ERFGOEDCEL DENDERLAND. Aalst Geschiedenis van een provinciestad tijdens de Verenigde Nederlanden

Transcriptie

1 ERFGOEDCEL DENDERLAND Aalst Geschiedenis van een provinciestad tijdens de Verenigde Nederlanden 1

2 Aalst Geschiedenis van een provinciestad tijdens de Verenigde Nederlanden Matthias Van de Velde Catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling van 5 september tot 24 december 2015 in t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst 2

3 Aalst Geschiedenis van een provinciestad tijdens de Verenigde Nederlanden 4 Voorwoord schepen van Erfgoed Karim Van Overmeire 9 Prelude: De slag van waterloo 18 Een koninkrijk schiet uit de startblokken 41 Een been in het ancien regime, het andere in de moderne tijd 61 zwoegen en ondernemen 86 Arme tijden? 91 Olieverf en harmonieën Druk: Geers Offset nv Grafische vormgeving: Liesbeth Bonner Verantwoordelijke uitgever: Johan Van Dorpe, voorzitter Projectvereniging Erfgoedcel Denderland, p.a. Oude Vismarkt Aalst 99 Een nationale taal 111 Katholieke perikelen 121 Schoolstrijd? 132 Aalst en haar koning ERFGOEDCEL DENDERLAND Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 138 De Belgische omwenteling 153 Bronnen 172 Colofon Ondanks alle zorg die aan de samenstelling van de uitgave werd besteed, kunnen de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze publicatie zou kunnen voortkomen Projectvereniging Erfgoedcel Denderland

4 voorwoord karim van overmeire schepen van erfgoed Aalst, een provinciestad in de Verenigde Nederlanden Begin februari 1814 maakte de intocht van geallieerde soldaten in Aalst een einde aan de zo genaamde Franse Tijd die twintig jaar geduurd had. Na eeuwen scheiding werden de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden herenigd onder een vorst van het Huis van Oranje: koning Willem I. Gedurende vijftien jaar zouden Aalst en de Aalstenaars deel uitmaken van deze nieuwe staat. Op zowat alle terreinen zouden het bewogen jaren worden. Het begon al toen Napoleon uit Elba ontsnapte en opnieuw de macht greep in Frankijk. De Franse keizer werd in Waterloo definitief verslagen. De Aalsterse chirurgijn Jozef Kluyskens die naam zou maken als één van de pioniers van de moderne chirurgie maakte zich verdienstelijk bij de verzorging van de talloze gewonden. Op het slagveld vonden de Aalsterse ramptoeristen van Les Vrais Amis Constants de l Harmonie de commandostok van de hoofdtrommelaar der Keizerlijke Garde*. In de nasleep van de krijgsverrichtingen keerde het door de Fransen weggevoerde Rubensschilderij terug naar Sint-Martinuskerk. Nederlandse gulden met beeltenis van Willem I, Verz. Rijksmuseum Amsterdam. In dit boek schildert Matthias Van de Velde ons het leven in Aalst in deze buitengewoon boeiende periode. Deze auteur heeft een schat aan gegevens verzameld. Sommige elementen, zoals de noodzaak om een vergunning te bekomen voor milieuvervuilende activiteiten, doen verrassend modern aan. Vanaf 1819 worden in onze stad stoommachines geïnstalleerd, de eerste door Petrus Joannes De Gheest met zyne mecanique by damp, dienende tot het verbreken van zaad voor zyn stampkot. Elders toont Matthias Van de Velde ons een samenleving die we ons vandaag nog nauwelijks kunnen voorstellen, met koninklijke dekhengsten die het land rondtrekken ter verbetering van het inlandsch paardenras en met een bijna almachtige en in elk geval extreem conservatieve katholieke kerk. Op het huidige Keizersplein verschijnen steeds meer statige herenhuizen en na lange discussies worden de plannen voor een nieuw stadhuis goedgekeurd. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden nam een moeilijke start. Nadat in 1814 de Continentale Blokkade was opgeheven, overspoelden goedkope Britse producten het vasteland. Het Engelse textiel deelde rake klappen uit aan de huisnijverheid in onze streken. De hevige regens in de jaren zorgden voor slechte oogsten en hoge voedselprijzen. Gelukkig keerde het tij na enkele jaren. Dat was zeker ook te danken aan het beleid van Willem I. De goede koning Willem is de geschiedenis ingegaan als een man met een buiten - gewone werkkracht, die tot in het kleinste detail bezig was met de aanleg van wegen, het graven van kanalen, de uitbouw van het staatsonderwijs, het ondersteunen van ondernemers, het bestrijden van armoede en landloperij, Hij was bovendien een vorst die zich voortdurend op het terrein van de situatie ging vergewissen. Ook onze stad werd niet vergeten. Tussen 1814 en 1829 zou hij Aalst toch maar een provinciestad in een uitgestrekt koninkrijk niet minder dan vijf keer bezoeken. * De commandostok werd door de Aalsterse Oude Garde (DOGA) tweehonderd jaar gekoesterd en dit jaar geschonken aan de stad. Willem besefte dat zijn koninkrijk geen bolwerk tegen Frankrijk kan zijn wanneer er geen consequente taalpolitiek wordt gevoerd. In de Vlaamse provincies moesten het bestuur, het onderwijs en het gerecht overschakelen op het Nederlands. In Aalst stelden er zich op dit vlak geen problemen. Het stadsbestuur wachtte zelfs de toegestane overgangsperiode niet af. Aan de katholieke kerk en de kloosterorden in Aalst had Willem een taaiere klant. Zoals Matthias Van de Velde mooi aangeeft, zal de katholieke schooldirecteur en latere redacteur van een oppositiekrant Constant Van Crombrugghe zich ontpoppen tot een geduchte tegenstander van het beleid. België en Nederland bestaan ondertussen al honderdvijfentachtig jaar als onafhankelijke staten naast elkaar. Achteraf gezien lijkt het wel alsof het Verenigd Koninkrijk der Neder landen niet meer geweest is dan een mislukt experiment, een staatkundige constructie die opgelegd was door het Congres van Wenen, die nooit levensvatbaar was en dus wel tot een breuk moest leiden. Maar de Belgische onafhankelijkheid stond niet in de sterren geschreven. Midden augustus 1830 streefde de overgrote meerderheid van de oppositie van het Zuiden naar structurele hervormingen binnen het kader van het Verenigd Koninkrijk 6 7

5 der Nederlanden. Veel factoren en toevalligheden hebben uiteindelijk geleid tot de Belgische onafhankelijkheid. Daarbij mag niet vergeten worden dat een groot deel van de Hollanders blij was om van die lastige en ondankbare Belgen verlost te zijn. Daarbij maakte men zelden een onderscheid tussen Vlamingen of Walen. Na 1830 nestelde Holland zich opnieuw in de knusse positie van middelkleine mogendheid. In het westen de zee, in het oosten een nog verdeeld Duitsland, in het zuiden een neutrale bufferstaat. Wat kon een natie van kooplieden zich nog meer wensen? Vlaanderen vormen samen een gemeenschap van 23 miljoen Nederlandstaligen. De grote Nederlandse en Vlaamse havens in de delta van de grote rivieren vormen de toegangspoort tot een groot deel van de Europese Unie en profileren zich in toenemende mate zo in de wereld. Nederland en Vlaanderen delen een toekomst, maar ook een stuk geschiedenis, waaronder dat van het Verenigd Koninkrijk en zijn koppige koning. Dat wordt dit jaar in Vlaanderen en in Nederland op verschillende plaatsen herdacht. Ik ben bijzonder verheugd dat Aalst daar een eigen, bescheiden maar waardevolle bijdrage aan levert. Na het uitroepen van de Belgische onafhankelijkheid bleven vele Vlamingen én Walen nog hopen op een herstel van het Huis van Oranje. Voor Ferdinand Snellaert waren de eerste jaren na de Belgische onafhankelijkheid een tijd van bevreesdheid en moedeloosheid. Ook Aalst had zijn orangisten. Lambert Van Peteghem zou in 1842 uit de handen van Willem II een decoratie ontvangen als eerbewijs voor zijn trouw aan de Oranjes, ook na Wanneer de betrekkingen tussen de Nederlandse en de Belgische staat zich normaliseerden, ontstond er een modus vivendi die ook inhield dat Den Haag zich niet bemoeide met de strijd die de Vlamingen in België zouden moeten leveren. De erkenning van Vlaanderen als eentalig Nederlands gebied kwam er pas met de taalwetten in bestuurs zaken van 1921 en 1932, na een volle eeuw Vlaamse Beweging. Pas dan stonden de Vlamingen weer in de situatie die onder de regering van Willem I bereikt was. Naar analogie met wat Oscar Wilde en Bernard Shaw vertelden over Engelsen en Amerikanen, zijn ook de Vlamingen en de Nederlanders twee volkeren gescheiden door dezelfde taal. Ludo Simons schreef over Het Ravijn tussen Essen en Roosendaal. De Nederlandse filosoof Ger Groot typeert het verschil tussen de Vlamingen en de Nederlanders treffend wanneer hij spreekt over Grote Buik en Grote Bek. De Vlamingen hebben lange tijd opgekeken naar die succesrijke en zelfzekere grote neef uit het Noorden. Die tijd is nu wel voorbij. De groeiende Vlaamse zelfverzekerdheid leidt dan weer - jammer genoeg - tot de neiging om de Nederlandse standaardtaal in te ruilen voor het zogenaamde verkavelingsvlaams. Ondertussen is de verstandhouding tussen Noord en Zuid zonder meer uitstekend te noemen. De Benelux, de Taalunie, het Cultureel Verdrag en de Gent-akkoorden zijn de belangrijkste structuren waarbinnen de samenwerking vaste vorm krijgt. Nederland en Zowat tegelijk met de beslissing om een tentoonstelling en een studiedag te organiseren rond Aalst in de Verenigde Nederlanden ontstond het idee om aan een jonge historicus de kans te bieden om de bronnen en archieven in te duiken en de snippers informatie bijeen te brengen tot een coherent verhaal. Al meteen tijdens de eerste contacten werd duidelijk dat Matthias Van de Velde de geknipte man was voor deze opdracht. Hij bleek bovendien, zoals de lezer zal merken, over een bijzonder vlotte pen te beschikken. Hij maakt het verhaal van Aalst tussen 1815 en 1830 toegankelijk voor het ruimere publiek. De luchtigheid waarmee het verhaal hier gebracht wordt doet absoluut geen afbreuk aan de wetenschappelijkheid van het werk. Daarvan getuigt het uitgebreide notenapparaat. Verschillende instellingen en personen verleenden hun medewerking aan de totstandkoming van de tentoonstelling, de studiedag en het boek. Ze worden in een aparte colofon vermeld, en ik ben hen allen vanzelfsprekend zeer erkentelijk. De vormgeving is van de hand van Liesbeth Bonner. Ik maak van de gelegenheid gebruik om ook de talrijke medewerkers van de stad Aalst die aan deze initiatieven hebben bijgedragen, te bedanken. Daarbij wil ik vooral Luc Geeroms (stedelijk museum), Lieve Arnouts (archief), Michel Igual (archief) en Raf De Mey (erfgoedcel) vermelden. Karim Van Overmeire Schepen van Onderwijs, Bibliotheek, Europese en Internationale Samenwerking, Erfgoed, Vreemdelingenzaken, Inburgering en Vlaams karakter 12 augustus

6 Prelude: De Slag van Waterloo Napoleon bij de Slag van Waterloo soldaten vochten op 18 juni 1815 in Waterloo mannen raakten gewond. Het dodental klokte af op Prent Hébert / Maffet, privé-verzameling. Een verdwaalde soldaat Op 14 mei 1815 waggelt een Engelse soldaat om zes uur s morgens Aalst binnen. Hij heeft gedronken, en nog geen klein beetje ook. Een deel van zijn uniform is zoek. Bovendien is deze private helemaal niet in de Denderstad ingekwartierd. De prijs van wijn en brandy afgelopen nacht. Tot in de vroege uurtjes toostte zijn regiment op opperbevelhebber Wellington en het Britse leger. Tijdverdrijf in afwachting van Napoleon. 1 Het is een vreemd zicht. Maar kijkt de Aalstenaar hier nog van op? Hij is wel wat gewoon ondertussen. Rumoerige jaren achter de rug. Hopen buitenlandse troepen zien passeren. Oostenrijkers, Fransen. Opnieuw Oostenrijkers, opnieuw Fransen. Ongemanierde Russische kozakken, plunderende Pruisen. En sinds enkele weken zitten er wééral een hoop Fransen in de stad. Oh, en dan is er nog die Hollander waarover je in de kranten leest. Willem van Oranje-Nassau. Zegt dat hij hun nieuwe koning is. Een verdwaalde Engelse soldaat om zes uur s morgens, die kan er wel nog bij zeker? : speelbal van de grootmogendheden Gedurende bikkelden de grootmachten over Europa s toekomst. Jarenlang was er bloed gevloeid over het continent. Het begon in 1789 met de Franse revolutionairen. Ze zouden de burger zijn plaats in de geschiedenis geven. Maar geschiedenis verloopt nooit vreedzaam. Chaotische jaren volgden elkaar op. Landen werden veroverd en in het tumult kroonde een man zichzelf tot keizer. Een Corsicaan die de wereld voorgoed veranderde: Napoleon Bonaparte

7 Napoleon was een strategisch genie, Het verging zijn voorgangers niet goed. Daar ontving burgemeester een bonte verzameling van Britten, Pruisen, maar niet onfeilbaar. In 1812 overspeelde Grote broer Lodewijk XVI s hoofd rolde in Lefebvre de hertog met open armen. Belgen en Nederlanders zich klaar voor hij zijn hand, toen een ijzige Russische 1793 van de guillotine. Neefje Lodewijk XVII De Fransman kreeg logement in de de ultieme confrontatie met Napoleon in winter zijn legers verzwakte. In de herfst stierf op 10-jarige leeftijd in gevangenschap. Kapellestraat, de huidige Zwarte Zusters- Waterloo. Daar delft de keizer op 18 juni van 1813 grepen zijn tegenstanders hun straat. De cavalerie stalde zich op de het onderspit. Een nieuw tijdperk begint. 8 kans in Leipzig. Begin 1814 was het over De uitgeweken vorst vond op binnenplaats van het stadhuis, terwijl en uit voor de keizer. Maar Napoleons 30 maart onderdak in Hotel d Hane- de infanteristen in Ninove en naburige overwinnaars waren mild. Ze spaarden Steenhuyse. En dat statige pand in dorpen ondergebracht werden. 3 Dagelijks zijn leven en gaven hem huisarrest op het de Gentse Veldstraat beviel hem prima. vervoegden nieuwe soldaten het Franse eiland Elba. Op het Congres van Wenen Zijn neef, de hertog van Berry, kreeg leger, verschillende napoleontische dansten en dronken ze, en tussendoor ondertussen het bevel over het Franse soldaten liepen namelijk zwaaiend met tekenden ze de nieuwe kaart van Europa leger. Of beter gezegd: het aan Lodewijk het witte vaandel in de hand over naar uit. Ze namen belangrijke beslissingen. XVIII trouw gebleven Franse legertje. het royalistische kamp. 4 Leve de Bourbons, Absolutistische regimes werden hersteld, Want in Parijs vielen soldaten bij bosjes leve Lodewijk XVIII! scandeerden de grondgebieden geknipt en geplakt, en nieuwe voor Napoleon. Aalstenaars. 5 De stad kende ook verschil- landen zagen het levenslicht. Het Verenigd lende geestdriftige napoleontische Koninkrijk der Nederlanden, bijvoorbeeld. Koningsgetrouwe soldaten oud-soldaten die daar heel anders over dachten. Opstootjes waren nooit ver weg. 6 Honderd dagen De geallieerde legers aarzelden Dagen van legerrevues en minder niet. De Britten verzamelden zich onder gediscipli neerde verstrooiing verstreken. Dan gebeurt het onverwachte. opperbevelhebber Wellington en de Pruisen Eind februari 1815 vertrekt een schip uit verenigden zich achter generaal Blücher. Op 14 juni trekt Napoleon eindelijk Elba. Aan boord: de onttroonde keizer Oostenrijkers en Russen trokken richting het huidige België binnen. Twee dagen Napoleon. Zijn doel: nog één keer Europa de Rijn. Willem van Oranje ronselde later volgen hevige gevechten bij Quatre-Bras op stelten zetten. Honderd dagen lang mannen in de Zuidelijke en Noordelijke en Ligny. Nog diezelfde dag hoort de houdt de wereld zijn adem in. Het mondt Nederlanden, zijn koninkrijk in wording. hertog van Berry geruchten over zware uit in één van de meest roemruchtige En de koningsgetrouwe Franse soldaten verliezen in het kamp van de geallieerden. veldslagen uit de geschiedenis. De Slag van de hertog van Berry? Die liepen Zijn legertje krijgt het benauwd en ruilt van Waterloo. volgens de geallieerden vooral in de weg. Aalst op 17 juni als de wiedeweerga in Beter bleven ze op de achtergrond. Ze voor Dendermonde. 7 Terwijl ze zich veilig Lodewijk XVIII, sinds 11 april 1814 troepten begin april samen in een middel- achter de Schelde verschansen blijft een de nieuwe Franse koning, vlucht al snel grote stad aan de Dender: Aalst. 2 handvol cavaleristen in Aalst achter naar Gent. Geen overdreven reactie. voor het geval dat. Ondertussen maakt 12 13

8 De hertog van Berry ( ), litho door Nicolas- Eustache Maurin (uitg. F.S. Delpech, Parijs, 1832) Aalst herinnerde de hertog van Berry als een levensgenieter pur sang. Dat genot bleek van korte duur. Vijf jaar na zijn Aalsterse verblijf stak een belager hem neer na een operabezoek in Parijs. Privé-verzameling. Doux yeux At one o clock we stopped at Alost to refresh our horses and dine. At the table d hote were a number of French on France? If we should be unsuccessful, we are exiled probably for life from our country. During dinner, two pretty looking girls with musical instruments entered officers belonging to the Gardes du Corps. the hall, and regaled our ears with On entering into conversation with one of singing some romances, among which them, I found that he as well as several were Dunois le Troubadour and La others of them had served under Napoleon, Sentinelle. They sang with much taste and had even been patronised and and feeling. I surmise this is not the only promoted by him; but I suppose that profession they exercise, if I might judge being the sons of the ancient noblesse from the doux yeux they occasionally they thought that gratitude to a parvenu directed to some of the officers. 12 like him was rather too plebeian a virtue. Some of them, however, with whom I Dat de oorlogsdagen niet altijd conversed after dinner seemed to regret kommer en kwel hoeven te zijn, bewijst the step they had taken. If we are dit relaas van Major W.E. Frye. De Brit De hertog van Berry en tête-à-têtes met zijn minnares, de successful, said they, it can only be houdt begin mei 1815 halt in Aalst en bevallige operazangeres Virginie Letellier. by means of the Allied Armies, and who merkt op dat de ingekwartierde Fransen Na zijn ontsnapping uit Elba sloten Ook in Aalst vond de liederlijke Fransman knows what conditions they may impose het slechter konden treffen. duizenden Franse soldaten zich opnieuw voldoende vertier. In 1816 waren geruchten aan bij Napoleon. Anderen bleven trouw over vermeende bastaard-berry s dage- Napoleon te Waterloo. Lithografie De Lay- aan Lodewijk XVIII. Terwijl deze zich lijkse kost 10 De Muyttere, Brugge, Verz. Stadsarchief Aalst. halfdood at in zijn Gentse toevluchtsoord, kreeg zijn neef Karel Ferdinand, hertog Geruchten of niet, de hertog van Berry ( ) het bevel over het van Berry vergat zijn gaststad niet. royalistische Franse leger. Zware militaire Op 20 augustus 1815 klopten twee inspanningen vroeg dat niet. De geallieer- officieren aan bij burgemeester Lefebvre. den vertrouwden de hertog voor geen haar De Aalsterse burgervader kreeg als dank en dropten hem in Aalst. 9 Toch verveelde voor zijn goede zorgen een allerfraaisten de hertog zich niet. Hij reisde geregeld zilveren theeketel. Het lokale armen- naar Gent voor koninklijke banketten wezen kreeg een donatie van frank

9 Ramptoerisme en een commandostok Zelden sprak een veldslag zo tot de verbeelding, als die van Waterloo. Terwijl jongemannen nog reutelend in het slijk lagen, vonden de eerste kijklustigen al hun weg naar het front. Het waren curieuze rijke burgers, op zoek naar een straf verhaal. Andere bezoekers hadden minder onschuldige bedoelingen. Gespuis uit naburige streken stroopte s nachts de waardevolle bezittingen van de gevallen soldaten. Dat deze vaak nog leefden, maakte dit gajes weinig uit. Geallieerden, die uren geleden nog zij aan zij vochten, bleken nu zelfs niet te beroerd elkaar te bestelen. Tussen bloed, paardenkarkassen, gebroken bajonetten en modderkluiten viel er nog heel wat moois te rapen. 14 Ook de Aalsterse vereniging Les Vrais Amis Constants de l Harmonie kon haar nieuwsgierigheid niet bedwingen. Verschillende leden hadden nog onder Napoleon gediend. 15 Op 17 mei 1810 stonden ze zelfs oog in oog met de keizer, toen deze met zijn kersverse eega Marie- Louise van Habsburg Aalst bezocht. Welk gepaster souvenir kon een muziekkorps De muziekmaatschappij Les Vrais Amis Constants de l Harmonie of De Oude Garde waren de trotse bezitters van de commandostok van de hoofdtrommelaar van Napoleons Garde Impériale, waar hun eigen tamboermajoor Joost De Paepe wel weg mee wist. 18 Detail uit nieuwjaarskaart van de maatschappij, Verz. Stadsarchief Aalst. zich nu wensen dan de commandostok van de hoofdtrommelaar der Keizerlijke Garde? 16 Die opvallende buit leverde hen al snel een nieuwe koosnaam op. In de volksmond ging de vereniging voortaan over de lippen als de Oude Garde. 17 Nieuwjaarswens 1846 Vereniging der Oud-Strijders van het Franse Keizerrijk Jaren na zijn dood genoot Napoleon nog steeds grote bewondering. Op 12 november 1843 stichtten enkele zelfverklaarde Aalsterse Napoleonisten La Societé Philantrophique des anciens frères d armes de l Empire Français. Ieder Nieuwjaar trakteerde de vereniging haar leden op een fraaie herdenkingsprent van de gevallen keizer. 19 Verz. Stadsarchief Aalst

10 Borstbeeld Jozef Kluyskens door Paul De Vigne In 1817 stichtte Willem I de universiteit van Gent. Kluyskens werd een van de eerste hoogleraren en bekleedde ook tweemaal de rectorstoel. Zowel Gent als zijn geboortestad houden de chirurg vandaag in ere met een Kluyskensstraat. Zijn borstbeeld pronkt in het Stedelijk Museum Aalst. 23 Verz. t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst. Jozef Kluyskens ( ) Ronddraaiende, rood-witte palen sierden ooit de gevels van kapperszaken. Ze herinneren aan tijden waarin barbiers nog bloederige verbanden opstapelden. Tot eind 18 de eeuw was het doodnormaal dat een barbier deeltijds bijkluste als chirurgijn. Aderlaten, kiezen trekken, ledematen afzetten en baarden trimmen: een barbier-chirurgijn deed het allemaal. Artsen bleven ver weg van dergelijke rudimentaire praktijken. Gebrek aan een fatsoenlijke medische opleiding? Ach, een barbier-chirurgijn deed de meeste ervaring al doende op. 20 Begin 19 de eeuw braken moderne tijden aan. De barbier-chirurgijn maakte plaats voor de geschoolde chirurg. De in Aalst geboren Jozef Kluyskens ( ) was een van de pioniers van de moderne chirurgie. Vader Kluyskens, zelf barbierchirurgijn, voorspelde zoon Jozef nochtans een carrière als goudsmid. Het draaide anders uit en in Gent zoog de jongeman de nodige kennis op. Hij diende vervolgens als chirurgijn in het Oostenrijkse en Nederlandse leger. Aan het front deed hij zijn stinkende best om chirurgie met de echte medische wetenschap te verzoenen. Dat chirurgie nog het zwakke broertje van de geneeskunde was, maakte Waterloo pijnlijk duidelijk. 300 amputaties en gewonden In de nacht van 18 op 19 juni 1815 schreeuwden tienduizenden gewonden in de veldhospitalen. De schamele voorraden verdoving raakten al na een uur uitgeput. Opereren was een eufemisme voor haken snijwerk. Vooral de Engelse chirurgijns genoten geen al te beste reputatie. Dat kon je niet van Kluyskens, de hoofdchirurgijn van de Zuid-Nederlandse troepen, zeggen. Tegen de ochtend had hij naar eigen zeggen 300 amputaties op de teller. In de weken daarop verzorgde de Aalstenaar nog eens gewonden. 21 Een dankbare Willem I benoemde Kluyskens tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De Pruisische koning stuurde hem een met diamanten bezette gouden ring op. Zijn indrukwekkende Waterloo-ervaring leverde de chirurg in 1819 alsnog het diploma geneeskunde op. Hij schopte het zelfs tot hoogleraar en rector van de nieuwe Gentse rijksuniversiteit. 22 Boek Joseph-François Kluyskens, Matière médicale pratique, Gent 1824 In 1792 levert Kluyskens met Verhandeling over den Druiper en de Pokziekte op 21-jarige leeftijd zijn eerste publicatie af. Vanaf dan rijgt hij de medische bijdragen aan elkaar. Latere werken zoals zijn Matière médicale pratique uit 1824 oogsten internationale erkenning. 24 Verz. Stadsarchief Aalst

11 Een koninkrijk schiet uit de startblokken Aalst maakte sinds 1795 deel uit van Frankrijk. In 1814 kwam daar verandering in. Begin februari trokken de eerste geallieerde soldaten door de stad. De bevrijding ging samen met opeisingen en het betere plunderwerk. 25 Terwijl de Aalsterse bevolking zich druk maakte over de boertige buitenlandse troepen, knutselden de grootmachten een nieuw Europa in elkaar. Ze plakten onze Zuidelijke Nederlanden aan de Noordelijke Nederlanden en gaven het voorlopig bestuur aan Willem van Oranje, zoon van de laatste stadhouder van het huis van Oranje. Aalst hoopte dat hij de klok zou terugdraaien. Twintig jaar terug in de tijd, toen ze de residentiestad van Het Land van Aalst was. Dat zat er niet in. 26 Ringeloren Na de Slag van Waterloo schoot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden definitief uit de startblokken. Tijdens Napoleons onverwachte terugkeer had Willem I zichzelf alvast op 16 maart 1815 tot koning uitgeroepen. Het Congres van Wenen vond dat prima, want Willems nieuwe land vormde een handig stootkussen tegen Frankrijk. Omdat jezelf tot koning kronen niet zo vanzelfsprekend was, liet Willem I op 14 augustus 1815 notabelen uit beide landsdelen over de grondwet stemmen. Het resultaat beviel hem niet, dus vervalste hij de uitslag met wat Hollandse rekenkunde. De doorsnee burger liet zich maar ringeloren. Voor de zoveelste keer zwaaide een buitenlander de plak... Het koeibeest van Michiel Van De Meersche Tijdens de napoleontische oorlogen kreeg Aalst heel wat militairen over de vloer. De stad lag dicht bij het strategische Brussel en vormde daardoor een ideale tussenstop voor doortrekkende troepen. Ook na de verdrijving van de Fransen marcheerden nog maandenlang buitenlandse legers door de stad. Aangename bezoekers waren deze Pruisen, Russen en Saksen niet. Ze vorderden materiële bijdragen, dronken al eens een herberg leeg en kenden het concept van rekeningen betalen niet. Militaire opeisingen varieerden van kledij, lakens, hooi, rijtuigen, levensmiddelen tot zelfs bescheiden veestapels. 27 Van alle rondtrekkende geallieerde troepen, waren de Pruisen de brutaalste. Vele geplunderde burgers zagen de geleden schade nooit vergoed, al kon een taxatiebriefje al eens helpen als bewijsmateriaal. 28 Op 24 mei 1814 vorderden hongerige Pruisen een stevige biefstuk op bij Michiel Van De Meersche. Tien jaar later vraagt hij het stadsbestuur een compensatie voor zijn mals koeibeest getaxeerd door de vleeschauwer op de somme van zestien ponden en half. 29 De gemeenteraad vindt het maar verdacht dat de man zo laat opduikt en stuurt hem wandelen. Een onderzoekscommissie stort zich op de zaak. Wanneer er plots een reçu van 95 gulden bovenkomt, krijgt het maanden aanslepende dossier een nieuwe wending. Tevreden stapt Van De Meersche met zijn geld naar buiten. 30 Dat laten zijn stadsgenoten zich geen twee keer zeggen en plotsklaps regent het schadevergoedingenclaims in het stadhuis

12 Een onvergetelijke koning Wij Willem, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje- Nassau, Groot-Hertogdom van Luxemburg, enz., enz., enz., leest de aanhef van de wetten die Aalst ontvangt. 33 Deze Willem Frederik was de zoon van de laatste Oranje-stadhouder Willem V. Na negentien jaar van huis zette hij op 30 november 1813 eindelijk weer voet aan wal in Scheveningen. Twee jaar later regeerde hij over twee totaal verschillende landsdelen. Ze volgden sinds de val van Antwerpen in 1585 geleidelijk aan hun eigen pad. Internationale handel, scheepvaart en calvinisme karakteriseerden het Noorden, het huidige Nederland. Landbouw, opkomende industrialisering en katholicisme tekenden het Zuiden, het latere België. Via een personele unie was er ook nog het bijzondere geval Groothertogdom Luxemburg. 34 Willem I wou oprecht een bloeiende eenheid smeden tussen deze gebieden, zij het dan op zijn autoritaire manier. Criticasters zagen hem als een verlichte despoot, een koppig man. Indachtig de toen bij vele koningen gehanteerde regel Le roi décide seul. 35 Maar historici herinneren zich hem ook als een buitengewone werkkracht die paperassen en zijn schrijftafel boven balzalen en champagnecoupes verkoos. Als een visionaire vorst die zijn onuitwisbare stempel op infrastructuur, taal, onderwijs en industrie drukte. En als een tragisch personage dat in het revolutiejaar 1830 bovenal de geschiedenis niet aan zijn kant had. 36 Monseigneur, Daignez permettre que Les Membres encore existans en cette ville du Chef-collége des deux villes et pays d Alost, représentant tout le pays et le comté d Alost, viennent supplier V.A.R., de porter à la connoissance des Hates Puissances Alliées, nos très - humbles et respectueux remercimens, de ce qu elles ont délivré ce pays et toute la Province de Flandre; non seulement du tyran qui nous opprimoit depuis 20 ans, mais en même tems, nous ont assuré, par toutes les proclamations que leur but étoit, en faisant la guerre à la France, de rendra à tous les peuples assujettis, leur indépendance, constitutions, usages et coutumes. Hoopvol richtten de oudbestuur ders van het Land van Aalst zich op 10 september 1814 met een toespraak tot Willem van Oranje. 32 Portret Willem I ( ) door Joseph Paelinck, Verz. Rijksmuseum Amsterdam

13 Vijftien jaar lang maakte Aalst zo in hun oren zouden knopen aan welke naar het Département steunende standenvertegenwoordiging deel uit van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Vijftien jaar lang herdenkt tiran ze waren ontsnapt, beval Willem I een jaarlijkse Waterlooherdenking. de l Escaut stelde weinig voor. Jaarlijks kwamen gedelegeerden van de ridderlijke, stedelijke de stad de Slag van Waterloo en klinkt De Franse republiek vond dergelijke en landelijke stand in de eerste week van ze op de koning zijn verjaardag. In het Provinciegouverneurs controleer- regionale instellingen achterhaald. Op juli samen in de Provinciale Staten. woelige revolutiejaar 1830 zullen de den nauwgezet of de steden wel met de 20 april 1795 verwees ze het Land van Aalst Zuidelijke provinciën zich losscheuren en nodige aankleding de veldslag herdachten. naar de geschiedenisboeken. Op 1 oktober Aalst stuurde als vierde grootste Aalst aarzelt niet om mee deel te nemen Iedere 18 augustus zong de Aalsterse 1795 volgde de officiële inlijving van Aalst provinciestad drie vertegenwoordigers aan gegoede klasse het Te Deum in de Sint- en de Zuidelijke Nederlanden bij Frank- voor de stedelijke stand. Ook het omvang- de onafhankelijkheidsstrijd. De koppige Martinuskerk, een lofzang waarvan de rijk. 41 Haar centraal bestuur vereiste rijkere landsdistrict Aalst zond drie Nederlandse koning zal dat verlies nooit tekst teruggaat tot de vroege vijfde eeuw. 40 efficiëntie, dus verdeelde het regime de vertegen woordigers. De Provinciale Staten kunnen verteren. Waren dit dezelfde Na de Belgische revolutie raakte de veroverde gebieden in negen departe- nomineerden op hun beurt afgevaardigden onderdanen die hem in het najaar 1815 Waterlooviering in de vergetelheid. menten. De Franse bezetter duwde Aalst voor de Staten-Generaal: het nationale hartelijk toejuichten tijdens zijn blijde in het Département de l Escaut: het Schelde- parlement. In de Eerste Kamer gaf Willem I intredes? Van Het Land departement. 42 Nadat de Fransen begin aristocraten een zitje voor het leven. van Aalst 1814 hun boeltje pakten, veranderde er Hun takenlijst bestond uit ja en nee Waterlooviering weinig aan deze bestuurlijke indeling. knikken. De Tweede Kamer vulde zich Onze gewesten kenden doorheen Willem I recycleerde ze onder een nieuwe met 110 leden afkomstig uit de zeventien De Slag van Waterloo kreeg al de eeuwen verschillende buitenlandse naam: de provincies. Hij plukte de Zeeuws- provinciën en zou in de laatste jaren snel mythische proporties in het prille machthebbers. Tussen waren Vlaamse gebieden uit het Schelde- steeds mondiger worden. Aan rechtstreekse koninkrijk. Schilders wijdden hele doeken de Oostenrijkse Habsburgers aan zet. departement en doopte het overblijfsel verkiezingen deed Willem I niet. 44 aan de Prins van Oranje als oorlogsheld. Hun heerschappij eindigde op 26 juni 1794 Oost-Vlaanderen. 43 Dat de man in het heetst van de strijd van met de Slag bij Fleurus. De Oostenrijkers zijn paard was geschoten én het overleefde, verlieten moegestreden hun Zuidelijke naar de provincie was gedroomd propagandamateriaal. 37 Dat het best wel meeviel met deze Nederlanden en gaven de Fransen vrij spel. Daarmee waren ook de laatste dagen van Oost-Vlaanderen schouderverwonding, was maar een Het Land van Aalst geteld. Dat was een Het dagelijks provinciebestuur detail. 38 Zijn vader, koning Willem I, territoriaal en administratief verbond van rustte bij de provinciegouverneur en de liet op de veelbesproken oorlogslocatie de steden Aalst en Geraardsbergen en Gedeputeerde Staten, die Aalst voort- een kunstmatige heuvel aanleggen waarop de baanderijen Boelare, Gavere, Rode, durend overstelpten met instructies een gietijzeren leeuw van kilo Schorisse en Zottegem. Aalst bekleedde vanwege de centrale overheid. Willem I dreigend naar het overwonnen Frankrijk daarin een comfortabele positie als hield de touwtjes van zijn koninkrijk klauwde. 39 En opdat zijn onderdanen goed residentiestad van het Landscollege. stevig vast via de gouverneur. De onder

14 De Leeuw van Waterloo Lithografieën door Gérard, uit Collection de douze vues de Waterloo, Brussel, Privé-verzameling

15 Kaart het Land van Aalst uit Sanderus/Blaeu, ca Verz. Stadsarchief

16 Kaart met de 17 provincies van het VKN, door François Bohn, Haarlem, 1816 Het koninkrijk telde zeventien provinciën: Antwerpen, Drenthe, Friesland, Gelderland, Groningen, Henegouwen, Holland, Limburg, Luik, Namen, Noord-Brabant, Oost-Vlaanderen, Overijssel, Utrecht, West-Vlaanderen, Zeeland en Zuid-Brabant. Het Groothertogdom Luxemburg was in een personele unie met het rijk verbonden. Verz. Universiteit Amsterdam. Grenspaal tussen Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant Willem I markeerde de provinciale grenzen van zijn koninkrijk met honderden grenspalen. Vandaag cirkelen er nog 14 exemplaren rond Oost-Vlaanderen. Deze in 2012 gerestaureerde guirlandepaal pronkt op de Brusselbaan in Erembodegem. Met de woorden FLANDRE ORIENTALE - BRABANT MERIDIONALE scheidt ze de provincie Oost- Vlaanderen van het toenmalige Zuid-Brabant

17 Soldaten voor een bufferstaat Willem I dankte zijn Verenigd Koninkrijk der Nederlanden louter aan de geallieerde grootmachten. Door haar strategische ligging vormde het grondgebied een uitstekende buffer tegen Frankrijk. Zeker Groot-Brittannië zag wel wat in zo n bufferstaat en dan liefst met een fatsoenlijke legermacht. Maar waar moest Willem I al die soldaten halen? Beroepslegers waren achterhaald en zijn onderdanen werden ook niet vrolijk van dienstplicht. De door de Fransen geïntrodu ceerde conscriptie had duizenden jonge kerels de dood ingejaagd. Een nationale militie vullen met vrijwilligers leek dan ook de beste keuze. 46 militie. En je kon maar beter maken dat je naam in dat boek belandde want de sancties voor nalatigheid waren niet mis. Uit de genoteerde namen lootten de militaire autoriteiten vervolgens in het voorjaar de dienstplichtigen. 47 Niet elke jongeman droomde van een jaar legerdienst. Aan het dagelijks dieet lag het nochtans niet. Een soldaat kreeg 1 ½ pond goed brood, ½ pond goed ossen vleesch, 3 ponden aardappelen met groensel, een pinte bruin bier per dag. Gelukkig bestonden er talrijke mogelijkheden om aan de dienstplicht te ontsnappen. 48 Verguisde dienstplicht Al snel bleek het aantal vrijwilligers ontoereikend. De vrijwilligerspremie van 30 gulden trok bovendien niet altijd de meest geschikte kandidaten aan. Noodgedwongen voerde de koning in 1817 de verguisde dienstplicht opnieuw in. Voortaan schoof jaarlijks in januari een nieuwe lichting achttienjarige jonge mannen aan op het Aalsterse stads secretariaat. Daar wachtte het inschrijvings register voor de nationale Extrait Mortuaire Overlijdensakte Aalsterse soldaat onder Napoleon Camel François was een van de laatste Aalstenaars die onder Napoleon diende. Volgens zijn Extrait Mortuaire bezweek hij op 2 april 1814 in het burgerhospitaal van Troyes. Verz. Stadsarchief Aalst

18 Hoe de dienstplicht te omzeilen Collecte brand van den stad Paramaribo in voor de Paramaribo Westindien op poten. Achttien jaar geworden, maar een legercarrière zegt je niets? Dan kan een familiedrama al Op 21 januari 1821 teisterde een De samenstelling daarvan was eens helpen. Eén van je ouders gestorven? Dode brand de Surinaamse hoofdstad Para maribo. best opvallend. Op zaterdag 28 april 1821 broers? Kind van gescheiden ouders? Het waren Dat was geen unicum. De houten huizen om drie uur in de namiddag stapten de allemaal geldige vrijstellingsredenen. 49 Een jaar van Paramaribo stonden wel vaker in gemeenteraadsleden in duo s de vijf stads - uitstel vragen was ook een optie. 50 Wie er warm- lichterlaaie. Dit keer was de verwoesting wijken af. Burgemeester de Waepenaert en pjes in zat, die liet zich gewoon vervangen voor ongezien. Honderden woningen gingen in schepen De Clercq namen de Nieuwstraat een prijsje. 51 De benen nemen was een klassieker rook op. 55 De heropbouw was prijzig, dus voor hun rekening. 56 De geldinzamelactie die terugging tot de Franse tijd. 52 Al bleef het altijd vroeg Willem I aan zijn onderdanen om van 28 april 1821 leverde uiteindelijk uitkijken dat je niet op een alerte burger botste. een duit in het zakje te doen. Ook Aalst 49 gulden en 70 cent op. 57 Ter vergelijking: Er wachtte een royale beloning voor wie een ontsnapte niet aan deze noodhulp avant het gemiddeld dagloon was ongeveer Belgische soldaat nationale militie, Verz. Legermuseum Delft. deserteur aangaf. 53. la lettre. De gemeenteraad zette meteen een inzamelcommissie voor de kollekte 50 cent en voor een halve kilo roggebrood schoof je in die dagen 5 cent over de tot onderstand der noodlydende door den toonbank. 58 Onderdeel van een koloniaal rijk Onder het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden maakte Aalst niet alleen deel uit van een samengeplakt bolwerk tegen de Fransen, maar ook van een bescheiden koloniaal rijk. In haar Gouden Eeuw veroverde de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën tal van overzeese gebieden. De Engelsen palmden die vervolgens in tijdens de napoleontische oorlogen, maar Engeland gaf later de meeste kolonies terug om Willem I te vriend te houden. En een welvarende bufferstaat was natuurlijk ook mooi meegenomen. Gaandeweg konden Hollandse zeevaarders zo de Belgische nijverheidsproducten in West-Indië afzetten. 54 De doorsnee Aalstenaar merkte weinig van dit tijdelijk koloniale intermezzo. Behalve die keer toen een stel gemeenteraadsleden hem een collectebus onder de neus duwde. Zicht op uitgebrande huizen in Paramaribo, De brand ontstond in een pakhuis en verspreidde zich snel naar de houten huizen. Die 21 ste januari 1821 verdwenen er vierhonderd woningen in de vlammenzee. Prent uitgegeven door Willem Hendrik Hoogkamer, naar ontwerp van G. Mabé. Verz. Rijksmuseum Amsterdam

19 Werving voor de koloniale dienst in Nederlands-Indië Avonturiers konden het altijd overzee zoeken. Op 30 augustus 1826 maakten wervingsaffiches de Aalsterse jongemannen warm voor de koloniale legerdienst. 59 Vanuit alle uithoeken in het land boden geïnteresseerden zich aan in het Koloniaal Werfdepot te Harderwijk. Zes tot twaalf jaar van huis was lang, maar het vooraf betaalde handgeld van 10,50 gulden verzachtte duidelijk de pijn. Nog voor de rekruten de overtocht naar de Indische archipel maakten, hadden de meesten hun centen al aan drank en hoeren verbrast. 60 Het leverde Harderwijk al snel dubieuze eretitels als het gootgat van Europa op. Kaart met de Nederlandse overzeese bezittingen in Oost-Indië, uit Nieuwe Atlas van het Koninkrijk der Nederlanden, F. Desterbecq, Den Haag. Verz. Rijksmuseum Amsterdam

20 Bekendmaking van het nieuwe stadsbestuur van 30 augustus 1817 in de Nederlandsche Staatscourant, s Gravenhage, 10 september Verz. Delpher. Portrettekening advocaat Frans-Jozef De Smet ( ) Verschillende gemeenteraadsleden gingen al mee van in de Franse tijd, toen er een dertigkoppige zogenaamde municipale raad was. De advocaat Frans-Jozef De Smet ( ) was één van de nieuwkomers in het stadsbestuur. Verz. t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst. Welgestelde oude mannen Willem I liet het Aalsterse stadsbestuur aanvankelijk ongemoeid. Dat veranderde op 30 augustus 1817, toen de koning een nieuw bestuur installeerde. Charles de Ruddere werd de nieuwe burgemeester en kreeg vier schepenen onder zijn vleugels. Een tienkoppige gemeenteraad, de zogenaamde regentieraad, verving de vroegere municipale raad. Toch waaide er geen frisse wind door het stadhuis. Heel wat namen waren gepokt en gemazeld in de stadsadministratie. Dat Charles Van Wambeke met zijn veertig lentes de benjamin van de gemeenteraad was, was veelzeggend. 61 De stadssleutels bleven duidelijk in handen van een exclusief clubje welgestelde oude mannen. Tegelijkertijd was er al een bescheiden sociale mobiliteit merkbaar. Verschillende nijveraars en kleine handelaars persten zich op de cijnskieslijsten tussen de gefortuneerde renteniers en grootgrondbezitters. Concrete machtsdeelname vroeg wel nog enkele decennia geduld. 62 Willem I verstevigt zijn greep op de steden Met het Koninklijk Besluit van 5 maart 1824 kreeg het democratische gehalte van de steden een flinke knauw. Willem I halveerde het aantal schepenen, verlengde hun ambtsduur van twee naar drie jaar en duldde niet langer inspraak bij de burgemeestersaanstelling. Zo verzekerde hij zich ook in Aalst van een koningsgezind bestuur. Zes jaar lang zaten de gezags getrouwe burgemeester De Vilander en de orangistische schepenen Dommer en Van Peteghem aan de knoppen. Hun herbenoeming was met een pennentrek geregeld

21 Aalsterse burgemeesters vallen als vliegen Op 10 december 1813 sterft burgemeester Terlinden. Charles de Ruddere speelt even burgemeester ad interim. Dan neemt meier Lefebvre het over. Die bezwijkt al op 31 december 1815, waarop De Clercq tijdelijk mag invallen. Op 30 augustus 1817 vervangt Willem I hem door de Ruddere. Lang geniet de man niet van zijn burgemeestersambt, want hij overlijdt al op 12 oktober Vervolgens krijgt burgemeester de Waepenaert op 1 februari 1819 de sjerp. Hij blijft burgemeester tot de koning in 1824 de Vilander aanstelt. Die lijkt dankzij zijn volgzaam karakter in 1830 verzekerd van een tweede termijn, maar dan breekt de Belgische revolutie uit 64 Lauwe verkiezingskoorts Het is 1818 en je hebt politieke ambities? Je wil je zegje hebben over die uitbaggering van de Dender? Dan kon je maar beter zien dat je geld had, over een uitgebreid netwerk beschikte en wat bij de pinken was. Verkiezingen waren de speeltuin van de gefortuneerde klasse én hopeloos ingewikkeld. Gemeenteraadsverkiezingen verliepen niet rechtstreeks, maar getrapt via een kiescollege van 21 kiezers. Tweejaarlijks herkozen stemgerechtigden een derde van het kiescollege. Wie minstens 37,5 gulden directe belastingen betaalde kreeg een stembrief in de bus. Daarop stonden alle kandidaten voor het kiezerscollege. Met een vereiste minimum belastingbijdrage van 75 gulden als kiesgerechtigde was die lijst niet bijzonder lang. 65 In 1818 had enkele honderden stemgerechtigden de keuze uit 93 kiezers. 66 In 1824 trok Willem I de belastingvereisten nog eens op tot 40 en 80 gulden. Wel breidde hij het kiescollege uit tot 30 leden. Rijke vrouwen waren eraan voor de moeite, want hun minder bemiddelde echtgenoten of zonen stemden in hun plaats

22 Een been in het ancien regime, het andere in de moderne tijd Gedurende staat Aalst met één been in het ancien régime en met het andere in de moderne tijd. Het inwonersaantal groeit gestaag van tot Exacte bevolkingscijfers zijn dat niet, want bevolkingsstatistieken blinken begin 19 de eeuw nog uit in wispelturigheid. Maar gedijen doen de stad en haar bevolking zeker. In 1830 zou ze ongeveer huisgezinnen tellen. De vijf wijken van de Nieuwstraat, Pontstraat, Zoutstraat, Molenstraat en Kattestraat vlechten zich samen rond het kloppende hart van de Grote Markt. Daar maakt het stadsbestuur werk van lang aanslepende projecten. Buiten het stadcentrum groeien de gehuchten Mijlbeek en Schaarbeek. 79 Stadsplan Aalst 1815 door JBF Hoffman, pen/aquarel. Verz. Stadsarchief Aalst

23 ( ) ( ) Bevolkingscijfers varieerden al eens naar gelang de gehanteerde telmethode. Zo namen sommige volkstellingen ook de tijdelijk aanwezige soldaten en gevangenen op. De huidige Aalsterse deelgemeenten werden niet meegerekend daar deze toen nog zelfstandig waren. Beroerde verkeersverbindingen Dat Aalst een belangrijk knooppunt vormt, merkten tijdsgenoten niet direct aan haar was ten koste van de stad en geld uitgeven beviel Aalst allerminst. 81 De omringende gemeenten konden dan weer wat hoognodige kasseiwerken gebruiken. 82 nationaal wegennet, met 813 km aan nieuwe stroken. Bestaande routes krijgen een opfrisbeurt. De Rijkswaterstaat waakt over de nationale wegen en de provincies Aanleg van de weg van Dendermonde tot Aalst Detail: deel Hofstade tot Aalst Al in 1818 besluit de provincie een weg tussen Dendermonde en Aalst aan te leggen. Dit plan uit 1823 schetst de verharding van het deel van de weg tussen Gijzegem en Hofstade. 84 Verz. Rijksarchief Gent. beroerde verkeersverbindingen. De verzorgen de provinciale exemplaren. Aalsterse delen van de steenwegen van Maar daar brengt Willem I verandering Tolheffingen zorgden voor de nodige Brussel op Gent en Dendermonde naar in. Hij graaft kanalen en verhardt wegen sponsoring. 83 De wereld moet nog even Geraardsbergen lagen er belabberd bij. 80 alsof de duivel ermee gemoeid is. Dat geduld uitoefenen voor de eerste stoom- Het onderhoud van deze doorsteekpunten resulteert in een goed georganiseerd trein, dus paard en koets zijn heilig

24 De rijkshengsten van Borculo Paarden waren gewaardeerde dieren begin 19 de eeuw. Wexy, het trouwe ros waarmee de Prins van Oranje in Waterloo vocht, staat vandaag nog steeds tentoongesteld in het Nederlandse Dordrecht Museum. De Ierse halfbloed kende een fijne oude dag alvorens hij in 1839 op de taxidermisttafel belandde. 85 Veel militaire paarden hadden minder geluk. De napoleontische oorlogen snoeiden aardig in de paardenpopulatie. Willem I wou het tekort aan cavaleriepaarden aanpakken en tegelijkertijd de boerenpaardenrassen verbeteren. In 1821 stalde hij zijn rijkstoeterij in Borculo. 86 Jaarlijks reisden de rijkshengsten door de provincies om merries te dekken. Ieder voorjaar arriveerden twee hengsten in herberg het Groot Brussel te Ledeberg. De mannetjes deden twee sprongen per dag. Op zon- en feestdagen namen ze een snipperdag. De gouverneur moedigde Aalsterse paardeneigenaars aan om van deze bijzondere gunst te genieten. 87 Ondanks de gratis dekking was het initiatief geen succes. De pezige rijpaarden verwekten schriele veulentjes met beengebreken. De Oost-Vlaamse landbouwcommissie reageerde dat ze hengsten met zware en kloeke gestalte wou, omdat daar alleen vraag naar was, en dan geen 2, maar 6! Cijfers zeggen veel. In 1829 werden in heel Oost-Vlaanderen 3742 merries gedekt. De rijkshengsten schreven er maar 107 op hun palmares. Dat leverde een schamele twaalf veulens op. 88 De rijksstoeterij in Borculo, prent naar Teupkens De rijkshengsten van Borculo werden geen succes. De dieren vielen te licht uit voor de Oost-Vlaamse boeren. Verz. Museum Korps Rijdende Artillerie. Opgezet paard Wexy van de Prins van Oranje Tijdens de Slag van Waterloo kreeg Wexy een kogel in het linker achterbeen. Ook zijn baasje de Prins van Oranje, de latere koning Willem II, incasseerde een musketkogel. Lang dacht men dat Waterloo het einde betekende voor het strijdpaard. Uit recent onderzoek blijkt dat het strijdpaard nog tot 1839 van zijn pensioen genoot in de prinselijke stoeterij in Tervuren. 89 Verz. Dordrechts Museum

25 Ter verbetering van jaarlijks paardenhouders uit de districten het inlandsch paardenras Aalst, Dendermonde en Sint-Niklaas op het huidige Keizersplein, toen ook wel Willem I drukte in 1822 een de Peirdecouter genoemd. Daar ging reglement ter verbetering van het paardenras door. Zijn bemoeienis ging ver. Zo waren om te fokken. Eigenaars van de een veearts na of hun dieren wel geschikt moesten hengsthouders een dekregister twee beste springhengsten galoppeerden bijhouden. En dan was er nog de verplichte met een riante premie van respectievelijk hengstenkeuring. 90 Vanaf 1824 verzamelden 100 en 75 gulden naar huis. 91 Tabellen met goed- en afgekeurde hengsten Niet alle paarden verlieten de jaarlijkse hengstenkeur op de Keizerlijke Plaats met een goed rapport. Verz. Stadsarchief Aalst. Een Engelsman in Aalst In september 1815 trekt de Engelse schrijver Robert Southey door de Zuidelijke Nederlanden. Zijn in 1946 vertaald reisdagboek gunt een vluchtige blik op Aalst door de ogen van een buitenstaander. 92 Donderdag, 28 september (1815) De dorpen, die we voorbijreden, liggen niet aan den weg, maar op geriefelijken afstand daarvan. De streek vertoont een eentonig uitzicht, vee is niet te zien, totdat we in de kleine stad Aalst kwamen waar we t middagmaal gebruikten en slecht vaarden in een slechte herberg. De naam van deze stad komt dikwijls genoeg voor in de geschiedenis om ze belangwekkend te maken. Het stadhuis draagt volgend motto, met het jaartal in het midden: Nec spe, 1200 nec metu. Maar men moet niet gaan denken dat het gebouw 600 jaar oud is. De kerk is merkwaardig omdat ze een open gaanderij heeft boven het groote venster. Noch Mr. Nash, noch ik zagen ooit iets van dien aard. De Dender loopt door de stad. In de herberg was een handig gemaakte mand met afdeelingen voor kleine glazen. Het beste dat men opdiende waren kleine roomkazen, heel lekker in hun soort. Ze kwamen van Edingen. Men zegt dat de priesters ze krijgen en er de herbergen van voorzien. Het is niet de eerste maal dat ik mijn voordeel deed met dit soort connectie tusschen den priester en den herbergier. We zouden het dikwijls slecht gehad hebben in Portugal indien de Estalajadeiro niet wat wild verkregen had, dat door den pastoor geschoten was om het te verkoopen. Zoodra we Aalst verlieten veranderde het uitzicht van de streek. We kwamen in een weigebied en zagen veel vee. De boomen waren ook veel grooter. In dit land zijn veel bronnen, maar het water er van is slecht. De dames hadden er ten minste geen van goede kwaliteit tegengekomen sedert onze landing, tot het hun in het groote dorp Assche, tusschen Aalst en Brussel, in heel lange glazen met een eigenaardigen vorm, na het eten van zekere zoete koeken aangeboden werd als een lekkernij