training voor volwassenen met een autisme-spectrumstoornis verder met autisme dr. leo kannerhuis

Transcriptie

1 training voor volwassenen met een autisme-spectrumstoornis (ass) informatie voor cliënten, belangrijke anderen en verwijzers maart 2012 centrum voor autisme dr. leo kannerhuis verder met autisme

2 Visie en missie dr leo kannerhuis Het Dr. Leo Kannerhuis is een gespecialiseerd behandel- en kenniscentrum voor autisme. Het aanbod van het behandelcentrum richt zich niet alleen op de cliënt met autisme, maar ook op de ondersteuning en begeleiding van zijn directe omgeving (ouders, gezin, school, studie, wonen, werken, vrije tijd). Het kenniscentrum richt zich op consultatie, detachering, voorlichting, opleiding, onderzoek en innovatie met betrekking tot autisme. De missie van het Dr. Leo Kannerhuis is het ontwikkelen, aanbieden en overdragen van optimale, specialistische behandeling van mensen met een autismespectrumstoornis (ass). De opgedane kennis en ervaring wordt met inzet van duurzame, evidence based en effectieve diagnostiek en behandeling omgezet in een passend individueel hulpaanbod. Doel van de behandeling is dat de cliënt met autisme zich verder kan ontwikkelen en ontplooien en dat zijn/haar omgeving wordt ondersteund.

3 Inhoud Wie organiseert de Training voor Volwassenen? 4 Doelgroep 4 Indicaties 5 Doelen 5 Wat is de Training voor Volwassenen? 6 Training voor Volwassenen van jaar 7 Training voor Volwassenen van jaar 9 Training voor Volwassenen van 35 jaar en ouder 11 Algemene aanmeldcriteria 12 Aanmeldprocedure 12 Vervolgprocedure 13 Overlegvormen 14 Betrokkenheid van belangrijke anderen 14 Meer informatie 16 Belangrijk om te weten 16 Zorgverleningsovereenkomst 17 Onderzoek 17 Klachtenprocedure 17 Electronisch patiëntendossier 18 Bijlage 1: Overzicht trainingsaanbod voor volwassenen 15 Bijlage 2: Omschrijving behandeltrainingen 16 3

4 Wie organiseert de Training voor Volwassenen? Het Dr. Leo Kannerhuis is een gespecialiseerd centrum voor behandeling van mensen met een autisme-spectrumstoornis (afgekort als ass). De Deeltijdbehandeling Projecten van het Dr. Leo Kannerhuis organiseert diverse Trainingen voor Volwassenen (afgekort als TvV). Deze behandelvariant slaat een brug tussen intensieve deeltijdbehandeling en poliklinische behandeling. 4

5 Doelgroep De doelgroep bestaat uit volwassen deelnemers met een ass die naast hun opleiding, baan of dagbesteding zichzelf verder willen ontwikkelen als persoon en voor wie weinig intensieve deeltijdbehandeling volstaat. Er is een trainingsgroep voor volwassenen: - in de leeftijd van 18 tot 30 jaar - in de leeftijd van 25 tot 40 jaar - in de leeftijd van 35 jaar en ouder Zie bijlage 1 voor een kort overzicht van het trainingsaanbod. Indicaties De TvV is een passend aanbod voor volwassenen met de volgende kenmerken: - qua leeftijd past de deelnemer binnen de leeftijdsgrenzen van de trainingsgroep - de deelnemer is gemotiveerd om naar zichzelf te kijken en vaardigheden te willen leren - de deelnemer is in staat in een groep te functioneren - de deelnemer verbindt zich aan de afspraak de gehele TvV te volgen - belangrijke anderen ondersteunen deelname aan de TvV - de behandeling kan worden gecombineerd met opleiding, werk of dagbesteding Doelen In de TvV wordt ingegaan op hulpvragen die veel voorkomen bij volwassenen met een ass. Per trainingsgroep worden verschillende accenten gelegd. Het betreft doorgaans vaardigheden op verschillende gebieden, zoals: - uitbreiden van communicatieve en sociale vaardigheden - vergroten van weerbaarheid, regie over het eigen leven en zelfvertrouwen - omgaan met emoties - verbeteren probleemoplossende vaardigheden - kennis van, inzicht in en acceptatie van ass door zichzelf en door de omgeving - aangaan en onderhouden van een sociaal netwerk 5

6 Wat is de Training voor Volwassenen? Een trainingsgroep bestaat uit maximaal 8 deelnemers. Er is een vaste groepssamenstelling, er zijn twee vaste trainers en een duidelijk behandelprogramma. Bij aanvang van de training krijgen deelnemers een planning met daarop de data, trainingstijden en een overzicht van de inhoudelijke activiteiten. De trainingen vinden in groepsverband plaats. De deelnemers wordt voldoende tijd en ruimte geboden om te wennen aan elkaar en aan het functioneren in een groep. Omdat het groepsprogramma intensief kan zijn, worden voldoende pauzemomenten ingebouwd. Herkenning en leren van elkaar is een belangrijk voordeel van een training in groepsverband. Tijdens de training hebben de deelnemers ruimschoots de mogelijkheid om in een veilige omgeving te oefenen met voor hen moeilijke (sociale) situaties. Er wordt op een volwassen en respectvolle manier met elkaar omgegaan. Een ieder komt om te leren; uitgangspunt hierbij zijn iemands sterke kanten/kwaliteiten. Een cursus voor belangrijke anderen vindt parallel aan de trainingen plaats. Er is een trainingsgroep voor volwassenen: - in de leeftijd van 18 tot 30 jaar - in de leeftijd van 25 tot 40 jaar - in de leeftijd van 35 jaar en ouder Verschil in leeftijd betekent dat deelnemers in een andere leeftijdsfase zitten. Voor een deel zijn de hulpvragen identiek en voor een deel verschillend. Dat komt in de manier waarop behandeltrainingen worden aangeboden en in de inhoud tot uitdrukking. Zie bijlage 1 voor een overzicht van de belangrijkste overeenkomsten en verschillen tussen de trainingsgroepen en bijlage 2 voor een inhoudelijke omschrijving van de verschillende behandeltrainingen. 6

7 Training voor Volwassenen van jaar De TvV is bedoeld voor jong volwassen mensen die naast hun opleiding of werk aanvullende behandeling willen. Sommige deelnemers wonen bij hun ouders, anderen wonen begeleid en anderen zelfstandig. Deze leeftijdsfase kenmerkt zich door een veelheid aan overgangen: van school naar werk, van thuiswonend naar uitwonend. Er wordt een extra groot beroep gedaan op het maken van keuzes die passen bij wat iemand wil en kan. Het leren omgaan met problemen die te maken hebben met autisme is daarbij belangrijk. De programmaonderdelen en gebruikte werkvormen sluiten hierop aan. De TvV vindt plaats gedurende bijeenkomsten (exclusief vakanties) in de namiddag en avonduren. Er is voor deze vorm gekozen om deelnemers de gelegenheid te geven de TvV te combineren met dagelijkse werkzaamheden. Voor actuele informatie over de start van een nieuwe groep zie Cliënten/adolescenten 12 tot 23 jaar. 7

8 Het trainingsprogramma kent de volgende opzet: uur binnenkomst uur opening uur training uur pauze uur training uur voorbereiden en nuttigen gezamenlijke maaltijd uur afsluiting De trainingen, omschreven in bijlage 2, bestaan uit: - Psycho-educatie/omgaan met autisme - Training communicatieve en sociale vaardigheden - Anders leren denken en doen - Rots en Water Na afloop van de trainingen wordt er gezamenlijk gegeten. Gedurende één bijeenkomst onderneemt de groep gezamenlijk een activiteit. Deze groepsactiviteit staat in het kader van het versterken van de samenhang in de groep, het in praktijk brengen van sociale en communicatieve vaardigheden en (voor sommigen) het opdoen van ervaringen op het gebied van vrijetijdsbesteding. Parallel aan de training vindt er een cursus voor belangrijke anderen (waaronder bijvoorbeeld ouders) plaats. 8

9 Training voor Volwassenen van jaar De TvV jaar is bedoeld voor volwassen mensen die naast werk of andere dagbesteding aanvullende behandeling willen. De meeste deelnemers wonen begeleid of zelfstandig. In deze leeftijdsfase zijn er relatief veel deelnemers die moeite hebben met het organiseren van hun leven, het vinden of behouden van werk en het actief onderhouden van sociale contacten. Sommigen hebben teleurstellende ervaringen opgedaan wat het zelfvertrouwen heeft geschaad. Een extra accent in de TvV is het versterken van weerbaarheid en het nemen van regie over het eigen leven. De TvV vindt overdag plaats gedurende 35 bijeenkomsten (exclusief vakanties). Voor actuele informatie over de start van een nieuwe groep zie Cliënten/volwassenen jaar. Het trainingsprogramma kent de volgende opzet (tijden kunnen afwijken): uur binnenkomst uur opening uur training uur vrije tijd, gezamenlijke lunch uur training uur afsluiting 9

10 De wisselende trainingen bestaan uit: - Psycho-educatie/omgaan met autisme - Training communicatieve en sociale vaardigheden - Anders leren denken en doen - Empowerment Tussen de twee trainingen wordt er gezamenlijk gegeten. Gedurende drie bijeenkomsten onderneemt de groep gezamenlijk een activiteit. Deze groepsactiviteiten staan in het kader van het versterken van de samenhang in de groep, het in praktijk brengen van sociale en communicatieve vaardigheden en (voor sommigen) het opdoen van ervaringen op het gebied van vrijetijdsbesteding. Parallel aan de training vindt er een cursus voor belangrijke anderen (waaronder bijvoorbeeld ouders, partners, begeleiders) plaats. 10

11 Training voor Volwassenen van 35 jaar en ouder (in ontwikkeling) De TvV 35 + is bedoeld voor volwassen mensen die naast hun werk aanvullende behandeling willen. De meeste deelnemers wonen zelfstandig of zijn samenwonend/gehuwd. Veel voorkomende aanleiding is het ervaren van problemen ten aanzien van relaties, opvoeding en werk, die mede gerelateerd lijken te zijn aan een ass. Ook komt voor dat de diagnose ass zeer laat wordt gesteld en dat er behoefte is aan inzicht in ass en delen van ervaringen. Het zijn vaker dan gemiddeld mensen met een ass die in de loop der jaren hun beperkingen goed hebben kunnen compenseren, maar waar blijkt dat vooral bij nieuwe levensopgaven de gebruikte strategieën om zich te handhaven tekort schieten. In deze trainingsgroep zal meer dan in de andere groepen aandacht zijn voor het versterken van adequate strategieën en delen van ervaringen en minder op het trainen van basale vaardigheden. Er wordt een partnercursus aangeboden waarin psycho-educatie en uitwisselen van ervaringen centraal staan. Voor actuele informatie over de start van nieuwe groep zie Cliënten/volwassenen boven 30 jaar. Het trainingsprogramma kent de volgende opzet: uur binnenkomst uur training 1: oplossingsgerichte groepstherapie (met pauze) uur pauze uur training 2: wisselende training uur voorbereiden en nuttigen gezamenlijke maaltijd uur afsluiting training 2 In de oplossingsgerichte groepstherapie worden sociale en emotionele problemen van deelnemers bespreekbaar gemaakt. Deelnemers brengen voorbeelden en ervaringen in. Het proces in de groep wordt gebruikt om te leren over zichzelf en van elkaar. Doel is bewustwording, acceptatie van zichzelf en waar mogelijk het vinden van een nieuwe modus om adequaat met bepaalde situaties om te gaan. 11

12 De wisselende trainingen, omschreven in bijlage 2, bestaan uit: - Psycho-educatie/omgaan met autisme - Training communicatieve en sociale vaardigheden - Rots en Water Algemene aanmeldcriteria - Er is sprake van een stoornis in het autistisch spectrum, vastgesteld middels de dsm iv classificatie, door een (kinder-en jeugd)psychiater en of gz-psycholoog. - Eén van de intelligentiefactoren is 85 of hoger; de verbale en performale intelligentie is 70 of hoger. - Ambulante en (dag)klinische behandelmogelijkheden (binnen een 2 e lijns ggz instelling) in de regio zijn ontoereikend gebleken. - Er is sprake van een vastgelopen ontwikkeling waarbij het perspectief bestaat dat hierin door behandeling verandering kan worden gebracht. Aanmeldprocedure Aanmelden kan via een (kinder-jeugd)psychiater, een behandelaar verbonden aan een ggz instelling en Bureau Jeugdzorg. Indien bovenstaande niet mogelijk is, kan ook de huisarts verwijzen. Aanmelding kan alleen schriftelijk door middel van het aanmeldformulier. U kunt het formulier downloaden van onze website (onder tab aanmelden), of aanvragen per polikliniek@leokannerhuis.nl of telefonisch: Op het aanmeldformulier staat vermeld welke informatie met de aanmelding dient te worden meegestuurd. Alleen compleet ingevulde aanmeldformulieren, met de nodige aanvullende informatie, worden in behandeling genomen.

13 Het formulier en de bijlagen dienen te worden gestuurd naar: Aanmeldfunctionaris Polikliniek Dr. Leo Kannerhuis Postbus ZH Doorwerth onder vermelding van: nieuwe aanmelding. Vervolgprocedure Na binnenkomst van de aanmelding krijgen cliënt en verwijzer een schriftelijke ontvangstbevestiging. Als de cliënt op grond van de criteria in aanmerking komt voor behandeling, worden (afhankelijk van de wachttijd), afspraken gemaakt voor intakegesprekken met de behandelcoördinator en/of psychiater van de afdeling waarvoor de cliënt is aangemeld. Tijdens de intake krijgt de cliënt een beeld van de TvV en de behandelcoördinator een beeld van de cliënt. Ook worden hulpvragen en leerdoelen geconcretiseerd. Op aangeven van de cliënt worden eveneens belangrijke anderen en/of de huidige behandelaar of verwijzer uitgenodigd. De cliënt en verwijzer ontvangen na het intakegesprek bericht of de afdeling een passend aanbod kan bieden. Vervolgens wordt de cliënt in behandeling genomen of op de wachtlijst geplaatst. Bij afwijzing wordt een advies gegeven over alternatieven binnen of buiten het Dr. Leo Kannerhuis. 13

14 Overlegvormen Behandelplanbespreking en startbijeenkomst Na de intake voor de TvV schrijft de behandelcoördinator een behandelplan waarin een beeld wordt geschetst van de deelnemer en zijn omgeving. In het behandelplan zijn de hulpvragen vertaald in leerdoelen waaraan de deelnemer gedurende de training wil werken. Voorafgaand aan de behandeling dient er overeenstemming te zijn over het behandelplan en wordt deze door de deelnemer ondertekend voor akkoord. De behandelplanbespreking wordt gecombineerd met een startbijeenkomst. Tijdens deze bijeenkomst wordt aandacht besteed aan onderlinge kennismaking en wordt nadere informatie over de training gegeven. Tussentijdse evaluatie TvV Halverwege de TvV wordt door trainers en deelnemers in de trainingsgroep de voortgang geëvalueerd. In overleg met de deelnemer worden belangrijke anderen en de huidige behandelaar/begeleider uitgenodigd. Evaluatie- en adviesgesprek en afsluitende bijeenkomst Ter afronding van de TvV wordt een evaluatie- en adviesgesprek gepland, waarin de behandeling wordt geëvalueerd en een advies wordt gegeven ten aanzien van een mogelijk vervolg. In overleg met de deelnemer worden belangrijke anderen en de huidige behandelaar/begeleider uitgenodigd. Het evaluatie- en adviesgesprek wordt gecombineerd met een afsluitende bijeenkomst van de trainingsgroep, waarin afscheid wordt genomen. Betrokkenheid van belangrijke anderen 14 Om het resultaat van de behandeling door middel van de TvV optimaal te maken, is samenwerking met alle belangrijke anderen van essentieel belang. Betrokkenheid van belangrijke anderen bij de intake, behandelplanbespreking en (tussentijdse) evaluatie- en adviesgesprek wordt zeer op prijs gesteld. Betrokkenheid van belangrijke anderen komt ook tot uitdrukking in deelname aan de e-learning en drie bijeenkomsten voor ouders of partners. De e-learning bestaat uit 3 lessen die belangrijke anderen kunnen volgen via internet. Deze lessen zijn bedoeld als voorbereiding op de bijeenkomsten.

15 De doelen van de bijeenkomsten zijn: - het vergroten van inzicht in de problematiek - het uitwisselen van ervaringen tussen ouders/belangrijke anderen in de omgang met mensen met ass - het geven van informatie over de betreffende behandelmethodiek van het dr. Leo Kannerhuis Daarnaast organiseert het Dr. Leo Kannerhuis tweemaal per jaar een algemene thema-avond voor belangrijke anderen. De thema-avonden zijn facultatief. Men kan zich inschrijven per thema. 15

16 Meer informatie? Voor nadere informatie over de aanmelding en/of het behandelaanbod kunt u contact opnemen met de aanmeldfunctionaris tijdens het telefonische spreekuur. Het telefonisch spreekuur is op werkdagen van uur tot uur via U kunt uw vraag ook per stellen; aanmeldfunctionaris@leokannerhuis.nl Belangrijk om te weten - De behandeling wordt vergoed door de basisverzekering. Voor de zorgverzekering geldt een verplicht eigen risico voor iedereen van 18 jaar en ouder. - Bij de start van de TvV en TvV jaar wordt eenmalig een activiteitenbijdrage van 1 50,- gevraagd. Deze bijdrage wordt gebruikt voor extra uitgaven aan externe activiteiten. Het bedrag van 1 50,- dient bij aanvang van de training in zijn geheel te zijn voldaan. 16

17 Zorgverleningsovereenkomst Bij de start van de behandeling wordt door zorgvrager en zorgverlener een Zorgverleningsovereenkomst (zvo) getekend. In deze overeenkomst staan de rechten en plichten van beide partijen zodat vooraf duidelijk is wat u van het Dr. Leo Kannerhuis op dit gebied kunt verwachten. Na ondertekening ontvangt de zorgvrager een kopie van de zvo. Desgewenst kan de tekst (in brochurevorm) ook opgevraagd worden bij het secretariaat van de afdeling. Onderzoek Binnen het Dr. Leo Kannerhuis wordt (wetenschappelijk) onderzoek gedaan. Doel van het onderzoek is het systematisch meten van het effect van de behandeling en het aanscherpen van het behandelplan. Dit onderzoek wordt de Behandelmonitor genoemd. Als dit voor uw behandeling geldt, dan wordt u gevraagd mee te werken aan het invullen van een aantal vragenlijsten. Klachtenprocedure Het Dr. Leo Kannerhuis heeft een Klachtencommissie. Tijdens de behandeling kunnen er dingen misgaan. Wij adviseren jongere en ouders om in eerste instantie hierover met de behandelaar in gesprek te gaan. Als een jongere of ouder echter van mening is dat hij/zij verkeerd of onzorgvuldig behandeld is, kan een klacht worden ingediend bij de Klachtencommissie. In de brochure Hoe omgaan met klachten wordt het klachtenreglement en de procedure beschreven. Deze brochure wordt bij de start van de behandeling uitgereikt, maar kan ook opgevraagd worden bij het secretariaat van de afdeling. 17

18 Elektronisch patiëntendossier Het Dr. Leo Kannerhuis beschikt over een elektronisch patiëntendossier. In dit dossier zijn de algemene patiëntgegevens opgenomen. Tevens is daarin inhoudelijke patiëntgebonden informatie opgenomen, waaronder het behandelplan en de rapportages rondom de patiënt. De gegevens in dit dossier zijn ter inzage voor de betrokken behandelaren (en diens vaste waarnemers). Belangrijke informatie over de patiënt, zal dan ook in multidisciplinaire samenwerking met betrokkenen worden besproken. 18

19 Bijlage 1: Overzicht trainingsaanbod voor Volwassenen 1 TvV jaar TvV jaar TvV vanaf 35 jaar Duur 5 maanden 11 maanden 5 maanden Aantal ± 18 bijeenkomsten ± 35 bijeenkomsten ± 18 bijeenkomsten Behandelprogramma s Psycho-educatie Psycho-educatie Oplossingsgerichte groepstherapie Training Communicatieve en sociale vaardigheden Training Communicatieve en sociale vaardigheden Psycho-educatie Anders leren denken en doen Training Rots en water Anders leren denken en doen Training Rots en Water Training Rots en Water Training Communicatieve en sociale vaardigheden Training Empowerment Gezamenlijke maaltijd Gezamenlijke maaltijd Gezamenlijke maaltijd Gezamenlijke activiteiten Gezamenlijke activiteiten Overig Cursus voor ouders en belangrijke anderen Cursus voor ouders en belangrijke anderen Partnercursus Doelgroep (Jong)volwassenen met ass van 18 tot 30 jaar Volwassenen met ass van 25 tot 40 jaar Volwassenen met ass vanaf 35 jaar 19 1 Let op: Bovenstaande is een globale opzet. Het programma kan aangepast worden om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de behoefte van de deelnemers.

20 Bijlage 2: Omschrijving behandeltrainingen Let op: per TvV verschilt het aantal trainingen dat wordt aangeboden. Training Communicatieve en Sociale Vaardigheden (tcsv) In deze training staat het versterken van sociale en communicatieve vaardigheden centraal, zoals luisteren, praatje maken, een gesprek onderhouden, feedback geven en ontvangen. Er is aandacht voor assertiviteit, het omgaan met verschillende rollen en het omgaan met conflicten. Per trainingsgroep verschillen de accenten. In de ene trainingsgroep wordt sterker het accent gelegd op het trainen van vaardigheden via theoretische uitleg, gesprekken, spelvormen en concrete oefeningen. In de andere trainingsgroep wordt meer gebruik gemaakt van gesprekken en processen in de groep om van daaruit over het eigen aandeel te reflecteren. Soms kan gebruik gemaakt worden van de video als hulpmiddel. Training Rots en Water Rots en Water is een psychofysieke weerbaarheidstraining, waarin via fysieke oefeningen gewerkt wordt aan zelfvertrouwen, zelfreflectie en zelfbeheersing. Rots staat voor een onwrikbare houding (ik ga mijn eigen gang; ik hou vast aan mijn eigen principes) en water voor een soepele houding (we zijn samen op weg). Beide houdingen zijn nodig in contact met zichzelf en anderen en worden geoefend in de groep. 20

21 Training psycho-educatie Uitleg over wat autisme is, mogelijke oorzaken en gevolgen maken onderdeel uit van deze training. Doel is dat deelnemers zelf inzien en kunnen verwoorden wat autisme in hun leven betekent. De deelnemers voelen zich vaak gehoord en gesterkt door de herkenning in de verhalen van hun groepsgenoten. Naast begrip en inzicht wordt in de training ook gewerkt aan acceptatie van de diagnose autisme. Hoe leer je er goed mee leven en hoe kun je aan anderen - als dat zinvol is - vertellen wat ass is? Ook is er aandacht voor de specifieke kwaliteiten die ass met zich mee kan brengen. Training anders leren denken en doen (ald) In de training Anders Leren Denken wordt de deelnemer geleerd om anders te leren denken en doen. Dit kan onder andere door middel van onderstaande methodieken worden aangeleerd. - Het G-schema. De G staat voor Gebeurtenis-Gedachte-Gevoel-Gedrag-Gevolg. Het is een middel om gebeurtenissen te analyseren en vooral ook de gedachten over die gebeurtenissen. Het gebruik van dit schema in alledaagse situaties kan de deelnemer ondersteunen in het verminderen van piekeren of te rigide opvattingen en ondersteunen in het ontwikkelen van helpende gedachten. Dat kan leiden tot een prettiger gevoel en effectiever handelen. - Het schema Probleemoplossende Vaardigheden, dat hen ondersteunt in het systematisch analyseren van problemen, het inventariseren van keuzemogelijkheden, het kiezen, uitvoeren en evalueren van een adequate en effectieve oplossings strategie. - Methodieken uit de oplossingsgerichte groepstherapie, waaronder Schaalvragen. 21

22 Training Empowerment Als je zelf, zover mogelijk, de regie kunt voeren op het gebied van werk en/of scholing, is de kans van slagen groter. Bovendien is het meer motiverend om zelf te beslissen, dan dit alsmaar aan anderen over te laten. Deze training, gebaseerd op de Vrijbaan Empowerment Methode, gaat over persoonlijk empowerment. Welke attitudes, kennis en vaardigheden stellen iemand met autisme in staat tot het voeren van regie over het eigen leven? Training hierin beoogt een deelnemer beter in staat te stellen zelf actief te zijn bij het vinden en behouden van werk, scholing en andere trajecten. Oplossingsgerichte groepstherapie Deze therapie vraagt van de deelnemers een zeer actieve houding. De nadruk van deze therapie ligt op: oplossingsgericht praten i.p.v. probleempraten, krachten en oplossingen i.p.v. tekortkomingen en problemen, werken aan kleine haalbare doelen in plaats van verklaren problemen: het is toekomstgericht. In de oplossingsgerichte groepstherapie worden sociale en emotionele problemen van deelnemers bespreekbaar gemaakt. Deelnemers brengen voorbeelden en ervaringen in. Het proces in de groep wordt gebruikt om te leren over zichzelf en van elkaar. Doel is bewustwording, acceptatie van zichzelf en waar mogelijk het vinden van een nieuwe modus om adequaat met bepaalde situaties om te gaan. 22

23 Colofon Samenstelling en redactie Dr. Leo Kannerhuis 23 Vormgeving Han Jansen Foto hoofdkantoor Herman van Ommen Druk Grafisch Bedrijf Outhuis en Kemperman bv

24 Houtsniplaan 1 Postbus ZH Doorwerth Telefoon (026) Fax (026) info@leokannerhuis.nl Web