DE LEGENDE VAN DE LANDLOPER

Transcriptie

1 GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN DE LEGENDE VAN DE LANDLOPER inleiding bij de opdrachten Het dorp waar Gerard van Ven naar toe liep in 1860 is amper te vergelijken met het Gilze van nu. Het leven in rond 1860 was veel zwaarder en eenvoudiger dan het leven nu. De manier van leven op het platteland was eigenlijk al eeuwenlang hetzelfde. Het tempo in die tijd was laag, mensen verplaatsten zich te voet of met paard en wagen. De meeste mensen in Gilze en de rest van Brabant waren arme boeren die hard moesten werken. Als je pech had, zoals Gerard, kon je je huis kwijt raken en raakte je aan de bedelstaf. De huizen in die tijd waren eenvoudig, zonder elektriciteit, telefoon of stromend water. Alleen de rijken mensen, zoals de notaris, woonden in grote huizen met personeel en konden ervoor zorgen dat hun kinderen goed onderwijs kregen. Arme mensen hadden weinig te vertellen. Ze mochten zelfs niet stemmen! In die tijd moest het meeste werk met de hand gedaan worden. Machines waren er amper, behalve de molens. De ambachtslieden in het dorp, zoals de smid en de timmerman in het dorp konden alles maken en repareren wat er nodig was. Maar de stilstand die er was zou niet lang meer duren. De 19 e eeuw is ook de eeuw van de grote veranderingen, van de industriële revolutie. Door verschillende ontdekkingen zoals de stoommachine veranderde het leven ingrijpend. Het was de begin van de moderne tijd. En de gevolgen werden ook zichtbaar op het Brabants platteland en in een dorp als Gilze. Hoe het leven was, en wat er is veranderd gaan jullie onderzoeken aan de hand van verschillende onderwerpen. Op jullie zoektocht zullen jullie ook het antwoord op de diefstal vinden. Je gaat met je groepje een aantal onderzoeksvragen beantwoorden. Om een antwoord te kunnen geven moet je bronnen gebruiken. Die bronnen zijn te vinden op: GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 1

2 GROEP 1. VERVOER EN TRANSPORT In de 19 e eeuw verandert er veel op het gebied van vervoer en transport. Er worden wegen en kanalen aangelegd en niet te vergeten; spoorwegen. De komst van stoomtreinen is een enorme verandering. Mensen en goederen kunnen nu gemakkelijker en sneller grote afstanden afleggen. Vraag a. Wat voor vormen van vervoer zijn er voor de komst van de trein? Beschrijf er minstens 4. Gebruik: Bron 1, 2 en 3 Vraag Tot 1850 is het leven van de mensen op het platteland weinig anders dan 100 jaar ervoor. Maar door allerlei ontdekkingen in de 19 eeuw verandert ook het leven in dorpen zoals Gilze. Vooral de uitvinding van de stoommachine is belangrijk. Daardoor kan er veel meer werk verzet worden. En door de komst van de stoomtrein gaat het vervoer veel sneller. In Rijen wordt het station aangelegd wat ook voor de inwoners van Gilze een hele vooruitgang is. b. In welk jaar wordt het station in Rijen aangelegd? Zoek het antwoord op internet. c. Voor de inwoners van Gilze is het nog best een afstand tot het station. Daarom wordt een busdienst opgezet. Wat is dat voor een bus? Zoek hierover informatie op de tijdmachine Bron 4. d. Zijn er nog meer verbeteringen te vinden over wegen en vervoer in de 19 e eeuw in de Tijdmachine Noem er 3. Beschrijf ze kort. Bron 4 Verdieping: e. Beschrijf in eigen woorden waarom de komst van de spoorwegen zo belangrijk is voor de industrie. Bron 1. f. Wat zou jij het meest missen als het reizen zo moeizaam ging als in het begin van de 19 e eeuw? GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 2

3 GROEP 2. WONEN EN HUISHOUDELIJK WERK Hoe was het om in de 19 e eeuw te leven in Gilze? De meeste inwoners van Gilze in die tijd zijn keuterboeren en eenvoudige ambachtslieden zoals de smid en de timmerman. Ze wonen in kleine huizen. Koken, eten, en zelfs slapen gebeurt vaak in dezelfde ruimte. Heel anders dan in de huizen waar jullie nu in wonen. Jullie gaan onderzoeken waarin het wonen van nu en vroeger verschilt. Vraag : Wat hebben jullie in huis? a. Een huis biedt bescherming tegen regen en kou. Verder heb je een huis nodig voor een aantal huishoudelijke taken zoals koken en wassen. Tegenwoordig hebben we allerlei apparaten in huis om ons te helpen bij die basisbehoeften. Denk bijvoorbeeld aan een wasmachine om kleren te wassen. Wat hebben jullie nog meer in huis om te zorgen voor die basisbehoeften? Schrijf er zoveel mogelijk op! Basisbehoeften: Jullie huis Huis rond 1900 Warm houden Verlichting Koken Kleren wassen en drogen Vaat wassen en koken Jezelf wassen wasmachine b. Hoe was dat in een huis rond 1900? In de 19 e eeuw hadden de mensen het niet zo luxe als wij nu. Op Fotoblad; wonen in de 19 e eeuw, Bron 5, zie je afbeeldingen uit die tijd. Kijk goed naar deze afbeeldingen en schrijf dan in de kolom hierboven wat de mensen toen voor spullen hadden voor de basisbehoeften. c. Wat valt jullie het meest op aan de woningen in die tijd? d. Wat zou de mensen het meeste tijd gekost aan werk in en rondom het huis, als je dat vergelijkt met nu? e. Wij zijn gewend aan elektriciteit, gas en stromend water in huis. In de 19 eeuw was dat nog niet aanwezig in de woningen. Toch waren er wel verbeteringen te zien. Zoek op de tijdmachine Bron 4, naar wat voor verbeteringen er waren in deze tijd op het gebied van elektriciteit, gas en water. Gebruik de zoekwoorden: stroom, water en gas. Beschrijf drie veranderingen en noem het jaartal. GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 3

4 GROEP 3. RIJK EN ARM Er was in de 19 eeuw een groot verschil tussen arm en rijk. De meeste mensen waren arm; ze moesten hard werken en hadden weinig zekerheid. Als je ziek werd of de oogst mislukte had je pech en werd er amper naar je om gekeken. Je kreeg dan wat geld van de armenzorg of je moest naar het armenhuis waar je slecht behandeld werd. Jullie gaan onderzoeken hoe het zat met arm en rijk in het dorp en in de stad. Om de vragen te beantwoorden gebruik je de bronnen: 6, 7, 8 en 9. Vragen a. Kon je in de 19 e eeuw arm geboren worden en toch rijk worden? Waarom wel/ niet? Hoe is dat nu volgens jou? b. Was het anders om arm te zijn in een boerendorp als Gilze of in een industriestad als Tilburg? Noem minstens 2 verschillen. Waar had jij het liefst gewoond in die tijd? Waarom? c. De omstandigheden voor arme mensen werden langzamerhand beter. Er kwamen wetten om mensen te beschermen. Als eerste het kinderwetje van van Houten uit1874. Wat staat er in die wet? Waarom is dat een verbetering voor de kinderen? Verdiepingsvraag d. Is er nu ook nog armoede in Nederland? Bekijk Bron 10 e. Noem minstens 2 verschillen en 1 overeenkomst tussen armoede nu en in de 19 e eeuw? GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 4

5 GROEP 4. AMBACHTEN EN INDUSTRIE In de 19 eeuw ging niets vanzelf. Het meeste werk werd met de hand gedaan. De schoenmaker maakte zelf de schoenen, de smid maakte het gereedschap en de timmerman de meubels. Er waren dus veel ambachten in een dorp. Veel mensen hadden zelfs twee bedrijfjes om rond te kunnen komen: bijvoorbeeld een café en een bierbrouwerij. Op veel boerderijen verdienden vrouwen er geld bij door te spinnen en te weven. Jullie gaan onderzoeken hoe het zit met de beroepen/ambachten van vroeger en nu. Eerst moet je weten wat een ambacht is: Ambacht is het met de hand maken van producten en goederen. Anders dan in de industrie (grote fabrieken) maakt een ambachtsman de producten per stuk en niet met honderden tegelijk. Geen voorwerp is precies hetzelfde omdat er altijd afwijkingen ontstaan. Om een ambacht uit te oefenen moet je een vak goed beheersen. Niet iedereen kan het. Vraag : Ambachten van vroeger Bekijk het informatieblad Ambachten Bron 11, met daarop de beroepen in Gilze in de 19 e eeuw. a. Schrijf op welke ambachten je niet kent, zoek de betekenis op internet en schrijf ze op. b. Veel ambachten vindt je terug in achternamen van mensen. Kun je voorbeelden noemen van achternamen? c. Wat is een grote verandering tussen 1806 en 1843 als je kijkt naar hoeveel mensen er werken in de ambachten? Vraag: Niets gaat vanzelf Bekijk het filmpje van Bron 12 en beantwoord de vraag. d. Waarom hadden mensen vroeger(voor de industriële revolutie) veel minder spullen? Vraag: Ambachten en beroepen van nu. c. Zijn er nu nog ambachtslieden in het dorp? Kun je voorbeelden noemen. Je kunt ook op internet zoeken. d. Hoe zit het met de beroepen van nu? Vraag aan iedereen in de klas naar het beroep van vader en moeder en maakt een overzicht zoals in de tabel op het informatieblad. Wat valt je op aan de beroepen van tegenwoordig als je ze vergelijkt met vroeger. Noem minstens 2 verschillen. Van ambacht naar industrie. Door allerlei uitvindingen komen er steeds meer machines in de 19 e eeuw. Machines die het werk sneller en gemakkelijker maken. De ambachten en de huisnijverheid maken langzaam plaats voor fabrieken met grote machines. Dat is vooral het geval in de steden, zoals in Tilburg waar grote textielfabrieken worden gebouwd. Maar ook in Gilze komt de industrie op gang, vooral in het begin van de 20 e eeuw. In Gilze ontstaan vooral leerlooierijen, schoenfabrieken en steenfabrieken. Als je goed kijkt in het dorp zie je nog steeds oude fabrieken uit deze tijd. Vraag : Sporen van vroeger Bekijk het Fotoblad Sporen van de industrie, Bron 13 e. Waarvoor worden deze oude fabrieken nu gebruikt? Zoek de informatie op internet of ga er langs. f. Vinden jullie het belangrijk dat deze oude fabrieken bewaard blijven. Waarom vinden jullie dat? Noem 3 redenen. GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 5

6 GROEP 5. HET BOERENLEVEN Gilze was in de 19 e eeuw een boerendorp. De meeste mensen werkten op het land. Dat verandert maar langzaam met de komst van de industrie. Zelfs in 1900 werkt nog 50% van de mensen in de landbouw. Het was hard werken voor weinig opbrengst want de Brabantse zandgrond leverde weinig op. De meeste boeren hadden een paar stuk vee, wat grond en een hof om groente te verbouwen. De boerenfamilies waren grotendeels zelfvoorzienend. Dat wil zeggen dat ze bijna alles wat ze nodig hadden zelf verbouwden of maakten. Geld werd weinig gebruikt. Dat was alleen nodig voor producten uit de koloniën zoals suiker, koffie en thee. Vragen: a. Wat voor werk moest er allemaal op de boerderij gebeuren? Bekijk het Fotoblad Werk op de boerderij, Bron 14. Schrijf bij iedere foto wat voor werk er gedaan wordt. De informatie daarvoor vind je op het Informatieblad Boerenleven, Bron 15. Voor meer informatie kun je ook op internet gaan zoeken. b. Wat is er veranderd in het werken op de boerderij vergeleken met nu? Noem minstens 2 verschillen. Bekijk Bron 16 c. De boeren maakten en verbouwden vroeger bijna alles zelf. Maak een lijst van producten die ze allemaal zelf konden maken. Bron 15 en 16 d. Tegenwoordig is dat anders, we kopen alles wat we nodig hebben in supermarkten en andere winkels. Kun je voordelen en nadelen noemen van zelfvoorzienend zijn noemen. e. Er zijn nog wel landbouwbedrijven in Gilze maar niet zoveel meer. Hoeveel bedrijven zijn er nog. Wat voor soort landbouwbedrijven zijn het? Je kunt de informatie vinden op: Bron 17 GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 6

7 SPEURTOCHT BIJ DE HEEMKRING Iedere groep heeft een andere volgorde, volg de volgorde van de cijfers van jouw groep: Groep 1 start bij Groep 2 start bij Groep 3 start bij Groep 4 start bij Vragen bij ambachten a. Welke twee ambachten/industrieën in Gilze hadden te maken met leer? b. Noem van ieder van deze ambachten minstens 2 gereedschappen die gebruikt werden. Dus 4 werd het gereedschap in totaal. Maak van ieder gereedschap een foto. Waar voor gebruikt denk je? c. Een gat boren doe je tegenwoordig met een boormachine. Maar hoe deed een timmerman dat vroeger? In de Heemkring vind je 2 soorten gereedschap daarvoor. Maak er een foto van. Welk gereedschap is het oudst? Dit gereedschap heeft een mooie naam, een.. d. In de 19 eeuw kwam de slager bij de boeren thuis in de slachtmaand. De spullen van deze slager zie je bij de ambachten. Voor wie was het vlees na de slacht bedoeld? Weten jullie ook wanneer de slachtmaand was? e. Ieder dorp had vroeger zijn eigen brouwerijen waar bier gemaakt werd. In Gilze waren er behoorlijk veel. De flessen van de brouwerijen zijn hier te zien. Noem minstens 3 namen van brouwerijen. Tegenwoordig is het bier brouwen weer erg populair. Veel mensen hebben genoeg van het standaardbier uit de supermarkt. Er ontstaan overal kleine brouwerijen, net als vroeger. f. Bij de Heemkring zijn ook veel spullen te vinden van de smid. Een smid kon niet zonder vuur. Waarom heeft een smederij vuur nodig? Welk gereedschap zorgde ervoor dat het vuur aangewakkerd werd? Je ziet hiervan mooie voorbeelden van in de Heemkring. Maak er een foto van. Vanuit de zaaibak werd het graan gezaaid. 2.Vragen bij landbouw a. Het graan dat in Brabant verbouwd werd in de 19 e eeuw was rogge. Voordat de rogge geoogst kon worden en er roggebrood van gemaakt kon worden moest er al heel wat gebeuren. En ook na het oogsten was het werk niet klaar. Hieronder zie je tekeningen van al het werk wat er moest gebeuren en de gereedschappen die er gebruikt werden. Ga op zoek naar het gereedschap dat in de bijlage staat. Is al het gereedschap hier aanwezig? Zet een vinkje bij het gereedschap dat je hebt gevonden. GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 7

8 Vanuit uit de zaaibak werd het graan gezaaid. Deze Limburgse eg (om de kluiten fijner te maken) had een driehoekige vorm Oogsten met zicht en pikhaak. De zicht moest van tijd tot tijd weer scherp geklopt worden met een hamer op een aambeeldje Bij het dorsen werden de graankorrels met een dorsvlegel uit het koren losgeslagen. GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 8

9 Er zijn veel eggen te zien in de Heemkring. Welke is de oudste? Waar kun je dat aan zien? b. De boerin hield zich bezig met het maken van boter en kaas. Ga op zoek naar het gereedschap dat ze daarvoor gebruikte en maak er foto s van. Schrijf de namen van het gereedschap op. c. Maken de boeren tegenwoordig nog zelf kaas en boter volgens jullie? 3.Vragen bij transport/ vervoer a. In de 19 e eeuw gebruikten ze karren voor het transport. Je ziet hiervan een aantal voorbeelden. Bij de heemkring is er nog een transportmiddel te zien dat vroeger gebruikt werd voor het vervoeren van zware spullen. Kijk goed, het is voor ons niet eenvoudig te herkennen als transportmiddel. Maak een foto van het voorwerp als je het gevonden hebt. Waar doet het je aan denken? b. Ga op zoek naar de handkar van een timmerman uit Gilze. Wat was de achternaam van deze timmerman? c. Karren en wagens werden gemaakt door de wagenmaker in het dorp. Vooral het maken van het wiel was vakwerk. Het midden van het wiel werd naaf of dom genoemd en die zie je ook los staan in de Heemkring. Hoeveel heb je er gevonden? Maak er een foto van. 4.Vragen bij wonen/ huishoudelijk werk a. Bij het oude keukentje staan allerlei verschillende spullen om mee te koken. Welke ken je? Noem er minstens 4. Welke spullen hadden ze zeker niet in de 19 e eeuw? Schrijf ze op en maak er een foto van. Waarom was dat er toen nog niet denk je? b. Wist je trouwens dat deze kachel ook komt uit de tijd na de 19 e eeuw. In de 19 e eeuw werd er namelijk nog niet op kool gestookt in Gilze. Waar stookten ze wel mee in die tijd? c. Het wassen van de kleren was vroeger een heel karwei. Welke spullen kun je vinden in de Heemkring die gebruikt werden voor de was? Zoek er minstens 3, en beschrijf wat het is. d. De muren van de huizen van eenvoudige mensen in de 19 e eeuw werden gemaakt met een vlechtwerk van hout dat dichtgesmeerd werd met leem en mest. Kun je daar voorbeelden van vinden in de Heemkring? Maak er een foto van. Wat zijn volgens jullie de voor- en nadelen van dit materiaal? 5. Overige vragen a. De cel waarin Gerard van Ven werd opgesloten leek precies op de cel bij de Heemkring. Hier werden nog tot circa 1940 mensen opgesloten voor landloperij. Waarom werden landlopers opgesloten volgens jullie? Hoe zou je de cel omschrijven? GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 9

10 b. In de cel is een voorwerp te vinden dat er niet echt thuis hoort. Wat is het? c. Het pand waar de heemkring in zit is gebouwd in de 19 e eeuw. Waar diende het in die tijd voor? Je kunt de informatie vinden op een plakkaat aan de muur. GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 10

11 KUN JIJ DE MISDAAD UIT GILZE IN 1860 OPLOSSEN? KRAAK DE CODE! De code bestaat uit 3 cijfers. Hoe ga je de code oplossen? Stap 1. Beantwoord de vraag en vul het antwoord in de bijpassende regel Stap 2. Vind het cijfer per regel Stap 3. Schrijf de 3 cijferige code op Stap Zie speurtocht vraag 4b. Kachels in de 19 e eeuw werden gestookt op hout of 2.Zie speurtocht vraag 1a. Welke ambacht heeft te maken met het maken van leer? 3. Zie speurtocht vraag 3b. Wat is de achternaam van de timmerman? Regel 1. Regel 2. Regel 3. Stap 2. Vind de juiste code: Cijfer 1: Hoeveelste letter van het woord is de letter U Regel 1 Cijfer 2: Hoeveelste letter van het woord is de letter R- Regel 2 Cijfer 3: Hoeveelste letter van het woord is de letter G Regel 3 Stap 3. De juiste code is... GILZE IN DE 19 DE EEUW, HET DAGELIJKS LEVEN 11