Pieter Zandt Kampen laat VMBO-ers lezen

Transcriptie

1 Pieter Zandt Kampen laat VMBO-ers lezen Visiedocument: Inzet van Vrij Lezen als onderwijstijd in het VMBO van de Pieter Zandt, locatie Kampen Inhoud 1. Wat is Vrij Lezen? p Waarom laten we leerlingen lezen? p Hoe vullen we dat praktisch in? p En de resultaten? A. Juffer teamleider klas 1 en 2 VMBO S.S. Kroon teamleider klas 2, 3 en 4 MAVO C.M. van Eckeveld teamleider klas 3 en 4 Zorg & Welzijn en Economie & Ondernemen L. van Wijngaarden teamleider klas 3 en 4 Bouwen, Wonen en Interieur (BWI) en Produceren, Installeren en Energie (PIE) tekst: René van der Werf Hoofd mediatheek

2 1. Wat is Vrij Lezen? Vrij Lezen is een term die al enige jaren in gebruik is voor een vorm van leesbevordering. Er zou veel van te zeggen zijn, maar we beperken ons hier tot het opsommen van enkele essentiële kenmerken: Vrij Lezen beoogt de leesmotivatie bij leerlingen te vergroten. Idealiter zijn er 3 leesmomenten van 30 minuten in een schoolweek ingeroosterd voor de leerlingen. Tijdens een ingeroosterd leesmoment moeten de leerlingen lezen, verplicht. Wát ze lezen, mogen de leerlingen (tot op zekere hoogte) zelf bepalen. Een leerling krijgt, als hij daar behoefte aan heeft, hulp bij het uitkiezen van een boek. Een leerling wordt niet verplicht een boek wat hem niet bevalt geheel uit te lezen. Tijdens een ingeroosterd leesmoment zit ook de docent voor de klas te lezen, net als zijn leerlingen. Aan het lezen van een boek kan wél een korte verwerkingsopdracht gekoppeld worden, maar beslist geen boekverslag. Voor wie meer wil weten: op is uitgebreidere informatie te vinden over Vrij Lezen. Ook is er een video met informatie over Vrij Lezen: 1

3 2. Waarom laten we VMBO-leerlingen lezen? 1. Omdat we graag zien dat ze zelf in hun Bijbel lezen. De Pieter Zandt is een school met de Bijbel. We willen stimuleren dat onze leerlingen in hun Bijbel lezen. Wij geloven dat de Bijbel een kracht Gods tot zaligheid is. Lezen in de Bijbel, dat kan de Heilige Geest gebruiken en Hij wíl het ook gebruiken! Maar veel VMBO-ers hebben een hekel aan lezen. Het is hen al snel te moeilijk. Ze houden het niet lang vol. Ze worden afgeleid door social media. En de Bijbel vinden ze te moeilijk. We willen die hekel aan lezen bij VMBO-ers wegnemen, we willen zorgen voor meer leeservaring, dat zien we als een noodzakelijke stap op weg naar het zelfstandig lezen van de Bijbel. Hoe ontdekken ze dat een half uurtje lezen best vol te houden is? Hoe kunnen ze ervaren dat je door een verhaal meegesleurd kan worden? Hoe laten we hen ontdekken dat lezen rust geeft in je hoofd? Dat twintig minuten meeleven met een hoofdpersoon in een boek jou met een andere mindset achterlaat? Dat je veel mensenkennis kunt opdoen, kennis over andere landen, culturen, techniek, geschiedenis enz., gewoon door regelmatig te lezen? Simpel: door het te doen! 2. Omdat het rust geeft. Uit de huidige praktijk op de Pieter Zandt én op andere scholen (Fiori, 2010) blijkt: een half uurtje lezen is een rustmoment op de dag, het werkt ontspannend in de hoofden van leerlingen én docenten. 3. Omdat het kennis en inzicht geeft en de spanningsboog vergroot. Iemand die leest doet altijd kennis op van de wereld om zich heen. Enkele jaren geleden verbaasde mijn zoontje van zeven jaar mij, toen hij iets vertelde over accuzuur. Wat bleek? Hij had een deeltje uit de Kameleon-serie gelezen! Iemand die leest verrijkt als vanzelf zijn inzicht in de onderlinge verhoudingen tussen mensen. Hoeveel (jeugd)boeken gaan er niet over liefde, ruzies, pesten, vriendschap Iemand die leest vergroot zijn spanningsboog. Een docent Engels van een school waar men Vrij Lezen ingevoerd had zei: De effecten die ik merkte waren dat ze rustiger waren, geconcentreerder bezig, ook bij de teksten die ze voor Engels moesten lezen. (Fiori, 2010) 4. Omdat lezen ook bij andere vakken lezen belangrijk is. Neem bijvoorbeeld wiskunde. Vaker dan vroeger worden sommen en opdrachten verpakt in een betekenisvolle context: Piet fietst van school naar huis met een snelheid van 15 km/u. De afstand die hij moet afleggen Als leerlingen gewend zijn te lezen, hebben ze ook minder moeite met de talige context bij niet-talige vakken. 5. Omdat het woordenschat en lees- en spellingsvaardigheden vergroot Grafiek 1 (Mol, 2011) toont de verschillen in taalprestaties tussen leerlingen (uit primair en voortgezet onderwijs) die veel lezen in hun vrije tijd en leerlingen die weinig lezen in hun vrije tijd. De gegevens hebben betrekking op leerlingen van zeven tot achttien jaar. De grafiek spreekt voor zich: veel-lezers scoren op alle terreinen beter. 2

4 6. Omdat VMBO-ers minstens zo veel profiteren van lezen als anderen Er wordt wel beweerd: VMBO-ers zijn nu eenmaal zwakkere lezers. De HV-ers zullen meer profijt hebben van Vrij Lezen dan VMBO-ers. Deze gedachte is gelukkig niet juist. Om deze kwestie op te helderen hebben de onderzoekers Mol en Bus (Mol, 2011) de resultaten van studies naar goede en minder goede lezers met elkaar vergeleken. Ze concluderen dat de effecten van vrijetijdslezen zich voordoen ongeacht het leesniveau van de leerlingen. Sterker nog, op het gebied van basisvaardigheden* gaan zwakke lezers zelfs meer vooruit dan de vaardige lezers (zie grafiek 2). * De basisvaardigheden in deze meta-analyse zijn opgebouwd uit alfabetkennis (namen van letters kunnen benoemen), fonologisch bewustzijn (dat bijvoorbeeld gemeten wordt door respondenten uit twee pseudowoorden het woord te laten kiezen dat als een echt woord kan worden uitgesproken) en/of orthografisch bewustzijn (waarbij een respondent bijvoorbeeld het woord met de juiste spelling moet kiezen uit twee woorden die hetzelfde klinken) (Mol, 2011) 3

5 3. Hoe vullen we Vrij Lezen in het VMBO Kampen praktisch in? 1. We roosteren het Vrij Lezen zo goed mogelijk in Het ideaal van 3 keer per week een half uur halen we niet. We organiseren één leesmoment per week: In klas 1 & 2 roosteren we een extra (maatwerk)uur in op een willekeurige dag in de week, dat is altijd een eerste lesuur. De indeling van dit uur is als volgt: dagopening tot 9:00 uur, Vrij Lezen tot 9:30 uur. In klas 3 & 4 GL/TL hebben leerlingen, alle dagen van de week, een boek in hun tas of kluisje. Het eerste het beste lesuur dat uitvalt wordt gevuld met Vrij Lezen. In klas 3 & 4 Zorg & Welzijn en Economie & Ondernemen lezen de leerlingen in de reguliere lessen Nederlands een half uur per week. Ook in klas 3 & 4 Bouwen, Wonen en Interieur (BWI) en Produceren, Installeren en Energie (PIE) hebben leerlingen, alle dagen van de week, een boek in hun tas of kluisje. Het eerste het beste lesuur dat uitvalt wordt gevuld met Vrij Lezen. (Daarnaast lezen de leerlingen in klas 3 & 4 in de reguliere lessen Nederlands gezamenlijk een boek gedurende de eerste helft van het jaar, om de drempel voor het Vrij Lezen weg te nemen.) 2. Als docent lezen we zelf ook De voorbeeldfunctie van de docent vinden we belangrijk. De docent die zelf voor de klas ook in een boek zit te lezen, straalt uit, dat lezen voor hem/haar belangrijk is. Als hij nakijkwerk zit te doen, straalt hij/zij uit dat lezen minder belangrijk is dan nakijkwerk. Uit reacties van leerlingen (van de Pieter Zandt en van andere scholen) blijkt, dat het juiste voorbeeldgedrag van de docent een zeer groot positief effect heeft op de leesmotivatie van de leerlingen. Verkeerd voorbeeldgedrag (niet lezen) blijkt helaas ook een even sterk negatief effect te hebben: Hij leest zelf ook niet! 3. We bieden de leerlingen keuzevrijheid Tijdens het leesmoment is een leerling verplicht te lezen. In plaats daarvan een repetitie leren ( dan zit ik toch ook te lezen? ) is dus niet toegestaan. In dat opzicht is er dus geen vrijheid: lezen moet! Maar een leerling mag zelf uitkiezen welk boek hij naar het leesmoment meeneemt. Het is namelijk van belang voor de leesmotivatie, dat een boek aansluit bij de interesses van een leerling. Een leerling die niet weet, wat hij leuk vindt, kan eventueel naar de mediatheek gestuurd worden. Daar is altijd wel iemand aanwezig, die de leerling kan adviseren bij het uitkiezen van een boek. Mag een leerling ook iets anders dan een boek lezen? In principe is het antwoord hierop: ja. Een leerling in 3 VMBO die later boer wil worden, mag gerust een landbouwtijdschrift lezen, of een blad over tractoren. Tegelijkertijd is de ervaring dat leerlingen daarin kunnen blijven hangen en de stap naar een boek met een echt doorlopend verhaal niet willen zetten. Het gevaar is dat ze afhankelijk blijven van plaatjes. Hoe krijg ik ze uit de Donald Duck?, verzuchtte één van onze docenten uit klas 1 VMBO-B. Er wordt wel beweerd dat dat op een gegeven moment vanzelf gaat, maar dat is toch niet onze ervaring. We kiezen daarom voor het volgende: naar leerlingen toe spreken we alleen over boeken lezen. Als ze zelf komen met de vraag of het een strip of tijdschrift mag zijn, dan staan we dat toe, maar dan moet dat gevolgd worden door het lezen van een echt boek. Een boek hoeft niet te betekenen: fictie. Een leerling mag ook non-fictie lezen, bijvoorbeeld een informatief boek over de Slag om Arnhem. 4

6 4. We eisen niet dat een leerling een boek helemaal uit leest. Zeker bij non-fictie, zoals hierboven vermeld, is dat absoluut geen voorwaarde. De leerling die 25 pagina s uit een boek van 200 pagina s over de Slag om Arnhem gelezen heeft, gaan we niet verplichten om de overige 175 pagina s ook te lezen. Maar ook bij fictie, leggen we die verplichting niet op. Als een leerling na 15 pagina s denkt; dit verhaal is veel saaier dan ik dacht, mag hij de volgende les (niet tijdens het leesuur) in een ander boek beginnen. 5. We toetsen niet, we laten geen boekverslag maken. Een vorm van toetsing of een boekverslag zou de leesmotivatie eerder negatief dan positief beïnvloeden. Wel zou het goed zijn dat leerlingen voor zichzelf terug kunnen zien wat ze gepresteerd hebben. We denken er nog over na om leerlingen verwerkingsopdrachten te laten doen, die snel uitgevoerd kunnen worden (bijv. een korte brief aan de hoofdpersoon). Op dit moment gebeurt dat nog niet. 6. We praten zo nu en dan onderling over wat we gelezen hebben Dit kan klassikaal of individueel. We vragen bijvoorbeeld een leerling in de paar laatste minuten van het leesuurtje: Volgens mij was jij wel erg verdiept in je boek, klopt dat? Was het spannend? Als een leerling enthousiast is kun je vragen of hij kort iets over zijn boek aan de groep wil vertellen. We kunnen als docent ook zelf aan het begin of eind van een leesuurtje iets vertellen over een boek wat we zelf aan het lezen zijn. Waarom we het een geweldig boek vinden. Een fragmentje voorlezen kan een zeer positieve impact hebben (zie ook punt 7). We houden dit soort onderlinge uitwisselingsmomenten wel kort: het hoofddoel is immers dat leerlingen een half uur stil en geconcentreerd kunnen lezen. 7. We lezen af en toe een kort fragment voor We lezen vanaf klas 1 af en toe een fragment voor en we houden dat in de bovenbouw vol. We beschouwen dit niet als kinderachtig, maar als volkomen normaal. Voorlezen kan enorm stimulerend werken. Een mooi boek met een wat minder mooie omslag wordt niet snel uitgekozen door leerlingen. Een zorgvuldig gekozen, goed voorgelezen fragment van 5 minuten (spannend, humoristisch) kan leerlingen over de streep halen het boek tóch eens te lezen. En als de docent een boek van een iets hoger niveau neemt, dat wel heel spannend of interessant is, dan kan dat heel effectief zijn om leerlingen te motiveren om zelf verder te willen lezen in dat boek. Zo kan voorlezen gebruikt worden om leerlingen uit hun comfortzone te halen en hen te stimuleren om een volgende stap te maken in hun lees- en taalontwikkeling. (Broekhof, 2013) Net als bij punt 6 geldt, dat we voorleesmomenten beperkt inzetten. 8. Het hoofd mediatheek informeert halfjaarlijks bij teamleiders hoe het Vrij Lezen verloopt De functie hiervan is een vinger aan de pols te houden, eventuele problemen die ontstaan te inventariseren en tussen de teams / teamleiders onderling informatie uit te wisselen. 5

7 4. En de resultaten? Op dit moment meten we nog geen resultaten. Misschien kunnen we dit in de toekomst organiseren. Resultaten die we dan niet gaan meten: uitbreiding van de woordenschat en spellingvaardigheden. Dit zijn namelijk resultaten die moeilijk te meten zijn. Immers; woordenschat en spellingvaardigheden nemen ook toe door de reguliere lessen en niet alleen door het Vrij Lezen. Bovendien zijn er al voldoende onderzoeken die de positieve resultaten van lezen op dit soort vaardigheden aantonen (zie hiervoor de paragraaf Waarom laten we VMBO-leerlingen lezen? hierboven). We hoeven dus niets meer te bewijzen, integendeel, we laten onze leerlingen lezen, omdat het resultaat al bewezen ís. Resultaten die we dan wel willen gaan meten: We zouden de leerlingen jaarlijks op vaste momenten een korte enquête kunnen laten invullen, zodat ze inzicht krijgen in hun eigen leesontwikkeling. Dan gaat het over dingen als lees ik vaker of minder vaak dan eerst? neemt mijn plezier in lezen toe of af? lees ik nu ook boeken over andere onderwerpen dan eerst? etc. 6

8 Gebruikte bronnen Broekhof, K. (2013). Meer lezen, beter in taal - VMBO : effecten van lezen op taalontwikkeling. Sectorinstituut Openbare Bibliotheken en Stichting Lezen voor Kunst van Lezen. Fiori, L. (2010). De aanpak in woord : een motiverende aanpak voor het verbeteren van leesvaardigheid. Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Mol, S. E. (2011). Lezen loont een leven lang : de rol van vrijetijdslezen in de taal-en leesontwikkeling van kinderen en jongeren. Levende Talen Tijdschrift,