economie CSE GL en TL

Transcriptie

1 Examen VMBO-GL en TL 2014 tijdvak 2 dinsdag 17 juni uur economie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 47 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 57 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. GT-0233-a-14-2-o

2 Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Let s go LETS! Bij de beantwoording van de vragen 1 tot en met 7 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 1 in de bijlage. In diverse plaatsen in Nederland zijn er zogenoemde ruilkringen. Zij werken meestal via een systeem dat LETS (Lokaal Economisch Transactie Systeem) genoemd wordt. Gebruik informatiebron 1. 1p 1 Is er bij het LETSysteem sprake van directe ruil of van indirecte ruil en waarom? A Directe ruil, want goederen en diensten worden direct tegen elkaar geruild. B Directe ruil, want er wordt geen geld gebruikt. C Indirecte ruil, want goederen worden tegen diensten geruild. D Indirecte ruil, want er wordt een ruilmiddel gebruikt. Gebruik informatiebron 1. 1p 2 De meeste ruilkringen zijn actief in grote steden, onder andere omdat daar veel mensen wonen. Geef nog een reden waarom ruilkringen meestal in grote steden actief zijn. 1p 3 Het systeem van LETS en ruilkringen bestaat nog niet zo lang. Het is ontstaan in 1980 in Courtenay, Canada. De stad Courtenay werd toen geconfronteerd met een hoge werkloosheid en economische terugval nadat de plaatselijke houtzagerij failliet ging. Geef een argument waarom ruilkringen populairder worden in tijden van economische neergang. GT-0233-a-14-2-o 2 / 15 lees verder

3 Als deelnemer heb je bij de LETS-administratie een rekening waarop wordt bijgehouden hoeveel ruilpunten je nog tegoed hebt of hoe hoog je schuld is. Ruilpunten worden naar de rekeningen van andere deelnemers overgeschreven. Als deelnemer aan een ruilkring hoef je niet bang te zijn om rood te staan. Een schuld betekent niets anders dan dat je later iets voor iemand uit de ruilkring terug zult doen. 1p 4 In tegenstelling tot een gewone spaarrekening levert een tegoed aan LETSpunten je geen rente op. Maar een tegoed aan LETSpunten heeft meer nadelen ten opzichte van een tegoed op een gewone spaarrekening. Welk nadeel heeft een tegoed aan LETSpunten, naast het ontbreken van rente, ten opzichte van een tegoed op een gewone spaarrekening? 1p 5 Enthousiast LETS-lid Mark en zijn buurman Florijn praten over het LETSysteem. Volgens Mark kan hij, door de deelname aan het LETSysteem, een groter deel van zijn inkomen sparen op een gewone spaarrekening. Volgens Florijn klopt dat niet, want het inkomen dat hij in euro s verdient bij zijn baas, is niet veranderd. Geef een argument voor het standpunt van Mark. 1p 6 Florijn weet niet of hij mee zal doen aan het LETSysteem. Stel dat ik een kleine verbouwing wil laten uitvoeren met dit systeem. Dan is er toch een risico dat het werk minder goed wordt uitgevoerd dan door een bedrijf dat niet deelneemt aan LETS, zegt hij. Noem, naast de minder goede uitvoering, een ander mogelijk probleem voor Florijn als hij de verbouwing wil laten uitvoeren met het LETSysteem. 1p 7 Ook bedrijven zijn niet altijd blij met het gebruik van het LETSysteem. Noem een mogelijk nadeel van het gebruik van het LETSysteem voor bedrijven die daar niet aan deelnemen. GT-0233-a-14-2-o 3 / 15 lees verder

4 Vergrijzing: bedreiging of kans? Bij de beantwoording van de vragen 8 tot en met 14 moet je soms gebruikmaken van informatiebron 2 in de bijlage. De vergrijzing is een onderwerp dat vaak besproken wordt in nieuwsprogramma s en kranten. Vaak wordt gesproken over de negatieve gevolgen van de vergrijzing, maar zijn er ook positieve gevolgen van vergrijzing? 1p 8 In een bevolkingspiramide kun je de leeftijdsopbouw van de bevolking zien. Je ziet hieronder drie bevolkingspiramides van drie verschillende jaren. leeftijd mannen x1000 vrouwen x1000 leeftijd mannen x1000 vrouwen x1000 leeftijd mannen x1000 vrouwen x1000 Piramide 1 Piramide 2 Piramide 3 Zet de piramides in een juiste volgorde zodat ze de vergrijzing van de Nederlandse samenleving in de loop der jaren goed weergeven. A B C D E F GT-0233-a-14-2-o 4 / 15 lees verder

5 1p 9 De negatieve gevolgen van de vergrijzing voor de overheid gaan voornamelijk over de kosten van de vergrijzing, bijvoorbeeld de uitgaven aan AOW-uitkeringen. Noem nog een ander voorbeeld van overheidsuitgaven die zullen stijgen als gevolg van de vergrijzing. 2p 10 Men vergeet echter vaak dat bepaalde overheidsuitgaven in verhouding tot de totale overheidsuitgaven ook kleiner zullen worden door de vergrijzing. Noem twee voorbeelden van overheidsuitgaven die in verhouding kleiner zullen worden door de vergrijzing. Geef ook een verklaring. uit de krant: Waar liggen de kansen van de vergrijzing? Ondernemers in Nederland moeten de seniorendoelgroep maar eens goed bekijken. Daar liggen wel degelijk kansen! Gebruik informatiebron 2. 2p 11 Op basis van het aantal huishoudens kun je zien dat de seniorengroep een belangrijke doelgroep kan zijn voor ondernemers. Kijk je naar de senioren als doelgroep, dan gaat het over de leeftijdsgroep vanaf 55 jaar. Hoeveel procent van het totaal aantal huishoudens bestond in 2010 uit huishoudens waarvan de hoofdkostwinner senior is? Schrijf je berekening op. 1p 12 De groep senioren heeft gemiddeld een veel hoger vermogen dan de andere groepen. Geef hiervoor een verklaring. 2p 13 De groep senioren vanaf 65 jaar heeft niet het hoogste inkomen. Deze groep vanaf 65 jaar houdt na aftrek van de vaste lasten wel een groter percentage van het inkomen over om vrij te besteden dan de leeftijdsgroepen jaar. Noem hiervoor twee oorzaken. 1p 14 Ondernemers kunnen profiteren van de vergrijzing. Ze moeten dan wel seniorenmarketing inzetten om de seniorendoelgroep optimaal te kunnen bedienen. Een supermarkt kan de p van plaatsbeleid inzetten om de seniorengroep aan zich te binden. Noem een voorbeeld hoe de supermarkt het plaatsbeleid in zou kunnen zetten om de seniorendoelgroep goed te kunnen bedienen. GT-0233-a-14-2-o 5 / 15 lees verder

6 In onze stad gebeurt altijd wat! Bij de beantwoording van de vragen 15 tot en met 21 moet je soms gebruikmaken van de informatiebronnen 3 en 4 in de bijlage. Steeds meer Nederlandse steden en gemeenten doen aan citymarketing. Ze bedenken een hip imago, verzinnen een pakkende slogan en prijzen de stad aan in marketingcampagnes. Gebruik informatiebron 3. 1p 15 In Dregten wil de burgemeester ook een citymarketingcampagne. In de gemeenteraad zijn er naast voorstanders ook tegenstanders van de dure reclamecampagne. Zij wijzen erop dat het maar de vraag is of er tegenover deze kosten wel voldoende extra opbrengsten staan om de gemeentebegroting sluitend te houden. Geef een voorbeeld van extra inkomsten / opbrengsten voor de gemeente die citymarketing kan opleveren. Vaak richten de gemeenten zich bij citymarketing op drie doelgroepen: (toekomstige) inwoners bedrijven bezoekers / toeristen 1p 16 Toekomstige of nieuwe inwoners zorgen voor extra inkomsten. Toch richten veel gemeenten zich bij citymarketing eerst op de huidige inwoners. Geef een argument waarom gemeenten zich in hun marketingcampagne eerst richten op de huidige inwoners. 1p 17 De kosten van de citymarketingactiviteiten worden door de gemeente betaald. De gemeente laat bedrijven en inwoners meebetalen via de belastingen. In verhouding betalen bedrijven vaak meer dan de inwoners. Leg uit dat hier sprake is van het profijtbeginsel. GT-0233-a-14-2-o 6 / 15 lees verder

7 1p 18 Volgens sommige economen is citymarketing door kleinere gemeenten onzinnig en weggegooid geld. Zij beweren dat Nederland als geheel niets opschiet met deze citymarketing. Er komt geen toerist extra naar Nederland, zeggen zij. Geef een argument voor kleinere gemeenten om toch aan citymarketing te doen. 1p 19 Dezelfde economen vragen zich af of het voor de gemeenten wel zinvol is om veel geld uit te geven aan citymarketing. Volgens hen gaan veel inkomsten niet naar de gemeenten, maar juist naar de bedrijven. Toch kunnen de bijstandsuitgaven van een gemeente dalen als citymarketing effectief is. Hieronder staan drie verschijnselen: 1 bedrijvigheid in de gemeente neemt toe 2 vraag naar personeel neemt toe 3 werkloosheid neemt af Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat een logische gedachtegang ontstaat. A effectieve citymarketing bijstandsuitgaven dalen B effectieve citymarketing bijstandsuitgaven dalen C effectieve citymarketing bijstandsuitgaven dalen D effectieve citymarketing bijstandsuitgaven dalen E effectieve citymarketing bijstandsuitgaven dalen F effectieve citymarketing bijstandsuitgaven dalen 1p 20 Citymarketing heeft voor de inwoners van de gemeente niet alleen maar voordelen. Daardoor is het voor de gemeente lastig om een goed beleid te voeren. Dat komt onder andere omdat inwoners en bedrijven tegenstrijdige belangen kunnen hebben. Leg uit dat de inwoners en de bedrijven tegenstrijdige belangen kunnen hebben. Gemeente X wil graag weten of de citymarketing van 2013 het gewenste resultaat geeft in Gebruik informatiebron 4. 2p 21 Stel dat gemeente X haar doelstelling haalt. Bereken in hele euro s hoeveel gemeente X dan in 2014 extra zal ontvangen door middel van citymarketing. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-14-2-o 7 / 15 lees verder

8 Vechten om de vodden! Bij de beantwoording van de vragen 22 tot en met 28 moet je soms gebruikmaken van de informatiebronnen 5 en 6 in de bijlage. In Nederland zijn veel liefdadigheidsorganisaties bezig met het verzamelen van gebruikte kleding. Het lijkt zo mooi. Dat oude T-shirt gooi je in de kledingcontainer. Jij hebt weer ruimte op de plank. Iemand in Afrika is blij met jouw shirt. Echter, van alle kleding die liefdadigheidsorganisaties in Nederland inzamelen, wordt maar twee procent weggegeven in arme landen. uit: OneWorld nr. 4 mei 2012 Gebruik informatiebron 5. 1p 22 Veel ingeleverde kleding wordt door Humana niet daadwerkelijk verscheept naar Afrika, maar wordt al in Nederland verkocht aan commerciële organisaties. Geef een argument waarom de kleding in Nederland verkocht wordt aan commerciële handelaren en niet wordt uitgedeeld in Afrika. 1p 23 Jeanny van de Broeck gooit haar gebruikte kleding altijd netjes in een daarvoor bestemde container. Haar vriendin Claire vindt dat de export van gebruikte kleding ook negatieve gevolgen kan hebben voor de werkgelegenheid in de textielindustrie in de ontwikkelingslanden. Hieronder staan drie economische verschijnselen. 1 minder verkoop door textielindustrie in ontwikkelingslanden 2 aanbod van kleding in ontwikkelingslanden neemt toe 3 lagere productie door textielindustrie in ontwikkelingslanden Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat een logische gedachtegang ontstaat. A export gebruikte kleding lagere werkgelegenheid B export gebruikte kleding lagere werkgelegenheid C export gebruikte kleding lagere werkgelegenheid D export gebruikte kleding lagere werkgelegenheid E export gebruikte kleding lagere werkgelegenheid F export gebruikte kleding lagere werkgelegenheid 2p 24 Veel organisaties delen geen gebruikte kleding uit Europa meer direct uit aan de bevolking in Afrika. De kleding wordt nu overgedragen aan plaatselijke organisaties in Afrika die de textiel op de plaatselijke markt verkopen. Geef een voordeel en een nadeel van deze nieuwe werkwijze voor de bevolking in Afrika. GT-0233-a-14-2-o 8 / 15 lees verder

9 Gebruik informatiebron 5. 1p 25 Maak in de onderstaande zin de juiste keuze en vul de zin aan. De hulp die Humana geeft is (kies noodhulp of structurele hulp), want Volgens het schema in informatiebron 6 verdwijnt het overgrote deel van de afgedankte kleding nog in de prullenbak. Hier ligt een grote kans voor de non-profit-inzamelingsorganisaties. Het kan een fors hogere opbrengst betekenen voor de goede doelen. De non-profit-inzamelingsorganisaties zijn namelijk verplicht per ingezamelde kilo 12 cent over te maken naar goede doelen. Gebruik informatiebron 6. 2p 26 Bereken in hele euro s hoeveel de goede doelen méér zouden kunnen ontvangen. Ga ervan uit dat niets meer de prullenbak in gaat en dat de verhouding commercieel / non-profit dezelfde blijft. Schrijf je berekening op. 1p 27 Een bedreiging voor de opbrengst van de organisaties is het feit dat de hoeveelheid ingeleverde tweedehandskleding welvaartsgevoelig is. We hebben last van de crisis in Europa, merkt Jeanny op. Geef een argument voor de opmerking van Jeanny. Gebruik informatiebron 6. 1p 28 Bijkomend probleem volgens Jeanny is dat liefdadigheidsorganisaties die kleding inzamelen moeten concurreren met commerciële handelaren. Gemeenten vragen steeds vaker een inzamelvergoeding aan de organisaties. De organisatie die het meeste geld aan de gemeente betaalt, mag de kledingbakken plaatsen. Volgens Jeanny is dit een kwalijke zaak. Kleding, of de opbrengst daarvan, komt vaak niet terecht op de plek waar burgers denken dat deze terecht komt! Geef een argument voor de mening van Jeanny. GT-0233-a-14-2-o 9 / 15 lees verder

10 Het huishoudboekje van Nederland Bij de beantwoording van de vragen 29 tot en met 34 hoef je geen gebruik te maken van de informatiebronnen in de bijlage. Elk jaar op de derde dinsdag van september is het Prinsjesdag. Een belangrijke dag, waarop de plannen van het kabinet gepresenteerd worden. 1p 29 Maak de zinnen kloppend door de juiste woorden te kiezen. Doe het zo: Noteer de getallen (1), (2) en (3) op je antwoordblad. Vul bij de getallen de juiste woorden in. Kies uit de woorden die tussen haakjes staan. Op Prinsjesdag presenteert de minister van (1) (economische zaken/financiën) de (2) (miljoenennota/troonrede). Dit is een samenvatting van de (3) (rijksbegroting/rijksinkomsten). Prinsjesdag 2011 was bepaald geen feestelijke dag, maar meer een dag met donkere wolken aan de lucht. Het economisch klimaat zat niet mee. Net als veel landen had Nederland te maken met een economische crisis. De wereldeconomie zakte in en de schuldencrisis in de eurolanden maakte het er niet makkelijker op voor Nederland. Bovendien werd Nederland geacht zich te houden aan de financiële afspraken van de EMU: 1 Landen mogen maximaal een begrotingstekort van 3% van het bruto binnenlands product (bbp) hebben. 2 Landen mogen een maximale overheidsschuld van 60% van het bruto binnenlands product hebben. 2p 30 Voldeed Nederland in 2012 aan beide financiële afspraken? De volgende gegevens van Nederland zijn bekend over 2012: begrotingstekort 17,8 miljard bruto binnenlands product 614 miljard overheidsschuld 402 miljard Geef per afspraak aan of Nederland hieraan voldeed. Geef per afspraak ook de berekening in een decimaal. Schrijf je berekeningen op. GT-0233-a-14-2-o 10 / 15 lees verder

11 1p 31 Het kabinet wilde 18 miljard bezuinigen in de periode Bezuinigen in een economisch slechte tijd vinden sommige economen onverstandig. Deze tegenstanders van bezuinigingen zijn van mening dat de overheid juist in slechte tijden geld moet investeren om zo de economie te stimuleren. Hieronder staan drie tussenstappen: 1 minder werkloosheid 2 consumptieve bestedingen stijgen 3 inkomens stijgen Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat een logische gedachtegang ontstaat. A overheidsinvesteringen stijgen productie stijgt B overheidsinvesteringen stijgen productie stijgt C overheidsinvesteringen stijgen productie stijgt D overheidsinvesteringen stijgen productie stijgt E overheidsinvesteringen stijgen productie stijgt F overheidsinvesteringen stijgen productie stijgt 1p 32 Andere economen kunnen zich meer vinden in het beleid van het kabinet. Als het economisch klimaat niet gunstig is moet je juist geen geld uitgeven, maar gaan bezuinigen zodat de economie weer kan groeien. Hieronder staan drie tussenstappen: 1 lenen wordt goedkoper 2 bestedingen kunnen stijgen 3 minder vraag naar geld Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat een logische gedachtegang ontstaat. A overheid bezuinigt meer economie kan groeien B overheid bezuinigt meer economie kan groeien C overheid bezuinigt meer economie kan groeien D overheid bezuinigt meer economie kan groeien E overheid bezuinigt meer economie kan groeien F overheid bezuinigt meer economie kan groeien 1p 33 Weer andere economen beweren dat stimuleringsmaatregelen door de overheid weinig zin hebben. Zij beweren dat de economische situatie in Duitsland voor ons veel belangrijker is. Waarom is de economische situatie in Duitsland voor Nederland belangrijk? GT-0233-a-14-2-o 11 / 15 lees verder

12 1p 34 Over wat verstandig is in tijden van crisis zijn economen het lang niet altijd eens. Zo gaan veel economen ervan uit dat als de overheid de economie stimuleert, de consumenten meer gaan besteden, omdat hun inkomens stijgen. Het is echter maar de vraag hoe consumenten reageren op een hoger inkomen in tijden van een crisis. Verklaar dat een hoger inkomen in crisistijden niet hoeft te betekenen dat consumenten meer gaan besteden. Vrijhandel Bij de beantwoording van de vragen 35 tot en met 41 hoef je geen gebruik te maken van de informatiebronnen in de bijlage. De Wereldhandelsorganisatie is een organisatie die probeert om vrijhandel in de wereld te stimuleren. 1p 35 In de introductie wordt gesproken over vrijhandel. Welke van de onderstaande maatregelen bevordert de vrijhandel in de wereld? A invoerrechten afschaffen B protectionisme bevorderen C contingenteringen instellen D importheffingen instellen Blue Vision is een Nederlandse producent van televisies. Een producent uit Azië, Hyun Dai, heeft besloten om dezelfde televisies onder de kostprijs in Nederland op de markt te brengen. 1p 36 Een product onder de kostprijs op de markt brengen betekent dat de producent er geen winst op maakt. Sterker nog, hij lijdt zelfs verlies. Geef een reden waarom Hyun Dai toch zijn producten onder de kostprijs aanbiedt. GT-0233-a-14-2-o 12 / 15 lees verder

13 1p 37 De televisies van Blue Vision kosten in Nederland 500. Dezelfde televisie wordt door het Aziatische Hyun Dai gemaakt en zou voor 300 op de Nederlandse markt gebracht kunnen worden. De televisie van Hyun Dai kost echter 585. Dit komt door de importheffing. Met hoeveel procent wordt de prijs verhoogd door de importheffing? A 49% B 67% C 95% D 195% 1p 38 De directeur van Blue Vision vertelt zijn buurman, Henk, dat hij heel blij is met de importheffing op buitenlandse televisietoestellen. Henk zegt echter: De overheid moet zich drie keer bedenken voordat ze zo n importheffing instelt op Aziatische televisies. Dit kan voor Nederlandse bedrijven die veel exporteren nadelige gevolgen hebben. Geef een argument waarom zo n Nederlandse (Europese) importheffing nadelige gevolgen kan hebben voor Nederlandse bedrijven die veel exporteren. 1p 39 De Wereldhandelsorganisatie probeert vrijhandel te bevorderen. Volgens de handelsorganisatie zorgt vrijhandel voor een grotere welvaart. Leg uit dat vrijhandel de welvaart van de consument kan laten toenemen. 2p 40 De directeur van Blue Vision is niet helemaal overtuigd van de voordelen van vrijhandel. Hij zegt: Door afschaffing van protectie zal de werkgelegenheid in Nederland misschien afnemen. Maar het is ook mogelijk dat de werkgelegenheid in Nederland zal toenemen. Leg de bewering van de directeur van Blue Vision uit. Doe het zo: Neem onderstaande zinnen over en vul ze aan. Door het afschaffen van protectie: kan de werkgelegenheid in Nederland afnemen, omdat. kan de werkgelegenheid in Nederland toenemen, omdat. 1p 41 Lang niet iedereen is het erover eens dat vrijhandel voor altijd een goede oplossing is. Er zijn economen die beweren: Vrijhandel is geen goed instrument om ontwikkelingslanden te helpen. Geef een argument voor de bewering van deze economen. GT-0233-a-14-2-o 13 / 15 lees verder

14 Veel emotie rondom demotie Bij de beantwoording van de vragen 42 tot en met 47 hoef je geen gebruik te maken van de informatiebronnen in de bijlage. Het is een onderwerp dat nieuw leven wordt ingeblazen: demotie. Demotie is een lagere positie of een lager salaris aanvaarden. Dit is het tegenovergestelde van promotie. In Nederland zijn we gewend dat werknemers naarmate ze ouder worden méér salaris krijgen. Het is normaal dat werknemers er ieder jaar automatisch een periodiek bij krijgen. Dat leidt ertoe dat oudere medewerkers vaak de duurste zijn, terwijl daar niet altijd de productiviteit tegenover staat die werkgevers verwachten. IT-dienstverlener CapGemini maakte in januari 2013 bekend dat het bedrijf 400 medewerkers zal vragen om vrijwillig maximaal 10% salaris in te leveren. Er is een ongelijkheid tussen wat deze mensen kunnen en wat ze kosten, aldus Jeroen Versteeg, topman van CapGemini Nederland. 1p 42 Demotie komt vaak voor bij bedrijven met financiële problemen. Demotie wordt dan gebruikt als alternatief voor ontslag. Volgens sommige werkgevers zal een lagere arbeidsproductiviteit van de oudere medewerker namelijk op den duur tot ontslagen kunnen leiden. Hieronder staan drie economische verschijnselen. 1 hogere loonkosten per product 2 lagere afzet 3 verslechterde concurrentiepositie Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat een logische gedachtegang ontstaat. A lagere arbeidsproductiviteit lagere werkgelegenheid B lagere arbeidsproductiviteit lagere werkgelegenheid C lagere arbeidsproductiviteit lagere werkgelegenheid D lagere arbeidsproductiviteit lagere werkgelegenheid E lagere arbeidsproductiviteit lagere werkgelegenheid F lagere arbeidsproductiviteit lagere werkgelegenheid Volgens het Nederlandse arbeidsrecht mag een werkgever een werknemer niet dwingen een stapje terug te doen. Toch zijn er voldoende werknemers die vrijwillig voor demotie kiezen. GT-0233-a-14-2-o 14 / 15 lees verder

15 1p 43 Volgens een criticus kan demotie ook nadelig zijn voor een werkgever. Geef een argument voor deze mening. Een andere mogelijkheid dan demotie is deeltijdwerk voor oudere werknemers. Werkgevers kiezen hier vooral voor als deze medewerkers minder productief zijn dan gewenst. De praktische uitweg is dat werkgevers deze medewerkers aanbieden om in deeltijd te gaan werken. Met het deeltijdwerk krijgen de medewerkers vaak een aangepast takenpakket, waarbij zij de gelegenheid krijgen om hun waardevolle kennis en ervaring over te dragen op jonge werknemers. 2p 44 Geef voor zowel de werkgever als de werknemer een argument om te kiezen voor deeltijdwerk in plaats van demotie. Doe het zo: Vul onderstaande zinnen aan. Een voordeel voor de werknemer is: Een voordeel voor de werkgever is: Ook Theo staat voor de keuze om wel of niet in deeltijd te gaan werken. Om zijn lasten te kunnen blijven betalen heeft hij berekend dat hij minimaal 465 bruto per week moet blijven verdienen. Zijn huidige salaris is bruto per maand. 2p 45 Bereken hoeveel procent van een volledige baan Theo zal moeten blijven werken om het gewenste brutoloon te verdienen. Schrijf je berekening op. Tegenstanders van demotie geven aan dat werkgevers, naast het aanbieden van deeltijdwerk, ook nog andere manieren hebben om de arbeidsproductiviteit te verhogen. Zij noemen als voorbeeld een betere arbeidsverdeling. 1p 46 Leg uit hoe een betere arbeidsverdeling de arbeidsproductiviteit kan verhogen. 1p 47 Mensen moeten tegenwoordig langer doorwerken tot ze AOW krijgen. Demotie (in de zin van een lagere positie) wordt gezien als één van de manieren om mensen langer te kunnen laten doorwerken. Leg uit dat mensen door middel van demotie langer zouden kunnen doorwerken. Bronvermelding Een opsomming van de in dit examen gebruikte bronnen, zoals teksten en afbeeldingen, is te vinden in het bij dit examen behorende correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd. einde GT-0233-a-14-2-o 15 / 15 lees verder

16 Bijlage VMBO-GL en TL 2014 tijdvak 2 economie CSE GL en TL GT-0233-a-14-2-b

17 Let s go LETS! informatiebron 1 Deelnemers aan een LETSysteem betalen elkaar niet met geld, maar in ruilpunten of LETSpunten. Er kunnen producten en diensten mee betaald worden zoals het plakken van een fietsband, internetlessen of het boek dat je graag wilt lezen. In elke plaats hebben de LETSpunten een andere naam. In Deventer spreken ze van Devi's, in Den Haag van Talenten, in Utrecht van Sterren. Bosschenaren handelen in Niksen, Woerdenaren in Kaaskoppen, Maastrichtenaren in Matsen en Leidenaars in Sleutels. Vergrijzing: bedreiging of kans? informatiebron 2 huishoudinkomen naar leeftijd hoofdkostwinner in 2010 aantal huishoudens X gemiddeld huishoudinkomen X gemiddeld vermogen X leeftijd hoofdkostwinner Tot 25 jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar en ouder ,0 218 Totaal ,3 bron: CBS: welvaart in Nederland GT-0233-a-14-2-b 2 / 4 lees verder

18 In onze stad gebeurt altijd wat! informatiebron 3 uit de krant: De grote steden doen al enkele jaren aan citymarketing. Zo trok Den Haag in 2007 al 8 miljoen euro uit om zich neer te zetten als Internationale stad, stad van recht, vrede en veiligheid. Amsterdam betaalde toen 2 miljoen euro om de hoofdstad te presenteren als een creatieve zakenstad. Het motto daarbij is I amsterdam. Nieuw is dat ook veel kleinere gemeenten aan citymarketing doen. Zo zijn ook kleinere plaatsen als Katwijk, Winterswijk en Noordwijkerhout momenteel bezig met het ontwikkelen van een eigen campagne. informatiebron 4 Gegevens over 2013 van gemeente X aantal toeristenovernachtingen per jaar verkocht aantal m 2 bedrijfsterrein tarief toeristenbelasting per nacht per persoon 2 koopprijs per m 2 bedrijfsterrein 250 uitgaven citymarketing De doelstelling voor 2014 voor gemeente X 10% meer overnachtingen per jaar realiseren 500 m 2 extra bedrijfsterrein per jaar verkopen GT-0233-a-14-2-b 3 / 4 lees verder

19 Vechten om de vodden! informatiebron 5 Een van de grootste non-profitinzamelaars is Humana. Van de kleding die Humana inzamelt, wordt het grootste gedeelte verkocht aan nationale en internationale textiel- en sorteerbedrijven. Deze bedrijven hergebruiken de kleding via tweedehandskledingwinkels of gebruiken het materiaal als grondstof voor andere producten. De opbrengst van de verkochte kleding van Humana komt ten goede aan duurzame projecten in Afrika. De kleding die geschikt is voor Afrika wordt verscheept naar Angola, Zambia en Malawi. De plaatselijke ontwikkelingsorganisaties verkopen de kleding via hun eigen winkels. bron: kici.nl informatiebron 6 Enkeltje Ghana of retourtje kringloop afval kledingbak 39% 61% prullenbak 125 mln kilo commerciële non-profitkledingbak kledingbak 31 mln kilo 49 mln kilo einde GT-0233-a-14-2-b 4 / 4 lees verder

20 Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2014 tijdvak 2 economie CSE GL en TL Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 41 en 42 van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. Voorts heeft het College voor Examens (CvE) op grond van artikel 2 lid 2d van de Wet CvE de Regeling beoordelingsnormen en bijbehorende scores centraal examen vastgesteld. Voor de beoordeling zijn de volgende passages van de artikelen 36, 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit van belang: 1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door het College voor Examens. 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de gecommitteerde toekomen. 3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door het College voor Examens. GT-0233-a-14-2-c 1 lees verder

21 De gecommitteerde voegt bij het gecorrigeerde werk een verklaring betreffende de verrichte correctie. Deze verklaring wordt mede ondertekend door het bevoegd gezag van de gecommitteerde. 4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het aantal scorepunten voor het centraal examen vast. 5 Indien de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator. Indien het geschil niet kan worden beslecht, wordt hiervan melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie kan een derde onafhankelijke gecommitteerde aanwijzen. De beoordeling van de derde gecommitteerde komt in de plaats van de eerdere beoordelingen. 2 Algemene regels Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen uit de regeling van het College voor Examens van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten, het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat. 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen aantal scorepunten toegekend; 3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel; 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; 3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord; GT-0233-a-14-2-c 2 lees verder

22 3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen; 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal scorepunten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan één antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan het College voor Examens. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 8 Scorepunten worden toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen. Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur. De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. NB1 Het College voor Examens heeft de correctievoorschriften bij regeling vastgesteld. Het correctievoorschrift is een zogeheten algemeen verbindend voorschrift en valt onder wet- en regelgeving die van overheidswege wordt verstrekt. De corrector mag dus niet afwijken van het correctievoorschrift. NB2 Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht. Evenmin is er een standaardformulier voorgeschreven voor de vermelding van de scores van de kandidaten. Het vermelden van het schoolexamencijfer is toegestaan, maar niet verplicht. Binnen de ruimte die de regelgeving biedt, kunnen scholen afzonderlijk of in gezamenlijk overleg keuzes maken. NB3 Als het College voor Examens vaststelt dat een centraal examen een onvolkomenheid bevat, kan het besluiten tot een aanvulling op het correctievoorschrift. Een aanvulling op het correctievoorschrift wordt zo spoedig mogelijk nadat de onvolkomenheid is vastgesteld via Examenblad.nl verstuurd aan de examensecretarissen. GT-0233-a-14-2-c 3 lees verder

23 Soms komt een onvolkomenheid pas geruime tijd na de afname aan het licht. In die gevallen vermeldt de aanvulling: NB a. Als het werk al naar de tweede corrector is gezonden, past de tweede corrector deze aanvulling op het correctievoorschrift toe. b. Als de aanvulling niet is verwerkt in de naar Cito gezonden WOLF-scores, voert Cito dezelfde wijziging door die de correctoren op de verzamelstaat doorvoeren. Een onvolkomenheid kan ook op een tijdstip geconstateerd worden dat een aanvulling op het correctievoorschrift ook voor de tweede corrector te laat komt. In dat geval houdt het College voor Examens bij de vaststelling van de N-term rekening met de onvolkomenheid. 3 Vakspecifieke regels Voor dit examen kunnen maximaal 57 scorepunten worden behaald. Voor dit examen zijn de volgende vakspecifieke regels vastgesteld: Voor rekenfouten worden geen scorepunten afgetrokken. Wanneer echter de kandidaat bij een berekening kennelijk verzuimd heeft door schatting controle op het antwoord uit te oefenen, wordt voor deze fouten één scorepunt afgetrokken tot een maximum van twee scorepunten voor het geheel van de open vragen. GT-0233-a-14-2-c 4 lees verder

24 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. Let s go LETS! 1 D 2 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste reden: Je hebt een grotere groep deelnemers nodig die dicht bij elkaar wonen om een ruilkring te kunnen laten werken. In steden (woonwijken) leven veel mensen met een laag inkomen. Voor deze mensen kan een ruilkring aantrekkelijk zijn. 3 maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Als mensen een lager inkomen krijgen, hebben ze minder geld ter beschikking om producten aan te schaffen. Een alternatief betaalmiddel is dan aantrekkelijk. 4 maximumscore 1 voorbeelden van een juist nadeel: Het saldo is uitsluitend binnen de ruilkring te verzilveren. Je moet nog maar zien of iemand zijn schuld daadwerkelijk vereffent. 5 maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Door het uitwisselen van goederen en diensten met een lokale geldeenheid besparen leden op hun uitgaven van gewoon geld. Dit vergroot de mogelijkheid te gaan sparen. 6 maximumscore 1 voorbeelden van een mogelijk probleem: Er zijn weinig uitvoerders om uit te kiezen. Uitvoerders komen/kunnen niet op het moment dat je dat wilt. 7 maximumscore 1 voorbeeld van een juist nadeel: Consumenten die gebruik maken van het LETSysteem kopen deze producten (diensten) niet bij deze bedrijven. Hierdoor kan de winst bij deze bedrijven lager uitvallen. GT-0233-a-14-2-c 5 lees verder

25 Vraag Antwoord Scores Vergrijzing: bedreiging of kans? 8 A 9 maximumscore 1 voorbeelden van een juist antwoord: uitgaven voor de gezondheidszorg subsidies (voor theaterbezoek; bibliotheek) 10 maximumscore 2 voorbeelden van juiste uitgaven: Kinderbijslag; er komen in verhouding minder kinderen. Onderwijs; er komen in verhouding minder kinderen. Bijstandsuitkeringen; ouderen in de AOW krijgen geen bijstandsuitkering meer. per juist voorbeeld met juiste verklaring 1 11 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: = / x 100% = 41,0% 1 Opmerking De antwoorden 40,99% en 41% ook goed rekenen. 12 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste verklaring: Deze groep heeft veel meer tijd gehad om te sparen. Deze groep heeft sterk geprofiteerd van de stijging van de huizenprijzen. 13 maximumscore 2 voorbeelden van juiste oorzaken: Senioren hebben geen of nauwelijks thuiswonende kinderen. Senioren hebben veelal lage(re) woonlasten omdat ze hun hypothecaire lening al hebben afgelost. Senioren betalen in verhouding minder belasting. per juiste oorzaak 1 14 maximumscore 1 voorbeelden van juiste antwoorden: een winkel vestigen in een verzorgingstehuis zorgen voor ruime parkeermogelijkheden GT-0233-a-14-2-c 6 lees verder

26 Vraag Antwoord Scores In onze stad gebeurt altijd wat! 15 maximumscore 1 voorbeelden van een juist voorbeeld: extra toeristenbelasting bij meer bezoekers extra OZB-inkomsten bij vestiging van nieuwe bedrijven of inwoners 16 maximumscore 1 voorbeelden van een juist argument: De huidige inwoners zijn de beste ambassadeurs. Zij kunnen de stad verkopen aan mogelijke nieuwe inwoners. Het is van belang de huidige inwoners tevreden te houden, zodat zij niet naar elders verhuizen. De huidige inwoners zijn ook de gebruikers van de faciliteiten die er zijn in de gemeente. 17 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: Bedrijven hebben meer voordeel (profijt) van nieuwe bezoekers dan de inwoners en betalen daarom ook meer belasting. 18 maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Door citymarketing van kleinere gemeenten komen meer toeristen naar die gemeenten. (Dit gaat (wellicht) ten koste van de bezoekersaantallen in andere gemeenten, maar daar hebben zij geen boodschap aan.) 19 A 20 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: Bedrijven hebben er belang bij dat er veel activiteiten in de gemeente worden georganiseerd. Voor veel inwoners kunnen deze activiteiten echter overlast opleveren (geluid, zwerfafval enzovoort). 21 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: Extra inkomsten: overnachtingen 10% x = x 2 = bedrijfsterrein 500 x 250 = Totaal GT-0233-a-14-2-c 7 lees verder

27 Vraag Antwoord Scores Vechten om de vodden! 22 maximumscore 1 voorbeelden van een juist argument: Het is makkelijker/goedkoper om het verdiende geld naar Afrika over te maken dan alle kleding naar Afrika te transporteren. Met geld kunnen ook andere zaken gerealiseerd worden dan alleen kleding verschaffen. 23 C 24 maximumscore 2 een juist voordeel, bijvoorbeeld: 1 Hierdoor ontstaan nieuwe banen en dus meer werkgelegenheid. De opbrengsten kunnen geïnvesteerd worden in de lokale omgeving. een juist nadeel, bijvoorbeeld: 1 De allerarmsten zijn niet in staat de kleding aan te schaffen. (De rest van de bevolking moet meer betalen.) De opbrengst komt bij een kleine groep terecht. 25 maximumscore 1 structurele hulp voorbeeld van een juiste aanvulling: met de opbrengst van kledingverkoop worden diverse projecten gefinancierd, waarvan de effecten op lange termijn zichtbaar worden. Opmerking Alleen als na structurele hulp een juiste verklaring volgt het scorepunt toekennen. 26 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: 125 miljoen kilo x 61% = 76,25 miljoen kilo 1 Dit is kilo x 0,12 = maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Door de crisis dragen mensen hun kleding langer. Er wordt minder weggegooid. 28 maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Mensen gaan ervan uit dat ze het goede doel steunen met de kleding. Nu blijkt vaak dat de kleding (of de opbrengst daarvan) naar commerciële bedrijven gaat. GT-0233-a-14-2-c 8 lees verder

28 Vraag Antwoord Scores Het huishoudboekje van Nederland 29 maximumscore 1 (1) = financiën (2) = miljoenennota (3) = rijksbegroting Opmerking Het scorepunt uitsluitend toekennen wanneer drie juiste woorden zijn gekozen. 30 maximumscore 2 voorbeeld van juiste berekeningen: 17,8 miljard / 614 miljard x 100% = 2,9%, ja miljard / 614 miljard x 100% = 65,5%, nee 1 31 B Opmerking Wanneer beide berekeningen goed zijn, maar één of twee conclusies zijn foutief: maximaal 1 scorepunt toekennen. 32 E 33 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste verklaring: Duitsland is de belangrijkste handelspartner van Nederland. Als de economische situatie in Duitsland goed is, zal de vraag naar Nederlandse producten er groot zijn. 34 maximumscore 1 voorbeeld van juiste verklaring: Consumenten kunnen er (vooral in tijden van crisis) ook voor kiezen méér te gaan sparen of hun schulden af te lossen. Ze zullen dan niet méér gaan besteden. Vrijhandel 35 A GT-0233-a-14-2-c 9 lees verder

29 Vraag Antwoord Scores 36 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste reden: Hyun Dai probeert concurrenten zoals Blue Vision uit de markt te drukken. Als dat gelukt is kunnen ze de prijzen verhogen en winst gaan maken. 37 C 38 maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Aziatische landen zullen als reactie waarschijnlijk ook importheffingen gaan invoeren op producten uit Nederland (Europa). 39 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: De consument heeft de beschikking over meer en goedkopere producten en kan op deze manier meer behoeften bevredigen. 40 maximumscore 2 voorbeelden van juiste antwoorden: kan de werkgelegenheid in Nederland afnemen, omdat buitenlandse producten goedkoper op de Nederlandse markt komen. Hierdoor zal de binnenlandse productie afnemen 1 kan de werkgelegenheid in Nederland toenemen, omdat Nederland zijn producten goedkoper op de buitenlandse markt kan aanbieden, waardoor de binnenlandse productie toeneemt 1 41 maximumscore 1 voorbeelden van een juist argument: De ontwikkelingslanden zijn door hun vaak eenvoudige productiemethoden niet in staat te concurreren met het buitenland. Daardoor worden zij niet geholpen om meer af te zetten in het buitenland. Door vrijhandel komt er meer concurrentie op de binnenlandse markt / markt van de ontwikkelingslanden. Veel emotie rondom demotie 42 B 43 maximumscore 1 voorbeeld van een juist argument: Als een werknemer een lagere functie / lager loon krijgt, is de prikkel om hard te werken wellicht minder sterk aanwezig. GT-0233-a-14-2-c 10 lees verder

30 Vraag Antwoord Scores 44 maximumscore 2 voorbeelden van juiste argumenten: een voordeel voor de werknemer, bijvoorbeeld: 1 Hij kan zijn huidige functie behouden. Door minder uren te werken is het werk wellicht beter vol te houden. een voordeel voor de werkgever, bijvoorbeeld: 1 De ervaring en kennis in de functie blijven behouden. De loonkosten dalen. De arbeidsproductiviteit van de werknemer kan op peil blijven. 45 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: 465 x 52 / 12 = / x 100% = 56% 1 46 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: Door de werkzaamheden binnen een bedrijf beter te verdelen en ouderen datgene te laten doen waar ze goed in zijn, kan de productie per tijdseenheid omhoog gaan. 47 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: Als mensen een lagere functie krijgen met minder verantwoordelijkheden, kunnen ze het werken waarschijnlijk langer volhouden. 5 Inzenden scores Verwerk de scores van alle kandidaten per examinator in het programma WOLF. Zend de gegevens uiterlijk op 20 juni naar Cito. 6 Bronvermeldingen informatiebron 2 informatiebron 5 CBS: welvaart in Nederland kici.nl GT-0233-a-14-2-c 11 lees verder einde