Bolsward aan de Lytse Marren Masterplan Bolsward september 2010

Transcriptie

1 Bolsward aan de Lytse Marren Masterplan Bolsward september 2010

2 colofon Deze landschappelijke en stedenbouwkundige visie voor Bolsward is tot stand gekomen in opdracht van Gemeente Bolsward en Projectbureau Friese Meren (Provinsje Fryslân). adviseur: NoordPeil landschap & stedenbouw projectnummer datum september 2010

3 3 B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t Inhoud 1 Inleiding Aanleiding 1.2 Opgave 1.3 Uitgangspunten 1.4 Vigerend beleid 2 Imago en identiteit Landschap als kwaliteit 2.2 Gebieds-DNA 2.3 Handel en water in Bolsward 2.4 Bolsward Hanzestad 2.5 Bolsward Waterstad 2.6 Bolsward 11-steden-stad 3 Bolsward aan de Lytse Marren Verbinden van vaarroutes 3.2 Verbinden van fiets-, wandel en ruiterroutes 3.3 Versterken van verbindingen 3.4 Verbinden van dorpen 4 Masterplan Bolsward Blauwe en groene kant 4.2 Masterplan Bolsward 4.3 Waterfront Bolsward 5 Fasering 63 Lijst van afbeeldingen Bijlagen

4 Afb. 1. Bolsward, Kruiswater 1952

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Bolsward staat op dit moment niet op de kaart als watersportkern terwijl de verbindingen met de omliggende watersportkernen als Harlingen, Makkum en Sneek en het Friese Merengebied optimaal zijn. Het Lytse Marrenplan ligt ten grondslag aan de opgave. Het Lytse Marrenplan richt zich op: - toeristische versterking van de drie gemeenten Wymbritseradiel, Wûnseradiel en Bolsward, - kwalitatieve opwaardering recreatieve verblijfsfunctie van de drie gemeenten, - ontwikkeling routegebonden recreatie langs en over water, - ontwikkeling Bolsward als knooppunt voor routegebonden recreatie. 1.2 Opgave De opgave voor Bolsward is voornamelijk gericht op recreatie en toerisme. Bovendien spreken ook provincie en gemeente de gezamenlijke ambitie uit om in te zetten op Bolsward als knooppunt voor de (kleine) recreatievaart. De historie en het ontstaan van Bolsward, de doelstellingen van het Friese Merenproject, de binding met het Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân, de uitspraken in het Streekplan Fryslân Om de kwaliteit fan de romte, de resultaten van het toeristisch-recreatief beleidsadvies en de afspraken B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 5

6 Afb. 2. Topografische kaart 2006

7 Afb. 3. Documenten als uitgangspunten voor de opgave in het Coalitieprogramma vragen om een masterplan voor het waterfront van Bolsward. Er is behoefte aan een duurzame integrale visie voor het nieuwe waterfront van Bolsward in relatie met het omliggende landschap, als richtinggevend document. De integrale visie legt de kwaliteiten van Bolsward vast en omschrijft op welke wijze in de toekomst een kwaliteitsslag gemaakt kan worden. Het gaat hierbij om duurzame visie voor zowel recreatie, natuur, landbouw en wonen en werken. 1.3 Uitgangspunten Het Friese Merenproject draagt bij aan deze opgave en heeft als doel een kwaliteitsverbetering in het Friese Merengebied te realiseren. Het achterliggende idee is een versterking van de marktpositie van de sector recreatie en toerisme in het gebied. In de eerste fase van dit project ( ) is vooral gekeken naar een verbetering van de watergangen. Vanaf februari 2007 tot 2013 loopt de tweede fase van het Friese Merenproject, in deze periode staat - meer dan in de eerste fase - de ruimtelijke kwaliteit centraal. De tweede fase kent drie programmalijnen: één daarvan is meer bestedingen aan de wal. Hierin gaat het onder meer om maatregelen die gericht zijn op investeringen in de ruimtelijke kwaliteit van waterfronten, van toegangspoorten en watersportkernen. In het kader van deze programmalijn worden circa twintig Masterplannen Ruimtelijke Kwaliteit Waterfronten gemaakt. Ook Bolsward valt hieronder. Deze plannen zijn een eerste stap bij het stimuleren van extra bestedingen aan de wal. Op basis van zo n masterplan kunnen uitvoeringsmaatregelen worden gedefinieerd. Het gaat daarbij enerzijds om het verbeteren van de toegankelijkheid, anderzijds om het vergroten van de aantrekkelijkheid. De in het masterplan beschreven uitvoeringsmaatregelen kunnen variëren van het verbeteren van de recreatieve routes tot het saneren en herstructureren van bebouwing op het Kruiswater. Doelstellingen voor Masterplannen Ruimtelijke Kwaliteit Waterfronten: - stimuleren van besteding aan wal, - ontwikkelen aantrekkelijk stadssilhouet om de recreant te verleiden de stad binnen te gaan, - aantrekken nieuwe bewoners (creëren aantrekkelijk woonmilieu), - aantrekken recreanten ( kleine watersport), - ontwikkelen van een leefbare stad met voldoende activiteiten. In opdracht van Projectbureau Friese Meren is voor Bolsward een SWOT-analyse (Waterrecreatie Advies, 2009) gemaakt waarin de kansen en bedreigingen voor watersportkern Bolsward worden benoemd. Dit is uitgangspunt voor het opstellen van het Masterplan Waterfront Bolsward. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 7

8 8 Afb. 4. Plankaart (voorontwerp) Structuurvisie Bolsward - september 2010

9 9 B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t Het voorontwerp Structuurvisie (2010) heeft als hoofddoelstelling het behouden en versterken van de regionale functie van de stad en werken aan integraal (milieu)beleid met het oog op duurzame ontwikkeling. De Structuurvisie geeft de fasering van gebieden en deelprojecten aan. Bestaande dorpsvisies - waarin de prioriteiten van het dorp zijn benoemd - worden voor zover mogelijk meegenomen als uitgangspunt voor het opstellen van het Masterplan Waterfront Bolsward. 1.4 Vigerend beleid Streekplan Fryslân 2006 Om de kwaliteit fan de romte Op toeristisch en recreatief terrein ziet de Provinsje Fryslân kansen voor een verdere versterking van Bolsward als cultuurhistorisch centrum en als knooppunt voor de kleine watersport. Toeristisch-recreatief beleidsadvies (oktober 2008) Bolsward heeft kansen om zich te ontwikkelen als toeristische bestemming, dankzij haar eigen onderscheidende elementen en door haar ligging. Bolsward zet zich de komende jaren in voor het versterken en beter benutten van het cultuurhistorisch centrum en het versterken van de positie van Bolsward voor de (kleine) watersport. Coalitieprogramma Het coalitieprogramma is een richtinggevend document voor de gemeentelijke beleidsontwikkeling voor de komende raadsperiode. In hoofdstuk 3 is het ontwikkelen van recreatie en toerisme in buitengebieden van Bolsward opgenomen. Dit moet concreet gestalte krijgen in het onderzoeken van de mogelijkheid voor het Lyts Marrenplan (het ontwikkelen van een natuur- en recreatieplan in combinatie met het bevorderen van het woon- en leefklimaat in Bolsward). Toeristisch Recreatief Ontwikkelingsplan Wymbritseradiel ( ) Dit plan moet worden gezien als: - toetsingskader voor nieuwe ideeën, - katalysator van concrete acties vanuit bedrijfsleven, - leidraad voor goede organisatie van recreatiebeleid, - weergave van de toeristisch-recreatieve mogelijkheden binnen de gemeente, - weergave van economische effecten van het krachten veld binnen de sector R&T. De visie is uitgewerkt in 5 thema;s waarvan de routegebonden recreatie op en aan het water er één van was. Binnen dit thema is de route over Westhem als een belangrijke route voor de kleine recreatievaart bestempeld. In de ondertekende bestuursovereenkomst (op 8 juli 2010) tussen Provinsje Fryslân en de gemeente Wymbritseradiel in het kader van het Friese Merenproject 2e fase is deze zelfde route aangemerkt als potentiële route t.b.v. elektrisch varen.

10 Afb. 5. Leeuwardervaart Bolsward, 1910

11 2. Identiteit en imago De huidige ruimtelijke kwaliteit van Bolsward en omgeving biedt kansen om de identiteit en het imago van Bolsward te optimaliseren en op verschillende schaalniveaus in te zetten als trekker voor de recreant en toerist. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 11

12 Franeker Leeuwarden Harlingen Bolsward 11-steden-stad Sneek Bolsward Sneek IJlst IJlst Workum Workum 12 Afb. 6. Centrale ligging van Bolsward Afb. 7. Bolsward aan de rand van het Nationaal Landschap en het Middelzeegebied

13 Bolsward Workum IJlst Sneek 2.1 Landschap als kwaliteit Bolsward ligt centraal tussen de Friese steden Harlingen, Franeker, Leeuwarden, Sneek, IJlst en Workum. Daarnaast ligt Bolsward ook landschappelijk gezien op een aantrekkelijke locatie; aan de rand van het Nationaal Landschap en het Middelzeegebied. Dit gebied is ten opzichte van het Nationaal Landschap een relatief open kleigebied. Het Nationaal Landschap kenmerkt zich door fraaie schakeringen en opeenvolgingen van landschappen; (van noord naar zuid) vaarten en opvaarten, poelen, meren, bossen en de kliffen van Gaasterland. De verbinding Bolsward - Sneek/IJlst - Workum biedt kansen voor optimalisering van het toeristisch aanbod en beleving van het landschap. In de rapportage It giet oan!, De Friese 11-steden, cultuursnuiven in it beste lân fan d ierde staat onderstaand citaat: Het landschap rondom Bolsward wordt gekenmerkt door een verscheidenheid aan landschapstypen, variërend van kleinschalig agrarisch cultuurlandschap tot bossen en meren. Dat het Friese landschap bijzonder is blijkt ook uit de aanwezigheid van Nationale Parken en Nationale Landschappen. Sneek en Bolsward zijn uitstekende toeganspoorten voor het Nationale Landschap Zuidwest Friesland. De nationale landschappen zijn aangewezen om kernkwaliteiten te behouden en te versterken, maar B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t ook om ze beter te beleven. Dit kan bijvoorbeeld door ze toegankelijker te maken. 13 Afb. 8. Karakteristieken van het Nationaal Landschap Zuidwest-Fryslân

14 14 Afb. 9. Gebieds-DNA

15 2.2 Gebieds-DNA De dijken rondom Bolsward vormen een fraai netwerk van routes. De Hemdijk is een van de dijken die vanuit Sneek via IJlst en Blauwhuis ten zuiden van Bolsward richting Exmorra loopt. De A7 vormt de grens tussen het Nationaal Landschap en het Middelzeegebied. Rondom Bolsward ligt een netwerk van hoofdwaterwegen. De waterstructuur ten zuiden van Bolsward verbindt de stad met zowel Workum als Sneek-IJlst. Ter hoogte van Workum en IJlst-Sneek veranderd het landschap van vaarten en opvaarten naar een landschap waar poelen en kleine meertjes in combinatie met lage en natte natuurgebieden het beeld vormen. De fijnmazigheid van de waterstructuur van vaarten en opvaarten, poelen en kleine meertjes is in de loop van de tijd verdwenen. Een vergelijking van het kaartbeeld van 1700 en 2000 geeft fraai weer. / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n 15 Afb. 10. Vaarten en opvaarten rondom Bolsward

16 16 Afb. 11. Waterstructuur 1700

17 B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t Afb. 12. Waterstructuur 2000

18 Afb. 13. Broerekerk, stadhuis en één van de vele grachten van Bolsward

19 2.3 Handel en water in Bolsward Bolsward kent als één van de Friese Hanzesteden én als 11-steden-stad een rijke historie. Toch is de geschiedenis en daarmee de rijkdom aan verhalen die de stad laat zien relatief onbekend. In het verleden lag Bolsward aan het open vaarwater en had de stad via de Marneslenk en de Middelzee een open verbinding met de zee. Nog steeds is de handelssfeer van Bolsward voelbaar en zichtbaar. Met name het fijn vertakte grachtenstelsel en het stratenpatroon in en rondom de historische kern is een kwaliteit waar de stad haar mee kan profileren. Prachtige watergangen leiden langs historische pandjes, terrassen, pleinen en kerken. Het grachtenstelsel - als klein Venetië van Bolsward - biedt kansen om op een unieke wijze de schoonheid en kwaliteit van de stad te tonen aan de recreant en toerist. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 19 Afb. 14. Stadhuis Bolsward

20 20 Afb. 15. Historische beelden Bolsward Hanzestad

21 2.4 Bolsward Hanzestad Zoals op de oude foto s is te zien ademde Bolsward destijds de sfeer van handelsstad. Door de open verbinding met de zee heeft Bolsward zich in de dertiende eeuw tot een van de Friese Hanzesteden ontwikkeld. Na het dichtslibben van de Middelzee werd de handel bemoeilijkt. Ondanks dat Bolsward tegenwoordig nog steeds centraal ligt in een web van hoofdwatergangen wordt Bolsward niet direct ervaren als oude, waterrijke Hanzestad. In de rapportage Terug naar de toekomst!, Producten van het Hanzeverleden in Zuidwest Fryslân (Kenniscentrum Recreatie, november 2008) worden ideeën aangedragen om de Friese Hanzesteden te profileren. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 21 Afb. 16. De Hanze in de Friese steden

22 22 Afb. 17. Vaarwegen

23 Bolsward moet je proeven Toeristisch-recreatief beleidsadvies voor de gemeente Bolsward Vandertuuk 2.5 Bolsward Waterstad In de rapportage Toeristisch-recreatief Beleidsadvies voor de gemeente Bolsward is onderstaand citaat belangrijk voor Bolsward als Waterstad: Niet alleen over de weg, maar ook voor de watersporter ligt Bolsward op een knooppunt van vaarwegen. Vanuit Bolsward zijn er goede verbindingen met de belangrijkste watersportgebieden van Fryslân: de Friese Meren, het IJsselmeer en de Waddenzee. Door en rondom Bolsward zijn uitstekende vaarmogelijkheden voor de kleine watersport. Men kan door de grachten varen, maar ook een vaarrondje door het buitengebied maken. De watersporter kan Bolsward vanaf meerdere kanten binnenvaren. Om te tonen dat Bolsward een aantrekkelijke stad is die een bezoek waard is, is het belangrijk dat de entrees aantrekkelijk zijn. De entree bij het Kruiswater kan qua belevingswaarde en kwaliteit worden verbeterd. Duidelijkheid over de te varen route en de aanlegmogelijkheden kan verbeterd worden. Ook kan betere informatie worden verschaft over de loop- en fietsroute van de aanlegplaatsen naar het centrum van Bolsward. Begeleid de toervaarder bij zijn of haar tocht naar het centrum van Bolsward! Vanuit de SWOT-analyse (Waterrecreatie Advies, 2009) worden onderstaande sterke punten benoemd die de basis vormen voor ontwikkeling op toeristisch-recreatief gebied: veel vaarwegen naar en vanaf Bolsward. Strategisch gelegen tussen Harlingen, Franeker, Makkum, Workum en Sneek. Bolsward is dus een knooppunt, veel waterwegen / grachten in de stad, centrum dichtbij nieuwe passantenplaatsen bij het Kruiswater (met stroomvoorzieningen), veel cultuurhistorie, historische panden en kerken, veel bezienswaardigheden voor ouderen, relatief korte loopafstanden, veel winkels / voorzieningen (supermarkt aan het water nabij 2e sanitairgebouw), mogelijkheden tot kamperen/bbq-en, water, douches en gebruik wasmachines in liggeld, goede uitvalsbasis voor dagtrips in omgeving dankzij goed OV (bus), Makkum, Workum, Sneek, fietsmogelijkheden, Aldfaers Erf Route, Allingawier, Exmorra, geen bruggeld in Bolsward. In de rapportage Toeristisch-recreatief Beleidsadvies voor de gemeente Bolsward (Grontmij-VanderTuuk, 2008) wordt de kracht van Bolsward, gekoppeld aan de huidige wensen van de toerist beschrevenen en in een toeristisch-recreatieve visie verwoord. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 23 Afb. 18. Toeristisch-recreatief Beleidsadvies voor de gemeente Bolsward

24 24 Afb. 19. De 11-steden zijn op diverse manier af te leggen

25 2.6 Bolsward 11-steden-stad In de rapportage It giet oan!, De Friese 11-steden, cultuursnuiven in it beste lân fan d ierde is onderstaand citaat belangrijk voor Bolsward als 11-stedenstad: De Friese 11-steden, van oudsher verbonden door het water, zijn de parels van het Friese land. Een rijk verleden, gekleurd door internationale handel en zeevaart, maar ook door streekeigen ambachten en gebruiken, maakt de 11-steden tot een unieke cultuurhistorische bestemming. Ook de 11-steden schaatstocht, bekend in binnen- en buitenland, maakt de 11-steden een bestemming om trots op te zijn. De Friese 11-steden kunnen, veel meer dan andere historische steden, pronken met gaaf cultureel erfgoed. Tot op de dag van vandaag vormen de Friese 11-steden in cultureel opzicht een unieke verzameling. De 11-steden zijn op diverse manier af te leggen, onder andere per fiets, al steppend, schaatsend, te voet, per boot, op het paard, op de motor en in de kano. Voor de 11-stedentocht per fiets en per step is Bolsward het start- en finishpunt. In de rapportage It giet oan!, De Friese 11-steden, cultuursnuiven in it beste lân fan d ierde (Stichting Recreatie, april 2008) worden ideeën aangedragen om de Friese 11-steden te profileren. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 25 Afb. 20. Elfstedentocht

26 26 Afb. 21. Zicht op Bolsward, vanuit zuidelijke richting

27 3. Bolsward aan de Lytse Marren Doel van de opgave Het Lytse Marrenplan richt zich op: - toeristische versterking van de drie gemeenten Wymbritseradiel, Wûnseradiel en Bolsward, - kwalitatieve opwaardering recreatieve verblijfsfunctie van de drie gemeenten, - ontwikkeling routegebonden recreatie langs en over water, - ontwikkeling Bolsward als knooppunt voor routegebonden recreatie. In de rapportage Toeristisch-recreatief Beleidsadvies voor de gemeente Bolsward worden de huidige wensen van de toerist beschrevenen; - geïnteresseerd in cultuur, fietsen, en wandelen in de natuur, - meer kwaliteit (luxe van thuis), - behoefte aan authenticiteit en beleving, - behoefte aan bezinning, rust en ruimte, - duurzame vormen van toerisme en recreatie. Doelgroep Het aanbod van Bolsward en de door vergrijzing steeds groter wordende groep Nederlanders met veel vrije tijd leidt ertoe dat voor het Lytse Marrenplan en het Masterplan Bolsward wordt ingezet op de doelgroep actieve senioren die gebruik maken van relatief kleinere boten (met name elektrisch varen, sloep). B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 27

28 28 staande mast (brughoogte 2,50 m.) motorboot / sloep elektrisch varen / kano (bestaand en te ontwikkelen) Afb. 22. Versterken van vaarverbindingen

29 Bolsward 1 1. Route via Blauwhuis 2. Route via Westhem 2 IJlst 3.1 Verbinden van vaarroutes Het is van groot belang om het herstel van het (historische) fijnmazige netwerk van vaarten en opvaarten te stimuleren. Als uitwerking van het Uitvoeringsprogramma voor Traject L van het Friese Merenproject is een quick-scan gedaan naar de mogelijkheden voor het opwaarderen van de vaarroutes tussen Bolsward en de Aldegeaster Brekken. Aanleiding voor opwaardering van deze vaarroutes is het realiseren van een relatief korte verbinding naar het aantrekkelijke vaargebied van de Brekken. Tevens ontstaan hierdoor mogelijkheden om kleine rondjes te varen in het Lytse Marrengebied. Dit is een van de intenties van het Friese Merenproject. Naar aanleiding van de quick-scan is een inventarisatie van de huidige situatie gedaan (route via Blauwhuis of Westhem). Deze situatie is beoordeeld op de randvoorwaarden van de Vaarwegklasse EL (geschikt voor elektrische sloepen). Vanuit diverse dorpsvisies wordt aansluiting gewenst op het hoofdwaternetwerk. Het interne netwerk tussen de dorpen onderling biedt kansen voor het varen van rondjes met de kano of sloepen (elektrisch varen). De rust als kwaliteit van het landschap wordt daarmee gewaardeerd. Direct rondom Bolsward en IJlst wordt ingezet op ontwikkeling van voorzieningen voor kano s, Afb. 23. Varianten vaarverbinding Bolsward - Aldegeaster Brekken B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 29

30 Afb. 24. Nieuwe fiets-, wandel en ruiterroutes

31 1. skeelerroute (via Hemdijk en nieuwe dijk) 2. Fietspad Nijland - Blauwhuis - Zyp Zet 3. Kerkepad Eemswoude - Wolsum 4. Beleefpad 5. Ruiterroute (verbinden manege Laad en Zaad en Bed & Box) motorboten en sloepen (elektrisch varen). Aansluitend op de intenties van het Friese Merenproject gaat de voorkeur uit het opwaarderen van de route via Blauwhuis. Blauwhuis heeft een aantal openbare voorzieningen die aantrekkelijk zijn voor de recreatie (o.a. camping, cafe en bakkerij). Tevens heeft Blauwhuis de intentie om een kleinschalige haven te ontwikkelen bij het dorp, voor eigen inwoners en passanten. Ontwikkelen van (wat er)recreatievoorzieningen dragen bij aan de intentie om recreanten langer in het gebied te houden en daardoor meer geld aan wal wordt besteedt. Tevens ligt Blauwhuis centraal in het Lytse Marrengebied, waardoor de bereikbaarheid vanaf het water - mits ontwikkeleing van deze route - optimaal is. Mocht de route via Blauwhuis niet haalbaar zijn dan biedt de route via Westhem kansen voor de recreatie. Westhem heeft een kanoroute. Deze is vaak onbegaanbaar. Verbeteren van deze route, door (pleksgewijs) verbreding van de watergang, verbeteren van of nieuwe uitstapplaatsen en de dammen waar mogelijk uit de route halen. Als de sloepenroute doorgang vindt via Westhem zouden er aanleg plaatsen voor kleine bootjes gerealiseerd moeten worden. 3.2 Verbinden van fiets-, wandel en routerroutes De basis voor een recreatief en ruimtelijk aantrekkelijke stad ligt onder meer aan de toegankelijkheid van de omgeving. In de Bouwstenen voor Ruimtelijke Kwaliteit staat omschreven (punt 4): Zorg voor een samenhangend netwerk van wandel- en fietspaden en sluit aan op het vaarnetwerk. Voor de watersportkern van Bolsward wordt ingezet op motorboten en sloepen (elektrisch varen). Er worden verbindingen over land gemaakt voor ommetjes door het Lyts Marrengebied. Om het gebied recreatief aantrekkelijk te maken wordt ingezet op een verbinding vanuit Bolsward richting het Lyts Marrengebied door middel van: - fietsroutes (Nijland - Blauwhuis - Zyp Zet), - wandelroute (herstel van kerkepad Eemswoude - Wolsum), - beleefpad (langs Wymerts - Bolswarderzeilvaart, met voorzieningen voor visgelegenheid), - skeelerpad (verbinding tussen Hemdijk en dijkenstructuur in de stad Bolsward), - ruiterroute (vanuit nieuwe manege ten zuiden van de A7 aansluiten op route Bed & Box). B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 31

32 Hanzeroute (Bolsward - Workum) 2. Dijkenroute (Bolsward - IJlst/Sneek) 3. Stoomroute (Workum - IJlst/Sneek) 32 Afb. 25. Versterken van verbindingen

33 3.3 Versterken van verbindingen De driehoek Bolsward, Workum en IJlst-Sneek biedt kansen voor een uniek arrangement langs drie uiteenlopende peilers van het gebied (onderdeel van de Hanzeroute, de Workumertrekvaart, de Wymerts-Bolswarderzeilvaart en de koppeling met de stoomtrein). Aansluitend op de doelstellingen vanuit het Lytse Marrenplan liggen er kansen voor het ontwikkelen van een natuur- en recreatieplan in combinatie met het bevorderen van het woon- en leefklimaat in Bolsward. De locatie Laad en Zaad ligt in de directe nabijheid van de stad, met optimale verbindingen naar de stad en optimale beleving van het landschap. Verbinden van bestaande (hem)dijken maken het gebied optimaal toegankelijk. Zo wordt Bolsward weer verbonden met het landschap en de dijkenstructuur. De structuur van dijken moet worden gewaardeerd en gekoesterd als historisch element. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 33 Afb. 26. Dijken en hemdijken Afb. 27. Leeuwarder Courant, 29 maart 2010

34 1 34 Afb. 28. Hanzeroute, via Workum langs Bolsward

35 Verbinding met de Hanzeroute (Bolsward - Workum) Bolsward ligt als één van de Friese Hanzesteden aan de historische route van de Hanzekooplieden over water. De verbinding met Hanzestad Stavoren (via Hindeloopen en Workum) en Leeuwarden biedt kansen om deze te optimaliseren voor de waterrecreant. Belangrijk daarbij is de doorvaarhoogte, de bruggelden en eventuele wachttijden. Vanuit de SWOT-analyse (Waterrecreatie Advies, 2009) is gebleken dat met name de vele bruggen en bruggelden tussen Workum en Bolsward een knelpunt zijn en daarmee een aanleiding om de niet via de Workumertrekvaart Bolsward te bezoeken. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 35 Afb. 29. De Hanze in de Friese steden

36 2 36 Afb. 32. Netwerk van dijken

37 Verbinding met het netwerk van dijken Aansluitend op de doelstellingen vanuit het Lytse Marrenplan liggen er kansen voor ontwikkeling van routegebonden recreatie langs en over water. Langs de Hanzeroute Workum-Bolsward ligt het fietspad aan de Workumertrekvaart. De recreatieve verbinding langs de Wymerts-Bolswarderzeilvaart (tussen IJlst-Sneek en Bolsward) biedt kansen tot versterking van deze route. Direct langs het water (op de bestaande dijk/kade) kan een beleefpad worden ontwikkeld. Ontwikkeling van een nieuwe kade/dijk hersteld het weefsel van historische (hem)dijken in het gebied. Ter hoogte van Remswerd buigt de dijk af waardoor een directe aansluiting op de historische kern van Bolsward mist. Vanuit Remswerd kan door aanleg van een nieuwe dijk worden aangesloten op de bestaande dijkenstructuur ter hoogte van de Cnossenlaan. Met deze nieuwe dijk vervalt de waterkerende functie van de bestaande dijk langs de Wymerts-Bolswarderzeilvaart en biedt daarmee kansen voor ontwikkeling van boezemlanden. Deze zone is geschikt als weidevogelgebied (zomers droog en s winters nat). In de wintermaanden ontstaat - wanneer de temperaturen het enigszins toelaten - één grote natuurlijke ijsbaan. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 37 Afb. 33. Impressie van boezemlanden tussen dijk en water

38 3 38 Afb. 30. Verbinding IJlst-Workum

39 Verbinding met de stoomtreinroute IJlst-Workum De vergevorderde plannen om een stoomtrein te laten rijden tussen Sneek en Stavoren biedt kansen om een aantrekkelijk arrangement te bieden aan de recreant. Verhuur van fietsen, (elektrische) sloepen, kano s en opstapplaatsen voor de stoomtrein (Sneek, IJlst, Oudega, Workum, Stavoren) maken een route of aarangement mogelijk door het landschap. De driehoek Bolsward, Workum en IJlst-Sneek verbeterd daarmee haar toegankelijkheid, bereikbaarheid en beleefbaarheid. De Stichting Stoomtrein Fryslân (SSF) heeft zich ten doel gesteld de stoomtrein terug te brengen in Fryslân. De trein zal de Friese Stoomtrein Maatschappij heten en zal een vast traject berijden tussen Sneek en Stavoren. De SSF wil met het project een substantiële bijdrage leveren aan de duurzame ontwikkeling van de toeristische infrastructuur in de provincie. ( B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 39 Afb. 31. De Friese stoomtrein

40 40 Afb. 34. De dorpenring

41 3.4 Verbinden van dorpen Binnen de driehoek Bolsward, Workum en IJlst- Sneek liggen dorpen als parels in het landschap. De dijken en watergangen verbinden de dorpen, die als haltes aan de route liggen. Versterken en herstel van de dijk- en waterstructuur is essentieel voor de dorpenring. De dorpen kunnen in onderlingen samenhang diverse arrangementen afstemmen. Beleven van landschappelijke kwaliteiten, openstellen van bijzondere bebouwing (o.a. kerken), openstellen voor bezichtiging van bijvoorbeeld tuinen of kunstateliers zijn mogelijkheden die uitnodigen om dit landschap te ervaren. De al bestaande pleisterplaatsen van de verschillende routes kunnen waar nodig worden opgewaardeerd (bijvoorbeeld verbeteren van kleinschalige parkeer- en aanlegmogelijkheden). Bolsward, maar ook IJlst-Sneek en Workum liggen als poort aan dit fraaie landschap. Van hieruit zal ook de informatievoorziening verstrekt moeten worden; over de dorpen, de Lytse Marren en het Nationaal Landschap. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 41 Afb. 35. Het concept dorpenring

42 42 Afb. 36. Zicht op Bolsward, vanuit zuidelijke richting

43 4. Masterplan Bolsward / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n 43

44 44 Afb. 37. Blauwe en groene kant

45 Afb. 38. Versterken van de historische kern Afb. 39. Verbinden met het landschap 4.1 Blauwe en groene kant De stad Bolsward is op twee verschillende manieren te ervaren. Enerzijds is Bolsward herkenbaar aan haar groene karakter, met name de oostelijke helft van de stad. De oostelijke entree - de Sneekerstraat met haar diepe voortuinen en vaak statige panden - is een mooi voorbeeld van de lommerrijke kant van Bolsward. Fraaie lanen en een reeks van groene ruimten in de stad (terpen, sportvelden, singels, Julianapark) geven Bolsward het karakter van een groene en lommerrijke hanzestad. Anderzijds kent Bolsward een waterrijke kant, met name de westelijke helft van de stad. Met de historische kern als uniek element is de oude kern de spin in het web als het gaat om de waterstructuur. Vele hoofdwatergangen komen hier samen. De westelijke entree - de Harlingerstraat met haar lage bebouwing, in rijen en direct aan de straat - kent een duidelijk ander karakter dan de oostelijke entree. Het karakter van de Harlingerstraat sluit aan bij de bedrijvigheid die van oudsher in de hanzestad aanwezig was. Het masterplan versterkt het groen-blauwe karakter van de stad. Het groene karakter wordt in zuidelijk richting verlengd tot de locatie Laad en Zaad ten zuiden van de A7. De bestaande verbindingen onder de A7 worden ingezet om niet alleen het groene karakter maar ook de verbinding tussen stad en landschap te versterken. Er wordt daarmee B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 45

46 A B 46 Afb. 40. Masterplan

47 A. deelgebied Waterfront B. deelgebied Recreatieve ontwikkeling Laad en Zaad aansluiting gezocht op de bestaande dijkenstructuur rondom Bolsward. Op deze manier zal vanuit de historische kern een directe verbinding zijn met de (hem)dijken in het landschap. De kwaliteiten van wonen in de historische binnenstad worden benut en uitgebreidt in zuidwestelijke richting. Het Oordje speelt daarin een cruciale rol (in 2002 als ontwikkellocatie opgenomen in het structuurplan). De unieke ligging van de stad aan de A7 en de N359 biedt kansen voor ontwikkeling van een watertransferium; een overstapplaats tussen recreatieve routes en voorzieningen op land en water. 4.2 Masterplan Bolsward Vanuit het masterplan zijn twee deel- en ontwikkelgebieden te onderscheiden: Deelgebied A (Waterfront) Uitbreiding van de stadskern biedt kansen voor hechting aan het waterrijk Bolsward. Dit ontwikkelgebied ligt op het knooppunt van routes. Niet alleen vanaf het wegennetwerk (knooppunt N359 en A7) is deze locatie strategisch gelegen, maar ook vanaf het water. Diverse waterwegen komen hier samen, een knooppunt voor de (kleine) recreatievaart. Het watertransferium, als overstapplaats tussen land- en waterrecreatie, wordt een plek waar men fietsen en bootjes kan huren B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 47

48 Afb. 40. Masterplan, model I verdiept model Afb. 41. Masterplan, model II A7 op palen

49 Afb. 42. Masterplan, model III huidige situatie en waar routes ter beschikking worden gesteld om daarmee het landschap en de stad te ervaren. Versterken van (watersport)voorzieningen zoals havenfaciliteiten met -kantoor en aanlegplaatsen is een voorwaarde. Een ruime parkeergelegenheid biedt tevens oplossing voor het parkeerprobleem rondom de stadskern. Aansluitend op de doelstellingen vanuit Masterplannen Ruimtelijke Kwaliteit Waterfronten wordt een aantrekkelijk stadssilhouet ontwikkeld om de recreant te verleiden de stad binnen te gaan. Toegankelijkheid van de (historische) stad is belangrijk. De verbinding tussen stad en landschap, ter hoogte van het Kruiswater is daarbij essentieel. Het optimale model - een verdiepte aanleg of aquaduct - biedt vanuit het landschap ten zuiden van Bolsward een fraai zicht op de stad en haar silhouet. De A7 zal daarbij geen barrière meer vormen in het zicht op de stad. Een tweede model is de A7 op poten. Het huidige peil van de A7 blijft gehandhaafd. Er ontstaat meer openheid vanuit de stad naar het landschap en vice versa doordat de A7 in plaats van op een dijklichaam ligt, op palen komt te staan. Het derde model gaat uit van behoud van het huidige dijklichaam. De beweegbare brug over het Kruiswater is aan vervanging toe. Een nieuwe brug kan een extra accent geven aan de entree van de stad. Een landmark nabij het Kruiswater zorgt voor B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 49

50 50 Afb. 43. Masterplan met deelgebieden

51 Deelgebieden: Waterfront Historische kern Groene parkrand en recreatieve ontwikkeling (Laad en Zaad) Lyts Marrenplan Stadsrand Bolsward-West, -Noord en -Oost een accent in het landschap en herkenning vanaf de weg. Ontwikkellocatie het Oordje en het Kruiswater verbinden het watertransferium ten zuiden van de A7 en de historische stad. De historische stadskern wordt verlengd in zuidwestelijke richting, ten zuiden van de A7. De bebouwing rondom het watertransferium zal moeten aansluiten bij de sfeer en schaal van dorpsfronten als Parrega en Tjerkwerd. Duurzaam en compact bouwen en ontwikkelen zijn uitgangspunten en het creëren van een aantrekkelijk woonmilieu sluiten aan bij de doelstellingen voor Masterplannen Ruimtelijke Kwaliteit Waterfronten. Ontwikkelen van voldoende watersportgebonden voorzieningen op deze locatie trekt recreanten en nieuwe bewoners aan. Uit onderzoek is gebleken dat er onvoldoende voorzieningen zijn voor boten en schepen (SWOT-analyse, Waterrecreatie Advies, 2009). Met name het gebrek aan aanlegvoorzieningen en de hoge bruggelden in de vaarwegen naar Bolsward leidt ertoe dat Bolsward wordt vermeden. Verbeteren en versterken van bestaande voorzieningen voor de (watersport)recreatie in en rond de historische stadskern heeft prioriteit. Naast afschaffing van bruggelden zorgt een nieuwe jacht- en passantenhaven ten zuiden van de A7 voor voldoende aanlegmogelijkheden en aantrekkingskracht om de kern te bezoeken. Vanaf het watertransferium wordt een nieuwe route ontwikkeld, waardoor de verbinding met de stad optimaal is. Deelgebied B (Recreatieve ontwikkeling Laad en Zaad) Uitbreiding van het groene Bolsward biedt kansen voor hechting aan het landschap en haar dijkenstructuur. In tegenstelling tot de locatie Waterfront is de recreatieve ontwikkeling Laad en Zaad gericht op extensieve vormen van recreatie. Natuurwaarden en beleving daarvan zijn belangrijk. Openbare oevers en aansluiting vinden op het bestaande netwerk van dijken en paden dragen daaraan bij. Routes vanuit de stad worden aangesloten op het netwerk van dijken en paden. Het verleggen van de waterkerende kade langs de Wymerts-Bolswarderzeilvaart geeft mogelijkheden om boezemlanden tussen de Wymerts-Bolswarderzeilvaart en de nieuwe kade/ dijk te ontwikkelen. Een beleefpad, direct langs de Wymerts-Bolswarderzeilvaart laat de geschiedenis van het landschap zien en verbindt de stad met de dorpenroute door het Lytse Marrengebied. Kleinschalige vormen van verblijfsrecreatie sluiten aan bij het extensieve karakter van Laad en Zaad (manege, zwemaccommodaties, camping, volkstuinen, natuurijsbaan). Er zal nader onderzoek gedaan moeten worden naar de mate van verstoring van de weidevogels op deze locatie en eventuele vormen van compensatie. Het masterplan bestaat uit zes deelgebieden. Aan ieder deelgebied zijn diverse projecten gekoppeld. In de bijlage is de projectenlijst voor alle deelgebieden B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 51

52 52 Afb. 44. Contourenschets Waterfront en Laad en Zaad

53 in te zien. Het Waterfront en de recreatieve ontwikkeling op Laad en Zaad zijn in het volgend hoofdstuk uitgewerkt in een Contourenschets. 4.3 Waterfront Bolsward Waterfront Het Kruiswater ligt centraal binnen deze ontwikkellocatie én in de directe nabijheid van zowel de stad als het landschap. Het terrein Kruiswater wordt in de vorm van een burcht ontwikkeld. De burcht vormt als het ware de nieuwe stadsmuur van Bolsward. Voorwaarde is behoud van het zicht vanuit de stad op het landschap en vice versa. Een burcht met een binnentuin en ruimte voor aanleg van eigen boot is een meerwaarde voor het woningaanbod van Bolsward. Compact bouwen, in de nabijheid van zowel stad als landschap voorziet in een unieke woonkwaliteit. De burcht heeft een maximale hoogte van 3 woonlagen. Doordat de historische stad met haar fraaie kerktorens op een relatief hoge terp ligt zijn vanuit het landschap zowel de kerktorens als de burcht te ervaren. De burcht is vrijwel geheel omringd door water. Ten noorden van de burcht is nieuw water ontwikkeld. Vanaf de Blauwpoortbrug is in zuidelijke richting, door middel van zichtlijnen contact met het landschap. Het nieuw te ontwikkelen water biedt kansen voor een passantenhaven, een plek waar de toerist wordt ontvangen en verleidt om de stad te bezoeken. Hoge (nieuwe) grachtenpanden vormen een fraaie ruimte rondom het nieuwe water, waar ook mogelijkheden zijn voor aanlegplaatsen voor eigen inwoners. Ten zuiden van de burcht, aan het water liggen kansen om een paviljoen te ontwikkelen, bestemd voor de horeca. Er zal nader onderzocht moeten worden of bedrijventerrein De Wymert op lange termijn kan worden verplaatst naar de westelijke stadsrand van Bolsward. Aansluitend op de historische stadskern kunnen bij verplaatsing van de bedrijven woningen worden ontwikkeld die aansluiten bij de stedenbouwkundige structuur en vorm en massa van de bestaande bebouwing aan de 1e, 2e en 3e Hollandiastraat. Recreatieve ontwikkeling Laad en Zaad De locatie Laad en Zaad is gericht op extensieve vormen van recreatie. De landschappelijke onderlegger vormt de basis. De structuur van opvaarten aan de vaart wordt versterkt. De opvaarten zijn tevens alternatieve aanlegplaatsen voor de toerist die op zoek is naar rust en ruimte, maar met de voorzieningen van de stad in de directe nabijheid. Aansluitend op de terpenstructuur van het landschap worden enkele compacte clusters van recreatiewoningen ontwikkeld. Deze clusters worden ontsloten vanaf de nieuwe dijk. Tevens worden mogelijkheden gecreeerd voorontwikkeling van de volkstuinen en een kleinschalige camping, aan de rand van stad en landschap. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 53

54 P 54 Afb. 45. Deelgebied A. Waterfront

55 Deelgebied A. Waterfront Bouwstenen voor Ruimtelijke Kwaliteit: 1. De landschappelijke onderlegger is de basis: het nieuwe water rondom het Kruiswater sluit aan op de bestaande waterstructuur. De ervenstructuur langs de Workumertrekvaart wordt versterkt ter hoogte van het Watertransferium. 2. Openbare oevers: het nieuwe water is ook vanaf het land optimaal te ervaren en aantrekkelijk om vanuit het watertransferium naar de kern te lopen. 3. Aantrekkelijke entrees vanaf land en water en logische routes naar parkeer- of aanlegplaatsen: de openbare oevers worden als wandelroute opgenomen en verbinden het Watertransferium, de burcht en de nieuwe haven met de historische stadskern. 4. Samenhangend netwerk van fiets- en wandelpaden aansluitend op het vaarnetwerk: vanuit de historische stadskern is een logische verbinding met het landschap, de dijken en de waterroutes. 5. Zichtrelaties met het landschap: vanaf de Blauwpoortbrug is in zuidelijke richting contact met het landschap. 6. Stedenbouwkundige menging: de combinatie van wonen, werken en recreatie zorgt voor levendigheid, zowel tijdens de zomermaanden als in de winterperiode. 7. Verzorgd silhouet in het landschap: door de B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 55 Afb. 46. Burcht temidden van water (Haverleij) en de Noorderhaven (Harlingen) als inspiratie

56 P 56 Afb. 47. Deelgebied A. Waterfront

57 hoge ligging van de drie kerktorens blijven deze onderdeel uitmaken van het silhouet. De burcht wordt daaraan toegevoegd. Belangrijk is de groene stadsrand (begeleidende beplanting langs de A7) ter plekke van het Kruiswater één keer te doorbreken waardoor zicht op de historische stad is. 8. Historie van de plek als inspiratie: de stad als Hanzestad zal door ontwikkeling van het Masterplan weer de levendigheid van destijds kunnen ervaren. 9. Bijzondere plekken aan het water: het landmark en de burcht zijn belangrijke trekkers die vanuit het landschap worden ervaren. 10. Versterken water- en groenstructuur: ontwikkeling van de groen en blauwe kant van Bolsward versterken de verbinding tussen stad en landschap. 11. Bijzondere beeldkwaliteit van de architectuur: de nieuwe ontwikkelingen op en rondom het Kruiswater sluiten aan op de stedenbouwkundige structuur van het historische kern, het materiaalgebruik en de hoogte van de bebouwing. Deelgebied B. Laad en Zaad Bouwstenen voor Ruimtelijke Kwaliteit: 1. De landschappelijke onderlegger is de basis: de structuur van opvaarten wordt versterkt. 2. Openbare oevers: de opvaarten met openbare oevers zijn tevens alternatieve aanlegplaatsen voor B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 57 Afb. 48. Het dorpsfront van Tjerkwerd en bijzondere informatiepunten als inspiratie

58 58 Afb. 49. Deelgebied B. Recreatieve ontwikkeling Laad en Zaad

59 de toerist die op zoek is naar rust en ruimte. 3. Aantrekkelijke entrees vanaf land en water en logische routes naar parkeer- of aanlegplaatsen: bijzondere (recreatieve) voorzieningen zoals de manege, zwemaccommodatie, skeelermogelijkheden en het beleefpad zijn goed toegankelijk vanaf land en water. 4. Samenhangend netwerk van fiets- en wandelpaden aansluitend op het vaarnetwerk: de dijkenstructuur verbindt stad en landschap. 5. Zichtrelaties met het landschap. 6. Stedenbouwkundige menging: de combinatie van wonen, werken en recreatie zorgt voor levendigheid, zowel tijdens de zomermaanden als in de winterperiode. 7. Fraai verzorgt silhouet in het landschap: Laad en Zaad sluit aan bij het groen karakter van Bolsward. 8. Historie van de plek als inspiratie. 9. Bijzondere plekken aan het water: alternatieve aanlegplaatsen voor de toerist die op zoek is naar rust en ruimte. 10. Versterken water- en groenstructuur: ontwikkeling van de blauwe kant van Bolsward versterken de verbinding tussen stad en landschap. De structuur van opvaarten wordt versterkt 11. Bijzondere beeldkwaliteit van de architectuur: compacte clusters bebouwing, aansluitend op het terpenlandschap. / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n 59 Afb. 50. Buitenzwembad en openbare oevers met aanlegmogelijkheden

60 60 Bolsward als poort naar de Lytse Marren, ontwikkelen aan het waterfront;

61 een nieuw silhouet... B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 61

62 Afb. 51. Zicht op de historische kern van Bolsward

63 5. Fasering B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 63

64 Afb. 52. Fasering

65 Fasering: 1. Historische kern 2. Waterfront (Kruiswater) 3. Waterfront (Watertransferium) 4. Recreatieve Ontwikkeling Laad en Zaad 5. Westelijke stadsentree 6. Westelijke stadsrand In de historische kern kunnen voorzieningen zoals bijvoorbeeld de informatievoorziening vanaf het water en aanleg- en uitstapvoorzieningen in de eerste fase worden uitgevoerd. In de tweede fase is een integrale gebiedsontwikkeling van locatie het Oordje en Kruiswater van essentieel belang. Dit is de verdienlocatie voor het watertransferium die in de derde fase kan worden ontwikkeld. Vrijwel tegelijkertijd kan worden gestart met locatie Laad en Zaad. In de vijfde fase wordt de stadsrand van Bolsward verder ontwikkeld. Uitplaatsing van het huidige bedrijventerrein Wymerts-west (fase 5) is een belangrijk onderdeel. Daarna kan gestart worden met de ontwikkeling van de nieuwe stadsentree op het knooppunt van de N359 en de Harlingerstraat. De locatie is geschikt voor een combinatie van wonen en werken. B o l s w a r d a a n d e Ly t s e M a r r e n / M a s t e r p l a n Wa t e r f r o n t 65

66 Lijst van afbeeldingen Afb. 1. Bolsward Kruiswater 1952 [bron: Tresoar, Fries Fotoarchief] Afb. 2. Topografische kaart 2006 [bron: ANWB Topogrfische Atlas Friesland, 2006] Afb. 3. Uitgangspunten voor de opgave [bron: Lytse Marrenplan, Provinsje Fryslân, Waterrecreatie Advies] Afb. 4. Plankaart (voorontwerp) Structuurvisie Bolsward - februari 2010 [bron: Vollmer & Partners] Afb. 5. Leeuwardervaart Bolsward, 1910 [bron: Tresoar, Fries Fotoarchief] Afb. 6. Centrale ligging van Bolsward Afb. 7. Bolsward aan de rand van het Nationaal Landschap en het Middelzeegebied Afb. 8. Karakteristieken van het Nationaal Landschap Zuidwest-Fryslân [bron: Nationaal Landschap Zuidwest-Fryslân, Landschapsontwikkelingsvisie & Kansenkaart, Projectbureau Plattelansprojekten Zuidwest] Afb. 9. Gebieds-DNA Afb. 10. Vaarten en opvaarten rondom Bolsward Afb. 11. Waterstructuur 1700 Afb. 12. Waterstructuur 2000 Afb. 13. Broerekerk, stadhuis en één van de vele grachten van Bolsward Afb. 14. Stadhuis Bolsward [bron: Afb. 15. Historische beelden Bolsward Hanzestad [bron: Tresoar, Fries Fotoarchief] Afb. 16. De Hanze in de Friese steden [bron: De Bosatlas van Fryslân, 2009] Afb. 17. Vaarwegen [bron: De Bosatlas van Fryslân, 2009] Afb. 18. Toeristisch-recreatief Beleidsadvies voor de gemeente Bolsward [bron: gemeente Bolsward] Afb. 19. De 11-steden zijn op diverse manier af te leggen Afb. 20. Elfstedentocht [bron: De Bosatlas van Fryslân, 2009] Afb. 21. Zicht op Bolsward, vanuit zuidelijke richting Afb. 22. Versterken van vaarverbindingen Afb. 23. Varianten vaarverbinding Bolsward - Aldegeaster Brekken Afb. 24. Nieuwe fiets-, wandel en ruiterroutes Afb. 25. Versterken van verbindingen Afb. 26. Dijken en hemdijken [bron: De Bosatlas van Fryslân, 2009]

67 Afb. 27. Leeuwarder Courant, 29 maart 2010 [bron: Leeuwarder Courant] Afb. 28. Hanzeroute langs Bolsward Afb. 29. De Hanze in de Friese steden [bron: De Bosatlas van Fryslân, 2009] Afb. 30. Verbinding IJlst-Workum ] Afb. 31. De Friese stoomtrein [bron: www. friesestoomtreinmaatschappij.nl] Afb. 32. Netwerk van dijken Afb. 33. Impressie van natte natuurgebieden tussen dijk en water Afb. 34. De dorpenring Afb. 35. Het concept dorpenring Afb. 36. Zicht op Bolsward, vanuit zuidelijke richting Afb. 37. Blauwe en groene kant Afb. 38. Versterken van de historische kern Afb. 39. Verbinden met het landschap Afb. 40. Masterplan, model I verdiept model Afb. 41. Masterplan, model II A7 op palen Afb. 42. Masterplan, model III huidige situatie Afb. 43. Masterplan met deelgebieden Afb. 44. Controurenschets Waterfront en Laad en Zaad Afb. 45. Deelgebied A. Waterfront Afb. 46. Burcht temidden van water (Haverleij) en de Noorderhaven (Harlingen) als inspiratie [bron: Afb. 47. Deelgebied A. Waterfront Afb. 48. Het dorpsfront van Tjerkwerd en bijzondere informatiepunten als inspiratie [bron: Afb. 49. Deelgebied B. Recreatieve ontwikeling Laad en Zaad Afb. 50. Buitenzwembad en openbare oevers met aanlegmogelijkheden Afb. 51. Zicht op de historische kern van Bolsward Afb. 52. Fasering

68

69 Bijlagen 1. Projectenlijst Masterplan Bolsward 2. Ontwerpraming deelgebied 1 (Waterfront) 3. Deelgebied 1, kaart met projecten (Waterfront) 4. SWOT-analyse Bolsward (Waterrecreatie Advies) 5. Bouwstenen voor Ruimtelijke Kwaliteit (Ank Bleeker & Anneke Nauta landschapscharchitecten BNT)

70

71 Bijlage 1/projectenlijst Masterplan Bolsward

72

73 Bijlage 2/ontwerpraming deelgebied 1 (Waterfront)

74

75 Bijlage 3/deelgebied 1 (Waterfront)

76

77 Bijlage 4/SWOT-analyse Bolsward

78

79 Bijlage 5/Bouwstenen voor Ruimtelijke Kwaliteit

80

81

82

83

84