Erfelijkheid & kanker. Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 13 maart 2018

Transcriptie

1 Erfelijkheid & kanker Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 13 maart 2018

2 Erfelijkheidsonderzoek wegwijzer voor de praktijk

3 Historie van de genetica Mendel DNA, Watson & Crick, de mens is opgebouwd uit 46 chromosomen 1970 chromosoom onderzoek prenatale diagnostiek 1985 Lynch beschreef HNPCC gen mutatie voor de ziekte van Huntington

4 Wanneer kán er sprake zijn van erfelijke aanleg Het verhaal in de familie De stamboom Chromosomen & genen Ieder mens heeft duizenden erfelijke eigenschappen. Al deze eigenschappen liggen in chromosomen. In chromosomen liggen genen. tbr/mld/13/3/2017

5 tbr/mld/13/3/2017

6 Chromosomen en genen Volledige bouwplan 23 paar chromosomen

7 DNA tbr/mld/13/3/2017

8 Overervingspatronen tbr/mld/13/3/2017

9 Dominante overerving

10 Wanneer kan kanker erfelijk zijn? Het familie verhaal, de stamboom De leeftijd

11 De meest voorkomende vormen Lynch syndroom Erfelijke maagkanker, E-cadherin-gen FAP BRCA I & II

12 Onderverdeling in hoofdgroepen

13 Lynch syndroom colorectaal carcinoom 25-70% endometriumcarcinoom 25 70% specifieke andere tumoren 1 15% FAP: colorectaal carcinoom bijna 100%

14 Lynch syndroom Voorkomen: ± 5% van de mensen met darmkanker erfelijk bepaald Verschillende vormen van kanker, dikke darmkanker en baarmoederkanker 3 familieleden met dikke darm- en/of baarmoederkanker - in 2 generaties - één onder de 50 jaar Meer dan één keer of op meerdere plaatsen darmkanker bij één persoon Darmkanker in het eerste deel van de dikke darm

15 Risico's LYNCH syndroom Vier genen betrokken bij Lynch syndroom; MLH1-, PMS2-, MSH2-, MSH6-gen Mutatiedragers kans om darmkanker te ontwikkelen tussen % Vrouwen met de mutatie hebben 25-70% op baarmoeder kanker Lynch syndroom patiënten % opnieuw darmkanker te krijgen Ander vormen van kanker bij Lynchsyndroom baarmoederkanker,eierstok-,nierbekken-,blaas-en/of urinewegkanker.

16 Periodiek onderzoek Lynchsyndroom Mutatiedragers vanaf 25 jaar 1x per 2jaar colonscopie Vrouwen vanaf 35 jaar jaarlijks - inwendig onderzoeker door gynaecoloog - biopsie weefsel van de baarmoeder - echo baarmoeder, eileiders en eierstokken - bloedonderzoek CA 125 Vrouwen vanaf 40 jaar overwegen preventie baarmoeder, eierstokken en eileiders te verwijderen

17 Compliance factoren die compliance bevorderen: mutatiestatus oudere leeftijd gevoel van controle Herinneringsbrieven factoren die compliance verminderen ervaren obstakels als pijn en gêne als belastend ervaren voorbereiding

18 Diffuus Maagkanker; CDH1 mutatie I Voorkomen ±1-3% van de patiënten met maagkanker. Kenmerken erfelijk maagkanker Bij twee familieleden maagkanker waarvan 1 op jonge leeftijd < 50 Maagkanker bij meerdere familieleden. Combinatie maagkanker (diffuus) en borstkanker (lobulair) in één familie Combinatie van maagkanker en darmkanker in één familie Bij 30% waar deze vorm van maagkanker in de familie vaker voorkomt wordt een gen mutatie aangetoond. onder de 35 jaar diffuus maagcarcinoom wordt gediagnosticeerd

19 Diffuus Maagkanker; CDH1 mutatie II Risico s Mutatiedrager van een CDH1mutatie in heeft een risico van 70-80% op maagkanker Meestal vóór het 40e jaar ontdekt De effectiviteit screening gastroscopie met blinde biopten wordt sterk betwijfeld. Voor vrouwen is er verhoogd risico op borstkanker van 40-60%.

20 Diffuus Maagkanker; CDH1 mutatie III Preventie De effectiviteit screening gastroscopie met blinde biopten wordt sterk betwijfeld. Preventieve maagresectie vanaf 25 jaar Screening van de borsten vanaf 35-jarige leeftijd Jaarlijks borstonderzoek Jaarlijks MRI en/of mammografie Preventieve mastectomie onder de 35 jaar diffuus maagcarcinoom wordt gediagnosticeerd

21 FAP & AFAP Familiaire Adenomateuze polyposis & Atypische FAP Voorkomen Tenminste 10 tot 100 poliepen in de dikke darm Ontstaan van poliepen op tiener leeftijd, tussen jaar Vroegtijdig optreden van darmkanker Mutatie in het APC-gen Penetrantie 100 % Ontstaan van dikke darmkanker gemiddeld tussen jaar

22 FAP & AFAP Familiaire Adenomateuze polyposis & Atypische FAP Beleid Presymptomatische DNA-diagnostiek vanaf jaar Patiënten, mutatiedragers, en eerstegraads familieleden Sigmoïdoscopie 1x /2 jaar vanaf 1 12 jaar Gastroduodenoscopie 1 x / 1-5 jaar vanaf jaar

23 Impact van een erfelijke aandoening in de familie

24 De index en zijn gezin tbr/mld/13/3/2017

25 Index en zijn familie

26 In de familie Communicatie Verschillende generaties Ervaringen van anderen

27 Bespreekbaarheid Familietypologie in relatie tot communicatie en besluitvorming Open communicatie en hechte band ons gen, gezamenlijke keuzes Open communicatie en losse structuur jouw gen, individuele verantwoordelijkheid Gesloten en beschermend ons gen, hiërarchisch Laissez faire / los zand - mijn gen, eigen keuze

28 Barrières in familiecommunicatie familie niet ongerust willen maken weinig onderling contact in familie angst dat familie het niet zal begrijpen

29 Kijken naar een familie: de rollen de gangmaker de indexpatiënt de struisvogel de expert de bondgenoot

30 DNA-onderzoek Eerste keuze onderzoek bij een aangedaan familie; mutatie in gen aangetoond zekerheid consequenties voor patiënt en familie advies periodiek onderzoek geen mutatie aangetoond geen zekerheid (erfelijkheid niet uitgesloten) genetische kansberekening advies periodiek onderzoek Verwanten onderzoek wanneer er geen aangedaan familie- leden beschikbaar zijn voor DNA-onderzoek

31 Familie overtuigingen/opvattingen Hoe men de wereld beschouwd Opstelling ten aanzien van gezondheid en ziekte Uiten van emoties Delen van informatie Oplossen van verschillende opvattingen

32 De betekenis van weten I De consequenties van DNA-onderzoek en het maken van keuzes Risicodragers: eigen proces van besluitvorming vóór en na het DNAonderzoek in het reine komen met de uitslag van het DNAonderzoek leren omgaan met onzekerheid

33 De betekenis van weten II consequenties van DNA-onderzoek en het maken van keuzes Patiënten: hervinden van hun evenwicht in hun ziekteproces leren omgaan met een andere risicobeleving impact van het DNA-onderzoek binnen de familie, m.n. als dit niet goed voorafgaand aan het DNA-onderzoek is besproken en doordacht

34 Verschillen in impact op individueel niveau Risicodragers: eigen proces van besluitvorming vóór en na het DNAonderzoek in het reine komen met de uitslag van het DNA-onderzoek leren omgaan met onzekerheid Patiënten: hervinden van hun evenwicht in hun ziekteproces leren omgaan met een andere risicobeleving impact van het DNA-onderzoek binnen de familie, m.n. als dit niet goed voorafgaand aan het DNA-onderzoek is besproken en doordacht

35 Predictief genetisch testen in de praktijk in principe in een genetische centrum verbonden aan een UMC binnen een multidisciplinaire aanpak (vb. klinisch genetici, maatschappelijk werker en/of psychologen) Predictieve test is veel meer dan bloedafname en DNA-analyse: counseling en begeleiding voor en na de test zijn essentieel! In geval van een vaste relatie, is het wenselijk de partner te betrekken bij de counselingsessies

36 Motieven voor een predictieve test? Omdat men niet meer kan leven met die voortdurende onzekerheid Om beslissingen te nemen over (volgende) zwangerschap(pen) Om de kinderen te informeren over het erfelijk risico Andere (relaties, financiële beslissingen, werk )

37 Wat beoogt de multidisciplinaire aanpak voor predictief testen? Personen helpen ZELF een goed geïnformeerde, vrije (niet onder druk van derden) en weloverwogen beslissing te nemen over al dan niet een predictieve test helpen bij de verwerking van de uitslag en hen begeleiden na de test om ZELF de voor hen meest geschikte preventieve maatregelen te nemen

38 Risicofactoren m.b.t. de uitslag: feitelijke uitslag tegengesteld aan de verwachte uitslag (met name bij gendragers) het als eerste verkrijgen van een uitslag in een familie een andere uitslag krijgen dan broers en zussen non-informatief, wel erfelijk CRC ogv stamboom

39 Voorspellend testen minderjarigen Algemeen principe als ouders een predicatieve test vragen voor een kind of adolescent: Uit respect voor de autonomie van de minderjarigen wordt predictieve testen uitgesteld tot zij meerderjarig zijn en zelf een beslissing kunnen nemen tenzij De ziekte ook bij minderjarigen tot uiting komt en aan predictief testen direct medisch voordeel verbonden is

40 Minderjarigen en erfelijke aandoening in de familie Praten over erfelijke aandoeningen binnen het gezin en de familie Praten met kinderen in de spreekkamer

41 Perspectief van de ouders Willen het beste voor hun kinderen Een veilige onbezorgde jeugd Eerlijkheid, niet jokken

42 Hoe vertel ik het mijn kind(eren)? Er is geen juiste manier Kookboek en zoek de passende recepten Elk kind is uniek Elk gezin is anders Iedere ontwikkelingsfase vraagt specifieke aandacht

43 Houding van de ouders Verantwoordelijkheid en gedragsvoorbeelden Openheid en eerlijkheid Voorbeeldfunctie, goed voorbeeld doet goed volgen Informatie op maat

44 Wanneer er kinderwens is Hoe sterk is de kinderwens? Hoe groot is het herhalingsrisico? Statistisch risico versus risicoperceptie Welke opties zijn beschikbaar?

45 Welk traject hebben aanstaande ouderparen al achter de rug Verliezen van naaste door de ziekte Traject van het DNA-onderzoek De ongunstige uitslag Veranderd toekomstperspectief Preventieve maatregelen Kinderwens

46 maatschappelijke gevolgen Verzekeringen hypotheek arbeidsongeschiktheid Werk sollicitaties ziekteverzuim Actuele informatie via internet websites van patiëntenverenigingen

47