Softdrugsmonitor Westelijke Mijnstreek Een 1-meting

Transcriptie

1 Softdrugsmonitor Westelijke Mijnstreek Een 1-meting LokaleZaken Jongepier Onderzoek en Advies

2 Softdrugsmonitor Westelijke Mijnstreek Een 1-meting Augustus

3 Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd door dr. E.J. van der Torre en mr. T. Jongepier MSc, m.m.v. Th. Copper, A. Akgül, J. van Valkenhoef MSc, L. Dekkers en J. Maan MSc. Het is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Sittard-Geleen, in afstemming met de gemeenten Stein, Beek en Schinnen. Er is bij dit project samengewerkt door LokaleZaken en Jongepier Onderzoek en Advies. Correspondentie over dit onderzoek, bijvoorbeeld voor het opvragen van een hard copy, is mogelijk door Edward van der Torre of Titia Jongepier een te sturen. Zie voor bedrijfsinformatie over LokaleZaken. 2

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding Onderzoeksvragen Het handhavingstraject 7 2. In cijfers: gemeentelijk Drugsmeldpunt en politieregistraties In antwoord op de onderzoeksvraag Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek Politieregistraties Een korte toelichting De Westelijke Mijnstreek Sittard-Geleen Coffeeshopbezoek In antwoord op de onderzoeksvraag Tellingen in Sittard-Geleen Waar zijn de voormalige buitenlandse coffeeshopklanten gebleven? Enquêtes onder buitenlandse coffeeshopbezoekers in Sittard-Geleen: indicaties Coffeeshopbezoeken door niet-ingezetenen in Kerkrade en Roermond Straatinformatie: introductie Straatinformatie: rondom de coffeeshops In antwoord op de onderzoeksvraag Sittard Geleen Straatinformatie: drie locaties in Sittard In antwoord op de onderzoeksvraag Overhovenerstraat en omgeving Omgeving kruising Hemelsley en Tuddernderweg Stadspark en omgeving Straatinformatie: drie locaties in Geleen In antwoord op de onderzoeksvraag Winkelcentrum Zuidhof en omgeving Stokroosstraat en omgeving Burgemeester Damenpark en omgeving Sittard-Geleen: overige drugslocaties In antwoord op de onderzoeksvraag Straatinformatie: algemene patronen Sittard Geleen 57 3

5 9. SBS-gemeenten Stein Beek Schinnen Samenvatting 62 Literatuur (68) Bijlage 1 Verantwoording (67) 4

6 1. Inleiding 1.1 Onderzoeksvragen Op 1 juni 2016 werd de actieve handhaving van het Ingezetenen-criterium (I-criterium) ter hand genomen in Sittard-Geleen. Dit betekent dat alleen personen die in Nederland wonen (ingezetenen) softdrugs mogen kopen in de vier coffeeshops in Sittard-Geleen. Deze maatregel staat niet op zichzelf. Per 1 juni 2016 werd tevens het politieoptreden aangescherpt om verplaatsing te voorkomen: van de gedoogde softdrugsverkoop aan niet-ingezetenen naar de illegale markt in Sittard Geleen of naar de andere drie gemeenten - Stein, Beek en Schinnen - in de Westelijke Mijnstreek. Hiertoe werden ook toezichthouders van de gemeente ingezet. De beleidsmaatregelen vormen een twee-eenheid. Het I-criterium maakt het voor niet-ingezetenen onmogelijk om softdrugs te kopen in de coffeeshops in Sittard-Geleen. De aangescherpte handhaving dient het vervolgens onaantrekkelijk te maken voor deze categorie om softdrugs te kopen op de illegale markt in de Westelijke Mijnstreek. Deze studie bestudeert het jaar van juni 2016 tot en met mei We geven antwoord op twee hoofdvragen: 1. Welke veranderingen hebben zich sinds 1 juni 2016 voorgedaan in de onmiddellijke omgeving van de coffeeshops in Sittard en in Geleen wat betreft overlast en illegale softdrugshandel? De beleidsveranderingen zijn bedoeld om op deze locaties verbeteringen te realiseren. 2. Zijn er (in andere delen van Sittard-Geleen dan de coffeeshoplocaties of in de gemeenten Stein, Beek en Schinnen) aanwijzingen voor een tijdelijke of systematische toename van de zichtbare softdrugshandel met niet-ingezetenen sinds 1 juni 2016? Het voorkomen van verplaatsingseffecten vanwege de actieve handhaving van het I-criterium was een belangrijke doelstelling. Zo bezien is het een beoogd beleidseffect als er geen veranderingen optreden. In de empirische hoofdstukken zetten we op basis van de volgende onderzoeksvragen gegevens op een rij: 1. Wat is de trend van de politieregistraties van drugsoverlast en -criminaliteit in de Westelijke Mijnstreek sinds 1 juni 2016? Zie hoofdstuk Wat is het beeld van de registraties bij het (per 1 juni 2016 begonnen) gemeentelijke Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek? Zie hoofdstuk Wat is de frequentie van het coffeeshopbezoek in Sittard-Geleen? Welke indicaties liggen besloten in afgenomen enquêtes (voor 1 juni 2016, onder niet-ingezetenen die coffeeshops in Sittard-Geleen bezochten) omtrent de vraag wat niet-ingezetenen doen als ze vanaf 1 juni 2016 worden geweigerd in de coffeeshops in Sittard-Geleen? Zie hoofdstuk Wat is volgens burgers en professionals de trend met betrekking tot (ervaren) overlast en illegale softdrugshandel in de onmiddellijke omgeving van coffeeshops in Sittard en Geleen? Zie hoofdstuk Wat is volgens burgers op drie concrete locaties in Sittard (namelijk de Overhovenerstraat e.o.; de omgeving van de kruising tussen de Hemelsley en de Tuddernderweg; en de 5

7 omgeving van het Stadspark) de trend met betrekking tot illegale softdrugshandel en de overlast daarvan? Zijn er volgens burgers en professionals op deze locaties aanwijzingen voor een tijdelijke of systematische toename van de zichtbare drugshandel met buitenlandse drugstoeristen (niet-ingezetenen) sinds 1 juni 2016? Zie hoofdstuk Wat is volgens burgers op drie concrete locaties in Geleen (namelijk Winkelcentrum Zuidhof en omgeving; Stokroosstraat en omgeving; en het Burgemeester Damenpark en omgeving) de trend met betrekking tot illegale softdrugshandel en de overlast daarvan? Zijn er volgens burgers en professionals op deze locaties aanwijzingen voor een tijdelijke of systematische toename van de zichtbare drugshandel met buitenlandse drugstoeristen (niet-ingezetenen) sinds 1 juni 2016? Zie hoofdstuk Welke locaties komen naast de bij vraag 4, 5 en 6 genoemde locaties - bij respondenten (burgers en professionals) in beeld vanwege omvangrijke drugshandel met buitenlandse drugstoeristen (niet-ingezetenen) en/of vanwege een tijdelijke of systematische toename van de zichtbare drugshandel met buitenlandse drugstoeristen (niet-ingezetenen)? Zie hoofdstuk Zijn er volgens professionals in Stein, Beek of Schinnen aanwijzingen voor een tijdelijke of systematische toename van de zichtbare drugshandel met buitenlandse drugstoeristen (nietingezetenen) sinds 1 juni 2016? Zie hoofdstuk 9. We combineren in deze studie kwantitatief onderzoek en kwalitatief veldwerk. We namen enquêtes af van burgers, we telden coffeeshopbezoeken, we analyseerden politieregistraties en registraties van het gemeentelijk Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek, we voerden straatgesprekken met burgers, we verrichtten observaties, we namen interviews af van professionals en we organiseerden groepsinterviews met burgers en professionals. In totaal werkten 451 respondenten mee. We hebben ons met de gehanteerde onderzoeksmethoden gericht op het in beeld brengen van de zichtbare drugshandel in de Westelijke Mijnstreek. Een nauwgezet beeld van de afgeschermde drugshandel vergt andere onderzoeksmethoden, zoals (etnografisch) onderzoek onder drugsgebruikers en onder illegale drugshandelaren. Voor een verantwoording van onze onderzoeksactiviteiten verwijzen we naar bijlage 1. In dit rapport gaat het vaak over niet-ingezetenen, over Belgische, Duitse of Franse ingezetenen of over inwoners van een ander land dan Nederland. We spreken soms ook over buitenlandse drugstoeristen of over Belgische coffeeshopklanten. We doelen dan steeds op niet-ingezetenen. In gesprekken of interviews leidde de term niet-ingezetenen soms tot verwarring. Steeds gaven we duidelijk aan dat het ging om de vraag in welk land een persoon woont. De beantwoording van de geformuleerde vragen kunt u als volgt lezen: Lees voor de onderzoeksvragen steeds de eerste paragraaf in de hoofdstukken 2, 3, 5, 6, 7 en 8. Lees in hoofdstuk 9 de inleiding. Lees hoofdstuk 10 voor de hoofdvragen. Hoofdstuk 10 is een samenvatting. 6

8 1.2 Het handhavingstraject De driehoek van de Westelijke Mijnstreek (politie, gemeente en Openbaar Ministerie) heeft een handhavingstraject uitgevoerd om verplaatsingseffecten vanwege de actieve handhaving van het I- criterium per 1 juni 2016 te voorkomen of aan te pakken. Dit traject kende drie sporen. In de eerste plaats bemoediging en ontmoediging. Door de opvallende aanwezigheid op straat van politiemensen en van handhavers, door het aanspreken van niet-ingezetenen, door flyers (met uitleg van het I- criterium) uit te delen en door berichtgeving in de media, moest het klip en klaar zijn voor nietingezetenen dat ze per 1 juni 2016 geen softdrugs meer konden kopen in de coffeeshops in Sittard- Geleen. In de tweede plaats handhaving: van de Opiumwet en bestuurlijke handhaving, in het bijzonder gebiedsontzeggingen. Gemeentelijke BOA s kunnen de Opiumwet niet handhaven, maar ze kunnen wel optreden tegen overlast-gevende zaken, zoals parkeerovertredingen of wild plassen. Politiemensen wisselden hun tactieken af: zichtbare of niet zichtbare surveillance en statische of dynamische controles. In de derde plaats handhaving van het I-criterium bij de coffeeshops. Er zijn actiedagen georganiseerd, met controle van mogelijke dealpanden, extra inzet op de illegale straathandel en op drugsoverlast, plus acties van het multidisciplinaire flex-team in de coffeeshops. Daarnaast werd het gemeentelijke en politiële toezicht verhoogd. In de periode van juni 2016 tot en met februari 2017 zette de politie exclusief agenten in voor het handhavingstraject. In juni 2016 startte de politie met acht medewerkers (uitgedrukt steeds in fte s); na de eerste (hectische) week werd dit met twee agenten verhoogd voor enkele weken. In juli 2016 is de inzet vervolgens afgeschaald naar zes medewerkers, met daarnaast twee medewerkers die tevens werden ingezet bij de aanpak van woninginbraken. Daarna schaalde de politie iedere twee maanden af met twee medewerkers, tot aan een exclusieve inzet van twee medewerkers die werd volgehouden tot maart Er werd afgeschaald vanwege de afname van het rustige straatbeeld. In maart 2017 wordt wat betreft Sittard geconcludeerd dat er rondom het Stationsplein nagenoeg geen afzetmarkt is voor eventuele straatdealers door het ontbreken van drugstoeristen en dat in Geleen (het centrum en rondom de coffeeshops) het straatbeeld rustig is. Sinds maart 2017 ligt het toezicht op de illegale drugshandel in handen van de reguliere (dus niet-exclusieve) politiemedewerkers. In de periode van juni 2016 tot en met september 2016 zet de gemeente vier toezichthouders (BOA s) exclusief in ten behoeve van het handhavingstraject. Na geweldgebruik tegen een toezichthouder (in juli 2016) werd dit tijdelijk uitgebreid. Van oktober tot en met december 2016 worden nog wel vier toezichthouders ingezet: ze richten zich wel op de overlast in de centra van Sittard en Geleen, maar ze werken niet exclusief in het kader van het handhavingstraject. Vanaf januari 2017 worden alle toezichthouders weer ingeroosterd voor reguliere diensten. De personele inzet op straat werd ondersteund met cameratoezicht. Op 20 juni 2016 wordt een extra camera geplaatst tegenover de coffeeshops in Geleen, nadat er in Sittard op 6 juni 2016 al een camera was geplaatst bij het station. Gemeenteambtenaren die de meldingen bij het Drugsmeldpunt registreerden en/of analyseerden, hadden van juni tot oktober 2016 dagelijks contact met gemeentelijke toezichthouders en politiemensen. Daarna was er vrijwel dagelijks contact. Van juni tot augustus 2016 werd daarnaast wekelijks strategisch en tactisch overleg gevoerd. Daarna had dit overleg elke twee weken plaats tot 7

9 november 2016 en daarna een keer per maand. Op basis van straatinformatie werden tactische keuzen gemaakt. Bij signalen over buitenlandse drugstoeristen (niet-ingezetenen) op invalswegen, werd bijvoorbeeld gekozen voor aanspreken, om het I-criterium uit te leggen. Ten aanzien van drugsrunners werden wisselende tactieken toegepast: opvallend surveilleren om duidelijk te maken er een pakkans was en dat de markt werd stuk gemaakt, maar ook onopvallende acties om arrestanten te kunnen maken. Ook werd geobserveerd wie de dealers waren, omdat bekendheid met naam en antecedenten de basis legt voor een persoonsgerichte aanpak: aanspreken en uit de anonimiteit halen, maar mogelijk ook een gebiedsontzegging of gebiedsverbod. Voor de periode van juni tot en met december 2016 zijn handhavingsinspanningen geregistreerd. Er werden onder meer 587 personen gecontroleerd en 16 gebiedsontzeggingen opgelegd. Zie verder de onderstaande tabel. Na deze periode werd dit niet meer op deze wijze bijgehouden. Tabel 1.1: Geregistreerde output in de periode van juni tot en met december 2016 in het kader van het handhavingstraject dat werd gestart vanwege de actieve handhaving van het I-criterium in Sittard-Geleen per 1 juni Controles (personen) 587 Aanhoudingen 51 PV s politie 66 PV s BOA 167 Waarschuwing gebiedsontzegging APV 81 Gebiedsontzegging APV 16 Gebiedsverbod op basis van de Voetbalwet Wet Maatregelen Bestrijding Voetbalvandalisme en Ernstige Overlast. 8

10 2. In cijfers: gemeentelijk Drugsmeldpunt en politieregistraties Inleiding In dit hoofdstuk presenteren we registraties over de drugsproblematiek in Sittard-Geleen. Het betreft registraties in het zogenoemde gemeentelijke Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek (2.2) en registraties in het politiesysteem (2.3). De meldingen die worden gedaan bij het gemeentelijke Drugsmeldpunt worden niet door de politie in haar registratiesysteem overgenomen. We beantwoorden eerst de in hoofdstuk 1 geformuleerde onderzoeksvraag (2.1). 2.1 In antwoord op de onderzoeksvraag 1. In de periode van juni 2016 tot en met mei 2017 zijn in totaal 505 meldingen geregistreerd bij het gemeentelijk Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek. Een ruime meerderheid van deze meldingen meldingen (67 procent) wordt gedaan in de eerste drie maanden: juni, juli en augustus In september 2016 haalt het aantal registraties voor het eerst de vijftig net niet: 49. Vanaf november 2016 komt het aantal maandelijkse registraties niet meer boven de twintig. 2. Als we kijken naar de wijken waar drugsmeldingen in de periode van juni 2016 tot en met mei 2017 worden gedaan bij het Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek, dan komt er een duidelijk top drie in beeld: Sittard Centrum (159 registraties), Lindenheuvel (104 registraties) en Geleen-Centrum (75 registraties). 3. De politieregistraties van drugsincidenten vertekenen in de periode van 1 juni 2016 tot en met mei 2017 vanwege beleidseffecten, zonder dat we weten in welke mate. De gerichte extra inzet van onder meer politiemensen leidt tot extra registraties. De aansporingen van burgers om drugshandel en drugsoverlast te melden bij het Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek zou burgers ertoe aan kunnen zetten om (ook) bij de politie te melden. Burgers kunnen ook juist minder melding hebben gemaakt van drugsoverlast of drugshandel bij de politie, omdat ze dit konden melden bij de gemeente. 4. In Sittard-Geleen bleef het aantal registraties inzake overlast alcohol/drugs in het politiesysteem in de laatste twee jaren vrijwel gelijk: 416 in de periode van juni 2016 tot en met mei 2017, en 414 in de periode van juni 2015 tot en met mei Het aantal registraties inzake drugscriminaliteit steeg met 88: van 171 naar In de gemeenten Stein, Beek en Schinnen werden in het afgelopen jaar (dus: van juni 2016 tot en met mei 2017) minder drugsincidenten geregistreerd dan een jaar eerder. 2.2 Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek Op initiatief van de gemeente Sittard-Geleen is het Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek ingesteld. Hierbij wordt samengewerkt met de gemeenten Stein, Beek en Schinnen, alsook met politie en Openbaar Ministerie. Het Drugsmeldpunt startte op 1 juni Burgers kunnen 24/7 melding maken van drugsproblemen, zowel telefonisch als door middel van een meldformulier op de gemeentelijke website. Het meldformulier biedt de mogelijkheid om anoniem te melden. Bij een 9

11 telefonische melding wordt de naam van de melder desgewenst niet geregistreerd. Het meldpunt is onder de aandacht gebracht door middel van flyers, op het internet, in de media en in directe contacten van politiemensen en gemeenteambtenaren met burgers. De gemeente Stein stelt zich terughoudend op tegenover dit meldpunt: ze hebben het telefoonnummer van het meldpunt niet actief gecommuniceerd en het is ook niet op hun site te vinden. In de periode van juni 2016 tot en met mei 2017 zijn in totaal 505 meldingen geregistreerd. Een ruime meerderheid van deze meldingen meldingen (67 procent) wordt gedaan in de eerste drie maanden: juni, juli en augustus In september 2016 haalt het aantal registraties voor het eerst de vijftig net niet: 49. Vanaf november 2016 komt het aantal maandelijkse registraties niet meer boven de twintig. Zie de onderstaande grafiek. Grafiek 2.1: Registraties bij het gemeentelijke Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek in de periode van juni 2016 tot en met mei juni ' juli aug sept. okt. nov. dec. jan. febr. maart april mei '17 Als we kijken naar de wijken waar drugsmeldingen worden gedaan, dan komt er een duidelijk top drie in beeld: Sittard Centrum (158 registraties), Lindenheuvel (104 registraties) en Geleen-Centrum (75 registraties). De onderstaande grafiek bevat zes wijken met minstens 17 registraties in een jaar tijd. Naast de top-3 zijn dat: Geleen Zuid (20 registraties), Limbrichterveld (18 registraties) en Kluis (17 registraties). Grafiek 2.2: Zes wijken in Sittard-Geleen met de meeste registraties bij het gemeentelijke Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek in de periode van juni 2016 tot en met mei Sittard Centrum 158 Lindenheuvel Geleen Centrum Geleen Zuid Limbrichterveld Kluis

12 juni'16 juli aug sept okt nov dec jan febr mrt april mei '17 juni'16 juli aug sept okt nov dec jan febr mrt april mei '17 juni'16 juli aug sept okt nov dec jan febr mrt april mei '17 In Sittard Centrum en Geleen Centrum daalt het aantal bij het Drugsmeldpunt geregistreerde drugsmeldingen fors na de eerste maand (juni 2016). Dit is goed te zien in de grafieken 2.3a en 2.3c. In Lindenheuvel schommelt het aantal meldingen tussen juni 2016 en november 2016 tussen de 12 en 22. Daarna daalt dit. Zie grafiek 2.3b. Grafiek 2.3. Het maandelijkse aantal registraties bij het gemeentelijk Drugsmeldpunt in de periode van juni 2016 tot en met mei 2017 in Sittard Centrum (2.3a), Lindenheuvel (2.3b) en Geleen Centrum (2.3c) 2.3a: Sittard Centrum 2.3b: Lindenheuvel c: Geleen Centrum Politieregistraties Een korte toelichting In het politiesysteem worden incidenten op het gebied van drugscriminaliteit en drugs-gerelateerde overlast geregistreerd. Drugscriminaliteit betreft drugsbezit, drugshandel en/of het vervaardigen van drugs (softdrugs of harddrugs). Drugs-gerelateerde overlast valt onder de incidentcode E38. Het betreft overlast die op enigerlei wijze is te herleiden tot drugshandel of drugsgebruik, of tot alcohol. Het gaat strikt genomen dus om Overlast i.v.m. alcohol/drugs. 11

13 Tabel 2.1: Typen drugsincidenten, zoals geregistreerd in BVH. Omschrijving Drugscriminaliteit Bezit harddrugs (lijst 1) Bezit softdrugs (lijst 2) Handel e.d. harddrugs (lijst 1) Handel e.d. softdrugs (lijst 2) Vervaardigen harddrugs (lijst 1) Vervaardigen softdrugs (lijst 2) Aantreffen drugs (geen verdachte) Overige drugsdelicten Drugsoverlast Overlast i.v.m. alcohol/drugs Code F40 F41 F42 F43 F44 F45 F46 F47 E38 Bij een analyse van de geregistreerde drugscriminaliteit en -overlast, zoals vastgelegd in politiesystemen, is een kritische blik nodig. Zie bijlage 1, al stellen we één kwestie ook hier aan de orde. Bij de interpretatie van de politiecijfers sinds juni 2016 kampen we namelijk met beleidseffecten, in die zin dat maatregelen en inspanningen (het herinvoeren van het I-criterium en de extra inzet van politiemensen en gemeentelijke BOA s) van invloed zijn op de drugsregistraties in het politiesysteem. Namelijk: De gemeente en politie roepen burgers vanwege de behoefte bij gemeente en politie aan informatie over (verplaatsing van) illegale straathandel op om vooral melding te maken van drugsoverlast en drugshandel. Bij deze oproep is nieuw dat wordt gevraagd om te melden bij het gemeentelijke Drugsmeldpunt Westelijke Mijnstreek. Een melding bij dit meldpunt wordt niet automatisch doorgezet naar de politieregistratie. Gemeenteambtenaren en politiemensen bespreken wel de meldingen die bij het gemeentelijk Drugsmeldpunt zijn binnen gekomen, zodat de inzet van de speciaal daartoe aangewezen politiemensen en van gemeentelijke BOA s hier op gericht wordt. Deze gerichte politie-inzet resulteert in registraties in het politiesysteem, bijvoorbeeld als softdrugs wordt aangetroffen en/of als personen worden aangehouden vanwege drugshandel. De aansporingen van burgers om drugshandel en drugsoverlast te melden bij het gemeentelijk Drugsmeldpunt, zou burgers ertoe aan kunnen zetten om dit (ook) bij de politie te melden. De optie om drugsoverlast en drugshandel te melden bij de gemeente zou ook juist kunnen leiden tot minder politieregistraties, omdat burgers nu melden bij de gemeente, terwijl ze dat anders wellicht bij de politie zouden hebben gedaan. We kunnen geen uitsluitsel geven over de omvang of richting (een stijging of daling) van de invloed van beleidsinspanningen op de politieregistraties van drugsincidenten sinds 1 juni

14 2.3.2 De Westelijke Mijnstreek Basisteam Westelijke Mijnstreek We presenteren de geregistreerde drugsincidenten in het basisteam Westelijke Mijnstreek. Dus op het grondgebied van de gemeenten Sittard-Geleen, Stein, Beek en Schinnen. In een jaar tijd - van 1 juni 2016 tot en met mei 2017 worden 814 drugsincidenten geregistreerd: dat zijn gemiddeld 2,2 registraties per dag. De jaarscore van 814 drugsincidenten is een toename met 59 registraties ten opzichte van het voorafgaande jaar, dus van juni 2015 tot en met mei De geregistreerde overlast i.v.m. alcohol/drugs daalt daarentegen juist: van 513 (juni 2015 tot en met mei 2016) naar 471 (juni 2016 tot en met mei 2017). Tabel 2.2: Geregistreerde drugsincidenten in basisteam de Westelijke Mijnstreek in vijf perioden van juni tot en met mei, vanaf juni 2012 tot en met mei 2013 (bron: BVH). Drugsincidenten Periode 1 Periode 2 Periode 3 Periode 4 Periode 5 Periode 5 juni 12 mei 13 juni 13 mei 14 juni 14 mei 15 juni 15 mei 16 juni 16 mei 17 versus 4 Bezit harddrugs Bezit softdrugs Handel e.d. harddrugs Handel e.d. softdrugs Vervaardigen harddrugs Vervaardigen softdrugs Aantreffen drugs Overige drugsdelicten Overlast alcohol/drugs Totaal Gemeenten De Westelijke Mijnstreek telt vier gemeenten, namelijk Sittard-Geleen, Stein, Beek en Schinnen. Tabel 2.3 vermeldt de politieregistraties per gemeente wat betreft drugscriminaliteit en wat betreft overlast i.v.m. alcohol/drugs. In Sittard-Geleen bleef het aantal overlastregistraties in de laatste twee jaren (juni 2016 tot en met mei 2017 versus juni 2015 tot en met mei 2016) vrijwel gelijk. Het aantal registraties inzake drugscriminaliteit steeg met 88: van 171 naar 259. In de gemeenten Stein, Beek en Schinnen werden in het afgelopen jaar (dus: van juni 2016 tot en met mei 2017) minder drugsincidenten geregistreerd dan een jaar eerder. Zie tabel 2.3 voor de precieze scores. 13

15 Tabel 2.3: Geregistreerde drugsincidenten in vier gemeenten in basisteam Westelijke Mijnstreek in vijf perioden van juni tot en met mei, vanaf juni 2012 tot en met mei 2013 (bron: BVH). Drugsincidenten Periode 1 Periode 2 Periode 3 Periode 4 Periode 5 Periode 5 juni 12 juni 13 juni 14 juni 15 juni 16 versus 4 mei 13 mei 14 mei 15 mei 16 mei 17 Sittard- Geleen ( inwoners) 2 Beek ( inwoners) Schinnen ( inwoners) Stein ( inwoners) Drugscriminaliteit Overlast Totaal Drugscriminaliteit Overlast Totaal Drugscriminaliteit Overlast Totaal Drugscriminaliteit Overlast Totaal Sittard-Geleen In Sittard-Geleen is het aantal geregistreerde drugsincidenten in het afgelopen jaar (juni 2016 tot en met mei 2017 versus juni 2015 tot en met mei 2016) gestegen met 90. Dit komt door de stijging van de overige drugsdelicten met 97. Tabel 2.4: Geregistreerde drugsincidenten in Sittard-Geleen in vijf perioden van juni tot en met mei, vanaf juni 2012 tot en met mei 2013 (bron: BVH). Drugsincidenten Periode 1 Periode 2 Periode 3 Periode 4 Periode 5 Periode 5 juni 12 mei 13 juni 13 mei 14 juni 14 mei 15 juni 15 mei 16 juni 16 mei 17 versus 4 Bezit harddrugs Bezit softdrugs Handel e.d. harddrugs Handel e.d. softdrugs Vervaardigen harddrugs Vervaardigen softdrugs Aantreffen drugs Overige drugsdelicten Overlast alcohol/drugs Totaal Het is interessant om te bezien hoe de drugsregistraties zich in het afgelopen jaar hebben ontwikkeld. Dit brengen we in beeld door de maandscores te presenteren in tabel 2.5. Dan valt op dat de geregistreerde drugsincidenten pieken in de drie maanden na de beleidsveranderingen: juni, juli en augustus In de periode daarna, van september 2016 tot en met mei 2017 worden er in Sittard-Geleen gemiddeld 38 drugsincidenten geregistreerd. Dat is minder dan in dezelfde periode 2 Aantal inwoners is gebaseerd op de bevolkingsteller van het Centraal Bureau voor de Statistiek 14

16 een jaar eerder, want toen lag dit gemiddelde op 51. Tabel 2.5: Geregistreerde drugsincidenten in Sittard-Geleen in vier periodes van twaalf maanden, namelijk van juni tot en met mei, vanaf juni 2012 tot en met mei 2013 (Bron: BVH). 3 Juni 2012 tot en met mei 2013 (mei 2013: opschorten actieve handhaving I-criterium) Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April mei Gemiddeld per maand: 34 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 29 Juni 2013 tot en met mei 2014 Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April mei Gemiddeld per maand: 30 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 30 Juni 2014 tot en met mei 2015 Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April mei Gemiddeld per maand: 39 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 35 Juni 2015 tot en met mei 2016 Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April Mei Gemiddeld per maand: 49 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 51 Juni 2016 tot en met mei 2017 (1 juni 2016 actieve handhaving I-criterium) Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April Mei Gemiddeld per maand: 56 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 38 Wijken in Sittard-Geleen De vier coffeeshops in Sittard-Geleen liggen in Sittard Centrum (Relax en Skunk) en zo ongeveer op de grens van Geleen Centrum en Kluis (Genesis en Club 88). In deze drie wijken worden bij elkaar 346 drugsincidenten geregistreerd in de periode van juni 2016 tot en met mei Dat is 51 procent van de 675 in Sittard-Geleen geregistreerde drugsincidenten. In deze drie wijken ligt net als op het niveau van de gemeente - het gemiddelde aantal registraties per maand in de periode van september 2016 tot en met mei 2017 onder het niveau van de registraties in dezelfde maanden in het voorgaande jaar. Zie de tabellen 2.6 en De in juni 2017 door de politie aangeleverde dataset wijkt op onderdelen enigszins af van de datasets die we in oktober 2015 en mei 2016 kregen en die we in twee rapporten hebben benut (Van der Torre, Jongepier en Van Valkenhoef, 2015; Van der Torre, Jongepier en Van Valkenhoef, 2016). De datasets werden op dezelfde manier aangemaakt, door dezelfde politiemedewerker, maar er zijn tussentijds veranderingen doorgevoerd door politiemedewerkers in het registratiesysteem. 15

17 Tabel 2.6: Geregistreerde drugsincidenten in Sittard Centrum in twee periodes van twaalf maanden, namelijk van juni tot en met mei, vanaf juni 2015 tot en met mei 2016 (Bron: BVH). Sittard Centrum Juni 2015 tot en met mei 2016 Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April Mei Gemiddeld per maand: 10 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 10 Juni 2016 tot en met 7 april 2017 (1 juni 2016 actieve handhaving I-criterium) Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April Mei Gemiddeld per maand: 17 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 7 Tabel 2.7: Geregistreerde drugsincidenten in Geleen Centrum en Kluis in twee periodes van twaalf maanden, namelijk van juni tot en met mei, vanaf juni 2015 tot en met mei 2016 (Bron: BVH). Geleen Centrum en Kluis Juni 2015 tot en met mei 2016 Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April Mei Gemiddeld per maand: 12 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 13 Juni 2016 tot en met 7 april 2017 (1 juni 2016 actieve handhaving I-criterium) Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Jan. Febr. Maart April Mei Gemiddeld per maand: 12 Gemiddeld per maand voor de periode sept. t/m. mei: 8 Tabel 2.8 vermeldt ook vijf andere wijken in Sittard-Geleen waar in de periode van juni 2016 tot en met mei 2017, of in de periode van juni 2015 tot en met mei 2016, tenminste twintig drugsregistraties worden geteld. Lindenheuvel telt in het afgelopen jaar 41 drugsregistraties. Dat is minder dan in het jaar daarvoor. In paragraaf 2.2 zagen we dat bewoners van Lindenheuvel de drugsproblemen sinds juni 2016 melden bij het gemeentelijke meldpunt. Buiten de twee centrumgebieden worden er dus weinig drugsincidenten geregistreerd in Sittard- Geleen. Uit hoofdstuk 7 zal blijken dat kwalitatieve informatie net als bij de 0-meting - wel degelijk wijst op een aanzienlijk drugsprobleem buiten de twee centra. 16

18 Tabel 2.8: Geregistreerde drugsincidenten in periodes van twaalf maanden, namelijk van juni tot en met mei, vanaf juni 2012 tot en met mei 2013, in acht wijken in Sittard-Geleen met minstens twintig registraties in de periode 3, 4 of 5 (Bron: BVH). Drugsincidenten Periode 1 Periode 2 Periode 3 Periode 4 Periode 5 Periode 5 juni 12 mei 13 juni 13 mei 14 juni 14 mei 15 juni 15 mei 16 juni 16 mei 17 versus 4 Sittard Centrum Rosengarten/HC Bergerweg Overhoven Geleen Centrum Kluis Geleen Zuid Geleen Noord Lindenheuvel Totaal van deze 9 wijken Totaal Sittard-Geleen

19 3. Coffeeshopbezoek Inleiding Dit hoofdstuk rapporteert over tellingen die in mei 2017 zijn verricht en treft vergelijkingen met eerder uitgevoerde tellingen, in het bijzonder de 0-meting in oktober Zie paragraaf 3.2. We gaan ook in op enquêtes (afgenomen voor de beleidsveranderingen in Sittard-Geleen op 1 juni 2016) onder niet-ingezetenen die de coffeeshops in Sittard-Geleen bezochten (3.3.1) en op tellingen van het coffeeshopbezoek in Roermond, waar het I-criterium niet wordt gehandhaafd (3.3.2) In antwoord op de onderzoeksvraag 1. Onze tellingen laten een forse daling zien van het aantal coffeeshopbezoeken in Sittard- Geleen anno mei 2017 (1-meting) ten opzichte van oktober 2015 (0-meting): een afname van ruim zeshonderdduizend bezoeken (55%). Het overgrote deel van deze afname ( coffeeshopbezoeken) wordt genoteerd in Sittard. Er kwamen veel Belgische ingezetenen in de coffeeshops in Sittard-Geleen: bij de 1-meting vallen er naar schatting meer dan vijfhonderdduizend coffeeshopbezoeken door Belgische ingezetenen weg ten opzichte van de 0-meting. 2. De enquête die wij in oktober 2015 afnamen onder niet-ingezetenen die de coffeeshops in Sittard-Geleen bezochten (Van der Torre, Jongepier en Van Valkenhoef, 2015), bevat indicaties dat er bovenlokale verplaatsing op kan treden bij actieve handhaving van het I- criterium in Sittard-Geleen per 1 juni 2016: niet-ingezetenen die hun softdrugsaankopen verplaatsen van coffeeshops in Sittard-Geleen naar andere Nederlandse coffeeshopgemeenten (die het I-criterium niet handhaven) en/of naar de illegale softdrugsmarkt in België. Er zijn voor respondenten motieven om softdrugs te blijven kopen in een coffeeshop waar dit is toegestaan. Bijna tachtig procent (77,4%) van de niet-ingezetenen die we ondervraagden, kocht vanwege de kwaliteit van de softdrugs in een coffeeshop. Forse percentages deden dit (ook) omdat het legaal/gedoogd is (34%) en/of omdat het veilig(er) is (43%). De helft (50,7%) van de respondenten (niet-ingezetenen) had ervaring met softdrugs kopen op de illegale markt: binnen deze categorie kocht 85% wel eens illegaal softdrugs in het buitenland, tegenover 25% die illegaal softdrugs kocht in Nederland. 3. Mennes e.a. (2017) vragen 111 niet-ingezetenen die een coffeeshop bezochten in Sittard, Geleen of Roermond (in mei 2016, dus voor de beleidsveranderingen in Sittard-Geleen) wat ze waarschijnlijk gaan doen nu ze per juni 2016 niet meer toegelaten worden tot de coffeeshops in Sittard-Geleen. De top-3 antwoorden van de ondervraagde niet-ingezetenen is: naar (een) andere Nederlandse gemeente(n) om in een coffeeshop te kopen: 42%; illegale (straat)verkoop in eigen land: 21%; en stoppen met softdrugsgebruik: 12%. 4. In de enquête van Mennes e.a. (2017) zegt 7% van de respondenten (niet-ingezetenen) na 1 juni 2016 waarschijnlijk te kiezen voor de illegale drugsmarkt in Sittard-Geleen. Als we aannemen (we kunnen dit niet tellen of anderszins bewijzen dat dit klopt) dat tien procent 4 De uitkomsten van een onderzoek naar het coffeeshopbezoek in Kerkrade worden in september 2017 gepubliceerd. 18

20 van de coffeeshopbezoeken door niet-ingezetenen aan Sittard-Geleen wordt verplaatst naar de illegale softdrugsmarkt in Sittard-Geleen, dan kunnen we een indicatie geven van de toestroom naar deze illegale markt door Belgische, Duitse en Franse ingezetenen. In Sittard zou het dan gaan om gemiddeld 113 bezoeken per dag en in Geleen om gemiddeld 44 bezoeken per dag. Het aantal van 157 bezoeken per dag wijst op een methodologisch probleem bij pogingen om voormalige buitenlandse coffeeshopklanten (niet-ingezetenen) in beeld te krijgen. In een gemeente met ruim negentigduizend inwoners, met invalswegen, met tal van parkeerplaatsen, met twee centra en met buitengebieden rond Geleen én Sittard, is het de vraag of dit opvalt in het straatbeeld. Te meer als wordt bedacht dat illegale drugshandelaren hun praktijken proberen af te schermen én dat auto s met een buitenlands kenteken een gewoon verschijnsel zijn in een gemeente die ligt ingeklemd tussen België en Duitsland. 5. In Roermond is een 0-meting uitgevoerd (april 2016), gevolgd door een 1-meting (juni/juli 2016) en een 2-meting in september 2016 (Van der Torre e.a., 2016). De gemiddelde toename bij de twee vervolgmetingen van het geschatte aantal coffeeshopbezoeken door Belgische ingezetenen, is Voor Duitse ingezetenen komt deze geschatte gemiddelde toename van het aantal coffeeshopbezoeken uit op We weten niet in welke mate deze toename van het coffeeshopbezoek door niet-ingezetenen valt toe te schrijven aan de beleidsveranderingen in Sittard-Geleen. 6. Het is gunstig voor de openbare orde in Sittard-Geleen dat andere coffeeshopgemeenten het I-criterium niet handhaven. 3.2 Tellingen in Sittard-Geleen Wij hebben in mei van zaterdag 13 mei tot en met vrijdag 19 mei - tellingen verricht bij de coffeeshops in Sittard-Geleen. We hebben, verspreid over de dag, dagelijks tenminste zeven keer een kwartier geteld. Daarbij zijn we er vanuit gegaan dat deze tellingen representatief zijn voor de openingstijd van de coffeeshop gedurende die gehele dag. De tellingen leveren de volgende indicaties op omtrent het aantal coffeeshopbezoeken: Skunk & Relax in Sittard: bezoeken per week = per jaar Club 88 in Geleen: bezoeken per week = per jaar Genesis in Geleen: bezoeken per week = per jaar 5 Het onderzoek naar coffeeshopbezoek in Kerkrade wordt in september 2017 gepubliceerd (Van der Torre en Jongepier, 2017, te verschijnen). 19

21 Onze tellingen laten een forse daling zien van het aantal coffeeshopbezoeken in Sittard-Geleen anno mei 2017 (1-meting) ten opzichte van oktober 2015 (0-meting): een afname van ruim zeshonderdduizend bezoeken (55%). Het overgrote deel van deze afname ( ) wordt genoteerd in Sittard. Tabel 3.1: Indicatie van het aantal coffeeshopbezoeken op jaarbasis op basis van tellingen gedurende één week in mei 2011, oktober 2015 en mei Mei 2011 (*) Oktober meting Mei meting 2017 i.v.m Skunk/ Relax [-74%] Sittard Club [-7%] Geleen Genesis [-74%] Geleen Sittard-Geleen [-55%] Noot. (*) Bron: COT, 2011 Sinds 1 juni 2016 wordt het I-criterium actief gehandhaafd in Sittard-Geleen en mogen dus alleen Nederlandse ingezetenen softdrugs kopen in de vier coffeeshops. We gaan er derhalve vanuit dat alle getelde bezoeken zijn afgelegd door personen die in Nederland wonen. 6 Het is logisch dat het I-criterium leidt tot een forse afname van het aantal coffeeshopbezoeken aan de coffeeshops in Sittard-Geleen, omdat daar in oktober 2015 meer bezoeken werden afgelegd door personen uit België dan uit Nederland. Er bestonden in oktober 2015 grote verschillen tussen de coffeeshops in de bezoekersstroom: Club 88 in Geleen was een Nederlandse coffeeshop, want meer dan negentig procent (91,7%) van de respondenten woonde in Nederland Genesis was een overwegend Belgische coffeeshop, want zeventig procent (72,1%) van de respondenten woonde in België. Skunk en Relax waren gemengder dan de coffeeshops in Geleen, maar een ruime meerderheid van de respondenten (60,3%) woonde in België. Een kwart (25,9%) woonde in Nederland. Tabel 3.2: Het land waar de respondenten van de enquête onder coffeeshopbezoekers woont in oktober Nederland België Frankrijk Duitsland Overig (*) Totaal Skunk/Relax Sittard 25,9% 60,3% 3,94% 5,42% - Club Geleen 91,7% 3,21% 0% 0,64% - Genesis Geleen 36 20,9 % ,1% 3 1,74% 3 1,74% (* )Woonachtig in andere landen of onbekend 6 Het zogenoemde flex-team heeft bij verschillende bestuurlijke controles geconstateerd dat de coffeeshops enkel werden bezocht door ingezetenen. 20

22 Het aantal bezoeken door inwoners van Nederland aan de coffeeshops in Sittard ligt bij de 1-meting vrijwel op hetzelfde niveau als bij de 0-meting. Zie tabel 3.3. In Geleen is er bij Club 88 sinds de 0-meting niet veel veranderd in het aantal bezoeken door Nederlandse ingezetenen. Deze coffeeshop richtte zich in oktober 2015 al vrijwel volledig op inwoners van Nederland. Het aantal bezoeken door Nederlandse ingezetenen is sinds de 0-meting bij coffeeshop Genesis met ongeveer tienduizend gestegen: een toename van 26%. Tabel 3.3: Indicatie van het aantal jaarlijkse coffeeshopbezoeken door inwoners van Nederland op basis van uitgevoerde tellingen in oktober 2015 en mei Oktober meting Mei meting 2017 i.v.m Skunk & Relax Sittard [-1%] Club 88 Geleen [+2%] Genesis Geleen [+26%] Het aantal bezoeken door inwoners van België en door andere niet-ingezetenen behoort sinds 1 juni 2016 op nul te liggen. We gaan er vanuit dat dit zo is. Dit resulteert dan in de cijfers in tabel 3.4. Het I-criterium heeft een fors nadelig effect op de omzet van de coffeeshops: vooral in Sittard en bij coffeeshop Genesis in Geleen. In totaal zijn er, naar schatting, op jaarbasis coffeeshopbezoeken door Belgische ingezetenen weggevallen. Zie tabel 3.4. Op basis van tellingen kon in oktober 2015 het aantal coffeeshopbezoeken aan een coffeeshop in Sittard door Duitse (32.085) of Franse (23.324) ingezetenen worden geschat op Dit is meer dan in Geleen. Zie tabel 3.4 voor de schattingen van coffeeshopbezoeken door Franse of Duitse ingezetenen aan de coffeeshops in Geleen. Tabel 3.4: Indicatie van het aantal jaarlijkse coffeeshopbezoeken door inwoners van België, Duitsland en Frankrijk op basis van uitgevoerde tellingen in oktober 2015 en mei Oktober 2015, 0-meting Mei 2017 Belgische Duitse Franse Totaal (*) 1-meting ingezetenen ingezetenen ingezetenen Skunk & Relax Sittard Club 88 Geleen Genesis Geleen (*) Belgische, Franse en Duitse ingezetenen 7 We hebben dit aantal bezoeken geschat door 3,21% (zie tabel 3.2) te nemen van geschatte coffeeshopbezoeken (zie tabel 3.1). Bij de studie in 2015 (Van der Torre, Jongepier en Van Valkenhoef, 2015) rekenden we met 3,2% en kwamen we uit op Hierbij moet worden bedacht dat het steeds gaat om indicaties en niet om harde cijfers: zie bijlage 1. 21

23 3.3 Waar zijn de (voormalige) buitenlandse coffeeshopklanten gebleven? Het is de vraag waar de voormalige buitenlandse klanten - dat wil zeggen niet-ingezetenen - van de coffeeshops in Sittard en Geleen na 1 juni 2016 zijn gebleven. We wijzen eerst (3.3.1) op enkele indicaties die liggen besloten in de enquêtes die - voor de beleidsveranderingen in Sittard-Geleen per 1 juni zijn afgenomen onder niet-ingezetenen die coffeeshops in Sittard-Geleen bezochten. Daarna (3.3.2) kijken we naar tellingen van het aantal coffeeshopbezoeken die in Roermond zijn uitgevoerd Enquêtes onder buitenlandse coffeeshopbezoekers in Sittard-Geleen: indicaties Met het handhaven van het I-criterium wordt gestreefd naar een afname van meer dan een half miljoen coffeeshopbezoeken aan Sittard-Geleen per jaar door niet-ingezetenen, hetgeen dient te resulteren in een forse afname van het verkeer van drugstoeristen naar en in Sittard-Geleen en (daarmee) van de overlast. Het optreden van de politie, met ondersteuning van gemeentelijke toezichthouders, dient er aan bij te dragen dat buitenlandse softdrugsklanten zo min mogelijk uitwijken naar de illegale markt in Sittard-Geleen of elders in de Westelijke Mijnstreek. Het idee is dat bij een hoge pakkans in Sittard-Geleen buitenlandse softdrugsklanten uitwijken naar andere softdrugsmarkten, zoals coffeeshopgemeenten die het I-criterium niet handhaven of naar de illegale softdrugsmarkt elders, onder meer in België. We noemen dit bovenlokale verplaatsing. De enquête die wij in oktober 2015 afnamen onder niet-ingezetenen die de coffeeshops in Sittard- Geleen bezochten (Van der Torre, Jongepier en Van Valkenhoef, 2015), bevat indicaties dat er inderdaad bovenlokale verplaatsing op kan treden, dus verplaatsing naar andere Nederlandse (coffeeshop-)gemeenten en/of naar België. Zeker bij scherp optreden door politie en gemeente in Sittard-Geleen. Het gaat om de volgende indicaties: Bijna tachtig procent (77,4%) van de respondenten (dus: niet-ingezetenen die we ondervraagden in een coffeeshop in Sittard-Geleen) kocht vanwege de kwaliteit van de softdrugs in een coffeeshop. 8 Forse percentages deden dit (ook) omdat het legaal/gedoogd is (34%) en/of omdat het veilig(er) is (43%). Er zijn voor respondenten dus motieven om softdrugs te blijven kopen in een coffeeshop, buiten Sittard-Geleen, waar dit is toegestaan. Van de niet-ingezetenen gaf 11,9% aan (zeer) vaak een coffeeshop buiten Sittard- Geleen bezocht te hebben in het afgelopen jaar. 22,8% gaf aan dit soms te doen en 64,8% zelden of nooit. Voor zover de respondenten (niet-ingezetenen) coffeeshops buiten Sittard-Geleen bezochten, deden ze dit in: Amsterdam (26,9%); Kerkrade (11,3%); Eindhoven (6,9%); Heerlen (5,1%); Roermond (4,2%); Weert (4,0%) en Venlo (1,5%). 9 Ongeveer de helft (50,7%) van de respondenten had ervaring met softdrugs kopen op de illegale markt: binnen deze categorie kocht 85% wel eens illegaal softdrugs in het buitenland, tegenover 25% die illegaal softdrugs kocht in Nederland. Voor illegale aankopen is de softdrugsmarkt in het buitenland onder respondenten dus populairder dan de illegale 8 Respondenten mochten maximaal drie redenen noemen. 9 12,4% antwoordde softdrugs te kopen in een coffeeshop in Maastricht, ook al werd daar het I-criterium gehandhaafd. 22

24 softdrugsmarkt in Nederland. De illegale softdrugsmarkt in België heeft in het afgelopen decennium een impuls gekregen door beleidsaanscherpingen in Nederland, in het bijzonder in de zuidelijke grensstreken: een afname van het aantal coffeeshops, waaronder sluitingen van acht coffeeshops in Bergen op Zoom en Roosendaal (2009) en de sluiting van megacoffeeshop Checkpoint in Terneuzen (2008); het opsporen en aanpakken van hennepkwekerijen; en de invoering van het I-criterium op 1 mei 2012 in Limburgse 10, Brabantse en Zeeuwse coffeeshopgemeenten. De beleidsaanscherpingen hebben bijgedragen aan een verplaatsing van de softdrugshandel en softdrugsproductie naar België (Beke e.a., 2012). Er bestaat een netwerk van softdrugshandelaren in België dat (meer) klanten kan bedienen, waaronder klanten die niet meer of minder vaak coffeeshops in Nederland bezoeken. Een politierespondent wees bijvoorbeeld op groei van de illegale drugsmarkt in Hasselt. Mennes e.a. (2017) namen in mei 2016 (dus voor de beleidsveranderingen in Sittard-Geleen) een enquête af onder 111 niet-ingezetenen die een coffeeshop bezochten in Sittard, Geleen of Roermond. Ze vroegen wat ze waarschijnlijk gaan doen nu ze per juni 2016 niet meer toegelaten worden tot de coffeeshops in Sittard-Geleen en daar vanaf dat moment dus geen softdrugs meer kunnen kopen. De niet-ingezetenen kozen de volgende opties: 11 Naar (een) andere Nederlandse gemeente(n) om in coffeeshop te kopen: 42% Illegale (straat)verkoop in mijn eigen land: 21% Stoppen met softdrugsgebruik: 12% Illegale (straat)verkoop in Sittard-Geleen: 7% (Nederlandse) vrienden vragen softdrugs voor mij te kopen: 6% Illegale (straat)verkoop elders in Nederland: 4% (Nederlandse) coffeeshopbezoekers (die ik niet ken) aanspreken om softdrugs voor mij te kopen: 1% Illegale (straat)verkoop in Roermond: 3% Anders: 8% De enquêteresultaten van Mennes e.a. (2017) sluiten aan op onze onderzoeksbevindingen. In de eerste plaats blijft volgens respondenten - zeker sinds september een categorie nietingezetenen weg: uit de coffeeshops in Sittard-Geleen en uit Sittard-Geleen. Het is zo bezien gunstig uit voor de openbare orde in Sittard-Geleen dat andere coffeeshopgemeenten het I-criterium niet handhaven en dat door niet-ingezetenen kan worden uitgeweken naar de illegale drugsmarkt in het buitenland. In de tweede plaats lijkt een redelijke categorie niet-ingezetenen van de coffeeshops naar de illegale drugsmarkt in Sittard-Geleen te verplaatsen. Mennes e.a. (2017) vroegen in mei 2016 aan 111 nietingezetenen die een coffeeshop bezochten in Sittard, Geleen of Roermond, wat ze waarschijnlijk 10 Naast Sittard-Geleen wordt op dit moment in Limburg het I-criterium alleen gehandhaafd in Maastricht. 11 Na de beleidsveranderingen op 1 juni 2016 in Sittard-Geleen vroegen Mennes e.a. (2017) in november 2016 aan 40 niet-ingezetenen, die een coffeeshop in Roermond bezochten, of zij in de afgelopen drie maanden in Sittard-Geleen waren geweest. Niemand was in Sittard-Geleen geweest: tien respondenten meldden dat ze vanwege de actieve handhaving van het I-criterium niet in Sittard-Geleen zijn geweest. 23

25 gaan doen als ze per juni 2016 niet meer toegelaten worden tot de coffeeshops in Sittard-Geleen. Zeven procent antwoordde na 1 juni 2016 te kiezen voor illegale (straat)verkoop in Sittard-Geleen. Als we aannemen (we kunnen niet tellen of anderszins bewijzen dat dit klopt) dat tien procent van de coffeeshopbezoeken door niet-ingezetenen aan Sittard-Geleen wordt verplaatst naar de illegale softdrugsmarkt in Sittard-Geleen, dan kunnen we een indicatie geven van de toestroom naar deze illegale softdrugsmarkt. In Sittard zou het dan gaan om bezoeken per jaar door Belgische, Duitse of Franse softdrugstoeristen: dat is gemiddeld 113 per dag. In Geleen zou het gaan om bezoeken door Belgische, Duitse of Franse softdrugstoeristen per jaar: gemiddeld 44 per dag. Het is de vraag of niet-ingezetenen naar de illegale markt in Sittard-Geleen blijven komen als ze in de eerste maanden na 1 juni 2016 merken dat er toezicht (door politie en gemeente) is op geijkte hotspots, zoals de directe omgeving van de coffeeshops. Los van de vraag of dit zo is, wijst het aantal van 157 bezoeken per dag op een methodologisch probleem bij pogingen om voormalige buitenlandse coffeeshopklanten (niet-ingezetenen) in beeld te krijgen in Sittard-Geleen. In een gemeente met ruim negentigduizend inwoners, met invalswegen, met tal van parkeerplaatsen, met twee centra en met buitengebieden rond Geleen én Sittard, is het de vraag of (en zo ja, in welke mate) dit opvalt in het straatbeeld. Te meer als wordt bedacht dat illegale drugshandelaren hun praktijken proberen af te schermen (onder andere door hun werkwijze en/of locatie te veranderen) én dat auto s met een buitenlands kenteken een gewoon verschijnsel zijn in een gemeente die ligt ingeklemd tussen België en Duitsland. Onze respondenten (burgers en professionals) zagen op verschillende locaties in Sittard-Geleen in de maanden juni, juli en augustus 2016 meer drugshandel door verplaatsingseffecten vanwege de beleidsveranderingen. De respondenten twijfelen echter ten aanzien van deze locaties vaak of de zichtbare drugshandel, over het hele jaar bezien (juni 2016 tot en met mei 2017), uiteindelijk is toegenomen ten opzichte van de periode voor 1 juni Coffeeshopbezoeken door niet-ingezetenen in Kerkrade en Roermond We beschikken over schattingen van het aantal coffeeshopbezoeken aan de shops in twee Limburgse gemeenten, namelijk Kerkrade en Roermond. De uitkomsten van de tellingen in Kerkrade (uitgevoerd in mei 2017) worden in september 2017 gepubliceerd (Van der Torre en Jongepier, 2017, te verschijnen). In Roermond is een 0-meting uitgevoerd (april 2016, dus voor de beleidsveranderingen per 1 juni 2016), gevolgd door een 1-meting (juni/juli 2016) en een 2-meting (september 2016). De gemiddelde toename bij de twee vervolgmetingen van het geschatte aantal coffeeshopbezoeken door Belgische ingezetenen, is Voor Duitse ingezetenen komt de geschatte toename van het aantal coffeeshopbezoeken uit op Zie tabel