ARCHEOLOGISCHE PROSPECTIE MET INGREEP IN DE BODEM ROTSELAAR BROEKSTRAAT

Transcriptie

1 ARCHEBO-RAPPORT 2014/03 ARCHEOLOGISCHE PROSPECTIE MET INGREEP IN DE BODEM ROTSELAAR BROEKSTRAAT J. CLAESEN, & A. DEVROE JUNI 2014

2 COLOFON Opgraving Prospectie Vergunningsnummer: 2014/180 Datum aanvraag: 10 april 2014 Naam aanvrager: Jan Claesen Naam site: Rotselaar, Broekstraat Project Archeologische prospectie met ingreep in de bodem Rotselaar, Broekstraat Opdrachtgever CANVAS nv Culostraat Bierbeek Opdrachtnemer ARCHEBO bvba +32 (0)499/ Merelnest 5 info@archebo.be B-3470 Kortenaken, België BE Projectuitvoering Jan Claesen, ARCHEBO bvba Annika Devroe, ARCHEBO bvba ARCHEBO-rapport 2014/03 ISSN ARCHEBO bvba ARCHEBO aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd of aangepast worden, opgeslagen worden in een geautomatiseerd gegevensbestand, en/of openbaar gemaakt worden in enige vorm of wijze ook, elektronisch, mechanisch, door fotokopie of enige andere wijze, zonder voorafgaandelijke toestemming van de opdrachtgever.

3 Inhoud ADMINISTRATIEVE FICHE... i 1. INLEIDING PROJECTBESCHRIJVING SITUERING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED BODEMKUNDIGE SITUERING EN EVALUATIE GEPLANDE RUIMTELIJKE ONTWIKKELING ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING METHODE RESULTATEN PROEFSLEUVEN ARCHEOLOGISCHE NIVEAUS ARCHEOLOGISCHE SPOREN EN STRUCTUREN ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN EVALUATIE, WAARDERING EN AANBEVELINGEN Evaluatie en beantwoording onderzoeksvragen Waardering Aanbevelingen BIBLIOGRAFIE BIJLAGEN... 11

4 ADMINISTRATIEVE FICHE Opdrachtgever Uitvoerder Vergunninghouder Bewaarplaats archief Bewaarplaats vondsten CANVAS nv ARCHEBO bvba Jan Claesen WinAr WinAr Vergunningsnummer 2014/180 Projectcode Vindplaatsnaam ROBR Rotselaar, Broekstraat Locatie Provincie Vlaams-Brabant Gemeente Deelgemeente Plaats Rotselaar Rotselaar Broekstraat Lambertcoördinaten A x Y B x Y C x Y D x Y Kadaster (CadGIS 2014) Afd.1, sec. B percelen : 469A, 477A, 477B, 480 en 483B (partim). D C B A i

5 Kaart onderzoeksgebied (AGIV) Begin- en einddatum terreinwerk 13/06/2014 Grootte projectgebied 10059,43 m² Grootte onderzochte oppervlakte 870,49 m² ii

6 1. INLEIDING Binnen de stedenbouwkundige vergunning voor een verkaveling werd een archeologische prospectie met ingreep in de bodem opgelegd door het Agentschap Onroerend Erfgoed aan de bouwheer. De opdracht werd door de bouwheer, CANVAS nv, toegekend aan ARCHEBO bvba op 27 maart De prospectievergunning werd afgeleverd op 25 april Dit document vormt het eindrapport van deze opdracht. 2. PROJECTBESCHRIJVING Doel van het onderzoek is een archeologische evaluatie van het onderzoeksgebied. Hierbij moeten volgende vragen beantwoord worden: - Zijn er sporen aanwezig? - Is er een verstoring aanwezig en zo ja, hoe groot is deze? - Wat is de diepteligging, dikte en stratigrafische positie van de archeologische vondstcultuurlaag en sporenniveaus? - Zijn de sporen natuurlijk of antropogeen? - Wat is de dichtheid en verspreiding van de aangetroffen sporen? - Hoe is de bewaringstoestand van de sporen? - Maken de sporen deel uit van één of meerdere structuren en wat is een mogelijke interpretatie? - Behoren de sporen tot één of meerdere periodes? - Wat is de geschatte omvang van de site? - Welke aspecten verdienen bijzondere aandacht bij een eventueel vervolgonderzoek? - Wat is de landschappelijke context en de fysieke kwaliteit van de nederzetting? - Kan er een uitspraak gedaan worden over de vorming en datering van het plaggendek? Is er sprake van een stratigrafie in het plaggendek? En zo ja, kunnen de stratigrafisch onderscheiden entiteiten worden gedateerd? - Evalueer de gebruikte onderzoeksmethode in functie van natuurlijke bodemopbouw en siteopbouw en tafonomie - In welke mate stemmen de bekomen resultaten overeen met de in dit document beschreven verwachten? De opgeleverde eindproducten omvatten (in overeenstemming met de BVS): Het eindrapport Het werkputinplantingsplan Sporenplannen Het onderzoeksarchief, met onder meer: Inventarislijsten vondsten, sporenbeschrijving, plannen/tekeningen, foto s Dagboek Rapport Foto s, plannen/tekeningen, profieltekeningen en beschrijvingen Vondsten 1

7 3. SITUERING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED Het onderzoeksgebied is gesitueerd ten noorden van het centrum van Rotselaar, in het gehucht Hellicht. Ten noorden en ten zuiden van het onderzoeksgebied lopen respectievelijk de Broekstraat en de Hellichtstraat. Op enkele honderden meters van het gebied in het noordwesten vloeit de Demer in de Dijle. Kadastraal valt het gebied onder afdeling 1, sectie B, percelen : 469A, 477A, 477B, 180 en 483B (partim). Figuur 1 : Kleurenortho met aanduiding van het onderzoeksgebied (bron :AGIV) Het onderzoeksgebied bevindt zich tussen 12,16 en 11,34 m TAW. 4. BODEMKUNDIGE SITUERING EN EVALUATIE Op de bodemkaart valt Sbm af te lezen. Droog lemig zand met dikke antropogene humus A-horizont. Figuur 2 : Bodemcontourkaart met aanduiding van het onderzoeksgebied (bron : AGIV) 2

8 Tijdens de aanleg van de proefsleuven kon de bodemkundige situatie van nabij bekeken worden. Bij de aanleg van de eerste profielput in werkput 1 werd inderdaad de sequentie Sbm aangetroffen. Figuur 3 : Zicht op het noordprofiel in werkput 1 (ARCHEBO bvba 2014) Onder een A-horizont van 60cm dikte werd een podzol aangetroffen. De A horizont kan opgedeeld worden in 2 delen. Een eerste A1 horizont bestaat uit bruin zand en is zeer homogeen. Er kunnen geen lagen in herkend worden, wat een typische plaggenbodem meestal wel heeft. Dit bruin zand lijkt eenmalig opgevoerd. Onder dit bruin pakket zit nog een oude A2 horizont die bestaat uit zwart, humusrijk zand. Vervolgens is een E horizont herkenbaar van een podzol die nog tot 15cm dik is. Deze E horizont is dus sterk afgetopt. Vervolgens werd op 80cm diepte de B horizont aangetroffen. Vervolgens wordt de C-horizont aangetroffen op 90cm diepte met groen zand. Dit profiel werd slechts over een zeer klein deel van het terrein aangetroffen. In werkput 1 komt dit profiel slechts over een 10m voor en enkel op de plaats waar een depressie was. Verderop in de sleuf kan een sterke verhoging worden vastgesteld. Figuur 4 : Zicht op werkput 1 (ARCHEBO bvba 2014) 3

9 Deze verhoging zet zich doorheen heel het onderzoeksgebied door met uitzondering in werkput 3 waar ook een kleine (verstoorde) depressie werd aangetroffen. Deze verhoging is vrijwel zeker een oude zandrug met een oost west oriëntering. Doordat de textuur in heel het onderzoeksgebied lemig zand is, moet er initieel overal een sterk ontwikkelde podzolbodem aanwezig zijn geweest. Huidig kan men echter alleen AC profielen herkennen met een dikte van 30cm A-horizont. Voorzichtig kan men hier dan ook besluiten dat er minimaal 60cm van het oorspronkelijk oppervlak verloren is. Dit is uiteraard zeer nefast voor de oudste sporen. Om een verklaring te geven moet er rekening worden gehouden met verschillende factoren. Ten eerste werd voor de bodemkaart het gebied gekarteerd als Sbm bodem. Dit is verkeerd gekarteerd ofwel is de dikke antropogene A horizont verdwenen na de bodemkartering. Buurtbewoners herinneren zich wel een vlakking van het terrein, maar zeker niet met 60cm ingreep. De bodem zou gedurende jaren gebruikt zijn voor aspergebedden, wat op arme grond werd aangelegd. Na het opgeven van deze bedden zou er steeds veel brem op de braakliggende stukken aanwezig zijn. Dit laat vermoeden dat de arme grond, dus het C-materiaal, van rond 1950 reeds hier aanwezig is. Mogelijk werd het gebied ca dus onvoldoende in detail gekarteerd (waarschijnlijk enkel een boring of raai op de westkant van het terrein in de podzol gezet). Bij de kartering werd om de 75m een boring gezet, zodoende het gele zand van de C-horizont op 30cm diepte snel zou worden opgemerkt. Bijkomend dient wel gesteld worden dat het aantreffen van 2 oude sporen in werkput 2 kan wijzen op het feit dat het weinig waarschijnlijk is dat hier zich een plaggenbodem bevond ten tijde van de kartering. Een andere verklaring kan zijn dat net dit gebied gedurende honderden jaren werd afgeplagd. In de onmiddellijke omgeving zijn quasi alle bodemprofielontwikkelingen met m gekarteerd zodoende de plaggen naar deze gebieden mogelijk werden getransporteerd. Om uitspraken te doen zou de bodemkartering in dit gebied best herbekeken worden. Men dient na te gaan of er wel degelijk dikke antropogene bodems aanwezig zijn. Voorstel tot nieuwe kartering : Sbp : droog lemig zand zonder profielontwikkeling. 5. GEPLANDE RUIMTELIJKE ONTWIKKELING CANVAS nv zal op het terrein een verkavelingsproject met infrastructuur realiseren. Figuur 5 : Ontwerpplan van het onderzoeksgebied (CANVAS nv) 4

10 6. ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING In de Centrale Archeologische Inventaris (CAI) bevinden zich drie vondstlocaties in de buurt. Ten noorden (vondstlocatie ) gaat het om een mechanische prospectie uit 2009 en de opgraving uit 2010 van Winterdijk (sleuf 7 en 9). Hierbij werden losse vondsten uit het paleolithicum aangetroffen, een waterkuil uit de late IJzertijd, bewoningssporen en een afvalpakket uit de midden IJzertijd, enkele kuilen uit de vroege IJzertijd en kuilen en gebouwplattegronden uit de volle middeleeuwen. Ten zuiden hiervan werd nog een sleuf gegraven (sleuf 8, vondstlocatie ). In deze sleuf werden enkele niet nader te dateren perceleringsgreppels en kuilen aangetroffen, evenals gebouwplattegronden uit de laat-romeinse periode. Tot slot werden tijdens een prospectie in 1986 door Boschmans (vondstlocatie 968) 8 urnen op ongeveer 1m diepte aangetroffen. Hij voerde een 50-tal boringen uit waarbij hij 2 kleine scherfjes, houtskool en been heeft teruggevonden. Figuur 6 Kaart van de CAI met aanduiding van het projectgebied en nabijgelegen vondstlocaties. (CAI) Op de Ferrariskaart (Kabinetskaart der Oostenrijkse Nederlanden en het Prinsbisdom Luik) uit 1777 wordt het kavel als een perceel akkerland weergegeven. In de onmiddellijke omgeving van het onderzoeksgebied bevinden zich enkele hoeves alsook drie vijvers. 5

11 Figuur 7 : Detail van de Ferrariskaart met lokalisatie van het plangebied in rood. (Bron: Koninklijke Bibliotheek van België). Figuur 8 : Detail van de Ferrariskaart met lokalisatie van het plangebied in rood. (Bron: Koninklijke Bibliotheek van België). 7. METHODE De proefsleuven werden volgens de methode van parallelle dubbele sleuven aangelegd. Hierbij werd rekening gehouden met de toekomstige locatie van de verschillende woonblokken waardoor sommige sleuven niet parallel werden aangelegd of iets dichter of verder uit elkaar lagen. Deze afwijking van de bijzondere voorwaarden gebeurde in samenspraak met het Agentschap Onroerend Erfgoed. De afgraving gebeurde door een kraan op rupsbanden van 21 ton met tandeloze graafbak van 2m breed. In totaal werden vijf proefsleuven aangelegd met telkens een profielput aan de kop. Door de aanwezigheid van een deels bewaarde podzol werd een eerste kijkvenster aangelegd in werkput 1 waarbij de E en B horizont met de schop geschaafd werden ter controle van eventueel aanwezig steentijdmateriaal. Voor de waardering van het vlak werd in werkput 2, nabij twee sporen een tweede kijkvenster aangelegd. 6

12 oppervlakte onderzoeksgebied 10059,43 m² onderzoekbaar gebied 7623,02 m² werkput 1 245,57 m² werkput 2 213,37 m² werkput 3 40,89 m² werkput 4 103,95 m² werkput 5 236,68 m² totaal aangelegde werkputten 840,46 m² kijkvensters, dwarssleuven werkput 1 9,54 m² werkput 2 20,49 m² totaal aangelegde kijkvensters 30,03 m² TOTAAL aangelegd 870,49 m² TOTAAL aangelegd % 11,4 % Figuur 9 : Tabel met aangelegde werkputten en hun oppervlaktes (ARCHEBO bvba 2014). Na het aanleggen van de proefsleuven werden deze gecontroleerd met een metaaldetector. De storthopen werden eveneens met een metaaldetector gescreend. 8. RESULTATEN PROEFSLEUVEN 8.1. ARCHEOLOGISCHE NIVEAUS Er werd 1 archeologisch niveau aangetroffen op 11,50m TAW. Op het terrein is nog deels een podzol bewaard. Deze bevond zich wellicht over het gehele terrein. Aangezien deze over het grootste deel geheel verdwenen is, werd ook het archeologisch niveau sterk verstoord ARCHEOLOGISCHE SPOREN EN STRUCTUREN Er werden 5 sporen aangetroffen. In werkput 2 werden twee sporen aangetroffen, waarvan 1 zeer duidelijk en een tweede minder duidelijk waarneembaar. Spoor 2 is rond van vorm en heeft een donkergrijsbruine vulling. De diameter bedraagt 40cm en is 10cm in de diepte bewaard. Vermoedelijk gaat het om een paalkuil. Door de afwezigheid van vondsten kan het spoor niet met zekerheid gedateerd worden, maar de sterke vervaging laat metaaltijd vermoeden. Spoor 1 nabij spoor 2 is slechts nog een vlek, die in de diepte niet bewaard is. Door de sterke gelijkenis qua kleur met spoor 2 kan dit spoor wellicht ook geïnterpreteerd worden als nog net de onderkant van een paalkuil. Ter controle werd een kijkvenster aangelegd. Hierbij werden geen sporen aangetroffen. 7

13 Figuur 10 : Links zicht op de coupe op spoor 2 in werkput 2, rechts zicht op de coupe op spoor 1 in werkput 2 (ARCHEBO bvba 2014) Verder werden er enkel in werkput 5 nog sporen aangetroffen. Spoor 1 is rond van vorm, vertoont een vlekkerige patroon en heeft een diameter van 1.30m. Omdat het hier vermoedelijk om een waterput gaat werd een boring gezet. Hierbij bleek het wel degelijk om een waterput te gaan. De waterput is nog 1.20m in de diepte bewaard. Deze waterput is aangelegd in een depressie. Bij het boren werd vanaf 1m diepte de permanente watertafel aangetroffen. De locatie keuze van deze waterput is dan ook zeer logisch. Doordat er geen vondsten werden aangetroffen is de waterput moeilijk dateerbaar, maar de vulling is sterk vlekkerig en vertoont quasi geen sporen van opvulling met podzolrestanten. Dit laat vermoeden dat de waterput pas is opgevuld als er al geen podzol meer aanwezig was op het terrein. Indien de waterput snel buiten gebruik is geraakt en vervolgens is opgevuld, kunnen we stellen dat deze ruwweg uit de nieuwe tijd of nieuwste tijd moet dateren. Bijkomend is op de Ferrariskaart reeds sprake van een gebouw in deze omgeving. Mogelijk diende de waterput bij deze structuur. diepte Figuur 11 : Zicht op de waterput, spoor 1, in werkput 5 en rechts een visualisatie van de boring in cm (ARCHEBO bvba 2014) Verder werden in sleuf 5 nog 2 sporen aangetroffen. Het gaat om 2 greppels met uitwaaiering. De eerste greppel is 80cm breed de andere 40cm. De greppels lopen parallel en hebben een zelfde opvulling met homogeen bruingrijs zand. Ook hier zijn deze bij gebrek aan vondsten moeilijk 8

14 dateerbaar, maar de kleur, scherpe aflijning en weinig vervaging laat vermoeden dat deze sporen vrij recent zijn. Figuur 12 : Zicht op sporen 2 en 3 in werkput 5 (ARCHEBO bvba 2014) 8.3. ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN Bij de aanleg van werkput 1 werden 2 scherven handgevormd aardewerk aangetroffen. De scherven zaten in een bioturbatiegang en zijn dus afkomstig uit een bouwvoor. Het gaat om één wandscherf en één randfragment. De randscherf is te fragmentarisch om een profiel van de pot te kunnen schetsen. De scherven hebben een zeer fijne magering van fijne zandkorrels. De scherven dateren uit de metaaltijd. 9. EVALUATIE, WAARDERING EN AANBEVELINGEN 9.1. EVALUATIE EN BEANTWOORDING ONDERZOEKSVRAGEN - Zijn er sporen aanwezig? o Er werden 5 sporen aangetroffen. - Is er een verstoring aanwezig en zo ja, hoe groot is deze? o Vermoedelijk is overal een podzol aanwezig geweest. Deze is over het grootste gedeelte volledig weggegraven. Dit weggraven kan door vlakking van het terrein gebeurt zijn, door afplagging of een combinatie van beide. - Zijn de sporen natuurlijk of antropogeen? o De sporen zijn alle antropogeen. - Wat is de diepteligging, dikte en stratigrafische positie van de archeologische vondstcultuurlaag en sporenniveaus? o Het archeologisch leesbare niveau bevond zich gemiddeld op 11,50m TAW. Stratigrafisch gezien bevind dit niveau zich diep onder de vroeger aanwezige podzolbodem en bevind zich dus in de zandige C-horizont. - Wat is de dichtheid en verspreiding van de aangetroffen sporen? o De sporen hebben een zeer lage dichtheid, maar zijn geconcentreerd in 2 delen. De oudste sporen, vermoedelijk uit de metaaltijd, bevinden zich in het zuidoosten van het onderzoeksgebied en dus op het hoogst gelegen deel. De recentere sporen, uit 9

15 de nieuwe-nieuwste tijd bevinden zich in het noordwesten en dus naar de depressie toe. - Hoe is de bewaringstoestand van de sporen? o De oudste sporen zijn matig tot slecht bewaard. Deze zijn reeds sterk vervaagd en dateren mogelijk uit de metaaltijd. De recente sporen zijn zeer goed bewaard. De sporen zijn nog scherp afgetekend en kennen een homogene vulling. Hierdoor zijn deze sporen te dateren vanaf de nieuwe tijd. - Maken de sporen deel uit van één of meerdere structuren en wat is een mogelijke interpretatie? o Mogelijk hebben de oudste sporen deel uitgemaakt van een structuur. Één structuur kan duidelijk herkend worden als waterput. - Behoren de sporen tot één of meerdere periodes? o De oudste sporen behoren mogelijk tot de metaaltijden, de recentere sporen zijn wellicht uit de nieuwste tijd. - Wat is de geschatte omvang van de site? o Er kon geen site worden aangetoond. - Welke aspecten verdienen bijzondere aandacht bij een eventueel vervolgonderzoek? o nvt - Wat is de landschappelijke context en de fysieke kwaliteit van de vindplaats? o Het gebied ligt op een zandrug dewelke vermoedelijk doorheen de tijd een zeer grote vlakking heeft ondergaan waardoor de oudere sporen quasi volledig werden vernietigd. - Kan er een uitspraak gedaan worden over de vorming en datering van het plaggendek? Is er sprake van een stratigrafie in het plaggendek? En zo ja, kunnen de stratigrafisch onderscheiden entiteiten worden gedateerd? o Slechts in een kleine hoek kon een plaggendek worden herkend. De opbouw is zeer homogeen zodoende geen stratigrafie kon worden herkend. De afwezigheid van de typische beddenbouw is opmerkelijk. - Evalueer de gebruikte onderzoeksmethode in functie van natuurlijke bodemopbouw en siteopbouw en tafonomie. o De aanleg van profielputten was cruciaal om de bodemopbouw te begrijpen. Deze bleken ook cruciaal voor het begrijpen van de topografische situatie vroeger en nu. - In welke mate stemmen de bekomen resultaten overeen met de in dit document beschreven verwachtingen? o De resultaten staan in schril contrast met de verwachtingen. Doordat er geen dikke antropogene humus A horizont meer aanwezig was konden de verwachtingen hiervan ook niet ingelost worden. Deze verwachtingen waren er vooral gezien de nabijheid site Winterdijk in combinatie met gekende urne vondsten in combinatie met zg. plaggenbodem. Waarom deze dikke antropogene horizont niet meer aanwezig is is onduidelijk, maar vermoedelijk is de bodemkartering hier fout geweest WAARDERING Op het terrein werden slechts enkele sporen aangetroffen. 2 sporen in het zuidoostelijk gedeelte kunnen wijzen op een aanwezigheid uit de metaaltijd, maar zijn te fragmentarisch om een goed archeologisch beeld te verkrijgen. Andere sporen in het noordwestelijk gedeelte zijn vermoedelijk uit de nieuwe-nieuwste tijd. De sporen zijn goed bewaard en archeologisch matig interessant. Mogelijk kunnen ze gekoppeld worden aan de bewoning reeds aangeduid op de kaart van Ferraris. 10

16 Doordat er kon worden vastgesteld dat minimaal 60cm van het oorspronkelijk oppervlak verdwenen is, dit in combinatie met een afwezigheid van een dikke antropogene horizont, maakt dat het archeologisch record zeer sterk verstoord is zeker qua oudste sporen AANBEVELINGEN Op het terrein werden slechts matig interessante sporen aangetroffen. Het terrein heeft een dergelijk grote verstoringsimpact gekend zodoende de interessante archeologische sporen quasi volledig verdwenen zijn. Er dient hier dan ook geen vervolgonderzoek op gelegd te worden. Ons advies luidt dat het terrein best vrijgegeven kan worden. 10. BIBLIOGRAFIE AGIV (Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen) (2011), CAI (Centrale Archeologische Inventaris) (2011), vlaanderen/cai/. Koninklijke Bibliotheek van België (2010), Ferrariskaart, BIJLAGEN - Fotolijst - Sporenlijst - Plannenlijst 11

17 FOTOLIJST Fotonummer Werkput Overzichtsfoto Spoor Profiel Coupe Datum /06/ /06/ /06/ /06/ KV1 13/06/ x 13/06/ west 13/06/ noord 13/06/ noord 13/06/ x 13/06/ x 13/06/ x 13/06/ x 13/06/ west 13/06/ x 13/06/ /06/ en 3 13/06/ x 13/06/ x 13/06/ x 13/06/ KV2 13/06/2014 SPORENLIJST Spoornummer Werkput Vlak Vorm Kleur Structuur Interpretatie Datering hoofdkleur bijkleur rond grijs bruin heterogeen paalkuil metaaltijd- volle middeleeuwen rond grijs bruin heterogeen paalkuil metaaltijd - volle middeleeuwen rond zwart bruin heterogeen waterput nieuwe-nieuwste tijd lineair bruin homogeen greppel nieuwe-nieuwste tijd lineair bruin homogeen greppel nieuwe-nieuwste tijd PLANNENLIJST Plan 1 Werkputinplanting bestaande toestand Plan 2 Allesporenplan 12