Nederlandse praktijkrichtlijn. NPR C1 (nl)

Transcriptie

1 Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Nederlandse praktijkrichtlijn NPR C1 (nl) Gevarenzone-indeling met betrekking tot explosiegevaar - Deel 1: Gasexplosiegevaar, gebaseerd op NEN-EN-IEC :2009 Classification of hazardous areas with respect to explosion hazard - Part 1: Gas explosion hazard, based on NEN-EN-IEC :2009 Vervangt NPR 7910:2010 ICS ; maart 2012

2 Normcommissie "Ontplofbare atmosferen" THIS PUBLICATION IS COPYRIGHT PROTECTED DEZE PUBLICATIE IS AUTEURSRECHTELIJK BESCHERMD Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

3 Inhoud Voorwoord... 3 Inleiding Onderwerp en toepassingsgebied Verwijzingen Termen en definities Brandbare stoffen en hun eigenschappen Algemeen Vrijkomen van de brandbare stof Menging met lucht Explosiegrenzen Ontstekingsbronnen Algemeen Temperatuurklasse Gasgroep Brandbare nevels Principe van de gevarenzone-indeling Algemeen Indelingscriteria Indelingsplicht Zonesoort Algemeen Gevarenbronnen Ventilatieomstandigheden Afmetingen van de zone Vorm van de zone Overwegingen bij het vaststellen van gevarenzones Algemeen Overzichtelijkheid en duidelijkheid van de indeling Aan de indeling verbonden kosten Gegevens nodig voor de gevarenzone-indeling Brandbare stoffen Minimale hoeveelheden Gevarenbronnen Algemeen Continue gevarenbronnen Primaire gevarenbronnen Secundaire gevarenbronnen Onderdelen die niet als gevarenbron worden beschouwd Leidingen en appendages UN-verpakkingen Afmetingen van de gevarenbron Afblaasveiligheden als gevarenbron in de buitenlucht Algemeen Afblaasveiligheden als continue bron Afblaasveiligheden als primaire bron Afblaasveiligheden als secundaire bron Afblaasveiligheden niet beschouwd als gevarenbron Ventilatie in de omgeving van de gevarenbron Algemeen In de buitenlucht geplaatste gevarenbron In een open gebouw geplaatste gevarenbron In een gesloten gebouw geplaatste gevarenbron Geen ventilatie

4 8.3.2 Beperkte ventilatie Kunstmatige ruimtelijke ventilatie Kunstmatige plaatselijke ventilatie Groot gebouw Beschikbaarheid van ventilatie Afmetingen en soort van de gevarenzone Algemeen Debiet van de gevarenbron Ventilatieomstandigheden in de omgeving van de gevarenbron In de buitenlucht geplaatste gevarenbron In een open gebouw geplaatste gevarenbron In een gesloten gebouw geplaatste gevarenbron Overzicht van ventilatieomstandigheden Relatieve dampdichtheid van brandbaar gas Begrenzing van de zone Obstakels in de omgeving van de gevarenbron Muren en wegen als zonegrenzen Openingen in zonegrenzen Algemeen Openingen als mogelijke gevarenbronnen Indeling van openingen Effect van openingen op de klasse van de gevarenbron Afwijkende gebieden (AG) Beslissingsschema s voor de uitvoering van de gevarenzone-indeling Specifieke installaties Algemeen Mijnbouwwerken en mijnbouwinstallaties Inleiding Algemene bepalingen Ventilatieomstandigheden Specifieke gevarensituaties rond putten en andere uitrusting Acculaadruimten Analysebehuizing Tankstations voor motorvoertuigen Organisatorische aspecten Presentatie en rapportage van de zone-indeling Algemeen Tekeningen Indelingsrapport Beheer van zone-indelingsgevens Aanduiding van plaatsen waar explosiegevaar kan heersen Werkzaamheden in een gezoneerd gebied Algemeen Waarborgen van de afwezigheid van explosieve atmosfeer Bijlage A en van gevarenzone-indeling Bijlage B en van gevarenbronnen Bijlage C en van berekeningen Bijlage D Explosies Bijlage E Ontsteking Bijlage F Beschermingswijzen tegen ontstekingsgevaar Bijlage G Aanduiding van gevarenzones Bijlage H Explosieveiligheidsmaatregelen volgens bijlage II van de Europese richtlijn 1999/92/EG Bijlage I Samenstelling werkgroep

5 Voorwoord In de serie Nederlandse praktijkrichtlijnen verschijnen publicaties van informatief karakter, zoals toelichtingen op normen, constructieve mogelijkheden, werkmethoden en fabricagegegevens. Aan deze publicaties kan geen normatieve waarde worden toegekend. Inleiding Deze Nederlandse praktijkrichtlijn geeft informatieve aanwijzingen bij het opstellen van een gevarenzoneindeling met betrekking tot gasexplosiegevaar. Deze praktijkrichtlijn dient als praktisch hulpmiddel ter nadere uitvoering van NEN-EN-IEC :2009 Explosieve atmosferen Deel 10-1: Classificatie van gebieden Explosieve gasatmosferen, en behoort in samenhang met die norm te worden gelezen. De toepassing van deze NPR kan zijn zowel in de industrie als in de mijnbouwsector. Op grond van de Arbeidsomstandighedenwetgeving is de werkgever verplicht van arbeidsplaatsen een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) te maken en een veiligheidsdocument op te stellen. Wanneer er sprake is van explosiegevaar zal van het veiligheidsdocument ook een gevarenzone-indeling deel uit moeten maken. Deze praktijkrichtlijn is daarom zo veel mogelijk in overeenstemming gebracht met relevante bepalingen uit de Arbowet en -regelgeving waarin de Europese richtlijn 1999/92/EG (ATEX 137) en ook richtlijn 92/91/EEG (zogeheten richtlijn Boringen winningsindustrie) zijn geïntegreerd. Per 1 januari 2003 is een specifieke uitzondering in de Arbowetgeving met betrekking tot werkzaamheden in de mijnbouwsector opgeheven, waardoor de Arbowetgeving volledig van toepassing is geworden op de mijnbouwsector, zowel op het land, de Nederlandse territoriale zee, als het Nederlandse deel van het continentaal plat. Het Mijnreglement 1964 en het Mijnreglement continentaal plat zijn mede ten gevolge hiervan ingetrokken en vervangen door het nieuwe Mijnbouwbesluit dat op 1 januari 2003 in werking is getreden en waarin geen specifieke bepalingen met betrekking tot de arbeidsomstandigheden in de mijnbouw meer zijn opgenomen. De wettelijke verplichtingen van de werkgever met betrekking tot explosieve atmosferen zijn dus feitelijk vastgelegd in de Arbowet, het Arbobesluit, de Arboregeling en de Arbobeleidsregels. Na aanschaf van die Arbodocumenten zal bij het raadplegen zowel de inhoudsopgave als het trefwoordenregister ervan hulp bieden bij het vinden van de relevante informatie. Desgewenst kan de volledige tekst van de Europese richtlijn 1999/92/EG:1999 (ATEX 137 Minimumvoorschriften voor de verbetering van de gezondheid van werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen) gratis worden gedownload onder de knop relevant information op internetsite Sterk aanbevolen: In opdracht van de Europese Commissie is een zogeheten Niet-bindende gids voor goede praktijken uitgegeven als handleiding ter uitvoering van de ATEX 137-richtlijn. Daarin wordt uitgelegd, op een uitermate praktische manier, hoe aan de voorschriften kan worden voldaan, met inbegrip van controlelijsten en modelformulieren. Van dit document bestaat ook een door het ministerie van Sociale Zaken specifiek op de Arbowet en -regelgeving toegeschreven versie, die beschikbaar is als Arbo- Informatiedocument AI-34 Veilig werken in een ontplofbare atmosfeer, Sdu Uitgevers te Den Haag. Deze praktijkrichtlijn is een herziening van NPR :2008+C2:2009, waarbij hij in overeenstemming is gebracht met de nieuwste uitgave van de bovenliggende norm NEN-EN-IEC :2009. Enige onvolkomenheden in de vorige uitgave van deze NPR zijn nu gecorrigeerd en ontvangen kritieken erop zijn verwerkt. De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de vorige uitgave zijn de volgende: de terminologie is zo veel mogelijk in overeenstemming gebracht met de documenten waarnaar wordt verwezen; op grond daarvan is de term ontploffing vervangen door explosie (inclusief de daarvan afgeleide termen); verplaatsing van de stof ethanol van gasgroep IIA naar IIB overeenkomstig NEN-EN-IEC (4.5.3); 3

6 toevoeging van een verwijzing naar informatie over brandbare nevels die ontstaan bij het onder druk vrijkomen van vloeistoffen met een hoog vlampunt (4.6); precisering van de term grote opslagtanks (6.1); toelichting waarom K-klassen zijn verwijderd (6.1); wijziging van temperaturen in (6.1); verduidelijking van verantwoordelijkheid ten aanzien van de hantering van minimale hoeveelheden brandbare stof (6.2); de vermelding van de minimale hoeveelheden is omgezet van tekst naar een tabel met bovendien daarin vermeld de GHS-klassen en de daarop aangepaste omschrijving van de brandbare stoffen; een gevolg daarvan is dat de waarden van vlampunten zijn gewijzigd (6.2); toevoeging van een verwijzing naar uitgewerkte voorbeelden van berekeningen van uitstroomdebieten (9.2); aanpassing tabellen 5 en 6 (nu 6 en 7) met betrekking tot de zonesoort en zoneafmetingen bij kunstmatige plaatselijke ventilatie ( en 9.4); in lijn brengen van de terminologie van lichter, neutraal en zwaarder dan lucht in tekst (9.5) en titels van A.2.2 en A.2.3; redactionele aanpassing van de tekst van de twee opmerkingen bij voorbeelden Verlaadsteigers (A.6.6); aanpassing bijlage B met betrekking tot rupture disk /breekplaat en mangat; redactionele aanpassing van de tekst in de laatste drie alinea s over mechanische vonken (E.3.3); redactionele aanpassing van de tekst linksonder in tabel F.1. Parallel aan deze herziening is ook NPR met betrekking tot stofexplosiegevaar herzien. De herziening van deze praktijkrichtlijn is uitgevoerd in opdracht van normcommissie Ontplofbare atmosferen door een werkgroep uit deze normcommissie. De samenstelling van de werkgroep is vermeld in bijlage I. 4

7 Gevarenzone-indeling met betrekking tot explosiegevaar Deel 1: Gasexplosiegevaar, gebaseerd op NEN-EN-IEC : Onderwerp en toepassingsgebied 1.1 In veel bedrijven en installaties worden brandbare vloeistoffen en gassen geproduceerd, opgeslagen of verwerkt. Als die stoffen met zuurstof (bijv. uit de lucht) of een ander oxidatiemiddel in contact komen, kunnen ze worden ontstoken met als gevolg brand of explosie. Om brand en explosie te voorkomen behoort daarom te worden verhinderd dat gelijktijdig op dezelfde plaats een brandbare stof, zuurstof en een werkzame ontstekingsbron aanwezig zijn. Procesapparatuur en -systemen behoren zo te zijn ontworpen, beproefd, bediend en onderhouden dat geen brandbare stof vrijkomt. Dit is echter niet altijd volledig mogelijk en onder sommige voorzienbare omstandigheden is het vrijkomen van brandbare stoffen niet te vermijden. Afhankelijk van de omstandigheden zijn dan verdere maatregelen nodig om de waarschijnlijkheid van een explosie aanvaardbaar klein te maken. Die maatregelen kunnen beperkt blijven tot de gebieden zones genoemd waar een explosieve atmosfeer kan optreden. Voor de aard van de maatregelen, zie bijlage H. In de Arboregelgeving (ingevolge artikel 7 van richtlijn 1999/92/EG) wordt verlangd dat de werkgever de plaatsen in een installatie waar explosieve atmosferen kunnen voorkomen indeelt in zones overeenkomstig de in bijlage I van voornoemde richtlijn opgenomen criteria voor frequentie en tijdsduur van de aanwezigheid van explosieve atmosfeer. De Nederlandse norm NEN-EN-IEC :2009 geeft de principes voor het vaststellen van de gevarenzone-indeling doch verwijst voor de daadwerkelijke uitvoering ervan naar nationale richtlijnen. De praktijkrichtlijn NPR is deze nationale richtlijn voor Nederland en geeft aanwijzingen voor het uitvoeren van de vereiste gevarenzone-indeling. De gevarenzone-indeling houdt in het bepalen en vastleggen van de gebieden en met welke waarschijnlijkheid de explosieve atmosfeer aanwezig kan zijn. Door het treffen van maatregelen ter voorkoming van het actief worden van ontstekingsbronnen kan de kans op ontsteking van die explosieve atmosfeer worden teruggebracht tot een aanvaardbaar minimum. Deze praktijkrichtlijn geeft voor de gevarenzone-indeling een gemakkelijk uitvoerbare aanpak gebaseerd op aannamen die een sterke vereenvoudiging inhouden van in werkelijkheid veelal zeer gecompliceerde situaties. Door het inbouwen van veiligheidsmarges in die aannamen wordt bereikt dat het eindresultaat een voldoende mate van veiligheid waarborgt. In situaties waarin de vereenvoudigende aannamen niet verantwoord zijn of de verkregen resultaten tot onaanvaardbare consequenties leiden, behoort op andere wijze, bijvoorbeeld door het uitvoeren van nauwkeurige, op de specifieke situatie toegesneden proeven en berekeningen, een voldoende mate van veiligheid te worden gewaarborgd. In ruimten waar brandbare gassen of dampen kunnen vrijkomen kan explosiegevaar ook worden bestreden door te verhinderen dat zuurstof aanwezig is. Daartoe wordt de omgevingslucht verdreven door een inert gas zoals stikstof of koolstofdioxide of door verbrandingsprocessen verkregen zuurstofarme gassen. Deze techniek wordt inertiseren of blanketing (afdekken) genoemd en wordt vaak gebruikt waar brandbare vloeistoffen onder atmosferische druk worden opgeslagen of vervoerd. In deze praktijkrichtlijn wordt inertisering niet behandeld omdat dat buiten het toepassingsgebied van de richtlijn valt. Er is immers geen sprake van explosieve atmosfeer en daarmee geen basis voor zone-indeling. Voor het toepassen van gepaste maatregelen hiertoe wordt geadviseerd NPR-CEN/TR te raadplegen. 1.2 Deze praktijkrichtlijn (NPR ) is van toepassing op ruimten en installaties waar een explosieve atmosfeer kan ontstaan door de aanwezigheid van: brandbare gassen; tot vloeistof verdichte brandbare gassen; 5

8 brandbare vloeistoffen; brandbare vloeistoffen voor zover de omgevings- of verwerkingstemperatuur boven het vlampunt kan liggen; brandbare nevels (zie 4.6). OPMERKING Brandbare nevels kunnen gelijktijdig met brandbare dampen worden gevormd of aanwezig zijn. Vloeistoffen die niet gevaarlijk zijn in relatie tot deze praktijkrichtlijn (vanwege het vlampunt), kunnen toch brandbare nevels veroorzaken wanneer zij onder druk vrijkomen. In dergelijke situaties kan het strikt toepassen van classificatie van gebieden voor gassen en dampen niet volstaan als uitgangspunt voor de keuze van materieel. 1.3 Dit deel van deze praktijkrichtlijn is niet van toepassing op: het ontstaan van een explosieve atmosfeer als gevolg van een catastrofaal bezwijken van de installatie of delen daarvan; situaties waarin andere dan atmosferische condities ten aanzien van druk, temperatuur en zuurstofgehalte gelden; stofexplosiegevaar (zie hiervoor NPR ); gasverbruikinstallaties met geldige CE-keur die vallen onder het toepassingsgebied van de Gastoestellenrichtlijn (geïmplementeerd in Nederland als Besluit gastoestellen); gasleidinginstallaties die vallen onder het toepassingsgebied van NEN 1078; operatiekamers; vervaardiging, bewerking, gebruik, opslag en transport van springstoffen of chemisch instabiele stoffen; het gebruik van vervoermiddelen over land, over het water en door de lucht (vervoermiddelen bestemd voor gebruik in potentieel explosieve atmosfeer zoals vorkheftrucks zijn niet uitgesloten). 2 Verwijzingen In dit document wordt naar de volgende documenten verwezen. Bij gedateerde verwijzingen is alleen de aangehaalde versie van toepassing. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste versie van het document (met inbegrip van wijzigingsbladen) waarnaar is verwezen van toepassing. NEN 1078 Voorziening voor gas met een werkdruk tot en met 500 mbar Prestatie-eisen Nieuwbouw NEN 1087 NPR 3299 NPR 5310, blad 18 NPR 6912 Ventilatie van gebouwen Bepalingsmethoden voor nieuwbouw Veilig werken bij het laden van tractiebatterijen Nederlandse praktijkrichtlijn bij NEN 1010 Blad 18: Gebruik van acculaadstations Kathodische bescherming van onshore buisleidingen en constructies van metaal NPR Gevarenzone-indeling met betrekking tot explosiegevaar Deel 2: Stofexplosiegevaar, gebaseerd op NEN-EN-IEC :2009 NPR Elektrisch materieel voor plaatsen waar gasontploffingsgevaar kan heersen Kamers of gebouwen met inwendige overdruk 6

9 NEN-EN :2007 NEN-EN 13237:2003 Ontplofbare atmosferen Voorkoming van en bescherming tegen ontploffingen Deel 1: Grondbeginselen en methodologie Potentially explosive atmospheres Terms and definitions for equipment and protective systems intended for use in potentially explosive atmospheres NEN-EN (reeks) NEN-EN A1 Non-electrical equipment for use in potentially explosive atmospheres Petrol filling stations Part 1: Safety requirements for construction and performance of metering pumps, dispensers and remote pumping units NPR-CEN/TR NEN-EN :2005 Guidance on Inerting for the Prevention of Explosions Guidance on Inerting for the Prevention of Explosions NEN-EN Veiligheidseisen voor oplaadbare batterijen en batterij-installaties Deel 2: Vaste batterijen NEN-EN Safety requirements for secondary batteries and battery installations Part 3: Traction batteries NEN-EN NEN-EN-IEC (reeks) Transportable ventilated rooms with or without an internal source of release Explosieve atmosferen NEN-EN-IEC :2009 Explosieve atmosferen Deel 10-1: Classificatie van gebieden Explosieve gasatmosferen NEN-EN-IEC NEN-EN-IEC NEN-EN-IEC NEN-EN-IEC NEN-EN-IEC NEN-EN-IEC NEN-EN-IEC NEN-EN-IEC (reeks) NEN-EN-IEC (reeks) Explosieve atmosferen Deel 14: Ontwerp, keuze en opstelling van elektrische installaties Explosieve atmosferen Deel 17: Inspectie en onderhoud van elektrische installaties Explosieve atmosferen Deel 19: Reparatie, revisie en renovatie van materieel Explosieve atmosferen Deel 20-1: Materiaalkarakteristieken voor gas en dampclassificatie Beproevingsmethode en data Industrial-process control Safety of analyser houses Functionele veiligheid van elektrische/elektronische/ programmeerbare elektronische systemen verbandhoudend met veiligheid Deel 1: Algemene eisen Functionele veiligheid van elektrische/elektronische/ programmeerbare elektronische systemen verbandhoudend met veiligheid Deel 3: Eisen voor programmatuur Functional safety Safety instrumented systems for the process industry sector Protection against lightning 7

10 NPR-CLC/TR IEC/TR Electrostatics Code of practice for the avoidance of hazards due to static electricity Electrical apparatus for explosive gas atmospheres Part 16: Artificial ventilation for the protection of analyzer(s) houses ADR AI-34 PGS 15 Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route Veilig werken in een explosieve atmosfeer Sdu Uitgevers, Den Haag Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen Opslag van verpakte gevaarlijke stoffen Richtlijn voor brandveiligheid, arbeidsveiligheid en milieuveiligheid PGS 16 PGS 25 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen Autogas (LPG) Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen Aardgas-afleverinstallaties voor motorvoertuigen PGS 28 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen Vloeibare aardolieproducten Afleverinstallaties en ondergrondse opslag Europese richtlijn 1999/92/EG (ATEX 137) Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 1999 betreffende minimumvoorschriften voor de verbetering van de gezondheidsbescherming en van de veiligheid van werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen, Publicatieblad van de EG L 23, 28 januari 2000, blz Niet-bindende gids voor goede praktijken voor de tenuitvoerlegging van Richtlijn 1999/92/EG betreffende minimumvoorschriften voor de verbetering van de gezondheidsbescherming en van de veiligheid van werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen, Europese Commissie, Directoraat-generaal Werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke kansen (EMPL) Europese richtlijn 92/91/EEG Europese richtlijn 94/9/EG (ATEX 95) Richtlijn van de Raad van 3 november 1992 betreffende minimumvoorschriften ter verbetering van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van werknemers in de winningsindustrieën die delfstoffen winnen met behulp van boringen Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad van 23 maart 1994 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de Lid- Staten betreffende apparaten en beveiligingssystemen bedoeld voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen, Publicatieblad van de EG L 100, 19 april 1994, blz Arbeidsomstandighedenbesluit Chemiekaarten TNO-Arbeid & VNCI, Sdu Uitgevers Model code of safe practice Part 15, Area classification code for installations handling flammable fluids Energy Institute, Londen, VK, ISBN International Safety Guide for Oil Tankers & Terminals (ISGOTT) Witherby & Co Ltd, Londen, VK, ISBN

11 3 Termen en definities Voor de toepassing van dit deel van deze praktijkrichtlijn gelden de volgende termen en definities. 3.1 brandbare stof materie die van zichzelf brandbaar is of waaruit een brandbaar gas, brandbare damp of brandbare nevel kan vrijkomen [NEN-EN-IEC :2009, 3.20] 3.2 brandbare vloeistof vloeistof waaruit onder alle voorzienbare bedrijfsomstandigheden een brandbare damp kan ontstaan [NEN-EN-IEC :2009, 3.21] 3.3 brandbaar gas brandbare damp gas dat of damp die in bepaalde verhoudingen met lucht gemengd een explosieve gasatmosfeer vormt [NEN-EN-IEC :2009, 3.22] OPMERKING Onder damp wordt hierbij verstaan: een stof die vanuit de vloeistoffase door warmtetoevoer of drukverlaging in de gasvorm is overgegaan. De termen gas en damp zijn binnen deze richtlijn synoniemen. 3.4 brandbare nevel fijn in lucht verdeelde druppeltjes van een vloeistof, waarbij een explosieve atmosfeer wordt gevormd [NEN-EN-IEC :2009, 3.23] 3.5 atmosferische omstandigheden condities van de omgeving waar de druk kan variëren tussen 80 kpa en 110 kpa en de temperatuur tussen 20 C en +40 C en waar het zuurstofgehalte (21 ± 1) % (volumeprocenten) bedraagt 3.6 explosieve atmosfeer mengsel van lucht, onder atmosferische omstandigheden, en brandbare stoffen in de vorm van gas, damp, stof, vezels of rondzwervende materiaaldeeltjes waarin de verbranding zich, na te zijn ontstoken, kan voortplanten [NEN-EN-IEC :2009, 3.1] explosieve gasatmosfeer mengsel van lucht, onder atmosferische omstandigheden, en brandbare stoffen in de vorm van gas of damp waarin de verbranding zich, na te zijn ontstoken, kan voortplanten [NEN-EN-IEC :2009, 3.2] OPMERKING Hoewel een mengsel dat in een concentratie boven de bovenste explosiegrens (UEL) aanwezig is geen explosieve atmosfeer is, kan het dat wel gemakkelijk worden; in bepaalde gevallen is het ten behoeve van de gevarenzone-indeling aan te bevelen dit als een explosieve gasatmosfeer te beschouwen. 9

12 3.7 onderste explosiegrens LEL concentratie van brandbaar gas of brandbare damp in de lucht, beneden welke de atmosfeer niet explosief is [NEN-EN-IEC :2009, 3.17, gewijzigd] OPMERKING LEL is de afkorting van de Engelse term Lower Explosion Limit. 3.8 bovenste explosiegrens UEL concentratie van brandbaar gas of brandbare damp in de lucht, waarboven de atmosfeer niet explosief is [NEN-EN-IEC :2009, 3.18, gewijzigd] OPMERKING UEL is de afkorting van de Engelse term Upper Explosion Limit. 3.9 explosiebereik bereik van de concentratie van een brandbare stof in lucht waarbinnen een explosie kan plaatsvinden [NEN-EN 13237:2003, 3.33, vertaald] 3.10 vlampunt laagste vloeistoftemperatuur waarbij onder zekere genormaliseerde omstandigheden uit een vloeistof dampen in een zodanige hoeveelheid worden afgegeven dat een brandbaar gasmengsel van damp en lucht kan worden gevormd [NEN-EN-IEC :2009, 3.24] OPMERKING Deze temperatuur wordt onder standaard beproevingscondities bepaald ontstekingstemperatuur laagste temperatuur van een verhit oppervlak waarbij, onder gespecificeerde omstandigheden, ontsteking van een brandbare stof in de vorm van een gas- of dampmengsel met lucht zal plaatsvinden [NEN-EN-IEC :2009, 3.27, gewijzigd] OPMERKING 1 temperatuur. NEN-EN-IEC geeft een genormaliseerde methode voor de bepaling van deze OPMERKING 2 In het Nederlandse taalgebruik wordt in plaats van de term ontstekingstemperatuur ook zelfontbrandingstemperatuur gebezigd. Beide hebben dezelfde betekenis gevarenbron punt of plaats van waaruit een gas, damp, nevel of vloeistof in de omgeving kan vrijkomen zo dat een explosieve gasatmosfeer zou kunnen worden gevormd [NEN-EN-IEC :2009, 3.9] OPMERKING Te onderscheiden zijn, zoals hieronder aangegeven in volgorde van de afnemende kans op de aanwezigheid van het explosieve mengsel, drie klassen van gevarenbronnen: continu, primair en secundair. 10

13 continue gevarenbron gevarenbron met een uitstroming die ononderbroken of naar verwachting gedurende lange perioden plaatsvindt [NEN-EN-IEC :2009, 3.11] primaire gevarenbron gevarenbron met een uitstroming die bij normaal bedrijf naar verwachting regelmatig of incidenteel plaatsvindt [NEN-EN-IEC :2009, 3.12] secundaire gevarenbron gevarenbron met een uitstroming die bij normaal bedrijf naar verwachting niet zal plaatsvinden, en als deze toch plaatsvindt dan slechts zelden en gedurende korte perioden [NEN-EN-IEC :2009, 3.13] debiet van de gevarenbron hoeveelheid brandbaar gas, brandbare damp of brandbare nevel die per tijdseenheid uit de gevarenbron uitstroomt [NEN-EN-IEC :2009, 3.14] 3.13 gevarenzone-indeling indeling van gevaarlijke gebieden in zones, afhankelijk van de waarschijnlijkheid van het aanwezig zijn van een explosieve atmosfeer gebied driedimensionale ruimte gevaarlijk gebied gebied waarbinnen een explosieve gasatmosfeer in zulke hoeveelheden aanwezig is of aanwezig kan zijn dat speciale voorzieningen zijn vereist voor de constructie, de installatie en het gebruik van materieel [NEN-EN-IEC :2009, 3.3] afwijkend gebied AG gebied waarbinnen ten gevolge van hete oppervlakken, open vuur en/of vlammen en/of open branders een constante ontstekingsbron aanwezig is en waar het door de noodzakelijke en onvermijdelijke aanwezigheid van een of meer secundaire gevarenbronnen niet zinvol is om een zone-indeling te maken niet-gevaarlijk gebied NGG gebied waarbinnen een explosieve gasatmosfeer niet wordt verwacht aanwezig te zijn in zulke hoeveelheden dat speciale voorzieningen zijn vereist voor de constructie, de installatie en het gebruik van materieel [NEN-EN-IEC :2009, 3.4] 11

14 zones gevaarlijke gebieden die op basis van de frequentie waarin een explosieve gasatmosfeer voorkomt en de duur daarvan, zijn ingedeeld [NEN-EN-IEC :2009, 3.5, gewijzigd] zone 0 gebied waarbinnen een explosieve gasatmosfeer voortdurend of gedurende lange perioden of regelmatig aanwezig is [NEN-EN-IEC :2009, 3.6] zone 1 gebied waarbinnen de aanwezigheid van een explosieve gasatmosfeer bij normaal bedrijf af en toe te verwachten is [NEN-EN-IEC :2009, 3.7] zone 2 gebied waarbinnen de aanwezigheid van een explosieve gasatmosfeer bij normaal bedrijf onwaarschijnlijk is en waarbinnen een dergelijke gasatmosfeer, indien aanwezig, slechts zelden en gedurende een korte periode zal bestaan [NEN-EN-IEC :2009, 3.8] OPMERKING 1 In deze definitie betekent het woord bestaan de totale tijdsduur dat de brandbare atmosfeer aanwezig is. Dit is gewoonlijk de totale tijdsduur van de uitstroming, met daarbij de tijd die nodig is om de brandbare atmosfeer te verspreiden nadat de uitstroming is opgehouden. OPMERKING 2 Indicaties voor de frequentie waarmee een explosieve gasatmosfeer aanwezig is en voor de duur daarvan kunnen worden ontleend aan voorschriften en richtlijnen die betrekking hebben op specifieke takken van industrie of specifieke toepassingen ontstekingsbron plaats waar een zodanige hoeveelheid energie vrijkomt dat daardoor een explosieve atmosfeer kan worden ontstoken 3.15 normaal bedrijf situatie waarin het materieel werkt binnen de parameters volgens het ontwerp [NEN-EN-IEC :2009, 3.15] OPMERKING 1 Tot normaal bedrijf kan behoren dat uitstromingen van brandbaar materiaal van geringe omvang plaatsvinden. Uitstroming vanuit een afdichting waarvan de goede werking afhangt van smering of bevochtiging door de vloeistof die wordt verpompt, wordt bijvoorbeeld beschouwd als uitstroming van geringe omvang. OPMERKING 2 Een storing (zoals het defect raken van een pompafdichting, flenspakking of lekkage als gevolg van een ongeval) die een spoedreparatie of het stilzetten van de procesinstallatie tot gevolg heeft, wordt niet beschouwd als behorend tot normaal bedrijf, maar wordt ook niet beschouwd als catastrofaal. OPMERKING 3 Tot normaal bedrijf behoren ook het opstarten en uitschakelen. 12

15 3.16 ventilatie luchtverplaatsing en de hiermee samenhangende vervanging met verse lucht als gevolg van de werking van wind, temperatuurverschillen of kunstmatige middelen (bijv. ventilatoren of afzuigsystemen) [NEN-EN-IEC :2009, 3.16] Te onderscheiden zijn: buitenluchtomstandigheden luchtverversing in de openlucht, waarbij zonder mechanische hulpmiddelen de luchtsnelheid meestal hoger is dan 2 m/s en zelden lager dan 0,5 m/s, en geen hinderende obstakels aanwezig zijn belemmerde buitenluchtomstandigheden luchtverversing in de openlucht, waarbij zonder mechanische hulpmiddelen de luchtsnelheid meestal lager is dan 2 m/s en soms lager dan 0,5 m/s, en mogelijk tevens hinderende obstakels aanwezig zijn geen ventilatie ventilatieomstandigheden binnen een gebouw of besloten ruimte, waarbij een luchtverversing van ten minste vijf keer per uur niet is gewaarborgd beperkte ventilatie ventilatieomstandigheden binnen een gebouw of besloten ruimte, waarbij zonder mechanische middelen een luchtverversing van ten minste vijf keer per uur is gewaarborgd kunstmatige ventilatie luchtverversing door mechanische hulpmiddelen, onderscheiden in kunstmatige ruimtelijke en kunstmatige plaatselijke ventilatie kunstmatige ruimtelijke ventilatie ruimteventilatie met een zodanige capaciteit dat de gemiddelde concentratie aan brandbare gassen in de ruimte niet hoger wordt dan een veilige waarde ten opzichte van de onderste explosiegrens (LEL) en die zo is uitgevoerd dat geen dode hoeken bestaan kunstmatige plaatselijke ventilatie luchtverversing ter plaatse van en specifiek voor een bepaalde gevarenbron, zoals de luchtverversing in een apparaatomkasting of een puntafzuiging en waarbij de ventilatiecapaciteit zo groot is dat de concentratie van de brandbare gassen in de luchtafvoer 10 % van de onderste explosiegrens (LEL) niet kan overschrijden 3.17 relatieve dampdichtheid verhouding van de massa van een bepaald volume gas (damp) tot die van eenzelfde volume lucht bij gelijke temperatuur en druk OPMERKING De relatieve dampdichtheid wordt aangeduid met S. In het kader van deze praktijkrichtlijn geldt dezelfde indeling als vermeld in NEN-EN-IEC :2009. Zie ook dampdichtheid soortelijke massa massa in kg van 1 m 3 gas (damp) bij een bepaalde temperatuur en druk 13

16 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. NPR :2010+C1:2012 nl Gevarenzone-indeling met betrekking tot explosiegevaar - Deel 1: Gasexplosiegevaar, gebaseerd op NEN-EN-IEC : T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview