de natuur; vochtgehalte, zuurgraad, temperatuur, grondsoort, windsterkte, licht, mineraalgehalte van de bodem, enz. alkaliteit: basische stoffen die in het water kleine hoeveelheden zuur kunnen neutraliseren basisch: stoffen die een hoge ph7 waarde hebben begrazingsdichtheid: het aantal dieren dat in een terrein graast => begrazingsdruk begrazingsdruk: het aantal grazende dieren per m 2 => begrazingsdichtheid biotisch: invloeden uit de omgeving die hun oorsprong hebben in levende wezens biotoop: leefomgeving; het geheel van uitwendige milieufactoren (abiotisch & biotisch) dat voor het bestaan van een organisme of levensgemeenschap toereikend en noodzakelijk is. In de praktijk wordt meestal een bepaald terreintype bedoeld dat het leefmilieu van een bepaald organisme vormt. breuk: een scheur in het gesteente waarlangs twee gesteentemassa s ten opzichte van elkaar verschoven zijn broek: drassig land of moeras diversiteit: verscheidenheid aan soorten ecologie: wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van de relaties tussen de organismen en hun milieu en de relaties tussen die organismen onderling EHS: Ecologische Hoofdstructuur; landelijk netwerk van kerngebieden, stapstenen en verbindingszones die belangrijk zijn voor de instandhouding en verspreiding van de inheemse flora en fauna fauna: in dit rapport, het totaal aan diersoorten van een bepaald gebied flora: in dit rapport, het totaal van plantensoorten van een bepaald gebied freatisch: ondiep grondwater geologie: wetenschap die zich bezighoudt met de studie van de ontwikkeling van de aarde en het daarop voorkomende leven. GIS: Geografische Informatie Systemen; systeem om geografische informatie digitaal te raadplegen, bewerken en/of uitdraaien grondwatertrap: wijze van uitdrukken van de mate van beweging in het ondiepe grondwater. Ten opzichte van het maaiveld worden 7 klassen of trappen van grondwaterstanden onderscheiden. habitat: het voor een soort kenmerkende milieu waarin hij leeft Habitatrichtlijn: Europese richtlijn die tot doel heeft bij te dragen tot het waarborgen van de biologische diversiteit. Dit door het in standhouden van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna op het Europese grondgebied van de Lidstaten van de Europese Unie horst: een door min of meer evenwijdige breuken begrensde strook die tengevolge van verschuivingen in de aardkorst gerezen is hydrologie: wetenschap die zich bezig houdt met het gedrag en de eigenschappen van water in de atmosfeer en op het aardoppervlak individu: een enkel organisme infiltratie: het doorsijpelen van vloeistof in de bodem inheems: soorten die hun natuurlijk verspreidingsgebied (mede) in Nederland hebben inzijging: het in de bodem, naar het grondwater, wegzakken van het regenwater kalkvrij: geen kalk bevattend kwel: water dat via ondergrondse waterstromen, op kleine of grote afstand van het inzijgingsgebied, aan de oppervlakte komt larvale stadium: stadium waarin een insect zich bevindt wanneer het uit het ei is gekomen, maar nog niet volgroeid is larve: stadium waarin een insect zich bevindt wanneer het uit het ei is gekomen, maar nog niet volgroeid is löss: stuifklei, afzetting die door de wind vervoerd is mierenblauwtje: soort vlinder die tot de blauwtjes behoord en in het larvale stadium leeft van (specifieke) knoopmieren milieu: levende en niet-levende omgeving natuur: datgene wat men om zich heen ziet en wat men beschouwt als niet door de mens gemaakt natuurdoeltypen: doelen die gesteld zijn door een overheid voor het behalen van een natuur type oppervlaktewater: water dat aan de oppervlakte komt 23

24 24 organisme: wezen of plant dat leeft of geleefd heeft organisch: stof die gevormd wordt door levende organismen Pleistoceen: Diluvium of IJstijdvak; geologisch voorafgaand aan de tegenwoordige tijd POG: Provinciaal Omgevingsplan Groene Waarden is een onderdeel uit het POL alleen met betrekking tot de groene waarden POL: Provinciaal Omgevingsplan Limburg is een streekplan, waterhuishoudingplan, milieubeleidsplan en verkeer- en vervoersplan, en bevat ook de meer fysieke (ruimtelijke) onderdelen van het economische en welzijnsbeleid populatie: het aantal individuen van een soort in een bepaald gebied rode lijst: lijst van soorten die (beperkt) met uitsterven bedreigd zijn en daarom beschermd dienen te worden rodelijstsoorten: soorten die voorkomen op de rode lijst ruigte: algemene term voor een begroeiing die voornamelijk bestaat uit ruigtekruiden ruigtekruiden: kruiden die voornamelijk bestaat uit meerjarige, hoog opschietende planten, in stand gehouden door 1x per 2 tot 5 jaar maaien SAN: Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer; een subsidieregeling voor boeren, al dan niet in samenwerking met anderen, die het behoud en/of de ontwikkeling beogen van natuur- en landschapswaarden secretie: afscheiding door een cel of orgaan van een vochtige substantie (lichaamsvocht) die een functie heeft in het buitenmilieu sedimenten: afzettingen van bodemdeeltjes door een rivier of water; afzettingsgesteente silt: een kleideeltje dat tussen de 2 en 50 micrometer groot is SN: Subsidieregeling Natuurbeheer; een subsidieregeling voor iedereen die het behoud en/of de ontwikkeling beoogd van natuur- en landschapswaarden standplaats: plaats waar de specifieke combinatie van biotische en abiotische factoren aanwezig is dat een bepaalde plantensoort daar verwacht kan worden => biotoop stapsteen: gebied van belang voor de verspreiding van bepaalde soorten, groot genoeg om de soort te kunnen herbergen, maar te klein om een populatie langdurig in stand te houden steilrand: een lijnvormig verschil in bodem hoogte die door ten opzichte van elkaar bewegende platen in de bodem wordt veroorzaakt stimuleringsplan: een provinciaal plan met de intentie de natuur uit te breiden of te versterken met in achtneming de nationale en internationale regelgeving struweel: dichte begroeiing die voornamelijk bestaat uit struiken die minimaal 1 meter hoog zijn trofiegraad: voedselrijkdom in de bodem of in het oppervlaktewater vegetatie: massa van planten- individuen in samenhang met de plaats waar ze groeien of gegroeid hebben, en in de rangschikking die ze uit zichzelf hebben aangenomen verrijking: het verrijken van de bodem, door mest, kunstmest, vergaan organisch materiaal verschraling: het verarmen van de bodem, door het beperken van de voedingsstoffen die jaarlijks in de bodem terecht komen verspreidingsgebied: gebied waarbinnen een bepaalde soort voorkomt voedselarm: milieu dat weinig voedingsstoffen bevat voedselrijk: milieu dat veel voedingsstoffen bevat waardmier: (specifieke) knoopmier die als voedsel dient voor de larven van een (specifiek) mierenblauwtje waardplant: (specifieke) voedselplant voor de larven van een bepaald insect (vooral gebruikt m.b.t. vlinders) waardsoorten: (specifiek) organisme (flora of fauna) dat als voedsel dient voor een bepaalde soort (flora of fauna) zware metalen: giftige metaalsoorten als kwik (Hg), lood (Pb), cadmium (Cd) en koper (Cu)

25 Literatuurlijst & Beeldverantwoording Boeken, rapporten en tijdschriften Akkermans, R.W., R.A.J. Pahlplatz, K. Veling. Dagvlinders in Limburg. Natuurhistorisch Genootschap in Limburg, Maastricht. Vlinderstichting, Wageningen, Anonymus. Donker pimpernelblauwtje (Maculinae nausithous) terug in Limburg. Natuurhistorisch maandblad, juli Boer, K. Ecologisch groenbeheer in de praktijk. IPC Groene Ruimte, Arnhem, november Boeren, J., Beschermingsplan Donker pimpernelblauwtje Roerdal. Dienst Landelijk Gebied, Roermond. Boeren, J., Beheersvisie Herkenbosserbroek. Dienst Landelijk Gebied, Roermond. Gemeente Roerdalen, Bestemmingsplan Buitengebied. Pouderoyen Compagnons, In opdracht van de gemeente Roerdalen. Herkenbosch, juni 2000 Jalink, M.H. & Jansen, A.J.M. Indicatorenserie, Beekdalen. Staatsbosbeheer, Driebergen, oktober Koster, A., Ecologisch groenbeheer. Alterra, Vereniging Stadswerk Nederland, Haarlem Koster, A., Vademecum wilde planten. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Haarlem Paassen van, A., N. Schrieken. Handboek Agrarisch Natuurbeheer. Landschapsbeheer Nederland, mei 1998 Pitlo, R.D., Evaluatie voorlichtingsproject bermen en oevers; deel 1 gemeenten en natuurvriendelijk beheer. VS , De Vlinderstichting, Wageningen Provincie Limburg, Stimuleringsplan Natuur, Bos en Landschap Midden-Limburg Oost. Maastricht, Provincie Limburg, Stimuleringsplannen, Partiële herziening ΙΙ. Maastricht, Provincie Limburg 2002, Handboek Streefbeelden voor Natuur en Water in Limburg. Natuurbalans-Limes Divergens, Nijmegen. In opdracht van de Provincie Limburg, Maastricht. Ministerie van Landbouw en Visserij, Beschermingsplan Dagvlinders. s-gravenhage, april Waterschap Roer en Overmaas, Zuiveringschap Limburg, Inrichtingsvisie Roerdal R-006, revisie 04, Oranjewoud. 24 november 2000 Wynhoff, I., C. van Swaay, J. Boeren. Overleven in de wegberm: Het Donker pimpernelblauwtje in Limburg. Natuurhistorisch maandblad, augustus Wynhoff, I. & N.G. Peet (2004) Het donker pimpernelblauwtje in het Roerdal VS , De Vlinderstichting, Wageningen. Cd-rom s Ministerie van LNV, concept Natura 2000 gebieden, CD 2, versie 1.0, november 2005 Folders, Brochures & Kaarten Bogaerts, J., Jonkman, G., Ouwerkerk, R., Straver, M., De Breuklijn, jaargang 3 nr.1, mei 2002 Mulders, J., Roerdalen: Roer- en Kerkepad. Stichting Plattelandvernieuwing WCL Midden- Limburg, gemeente Roerdalen, VVV Noord- en Midden-Limburg. Provincie Noord-Brabant 1999, Blauwtjes en andere vlinders. B&D Natuuradvies, Amsterdam. In opdracht van de Provincie Noord-Brabant, Bureau Natuur. Staatsbosbeheer 2002, Welkom bij de boswachter, Meinweg/Leudal. Staatsbosbeheer & Wegener Falkplan. Internet of