Luchtkwaliteitsplan breda (Fijn) stof tot nadenken

Transcriptie

1

2 Luchtkwaliteitsplan breda (Fijn) stof tot nadenken OntwikkelingsDienst Breda januari 2006

3 Samenvatting Samenvatting De buitenlucht is de afgelopen decennia aanzienlijk schoner geworden. Desondanks zijn er nog steeds schadelijke stoffen in te hoge concentraties in de lucht aanwezig. In Nederland zijn dit vooral fijn stof (PM 10 ) en stikstofdioxide (NO 2 ). Voor die stoffen behoort Nederland zelfs tot één van de meest vervuilde gebieden van Europa. Met name in de Randstad en Noord-Brabant zijn de overschrijdingen fors. Dit heeft grotendeels te maken met de ligging tussen twee zware industriegebieden (Ruhrgebied en Antwerpen) wat is terug te zien in de hoge achtergrondconcentratie (de luchtverontreiniging die van ver komt). Daarnaast dragen de hoge bevolkingsdichtheid, de transport intensieve economie, de hoge mate van industrialisatie en de intensieve veehouderijen (Brabant) bij. Tot welke problemen leidt deze vervuilde lucht? Allereerst tot een gezondheidsprobleem. Bij het inademen van te hoge concentraties luchtverontreinigende stoffen kunnen gezondheidsproblemen ontstaan zoals astma-aanvallen, allergische reacties, verminderde longfunctie of longemfyseem. Mensen met een zwakke longfunctie of hart- en vaatziekten kunnen zelfs vroegtijdig overlijden door luchtvervuiling (enkele weken tot mogelijk 10 jaar eerder overlijden). Naast gezondheidsrisico s leidt de relatief slechte luchtkwaliteit in Nederland steeds vaker tot vertraging of zelfs het stopzetten van bouw- en infrastructuurprojecten. Dit komt doordat er in de Nederlandse regelgeving een koppeling is gelegd tussen ruimtelijke ordening en luchtkwaliteit. Net als in de rest van zuid Nederland voldoet de luchtkwaliteit voor wat betreft fijn stof en NO 2 in Breda niet overal aan de normen. De overschrijdingen zijn voor een groot deel te wijten aan de hoge achtergrondconcentratie. Daarnaast is het verkeer de belangrijkste lokale bron van luchtverontreiniging. Op straatniveau liggen er knelpunten bij de autosnelwegen, delen van de Noordelijke en Zuidelijke rondweg, de toegangswegen naar de Singelroute (onder andere Ettensebaan, Graaf Hendrik III laan, Tilburgseweg) en de Singelroute zelf. De overschrijdingen in Breda zijn zodanig dat de gemeente een luchtkwaliteitsplan moet opstellen. In het luchtkwaliteitsplan wordt beschreven welke maatregelen de gemeente de komende jaren gaat nemen om de lucht schoner en gezonder te maken. Er zijn allerlei maatregelen te bedenken om de luchtkwaliteit te verbeteren. Het vinden van goede oplossingen is echter geen gemakkelijke taak; luchtverontreiniging is een wijdverbreid probleem en verantwoordelijkheden liggen op allerlei niveaus (Europa, Rijk, provincie en gemeente). Breda heeft samen met een groot aantal partijen nagedacht over wat zij als gemeente kan doen. In een tweetal workshops is samen met deskundigen (TNO en GGD), maatschappelijke partijen (onder andere Fietserbond en Brabantse Milieufederatie), economisch belanghebbenden (onder andere Kamer van Koophandel, Transport en Logistiek Nederland, Brabants Zeeuwse werkgevers), Rijkswaterstaat en de provincie Noord-Brabant gezocht naar oplossingen. Daarnaast is het Platform Duurzaam Breda betrokken bij de totstandkoming van het luchtkwaliteitsplan. Dit hele proces heeft geleid tot de volgende pakketten van maatregelen: u schoon gemeentelijk wagenpark; u schoon openbaar vervoer; u milieuzones (gebieden waar alleen schoner (vracht)verkeer is toegestaan); u verkeersdoorstroming; u communicatie en gezondheid; u fietsmaatregelen en vervoersmanagement; u overige maatregelen zoals het meten en/of monitoren bij specifieke knelpunten en overleggen met het Rijk. De gemeente wil met deze aanpak van de luchtverontreiniging doen wat ze kán doen. De gezondheid van de burgers en een beter woon- en leefmilieu spelen hierbij een belangrijke rol. Daarnaast gaat Breda voor integrale oplossingen zodat 'het mes aan twee kanten snijdt'. We stellen maatregelen voor die niet alleen gunstig zijn voor de luchtkwaliteit maar ook voor andere aspecten zoals verkeersveiligheid, bereikbaarheid en het terugdringen van het verkeerslawaai.

4 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken Inmiddels wordt steeds duidelijker dat vooral bronmaatregelen kunnen bijdragen aan het terugdringen van luchtverontreiniging. Het nemen van bronmaatregelen ligt vooral bij het Rijk en Europa. Breda draagt haar steentje bij door in te zetten op een schoner gemeentelijk wagenpark en schoon openbaar vervoer. Daarnaast zal Breda de lobby van het Rijk richting Europa sterk ondersteunen om aan te dringen op een scherper EU-emissiebeleid (schonere voertuigen en minder vervuilende brandstoffen). Zowel het Rijk als Europa onderkennen dat lokale overheden de luchtproblematiek niet alleen kunnen oplossen. In Brabant zijn op regionale schaal al initiatieven genomen om samen te werken in het kader van de Gebiedsgerichte Aanpak (GGA) en het project Beter Bereikbaar Brabant. Samenwerking tussen alle overheden is absoluut noodzakelijk om voor de inwoners van Nederland een schone en gezonde lucht te garanderen.

5 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Samenvatting 1. Inleiding 7 2. Leeswijzer 9 3. Wat is luchtverontreiniging eigenlijk? 11 Wat is luchtverontreiniging? 11 Waardoor wordt luchtverontreiniging veroorzaakt? 11 Hoe is de concentratie luchtverontreiniging opgebouwd? 12 Normstelling en gezondheid Schone lucht van levensbelang 15 Acute gezondheidseffecten 15 Chronische gezondheidseffecten Van Europa naar Noord-Brabant: hoe staat het met de lucht? Hoe staat het met de lucht in Breda? 19 Luchtkwaliteit Breda Luchtkwaliteit Breda 2010 bij ongewijzigd beleid Wat wil Breda op het gebied van luchtkwaliteit? 25 Verschillende verantwoordelijkheden, samenwerking is noodzakelijk 25 Ambitie van Breda 25 Uitgangspunten luchtkwaliteitsplan Hoe is Breda gekomen tot maatregelen? 27 Samen op weg naar een schone lucht 27 Effectiviteit van maatregelen Wat gaat Breda doen om de luchtkwaliteit te verbeteren? 29 Schoon gemeentelijk wagenpark 29 Schoon openbaar vervoer 29 Milieuzonering 29 Verkeersdoorstroming 29 Communicatie en gezondheid 29 Fietsmaatregelen en vervoersmanagement 0 Overige maatregelen Monitoring en evaluatie Financiën en fasering Achterliggende literatuur 39 Bijlagen 1 Wettelijk- en beleidskader 1 2 Recente jurisprudentie met betrekking tot luchtkwaliteit door de Raad van State (d.d. 27 oktober 2005) 3 Uitwerking maatregelenpakketten 1

6 Inleiding 1. Inleiding De lucht die we inademen bestaat uit een groot aantal stoffen. Sommige van deze stoffen hebben we hard nodig om in leven te kunnen blijven. Denk bijvoorbeeld aan zuurstof. Andere kunnen we beter niet binnenkrijgen omdat ze onze gezondheid ernstig kunnen schaden. In Nederland overlijden mogelijk tienduizend tot enkele tienduizenden mensen per jaar vroegtijdig door een slechte luchtkwaliteit (enkele maanden tot mogelijk 10 jaar eerder overlijden). Enkele tienduizenden mensen ondervinden gezondheidsklachten zoals verergering van hart- en vaatziekten, astma-aanvallen en verminderde longfunctie. Ondanks alle slechte berichten over de gezondheidsrisico s van luchtverontreiniging blijkt dat de buitenlucht de afgelopen decennia wel een stuk schoner geworden is. De concentraties van veel schadelijke stoffen zijn in Nederland zo ver teruggebracht dat ze geen risico meer voor de volksgezondheid vormen. Belangrijke uitzonderingen hierop zijn fijn stof (PM 10 ) en stikstofdioxide (NO 2 ). Beide stoffen zijn nog in te hoge concentraties in de lucht aanwezig. Zowel fijn stof als stikstofdioxide ontstaat door menselijk handelen (bijvoorbeeld verkeer). Daarnaast kan fijn stof ontstaan door natuurlijke bronnen (opwaaiend bodemstof en zeezout). Om de gezondheid van mens en milieu zoveel mogelijk te beschermen heeft Europa normen opgesteld waaraan de luchtkwaliteit moet voldoen. Bovendien is een tijdstermijn opgenomen waarbinnen deze normen gehaald moeten worden. De Europese regels gelden voor alle lidstaten, dus ook voor Nederland. In Nederland is de Europese regelgeving vertaald in het Besluit luchtkwaliteit. Aangezien ons land tot één van de meest vervuilde gebieden van Europa behoort, wordt steeds duidelijker dat Nederland niet tijdig aan alle normen kan voldoen. Vooral in de Randstad en Brabant worden de normen van fijn stof en NO 2 op grote schaal overschreden. Daarnaast leidt de slechte luchtkwaliteit in Nederland regelmatig tot vertraging of zelfs het stopzetten van bouw- en infrastructuurprojecten. Dit hangt samen met de koppeling tussen luchtkwaliteit en ruimtelijke ordening die in het Besluit luchtkwaliteit is opgenomen. Net als het overgrote deel van zuid Nederland heeft ook Breda een luchtprobleem. De overschrijdingen die in Breda gerapporteerd worden, zijn zodanig dat op grond van het Besluit luchtkwaliteit een luchtkwaliteitsplan moet worden opgesteld. In het luchtkwaliteitsplan moet worden beschreven welke maatregelen Breda gaat nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Formeel hoeft het luchtkwaliteitsplan zich alleen te richten op NO 2. Uit uitspraken van de Raad van State blijkt echter dat gemeenten zich ook zoveel mogelijk moeten inzetten om de hoeveelheid fijn stof terug te dringen. Het luchtkwaliteitsplan schetst daarom wat Breda de komende jaren gaat doen om de concentraties NO 2 én fijn stof te verlagen. Breda zet hierbij in op een aantal pakketten van maatregelen: schoon vervoer (eigen wagenpark en openbaar vervoer), milieuzones (gebieden waar alleen schoner (vracht)verkeer is toegestaan), verkeersdoorstroming, communicatie en gezondheid, fietsmaatregelen en vervoersmanagement. Daarnaast is er een aantal 'aanvullende' maatregelen (bijvoorbeeld het meten bij specifieke knelpunten en overleggen met het Rijk). Bij het nemen van maatregelen wordt zoveel mogelijk in regionaal verband samengewerkt onder andere via het Brabants Platform Lucht, overleggen tussen de vijf grote Brabantse steden (B5) en in het kader van de Gebiedsgerichte Aanpak (GGA) en het project Beter Bereikbaar Brabant. Met deze maatregelenpakketten wil de gemeente: u investeren in de gezondheid van de burgers en een betere woon- en leefomgeving. u gaan voor integrale oplossingen om zodoende een balans te vinden tussen aspecten als leefbaarheid, bereikbaarheid, verkeersveiligheid en economische vitaliteit van de stad. u recht doen aan het Bredase verkeersbeleid om de stad bereikbaar te houden door de stad niet op slot te doen maar vooral het (meest) vervuilende verkeer uit de stad te weren. 1 Het nummer verwijst naar de literatuurlijst in hoofdstuk 11. 7

7 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken u de burgers ook aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een betere luchtkwaliteit bijvoorbeeld door vaker de fiets te pakken, Het Nieuwe Rijden 2 toe te passen en gebruik te maken van het openbaar vervoer. De maatregelen waar Breda op gaat inzetten, zijn in breed verband tot stand gekomen; er is uitgebreid overleg gevoerd met een groot aantal partijen waaronder deskundigen (TNO en GGD), maatschappelijke partijen (Fietsersbond en Brabantse MilieuFederatie), economisch belanghebbenden (EVO, TLN, Kamer van Koophandel), Rijkswaterstaat, de provincie Noord-Brabant en het Platform Duurzaam Breda. 2 Het Nieuwe Rijden is een manier van autorijden waarbij het brandstofverbruik aanzienlijk verlaagd wordt. Dit kan door eerder te schakelen naar een hogere versnelling, regelmatig de bandenspanning te controleren et cetera. Er zijn ook al landelijke campagnes voor het Nieuwe Rijden.

8 Leeswijzer 2. Leeswijzer Het luchtkwaliteitsplan beschrijft wat Breda de komende jaren gaat doen om de luchtkwaliteit te verbeteren. In hoofdstuk 3 wordt kort beschreven wat luchtverontreiniging is, welke stoffen in Nederland nog in te hoge concentraties voorkomen en hoe ze ontstaan. Om de noodzaak van maatregelen aan te geven, wordt in hoofdstuk 4 de kern van het luchtprobleem beschreven: de gezondheidseffecten. De omvang van het luchtprobleem wordt duidelijk als we kijken naar de situatie in Europa en Nederland (hoofdstuk 5). Als we vervolgens inzoomen op Breda (hoofdstuk 6) blijkt dat we ook hier extra maatregelen moeten nemen om de lucht schoner te maken. Een korte beschouwing van wat Breda wil maar ook kán doen is te vinden in hoofdstuk 7. Het nemen van maatregelen kan op veel manieren. Breda heeft een heel proces doorlopen om haar ambitie vast te stellen en te komen tot geschikte pakketten van maatregelen (hoofdstuk 8). Hoofdstuk 9 en 10 beschrijven vervolgens hoe Breda de komende jaren gaat werken aan een schonere en gezondere buitenlucht. 9

9 Wat is luchtverontreiniging eigenlijk? 3. Wat is luchtverontreiniging eigenlijk? Wat is luchtverontreiniging? Luchtverontreiniging wordt veroorzaakt door verschillende stoffen. Niet al deze stoffen vormen een (gezondheids)probleem. De concentraties van veel schadelijke stoffen, zoals zwaveldioxide, lood en benzeen zijn de laatste decennia in Nederland zo ver teruggebracht dat deze stoffen de normen niet meer overschrijden. De concentraties stikstofdioxide en fijn stof daarentegen zijn nog steeds zo hoog dat blootstelling eraan gezondheidsrisico s kan opleveren. Vandaar dat bij de term luchtverontreiniging in ons land vaak gedoeld wordt op deze twee stoffen. Wat zijn fijn stof en stikstofdioxide nu precies? Fijn stof bestaat uit hele kleine zwevende deeltjes. Fijn stof wordt ook wel aangeduid als PM Fijn stof omvat alle deeltjes met een maximale diameter van 10 micrometer (een duizendste millimeter). De laatste tijd speelt ook de term ultrafijn stof steeds meer een rol. Deze ultrafijne deeltjes hebben een omvang van maximaal 2,5 micrometer en worden daarom ook wel aangeduid met PM 2,5. Ultrafijn stof zou meer gezondheidsrisico s opleveren omdat deze deeltjes nog dieper in de longen kunnen doordringen. Stikstofdioxide (NO 2 ) behoort tot de groep van de stikstofoxiden (NO x ). Stikstofoxiden zijn chemische verbindingen tussen zuurstof en stikstof. Stikstofdioxide en stikstofmonoxide (NO) zijn de belangrijkste componenten van NO x. Waardoor wordt luchtverontreiniging veroorzaakt? Schadelijke stoffen kunnen in de lucht worden gebracht door: u diffuse bronnen van natuurlijke oorsprong (bijvoorbeeld verwaaiing van bodemstof of zeezoutdeeltjes); u industrie; u verkeer; u bouw; u scheepvaart; u landbouw en intensieve veehouderij; u huishoudens en bedrijven/kantoren (centrale verwarming, open haarden, allesbranders). De belangrijkste bronnen van luchtverontreiniging in het stedelijk gebied zijn verkeer, industrie en huishoudens. Niet alle bronnen dragen in gelijke mate bij aan de uitstoot van NO 2 en fijn stof. Het wegverkeer is in Nederland de belangrijkste bron van NO 2. NO 2 wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door snelrijdend verkeer. Dit is de reden waarom verhoogde NO 2 -concentraties meestal te vinden zijn langs snelwegen en hoofdverkeerswegen. Daarnaast produceert het verkeer in stedelijk gebied veel fijn stof. Met name het dieselverkeer zorgt voor een grote bijdrage (vooral vrachtwagens en bussen zonder roetfilter). Naast deze 'menselijke' bronnen kan fijn stof ook door natuurlijke processen in de lucht worden gebracht (zie figuur 1). Denk hierbij bijvoorbeeld aan zeezout en opwaaiend bodemstof. Dit fijn stof van natuurlijke oorsprong valt over het algemeen in de grovere fractie van het fijn stof. Als laatste kan fijn stof ontstaan door (foto)chemische reacties in de lucht zelf. 3 De PM staat voor particulate matter en de 10 voor 10 micrometer (een duizendste millimeter). 11

10 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken Figuur 1 Gemiddelde opbouw van fijnstofconcentraties in buitenstedelijke gebieden in Nederland onderverdeeld naar bronbijdragen (Bron: Ref. 7) Hoe is de concentratie luchtverontreiniging opgebouwd? Verontreinigde lucht die we inademen kan soms van heel ver afkomstig zijn (zelfs van buiten Nederland). Dit zien we terug in figuur 2. Een deel van de luchtverontreiniging komt van ver (de (inter)nationale achtergrond), een deel komt vanuit de stad zelf (stedelijke achtergrond) en een deel ontstaat lokaal langs een weg of andere bron zoals een bedrijf (de pieken in de figuur). Figuur 2 Opbouw van de concentratie luchtverontreinigende stoffen (Bron: Ref. 8) 12

11 Wat is luchtverontreiniging eigenlijk? Bij te hoge concentraties aan luchtverontreinigende stoffen kunnen gezondheidsrisico s ontstaan. Europa heeft daarom normen opgesteld waaraan de luchtkwaliteit moet voldoen. Normstelling en gezondheid Europa heeft de regels rondom luchtkwaliteit vastgelegd in de Europese Kaderrichtlijn Luchtkwaliteit (1996) en een aantal dochterrichtlijnen. Deze richtlijnen vormen de basis van het huidige luchtbeleid. De Europese regelgeving is in Nederland vertaald in het Besluit Luchtkwaliteit. Het Besluit luchtkwaliteit is onlangs nog gewijzigd (Besluit luchtkwaliteit 2005). Om de gezondheid van de Nederlandse burgers zo goed mogelijk te beschermen zijn in het Besluit luchtkwaliteit normen opgenomen. De belangrijkste van deze normen zijn: u grenswaarden: deze normen moeten binnen een bepaalde termijn worden bereikt om de gezondheid van mens en milieu zo goed mogelijk te beschermen. Er zijn verschillende grenswaarden (jaargemiddelde, daggemiddelde en uurgemiddelde). Voor fijn stof moet sinds 1 januari 2005 aan de grenswaarden voldaan worden en voor NO 2 per 1 januari 2010 (jaargemiddelde grenswaarde); u plandrempels: deze normen liggen boven de grenswaarden en veranderen jaarlijks. Ze zijn bedoeld om te zorgen dat tijdig wordt voldaan aan de grenswaarden. Voor fijn stof zijn de plandrempels niet meer van toepassing. Als de plandrempels voor NO 2 overschreden worden dan moet door de lokale overheid een luchtkwaliteitsplan worden opgesteld; u alarmdrempels: deze normen worden alleen overschreden in perioden van zware smog. In dat geval moet onmiddellijk actie worden ondernomen conform de procedures uit de Smogregeling (bijvoorbeeld de burgers adviseren zware inspanning te vermijden et cetera). De verantwoordelijkheid voor de uitvoering hiervan ligt bij de provincies. De Europese en Nederlandse regelgeving zijn nog volop in beweging. De EU richtlijn zal worden aangepast en het ministerie van VROM werkt aan een nieuwe Wet luchtkwaliteit. Een mogelijke wijziging die zal worden doorgevoerd in de Europese wetgeving is het verschuiven van de einddatum voor het halen van de NO 2 -normen van 2010 naar Voor verdere informatie over de huidige wetgeving en het beleidskader wordt verwezen naar bijlage 1. 13

12 Schone lucht van levensbelang 4. Schone lucht van levensbelang Als de lucht die we inademen schadelijke stoffen bevat dan kan dit slecht uitpakken voor onze gezondheid. Zowel fijn stof als stikstofdioxide kunnen gezondheidsschade veroorzaken. Bij fijn stof kan zelfs blootstelling aan lage concentraties effecten op de gezondheid hebben. Een grenswaarde waaronder geen effect zou optreden is hierbij niet aan te geven. Uit onderzoek blijkt dat vooral de uitstoot van dieselmotoren verantwoordelijk is voor de gevonden gezondheidseffecten zoals een verlaagde longfunctie en een verhoogd voorkomen van chronische luchtwegsymptomen. Deze uitstoot bevat bovendien veel andere stoffen die schadelijke effecten op de gezondheid hebben zoals polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK). Voor fijn stof geldt: hoe kleiner de deeltjes hoe dieper ze in de longen kunnen doordringen en hoe meer gezondheidsschade ze kunnen veroorzaken. Niet iedereen is even gevoelig voor luchtverontreiniging. Vooral kinderen, mensen die grote fysieke inspanningen leveren, ouderen en mensen met hart- en longaandoeningen kunnen gezondheidsschade ondervinden. Daarnaast bepalen de concentratie en de tijdsduur dat iemand aan luchtverontreiniging wordt blootgesteld welke gezondheidseffecten optreden. Acute gezondheidseffecten Gezondheidseffecten die kunnen optreden na kortdurende blootstelling zijn afname van de longfunctie, toename van luchtwegklachten zoals piepen, hoesten en kortademigheid en verergering van astma. Bij de meeste mensen zijn deze acute effecten omkeerbaar. Zodra de luchtverontreiniging afneemt, keert de normale toestand terug. De acute effecten komen vooral voor bij gevoelige groepen. Verergering van klachten bij kortdurende piekbelasting (smog) 2 kan bij oudere mensen met een hart- of longziekte zelfs acuut overlijden tot gevolg hebben. Voor dit effect wordt de term 'vroegtijdige sterfte' gebruikt, omdat het gaat om het eerder sterven dan het geval zou zijn geweest wanneer er geen smog was opgetreden. Over het algemeen wordt aangenomen dat het gaat om een aantal weken tot maanden eerder overlijden. Chronische gezondheidseffecten Langdurige blootstelling aan bepaalde stoffen in de buitenlucht kan leiden tot onherstelbare chronische gezondheidsschade. Onderzoek naar chronische effecten toont aan dat verlaging van de longfunctie, evenals verergering van chronische luchtwegklachten blijvend kan zijn. Er zijn de afgelopen jaren diverse studies naar chronische gezondheidseffecten uitgevoerd. In Nederland is een verband aangetoond tussen het overlijden als gevolg van een long- of hartziekte en het wonen dichtbij een drukke verkeersweg. Voor mensen die op minder dan 100 meter van de snelweg of minder dan 50 meter van een drukke stadsweg woonden was het risico op sterfte door hart- en vaatziekten en longaandoeningen ongeveer twee keer zo hoog. Deze resultaten blijken ook uit eerdere onderzoeken. Als bepaalde Amerikaanse studies over langdurige blootstelling aan fijn stof op Nederland van toepassing zijn, dan zouden in Nederland mogelijk zelfs mensen per jaar ongeveer 10 jaar eerder overlijden (uitgaande van een jaargemiddelde concentratie fijn stof van 35 μg/m 3 ). In tabel 1 staan de effecten van luchtverontreiniging op de gezondheid samengevat. Daarbij is aangegeven hoe sterk het bewijs en de ernst van het effect zijn. 2 Smog is een combinatie van de Engelse termen smoke (rook) en fog (mist). 15

13 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken Tabel 1 Gezondheidseffecten luchtverontreiniging (naar een tabel uit rapport Gezondheidsraad 1999/14) Gezondheidseffecten Acute gezondheidseffecten na kortdurende blootstelling Bewijs 1 Ernst 2 Vroegtijdige sterfte *** *** Ziekenhuisopnamen voor luchtwegen of hart- en vaatziekten *** *** Verminderde longfunctie *** * Toename luchtwegklachten ** ** Verergering astma ** *** Gezondheidseffecten Chronische gezondheidseffecten na langdurige blootstelling Bewijs 1 Ernst 2 Vroegtijdige sterfte (inclusief sterfte aan longkanker) *** *** Afname longfunctie *** ** Ontstaan chronische luchtwegklachten bij kinderen ** *** Toename chronische luchtwegaandoeningen (bronchitis) bij volwassenen *** ** Toename astma en allergische klachten * ** 1 (bewijs) * niet adequate, inconsistente bewijskracht ** beperkte bewijskracht *** voldoende bewijskracht 2 (ernst) * licht ** matig *** ernstig 16

14 Van Europa naar Noord-Brabant: hoe staat het met de lucht? 5. Van Europa naar Noord-Brabant: hoe staat het met de lucht? De luchtkwaliteit in Europa is de laatste tien jaar sterk verbeterd. Desalniettemin zijn er nog steeds plaatsen waar de luchtkwaliteit te wensen over laat: vooral in de grote steden (Parijs, Madrid, Rome, Athene et cetera), de Povlakte en een groot gedeelte van de Benelux (figuur 3). In Nederland worden de luchtkwaliteitsnormen voor NO 2 en fijn stof op grote schaal overschreden; ons land behoort tot één van de meest vervuilde gebieden van Europa. Dit hangt samen met de hoge bevolkingsdichtheid, de transport intensieve economie en de grote mate van industrialisatie. Binnen Nederland zelf is er een duidelijk verschil te zien tussen de regio s in het noordoosten en zuidwesten. Vooral in de Randstad en Brabant is de luchtkwaliteit relatief slecht en zijn de achtergrondconcentraties hoog. Dit heeft voor een groot deel te maken met de ligging tussen twee zware industriegebieden (Ruhrgebied en Antwerpen). De hoge achtergrondconcentraties leiden ertoe dat lokale bijdragen al heel snel leiden tot overschrijdingen van de normen. De relatief slechte luchtkwaliteit in Nederland, met name in de Randstad en Noord-Brabant, leidt tot de volgende problemen: 1 milieu- en gezondheidsprobleem; de huidige concentraties fijn stof en NO 2 kunnen leiden tot gezondheidsproblemen; 2 het lukt Nederland niet om overal tijdig de grenswaarden te halen. Gezien de slechte luchtkwaliteit in Nederland moeten we veel meer doen dan andere lidstaten en in Noord-Brabant en de Randstad is die vereiste inspanning nog eens extra groot; 3 stagnatie in bouw- en infrastructuurprojecten. Het niet voldoen aan de grenswaarden kan ernstige consequenties hebben voor nieuwe ruimtelijke plannen, verkeersplannen en milieuvergunningen. Bij deze plannen moet getoetst worden aan de normen uit het Besluit luchtkwaliteit. De Raad van State vernietigt regelmatig plannen waar niet (tijdig) aan de normen voldaan kan worden of waar onvoldoende onderzoek is gedaan naar de luchtkwaliteit (zie bijlage 2). Figuur 3 Concentratie fijn stof in Europa in 2002 (Bron: Ref. 8) 17

15 Hoe staat het met de lucht in Breda? 6. Hoe staat het met de lucht in Breda? Luchtkwaliteit Breda 2003 Ook in Breda voldoet de luchtkwaliteit niet overal aan de normen. Uit de luchtrapportage van 2003 (ref. 1 en 2) blijkt dat zowel voor fijn stof als voor NO 2 de jaargemiddelde normen plaatselijk overschreden worden (tabel 2). De belangrijkste knelpunten liggen bij de autosnelwegen, delen van de Noordelijke en Zuidelijke rondweg, de toegangswegen naar de Singelroute (onder andere Ettensebaan, Graaf Hendrik III laan, Tilburgseweg) en de Singelroute zelf (figuur 4 en 5). De hoge achtergrondconcentratie is grotendeels de oorzaak voor het overschrijden van de normen voor fijn stof en NO 2. Als gevolg van de hoge achtergrondconcentratie wordt de 24-uurs norm van fijn stof zelfs overal overschreden. Daarnaast is het verkeer de belangrijkste lokale bron van luchtverontreiniging in Breda. Tabel 2 Weglengte (in km) waarlangs de plandrempels 3 van 2003 en de grenswaarden 4 voor NO 2 en fijn stof overschreden worden Weglengte stadsstraten (km) Weglengte autosnelwegen (km) Totale weglengte (km) NO 2 plandrempel NO 2 grenswaarde >80 40 >120 Fijn stof plandrempel Fijn stof grenswaarde N.B. Naast de weglengte overschrijdingen kunnen ook andere indicatoren zoals de oppervlakte of het aantal blootgestelden worden weergegeven. Deze info kan worden gevonden in de luchtrapportages (ref. 1 en 3). Er wordt opgemerkt dat met name het aantal berekende blootgestelden per jaar sterk kan variëren. 3 Jaargemiddelde plandrempel voor NO 2 is 54 μg/m 3 en voor fijn stof 43 μg/m 3 4 Jaargemiddelde grenswaarde voor NO 2 en voor fijn stof 40 μg/m 3 19

16 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken Figuur 4. Overschrijdingen van de plandrempels van NO 2 voor het jaar 2003 De gerapporteerde overschrijdingen in 2003 zijn zodanig hoog dat bij het uitblijven van actie naar verwachting in 2010 niet aan de normen voor NO 2 kan worden voldaan. Daarom moet een luchtkwaliteitsplan worden opgesteld. Gezien de einddatum van 2010 voor NO 2 is in het kader van het luchtkwaliteitsplan ook een prognose van de luchtkwaliteit in 2010 gemaakt. Hierbij is rekening gehouden met trends en toekomstverwachtingen zoals het steeds schoner en zuiniger worden van auto s maar ook de groei van het verkeer (autonome ontwikkelingen). Dit is conform de voorgeschreven werkwijze van het ministerie van VROM. 20

17 Hoe staat het met de lucht in Breda? Figuur 5. Overschrijdingen van de plandrempels van fijn stof voor het jaar 2003 Luchtkwaliteit Breda 2010 bij ongewijzigd beleid In 2010 zijn er nog steeds overschrijdingen van de normen voor fijn stof en NO 2 (tabel 3). Het aantal overschrijdingen is wel afgenomen ten opzichte van Voor NO 2 blijven de autosnelwegen een knelpunt vormen. Ook op de Noordelijke en Zuidelijke rondweg en de wegen naar de binnenstad blijven plaatselijk knelpunten bestaan. Op basis van de prognoses voor 2010 wordt verwacht dat de hoge achtergrondconcentratie nog steeds overal leidt tot het overschrijden van de 24-uursnorm voor fijn stof. Aanvullende maatregelen zijn dus nodig om de lucht in Breda schoner en gezonder te maken. Tabel 3 Weglengte (in km) waarlangs de jaargemiddelde grenswaarden 5 voor NO 2 en fijn stof naar verwachting in 2010 nog overschreden worden Weglengte stadsstraten (km) Weglengte autosnelwegen (km) Totale weglengte (km) NO ,0 45,0 Fijn stof 3 0,3 3,3 N.B. Naast de weglengte overschrijdingen kunnen ook andere indicatoren zoals de oppervlakte of het aantal blootgestelden worden weergegeven. Deze info kan worden gevonden in de luchtrapportages (ref. 1 en 3). Er wordt opgemerkt dat met name het aantal berekende blootgestelden per jaar sterk kan variëren. 5 Jaargemiddelde grenswaarde voor NO 2 en voor fijn stof is 40 μg/m3 21

18 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken Figuur 6. Overschrijdingen van de jaargemiddelde grenswaarden van NO 2 voor het jaar

19 Hoe staat het met de lucht in Breda? Figuur 7. Overschrijdingen van de jaargemiddelde grenswaarden van fijn stof voor het jaar

20 Wat wil Breda op het gebied van luchtkwaliteit? 7. Wat wil Breda op het gebied van luchtkwaliteit? De luchtkwaliteit in Breda moet beter. Voordat we ingaan op de ambitie van Breda staan we eerst even stil bij wat Breda eigenlijk kán doen. Verschillende verantwoordelijkheden, samenwerking is noodzakelijk Luchtverontreiniging is een wijdverbreid probleem. Dit betekent dat alle overheden hiermee te maken krijgen. Iedere overheid heeft zijn eigen verantwoordelijkheden/bevoegdheden en daarmee de mogelijkheid om iets te doen. Zo kunnen het Rijk en Europa maatregelen nemen om het verkeer schoner te maken (schonere auto s en minder vervuilende brandstoffen), Rijkswaterstaat kan maatregelen nemen bij de autosnelwegen, de provincie bij provinciale wegen/bedrijven onder provinciale bevoegdheid en de gemeenten op lokale wegen. Samenwerking is dus noodzakelijk om de luchtkwaliteit op grote schaal te verbeteren. Het Rijk onderkent dit en wil samen met de andere overheden langs vier lijnen werken aan het oplossen van de problematiek: 1 een omvangrijk pakket aan maatregelen van alle overheden ter verbetering van de luchtkwaliteit, hoofdzakelijk gericht op verkeer, maar ook landbouw en industrie. Er zijn extra middelen vrijgemaakt voor de inzet van deze maatregelen. Op Prinsjesdag 2005 heeft het Rijk voor de komende 10 jaar 900 miljoen gereserveerd voor de aanpak van de luchtproblematiek. Hiervan is 100 miljoen beschikbaar voor maatregelen van lokale overheden. De overige 800 miljoen zet het Rijk zelf in voor zaken als stimulering van roetfilters, vervroegde introductie van schone voertuigcategorieën, aanpak van de scheepvaart, schone bussen et cetera; 2 beïnvloeden van Europa door enerzijds aan te dringen op stringenter bronbeleid en anderzijds op het inbouwen van extra flexibiliteit als het gaat om het halen van de EU-normen voor de lokale luchtkwaliteit; 3 aanpassen van de nationale regelgeving (nieuwe Wet luchtkwaliteit) om de stagnatieproblematiek van bouwplannen zoveel mogelijk op te lossen vooruitlopend op het van kracht worden van de nieuwe EU-richtlijn; 4 een samenwerkingstraject van alle betrokken overheden, in de vorm van een Task Force Luchtkwaliteit. In het kader van de Task Force worden een aantal pilots gedaan. Breda is met de woningbouwlocatie Teteringen één van de pilotgemeenten. Het Rijk wil dus vooral inzetten op nationale maatregelen en de overige knelpunten samen met provincies en gemeenten oplossen. Zij stuurt daarmee sterk aan op samenwerking tussen de verschillende overheden. Dit sluit aan bij uitspraken van de Raad van State dat zowel het Rijk als de lokale overheden zich moeten inzetten om de hoeveelheid fijn stof terug te dringen (formeel is alleen het Rijk verantwoordelijk voor de fijn stof-problematiek). Voor de NO 2 -problematiek blijf de lokale overheid formeel verantwoordelijk. Voor de oplossing van de resterende knelpunten op langere termijn is een duidelijk scherper EU-emissiebeleid onmisbaar. Regionale samenwerking Op regionaal niveau is samenwerking in Brabant al op een aantal punten vormgegeven. Zo is er het Brabants Platform Lucht en zijn er in B5 verband allerlei werkgroepen actief onder andere op het gebied van milieuzonering en schoon vervoer. Op verkeersvlak zijn er ook regionale samenwerkingsverbanden. In het kader van het GGA (GebiedsGerichte Aanpak) is een studie uitgevoerd naar de autobereikbaarheid in de regio Breda, te weten het project Beter Bereikbaar Brabant. De Provincie Noord-Brabant is trekker van dit project. In het kader van deze studie is de functie van het regionale wegennet vastgesteld en is onderzocht waar op korte termijn (2006) en lange termijn (2020) problemen ontstaan met betrekking tot de autobereikbaarheid. Deze knelpunten en potentiële maatregelen zijn opgenomen in zogenaamde maatregelenbladen. Deze maatregelenbladen gaan een onderdeel vormen van het Provinciale Verkeer- en Vervoersplan wat op dit moment in ontwikkeling is. Als potentiële maatregelen worden onder andere genoemd: het benutten van de ruit van autosnelwegen door bijvoorbeeld het geleiden van het verkeer met behulp van bewegwijzering. Deze maatregelen 25

21 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken hebben een rechtsreeks positief effect op de luchtkwaliteit. Hier liggen dus raakvlakken met het luchtkwaliteitsplan. In het kader van het GGA zijn recentelijk (december 2005) afspraken gemaakt om de luchtproblematiek ook regionaal aan te pakken, waarbij gebruik wordt gemaakt van reeds bestaande plannen en initiatieven zoals het concept luchtkwaliteitsplan van de gemeente Breda en het rapport Beter Bereikbaar Brabant. Doelen luchtkwaliteitsplan In principe is het luchtkwaliteitsplan erop gericht om in 2010 te voldoen aan de jaarnorm voor NO 2 en daarnaast zoveel mogelijk de fijn stof problematiek mee te nemen. Meer specifiek zijn voor lucht de volgende doelen geformuleerd: Indicator Beginwaarde 2004 Streefwaarde 2010 Wegvlak met plandrempeloverschrijding voor meters 6 0 meter 7 NO 2 volgens het Besluit Luchtkwaliteit Aandeel schone gemeentelijke voertuigen op Nulmeting 2006 Te bepalen na nulmeting het totale gemeentelijke wagenpark. Aantal dagen per jaar dat de norm voor etmaalgemiddelde concentratie fijn stof (PM 10 ) wordt overschreden bij de twee meetstations in Breda. Begin 2006 bekend 35 dagen per jaar Ambitie van Breda Breda heeft de volgende ambitie als het gaat om de luchtkwaliteit: een gezonde woon- en leefomgeving waarin de luchtkwaliteit inzichtelijk, bekend en aanvaardbaar is. Deze ambitie past binnen datgene wat staat in de Milieuvisie 2015 (ref. 4). Breda wil daarom investeren in de kwaliteit en de leefbaarheid van de woon- en leefomgeving. Gezondheid speelt daarin een belangrijke rol. Daarnaast wil Breda de luchtproblemen integraal oplossen en zaken als leefbaarheid, bereikbaarheid, verkeerslawaai, de economische vitaliteit van de stad en verkeersveiligheid samen oppakken. Naast deze algemene ambitie wil Breda zich specifiek op de volgende onderwerpen richten: u Communicatie met burgers over luchtkwaliteit; een belangrijk onderdeel hiervan is het beter informeren van burgers door bijvoorbeeld technische gegevens om te zetten in begrijpelijke taal. Dit gaat de gemeente samen met andere partijen oppakken onder andere de GGD en bijvoorbeeld het Platform Duurzaam Breda. Daarnaast gaat Breda burgers actief betrekken bij het oplossen van het luchtprobleem. Hiermee wordt een begin gemaakt door omwonenden van de meest vervuilde straten in Breda te betrekken bij het zoeken naar mogelijke oplossingen (bewonersoverleggen, uitwisselen van ideeën, steunen van initiatieven vergelijkbaar met Hart voor je buurt ); u Communicatie rondom milieuzonering. Dit is een onderdeel van het B5 project over milieuzonering; u Project Schoon bouwen ; hiervoor is Breda in overleg met bouwend Nederland. Mogelijk kan dit project naar de B5 worden doorgetrokken. Uitgangspunten luchtkwaliteitsplan De ambitie van Breda leidt tot de volgende uitgangspunten voor het luchtkwaliteitsplan: u Bronmaatregelen hebben de voorkeur; voorkomen is immers beter dan genezen. u Integrale aanpak. Naast de luchtkwaliteit willen we als stad bijvoorbeeld ook werken aan minder verkeerslawaai, een betere verkeersdoorstroming (bereikbaarheid) en meer verkeersveiligheid. u Werk met werk maken. Dit betekent onder andere aansluiten bij het Verkeersplan van Breda. u Robuuste en duurzame maatregelen die wel al op korte termijn effect hebben. De maatregelen die we nemen moeten ook in de toekomst effectief zijn. u Samenwerking opzoeken. Zoveel mogelijk samen met provincie, Rijk en Europa werken aan een schone lucht. 6 Dit komt overeen met de nulmeting in 2002 voor ISV2 7 Geen overschrijding van de norm (plandrempel is dan grenswaarde geworden) ofwel 100%. 26

22 Hoe is Breda gekomen tot maatregelen? 8. Hoe is Breda gekomen tot maatregelen? De Bredase aanpak om de lucht schoner en gezonder te maken is het resultaat van een uitgebreid traject van discussie en onderzoek. Hieronder wordt dit proces kort beschreven. Samen op weg naar een schone lucht Er zijn veel maatregelen te bedenken om de luchtkwaliteit te verbeteren. Een schone lucht gaat niet alleen de gemeente Breda zelf aan en daarom is het luchtkwaliteitsplan in breed verband tot stand gekomen. In een tweetal workshops is over mogelijke maatregelen nagedacht samen met een groot aantal partijen zoals deskundigen (TNO, GGD West-Brabant), maatschappelijk partijen (onder andere Fietsersbond afdeling Breda, Brabantse Milieufederatie), economisch belanghebbenden (onder andere Kamer van Koophandel en Fabrieken, Transport en Logistiek Nederland, Brabants Zeeuwse werkgevers), Rijkswaterstaat en de provincie Noord-Brabant. Tijdens de workshops is nagedacht over het verbeteren van de luchtkwaliteit aan de hand van de volgende vragen: u Welke maatregelen zou je in Breda kunnen nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren? Deze vraag is aan de orde geweest in een brainstormsessie waarin iedereen zijn ideeën heeft kunnen aandragen ('rijp en groen door elkaar'). u Welke maatregelen zouden de prioriteit moeten hebben? u Welke maatregelen zouden gekoppeld kunnen worden aan specifieke Bredase knelpunten (bijvoorbeeld bepaalde wegen waar overschrijdingen worden gevonden)? Dit is wederom in een brainstormsessie gedaan waarbij een onderscheid gemaakt is tussen straten met doorstromend verkeer (hoofdweg, buitenweg, autosnelweg) en straten met (stagnerend) stadsverkeer zoals de Noordelijke en Zuidelijke rondweg. Uit de workshops bleek dat de deelnemers vooral prioriteit geven aan doorstromingsmaatregelen (groene golf, aparte rijstroken voor vrachtwagens en bussen et cetera) en campagnes voor gedragsbeïnvloeding/stimulering goed gedrag (zoals bevorderen gebruik deeltaxi, autodelen, carpoolen, Het Nieuwe Rijden). Naast de workshops is er een discussie geweest in het Platform Duurzaam Breda over maatregelen voor een schonere lucht. Vervolgens heeft TNO onder begeleiding van een gemeentelijke werkgroep, samengesteld uit vertegenwoordigers van Verkeer, Stadsbeheer, Communicatie, Milieu en de GGD, een analyse gemaakt van de diverse maatregelen (multicriteria-analyse). Ook is een aantal scenario s doorgerekend om inzicht te krijgen in effecten (gevoeligheidsanalyse). Voor nadere informatie wordt verwezen naar het rapport van TNO (ref. 5). Hieronder volgt een korte weergave van de resultaten van de gevoeligheidsanalyse. Effectiviteit van maatregelen In de gevoeligheidsanalyse is naar een aantal 'uitersten' gekeken. Dit zijn niet automatisch de maatregelen die genomen gaan worden maar bedoeld om te achterhalen in welke richting oplossingen gezocht kunnen worden en wat de bandbreedte van de bijbehorende effecten is. De effecten van de volgende hypothetische maatregelenpakketten zijn doorgerekend: u verbetering doorstroming; u verbetering doorstroming én beperking vrachtverkeer (geen vrachtverkeer binnen de singels); u geen enkel verkeer meer in de stad, alleen nog op de snelwegen; u schonere voertuigen (emissies van voertuigen zoals verwacht in 2020, met andere woorden versnelde vernieuwing van het wagenpark); u schonere voertuigen én verbetering doorstroming. Uit de gevoeligheidsanalyse blijkt dat vooral het invoeren van schonere voertuigen en het weren van verkeer uit de stad substantieel bijdragen aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. Breda gaat daarom haar eigen wagenpark schoner maken en zich bij de provincie inzetten voor schoon OV (bussen). Daarnaast zal de gemeente de lobby van het Rijk richting Europa ondersteunen waarbij wordt aangedrongen op aanscherping van Europese bronmaatregelen (EU-emissiebeleid: Euronormen). Voor wat betreft het weren van het verkeer uit de stad: ál het verkeer uit Breda weren is geen optie. De gemeente gaat wel een beperking opleggen voor vervuilend vrachtverkeer rondom de binnenstad (milieuzonering). 27

23 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken De overige maatregelen uit de gevoeligheidsanalyse dragen in minder mate bij aan het oplossen van de luchtproblematiek. Er is echter wel een belangrijke kanttekening: de gevoeligheidsanalyse geeft de effectiviteit op stadsniveau weer en niet op straatniveau. Zo zal bijvoorbeeld het verbeteren van de doorstroming in een bepaalde straat op het totale stadsniveau niet zoveel effect hebben maar op straatniveau een aanzienlijk verschil maken (zeker voor de gezondheid van de bewoners langs die weg). Bovendien is bij doorstroming alleen gerekend met een zeer beperkte verbetering van de doorstroming; in de praktijk zal de verbetering en dus het bijbehorende effect naar verwachting veel groter zijn. 28

24 Wat gaat Breda doen om de luchtkwaliteit te verbeteren? 9. Wat gaat Breda doen om de luchtkwaliteit te verbeteren? Gezien de uitkomsten van de gevoeligheidsanalyse gaat Breda de komende jaren sterk inzetten op schoon vervoer. Dit sluit aan bij de lobby van het Rijk richting Europa om een stringenter bronbeleid te voeren. Daarnaast worden speerpunten: het weren van sterk vervuilende voertuigen uit bepaalde delen van de stad, bevorderen van de verkeersdoorstroming, communicatie en gezondheid en fietsmaatregelen en vervoersmanagement. Dit alles leidt tot de volgende maatregelenpakketten (voor een concrete uitwerking zie bijlage 3). Schoon gemeentelijk wagenpark Het totale gemeentelijke wagenpark bestaat uit circa 150 voertuigen zoals vuilniswagens, vrachtauto s, veegwagens, (bestel)auto s en dienstauto s van B&W. Het wagenpark wordt schoner gemaakt door roetfilters, schonere brandstoffen en schone nieuwe voertuigen. Er is inmiddels al een begin gemaakt met het schoner maken van het wagenpark door een aantal vuilniswagens uit te rusten met roetfilters. Schoon openbaar vervoer Het openbaar vervoer wordt schoner gemaakt door de bus over te laten schakelen op schonere brandstoffen bijvoorbeeld aardgas. In aansluiting op uitspraken van staatssecretaris Van Geel en gedeputeerde Moons van de provincie Noord-Brabant heeft de gemeente hier met klem op aangedrongen bij de provincie. De provincie speelt een belangrijke rol bij het schoner maken van de bussen aangezien zij verantwoordelijk is voor de concessieverlening van het openbaar (bus)vervoer. Milieuzonering Milieuzones zijn gebieden waar alleen schonere voertuigen zijn toegestaan. Breda neemt samen met andere Brabantse gemeenten in B5 8 verband deel aan een pilot milieuzonering. Op basis van deze pilot gaat Breda zones vaststellen rond de binnenstad waar geen oudere (dus minder schone) vrachtwagens of eventueel andere oudere dieselvoertuigen mogen rijden. Verkeersdoorstroming Het verbeteren van de doorstroming van het verkeer heeft een gunstig effect op de luchtkwaliteit en het verkeerslawaai. Het verminderen van afremmen en optrekken scheelt veel in de uitstoot van schadelijke uitlaatgassen. De doorstroming kan worden bevorderd door groene golf, slimme afstelling van verkeerslichten en 'tovergroen' (groene golf voor vrachtwagens). Door het verbeteren van de doorstroming kan op bepaalde wegvakken de hoeveelheid verkeer toenemen. Daartegenover staat dat het verkeer elders, in de gevoelige gebieden (woongebieden), afneemt. Doorstroming staat echter niet op zich. Het vormt een onderdeel van de totale verkeers- 8 De B5 zijn de vijf grote Brabantse steden: Tilburg, Den Bosch, Eindhoven, Helmond en Breda 29

25 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken strategie van Breda zoals verwoord in het Verkeersplan Breda. Uitgangspunten uit het Verkeersplan voor het gemotoriseerde verkeer zijn dat: 1. het (regionale) verkeer zo lang mogelijk gebruik maakt van de ruit van autosnelwegen. 2. het stedelijke verkeer zoveel mogelijk afgewikkeld wordt op het stedelijke hoofdwegennet (zoals de Noordelijke rondweg). 3. het verkeer door het bovenstaande zoveel mogelijk wordt weggetrokken uit de kwetsbare (woon)gebieden. Op het stedelijk hoofdwegennet wordt de doorstroming bevorderd om deze wegen maximaal te benutten. Hierdoor hoeft het verkeer minder vaak te stoppen en wordt de luchtkwaliteit verbeterd. Om te voorkomen dat er sluipverkeer ontstaat van autosnelweg naar autosnelweg worden zogenaamde doseerpunten ingesteld. Dit zijn verkeersregelinstallaties die een gelimiteerde hoeveelheid verkeer doorlaten. Deze doseerpunten zijn gesitueerd op plaatsen waar het wachtende verkeer geen hinder oplevert voor de omgeving. De limiet wordt onder andere bepaald door de gewenste luchtkwaliteit tussen deze doseerpunten, maar ook door de gewenste oversteekbaarheid. Communicatie en gezondheid Niet alleen bij luchtkwaliteit speelt gezondheid een rol. Uit allerlei andere boodschappen van de media blijkt dat gezondheid in is: we moeten meer bewegen, minder vet eten, stoppen met roken etc. Breda wil de burgers laten zien dat ze zelf kunnen werken aan een betere gezondheid én een betere luchtkwaliteit door bijvoorbeeld vaker de fiets te pakken. In de communicatie wordt hierbij de 'win-win' situatie voor de burgers benadrukt (bewustwording en gedragsbeïnvloeding). Breda gaat specifiek met de omwonenden van de meest vervuilde straten in overleg over wat zij zelf kunnen bijdragen aan een schonere lucht. Op gezondheidsvlak gaat de gemeente samen met de GGD onder andere de volgende acties ondernemen: uitvoeren van gezondheidseffectscreening 9 (GES) bij (grote) ruimtelijke ontwikkelingen en onderzoek doen naar de verbetering van de levensverwachting als gevolg van bepaalde maatregelen die genomen zijn (bijvoorbeeld verbetering doorstroming). 9 Een gezondheidseffectscreening is een methode om bij ruimtelijke ontwikkelingen verschillende varianten op hun gezondheidseffecten door te rekenen. Luchtkwaliteit wordt hierbij nadrukkelijk meegenomen. 30

26 De Kwaliteitseisen Fietsmaatregelen en vervoersmanagement De fiets is met name op korte afstanden in stedelijk gebied een snel en efficiënt vervoermiddel. Daarmee is de fiets in de stad een volwaardig alternatief voor de auto. Daarnaast is fietsen goed voor de gezondheid. Het fietsgebruik kan worden vergroot door het verbeteren van de fietsvoorzieningen in Breda. Denk hierbij aan het verbeteren van bestaande stallingen en het openen van nieuwe stallingen, gratis leenfietsen en het aanleggen van ontbrekende schakels in het fietspadennet. Dit zijn onderwerpen die al in het kader van het Verkeersplan worden opgepakt. Daarnaast is voor het vergroten van het fietsgebruik vooral een mentaliteitsverandering nodig. Breda wil op die mentaliteitsverandering inzetten onder andere door communicatie (zie hiervoor). Breda zal hier de komende jaren blijvend aandacht aan besteden. Naast maatregelen om het fietsgebruik te stimuleren, kan door middel van vervoersmanagement bij grote werkgevers het aantal autobewegingen worden beperkt. Vervoersmanagement kan bijvoorbeeld bestaan uit het stimuleren van het OV-gebruik onder werknemers of het regelen van collectief vervoer. Breda gaat vervoersmanagement bij de gemeente zelf en bij andere grote werkgevers stimuleren (zoals bijvoorbeeld het Amphia, Avans Hogeschool, NHTV). 31

27 Luchtkwaliteitsplan (Fijn) stof tot nadenken Overige maatregelen Naast de genoemde zes pakketten aan maatregelen gaat Breda ook nog inzetten op: u Het meten en/of monitoren van de luchtkwaliteit bij specifieke knelpunten; u Overleggen met het Rijk, onder andere over de benutting van de snelwegen en de mogelijkheid om de maximumsnelheid op de snelwegen te verlagen in bepaalde situaties (bijvoorbeeld tijdens perioden van smog). u Luchtkwaliteit nadrukkelijk meenemen bij vergunningverlening en handhaving bij bedrijven (met name ook de intensieve veehouderijen); u Onderzoek naar de haalbaarheid van parkeer en pendel (Park en Ride) bij evenementen en koopspitsen (drukken koopavonden en -zondagen bijvoorbeeld rond Sinterklaas en Kerstmis); u Haalbaarheidsonderzoek naar het koppelen van luchtkwaliteitsmetingen aan verkeersgeleiding/ verlaging van de maximumsnelheid. In een aantal Europese steden (Hagen, Leicester) zijn hier al voorbeelden van. u Onderzoek naar de haalbaarheid om schoon bouwmaterieel te eisen bij aanbestedingen van gemeentelijke projecten; u Pilot luchtkwaliteit woningbouwlocatie Teteringen: de gemeente Breda is één van de pilot gemeenten in het kader van de Task Force luchtkwaliteit. In die pilot leveren het ministerie van VROM en andere deskundigen juridische en technische ondersteuning bij het oplossen van de problemen rondom ruimtelijke ordening en luchtkwaliteit. Bovenstaande maatregelenpakketten vormen een aanvulling op datgene wat Breda inmiddels al doet op andere beleidsterreinen en wat de luchtkwaliteit ten goede komt. Een paar voorbeelden zijn de verbetering van de doorstroming op hoofdwegen in het kader van het Verkeersplan, het realiseren van hoogwaardig openbaar vervoer (HOV) tussen Oosterhout/Breda/Etten-Leur, het verbeteren van het fietspadennet en het uitdrukkelijk meenemen van luchtkwaliteit bij ruimtelijke plannen (slimme stedenbouw en verplicht gedegen luchtonderzoek). Effecten van de voorgestelde maatregelen De effecten van de voorgestelde maatregelen zijn niet allemaal apart doorgerekend. In het kader van het luchtkwaliteitsplan is vooral gekeken naar het effect van mogelijke/hypothetische maatregelen. Door TNO is daarvoor een aantal scenario s doorgerekend. Bij het globaal doorrekenen van effecten kunnen alleen de effecten op stadsniveau worden bepaald. Veel maatregelen hebben echter op straatniveau het meeste effect. Denk bijvoorbeeld aan het invoeren van schone stadsbussen: op stadsniveau zal het effect marginaal zijn maar op straatniveau (binnenstad) is het wel een flinke verbetering. In het kader van het luchtkwaliteitsplan zijn niet voor alle straten afzonderlijk de effecten doorgerekend. Daarnaast is niet voor alle maatregelen het effect in concentraties te kwantificeren. (bijvoorbeeld het effect van communicatie). Een aantal maatregelen, waarvoor het effect kwantificeerbaar is, zal bij de uitvoering van het luchtkwaliteitsplan worden doorgerekend (bijvoorbeeld doorstromingsmaatregelen). Om inzicht te krijgen in het effect van communicatie (gedragsverandering) worden in de jaarlijkse burgerenquête specifieke vragen opgenomen. 32

28 De Kwaliteitseisen 10. Monitoring en evaluatie Het luchtkwaliteitsplan vormt een plan op hoofdlijnen. Maatregelen moeten nog verder worden uitgewerkt. Dit zal gebeuren in het jaarlijkse milieuprogramma en afzonderlijke projectdefinities. Breda zal via de jaarlijkse luchtrapportages nagaan of en in welke mate effecten optreden. Daarnaast wordt de burgerenquête gebruikt om te achterhalen of de gewenste gedragsverandering plaatsvindt. Wanneer de maatregelen niet het gewenste effect hebben dan worden via een wijziging op het luchtkwaliteitsplan aanvullende maatregelen voorgesteld. 33