Naam: Wijzer. door de tijd. Demoversie Dedicon

Transcriptie

1 Naam: Wijzer door de tijd 6

2 Hoofdauteur Ferry Siemensma Vakinhoudelijk adviseur Leo Salemink Vormgeving en opmaak Koningsberger & van Duijnhoven Omslagtekeningen Klaartje Berkelmans Omslagfoto s Frans Lemmens / ZEFA / Corbis, Ric Ergenbright / Corbis Illustratieverantwoording Teun Berserik, Den Haag: blz. 6 (o), 7 (r) Hans Bishoff, Purmerend: blz. 9 (r), 7 (l) Ed Boelaarts, De Heurne: blz. 8 (l), 0 (l), Mijanou van den Breemer, Amersfoort: blz. (r), 6, (r) Ruud Bruijn, Krommenie: blz. 5 (r),, (l), 5, 0, 6 Corel, Salinas (VS): blz. 0 Saskia van Gerven, Vlijmen: blz. 6 (o), 7 (l), 8 Fred de Heij, Zaandam: blz. 0 (r), (r),, 8 Peter Hilz/ Hollandse Hoogte, Amsterdam: blz. (r) ivan & ilia illustraties, Maastricht: blz., 7 (r) Egbert Koopmans, s-hertogenbosch: blz. 9 (l), 0, (r) Fred Marschall, Amsterdam: blz., 5 (l), 7, (l), (l), Joop Mommers, Barendrecht: blz. 8 (o),, 5 (b), 6 (b), Musée des Enfents (Fr.): blz. 9 Peter Nuyten, Nijmegen: blz.,, 5, 6, 8, 8, 9, 50 John Rabou, s-hertogenbosch: blz. 6 (b), 8 (lo), Ricki Rosen/ Corbis, Amsterdam: blz. (l) Kurt Stier/ Corbis, Amsterdam: blz. (l) UvA Kaartenmakers, Amsterdam: blz., 5 (o), Wolters-Noordhoff B.V., Groningen/Houten Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 9 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 6h Auteurswet 9 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (postbus 060, 0 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van korte gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 6 Auteurswet 9) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 060, 0 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van niet-korte gedeelte(n) dient men zich rechtstreeks te wenden tot de uitgever. ISBN (set van 5) Eerste druk, tweede oplage, 007 SISO onderdeel van 89

3 Wijzer door de tijd Tweede editie Geschiedenismethode Werkboek 6 Marlies Huijzer Marian van Gog Marja Baeten Wolters-Noordhoff

4 LB -6. Een mammoet in de val Lees Mee op jacht en Gevangen! Zet de plaatjes in de juiste volgorde. Zet bij elk plaatje het juiste cijfer. Schrijf onder elk plaatje wat er gebeurt. Waarom drijven de jagers de mammoet naar het moeras? Kruis de twee juiste antwoorden aan. De mammoet is te sterk en te groot om zo te doden. In het moeras bederft de mammoet niet zo snel. Als de mammoet in het moeras wegzakt, is hij hulpeloos. In het moeras is voldoende voedsel voor de mammoet. Bedenk zelf een andere manier om een mammoet te vangen en te doden. Teken die manier hier: Lees Terug in het kamp. Hoe zorgen de vrouwen ervoor dat het vlees van de mammoet lang kan worden bewaard? Kijk naar afbeelding. 5 Maak de zinnen af. De jagers wonen in Die zijn gemaakt van wordt overeind gehouden door Als vloerbedekking ligt er De jagers stoken hun vuren met Een tent

5 Kijk naar afbeelding. Lees Met huid en haar. 6 Welk voedsel verzamelen de vrouwen en kinderen? 9 Noem twee materialen waarvan de mammoetjagers gereedschap maken. Lees Een koude kale vlakte. 7 Wat is er nu anders in Nederland dan in de tijd van Olek? Kruis de twee juiste antwoorden aan. Mammoeten en holenberen leven in wildparken. Er groeien bomen. Er leven weinig mensen. Er zijn veel verschillende beroepen. 8 Waarvan maken ze de manden? Waarom vertrekt het jagersvolk? Hoe heten mensen zonder vaste woonplaats? Hoe vervoeren de mammoetjagers hun tenten en andere spullen? 0 Bedenk nog een materiaal. Denk na. Van welk deel van een dier maken de mammoetjagers: een bal een deken draad om mee te naaien Je bent archeoloog. Je vindt resten van een kamp uit de tijd van de mammoetjagers. Schrijf op wat er volgens jou op deze plek gebeurd is. 5

6 LB 7-9. Vuur en gereedschap Lees De vuurplaats. Vul het schema in. Voorwerp Het is een: Je kunt ermee: Waarom is vuur belangrijk? Noem drie dingen. Weet je nog een reden? Kijk naar afbeelding. Maak de zinnen af. Joram wil een maken van Birk gebruikt om het hout aan te steken. Hun kleding is gemaakt van 5 Lees Wapens van steen. Van welke materialen maken de jagers wapens? Lees Brons en ijzer. 6 Kruis de drie zinnen aan die juist zijn. De eerste wapens zijn van steen. Bronzen voorwerpen zijn duur. Brons is sterker dan ijzer. IJzer komt uit gesmolten ijzererts. 7 Je ziet twee voorwerpen van nu. Teken hoe deze er volgens jou in de prehistorie uitzagen. Denk na. Hoe zou Birk zonder vuurstenen vuur kunnen maken? 6

7 LB 0-. De eerste boeren Lees Voedsel bij huis. Schrijf bij elk plaatje wat voor werk boer Sem doet. Streep door. Waar of niet waar? a De eerste boeren verbouwen graan, bonen en erwten. waar/niet waar b Hun koeien, geiten en schapen grazen in de wei. waar/niet waar c De eerste boeren hebben tamme dieren. waar/niet waar d De eerste boeren hebben nog geen werktuigen. waar/niet waar e Het vee zoekt voedsel in het bos. waar/niet waar 5 Kijk naar afbeelding. Bedenk twee redenen waarom de boerderijen vlak bij een rivier zijn gebouwd. Lees Rondtrekken hoeft niet meer. Kruis het juiste antwoord aan. De eerste boeren trekken niet meer rond, omdat ze: geen eten meer kunnen vinden. genoeg hebben van het rondtrekken. voedsel op akkers verbouwen. eindelijk een mooi plekje vinden. Maak de zinnen af. De eerste boeren in Nederland wonen in ze in de buurt van hun Lees Huizen bouwen. Vissen en jagen doen 6 Streep door wat niet klopt. Sem bouwde zijn boerderij van: boomstammen - golfplaten - riet - beton klei - cement - ijzer - takken - bakstenen 7

8 7 Welke twee wilde diersoorten zijn een bedreiging voor de tamme dieren? 0 Lees De pottenbakker. Welke woorden horen bij elkaar? Verbind ze met een lijn. lijnen en banden bakken 8 9 Kijk naar de tekening. Kleur de boomstammen die het dak ondersteunen bruin. Kleur de klei op de takken van de muur geel. Zet een D op de plaats waar de dieren staan. Zet een M op de plaats waar de mensen leven. Gebruik de tijdbalk. Trek een lijn van de koelkast naar nu. Trek een lijn van de voorraadpot naar de tijd van de eerste boeren. Kleur de tijd van de eerste boeren geel. oven kleinere kruik pot met deksel pot met kleine opening water versiering kookpot voorraad Bedenk vier verschillen tussen het leven van een kind van 7000 jaar geleden en jouw leven. 8

9 LB -5. Schilderingen in grotten Lees Tekeningen op de muur. Schrijf naast elk plaatje de naam van het dier. Kruis het juiste antwoord aan. De vondst van de grotschilderingen is zo belangrijk, omdat ze: erg goed zijn getekend. door mensen uit de prehistorie zijn gemaakt. in een grot zijn geschilderd. allemaal dieren voorstellen. Kijk naar afbeelding. Streep door wat je niet ziet. fakkel - kleurstof - kwast - pot - schaaltje vetpot - olielamp - verfbus - steiger - stokje 5 Lees Een opschrijfboekje? Hoe komt het dat we niet precies weten waarom de grotschilderingen zijn gemaakt? Kruis de juiste antwoorden aan. Prehistorische mensen: schilderen vooral mensen. gebruiken kleurstoffen uit de natuur. wonen diep in de grot. wonen bij de ingang van de grot. gebruiken geen gereedschap. 6 Waarmee worden de kleurstoffen gemengd? 7 Met Bekijk de grotschildering. Wat heeft de schilder hier afgebeeld? of 9

10 8 Lees Een graf van keien. De hunebedden zijn gemaakt van: Schrijf op wat je nodig hebt om een hunebed te bouwen. 9 De mensen maakten ze om: Wat leggen de mensen naast de doden in het hunebed? Teken die dingen. Lees Hoe hebben ze dat gedaan? 0 Welke dieren gebruiken de hunebedbouwers? a Welk plaatje hoort bij de tijd van jagers en boeren? Kruis dat aan. b Wat stelt het voor? Ook nu schilderen mensen op muren. Hoe heet dat? Waarom doen mensen dat, denk je? Schrijf een verschil op met de grotschilderingen van Lascaux. 0

11 Van jagerskamp tot boerderij samenvatting Een mammoet in de val Vul de ontbrekende woorden in. De jagers wonen in Zij trekken achter de Zij doden de dieren met een of een Dat gebeurt aan. jaar geleden. In die tijd groeien er hier geen Het is altijd Trek lijnen. Waarvoor gebruikten de jagers het gedode dier? vlees botten huid mest tenten, kleren brandstof wapens, gereedschap eten Vuur en gereedschap Kruis de juiste zin aan. De jagers gebruikten eerst: steen en later brons. ijzer en daarna steen. brons en toen ijzer. Waarom is vuur belangrijk? De eerste boeren Zet een kruisje in de goede rij. De eerste boeren wonen in Zuid-Limburg. Ze laten voedsel op een akker groeien. Ze jagen en vissen helemaal niet meer. Ze houden geiten, varkens en koeien. Ze slapen s nachts in de open lucht. Ze bewaren hun eten in potten van klei. 5 Schilderingen in grotten Streep de foute woorden door. Kinderen ontdekken een grot in Frankrijk/ Nederland. Op de wanden staan tekeningen van mensen/dieren. De schilderingen zijn gemaakt door boeren/jagers. De tekeningen zijn gekleurd met verf/kleurstoffen uit de natuur. Het is wel/niet precies duidelijk waarom de schilderingen gemaakt zijn. In Drenthe zijn huizen/hunebedden gevonden uit de prehistorie. Daarin woonden de mensen/begroeven ze hun doden. Ten slotte Schrijf de letter op het goede kaartje aan de tijdlijn. A de eerste boeren B mammoetjagers C de mensen gaan brons gebruiken waar niet waar