amsterdams balie bulletin

Transcriptie

1 amsterdams balie bulletin juni 2007 De advocatuur in oorlogstijd Justitia 2007 Borrelen bij Stibbe Op missie naar Kabul Interview met prof. mr. J.E.M. Polak Van Partner-Advocaat naar Staatsraad

2 juni Van Partner- Advocaat naar Staatsraad Interview met prof. mr. J.E.M. Polak, onder andere over zijn overstap als advocaat bij Stibbe naar Staatsraad bij de Raad van State. 8 Advocatuur in oorlogstijd Onderzoeker Joggli Meijhuizen over het onderzoek in opdracht van de Nederlandse Orde van Advocaten naar de rol en het functioneren van de Nederlandse advocatuur in de periode Borrelpraat bij Stibbe Justitia Een nieuwe rubriek in het ABB! Voor veel advocaten is het wekelijkse borreluurtje op de vrijdagmiddag iets om naar uit te zien. Een gezellige afsluiting van een week vol stress. Het ABB doet de test. Hoe gaat het er op het borreluurtje bij Stibbe aan toe? En hoe was de kwaliteit van de drankjes? 23 Justitia 2007 is weer achter de rug. Een verslag in woord en beeld. Agenda 12 juli Zomerborrel (locatie wordt nog bekendgemaakt) 9 augustus Zomerborrel (locatie wordt nog bekendgemaakt) 6 september Borrel in Wildschut 20 september Lezing en borrel in Wildschut Meer informatie op (doorklikken naar Amsterdam) De sluitingsdatum voor het septembernummer is 10 augustus Niet digitaal aangeleverde kopij wordt terzijde gelegd. En verder: En verder... Foto omslag: Dick Hogewoning, Katwijk ZH Van de hoofdredacteur 3 Borrelpraat 10 Wie-is-wie? 11 Amsterdamse Advocaten Abroad 12 Advocaten voor Advocaten 14 Van de Deken / OrdeNieuws 16 Jonge Balie Amsterdam 20 Mutaties balie 27 2 Amsterdams Balie Bulletin

3 Van de hoofdredacteur Eindelijk houdt ook u hem dan in uw handen, het inhoudelijk vernieuwde ABB waar uw redactie al zo een tijd druk mee bezig is geweest. Vanaf dit nummer kent uw ABB vaste rubrieken, waaronder enkele nieuwe en een aantal afgestofte oude. Doel van deze vernieuwing is het vergroten van uw leesplezier, maar vooral ook het leesgemak. Terugkerende rubrieken met een overzichtelijke omvang en veel foto s, hiermee verwacht de redactie dat wij uw keuze om het ABB ook daadwerkelijk en van kaft tot kaft te lezen een stuk makkelijker hebben gemaakt. DDat het beroep van advocaat voor het grootste deel bestaat uit lezen, is een bekend gegeven. Al tijdens de rechtenstudie begint dit, met ladingen wetten, uitspraken en handboeken. Eenmaal beëdigd als advocaat komen daar onder meer de ongesorteerde dossiers van cliënten en de ellenlange brieven en conclusies van wederpartijen bij. De meeste advocaten zullen daarnaast ook wel beschikken over een abonnement op één of meer juridische tijdschriften. Daarbij moet vervolgens alle post, folders en nieuwsbrieven worden opgeteld die je gevraagd en vooral ook vaak ongevraagd krijgt toegezonden. Dan heb ik echter nog maar de helft van de werkelijkheid besproken. De andere, digitale helft bestaat uit ongelimiteerde aantallen s, digitale nieuwsbrieven en wat al niet meer. Iedere keer als de secretaresse het postboek op het bureau legt of als de computer of blackberry aangeeft dat er nieuwe mail is, moet weer de keuze worden gemaakt tussen lezen of niet lezen, of iets daar tussenin. Bij ontvangst van de kwartaal-glossy van uw Amsterdamse Balie zal dit vermoedelijk niet anders zijn. Om die keuze te vergemakkelijken, heeft de redactie de opzet van het ABB vernieuwd. Behalve het hoofdinterview in dit nummer met mr. Polak, staatsraad bij de Raad van State en hoogleraar bestuursrecht aan de universiteit van Leiden zullen alle andere bijdragen aan het ABB slechts bestaan uit één, maximaal twee pagina s. Voor zover het gaat om terugkerende bijdragen, zullen deze bovendien zoveel mogelijk op vaste pagina s verschijnen. Nu vraagt u zich natuurlijk af welke terugkerende rubrieken er vanaf nu zijn. In de eerste plaats gaat het om Borrelpraat, waarbij uw redactie gevraagd en ongevraagd de kwaliteit van de vrijdag-middag-borrel komt testen. Voor dit nummer werd een bezoek gebracht aan de Stibbe-toren aan de Zuid-as. Een tweede terugkerende rubriek is Wie-is- Wie, waarbij een medewerker van de rechtbank of het hof uit de onbekendheid wordt gehaald en mag vertellen wie hij is en wat hij nu eigenlijk doet. In dit juni-nummer sprak de redactie met het togamannetje van de Parnassusweg, de heer Franken. In Amsterdamse advocaten abroad laat het ABB een beroepsgenoot aan het woord wiens werkterrein zich uitstrekt tot buiten de landsgrenzen. Zo gaan wij in dit nummer mee met confrère Jasper Pauw op rogatoire commissie naar Kabul. Vervolgens blijven we in het buitenland met de stichting Advocaten voor Advocaten, die voor het ABB de situatie van collega s in den vreemde beschrijft. Verder biedt het ABB u aan De Top 5, waarvoor uw redactie deze keer in kaart heeft gebracht op welk terras de Amsterdamse advocaat in zijn vrije tijd het liefst zit. Om een gezicht te geven aan de lange rij namen van beëdigde en uitgeschreven collega s, vraagt de redactie voor de rubriek In&Out tenslotte aan twee personen waarom is gekozen voor (het verlaten van) de advocatuur. Tel bij deze vaste rubrieken vervolgens de bijdragen op van de Amsterdamse Orde en van de Jonge Balie en voor u verschijnt het gevarieerde ABB zoals u deze nu in uw hand houdt. Uw redactie heeft er alle vertrouwen in dat het vernieuwde ABB moeiteloos de concurrentie om uw aandacht aan kan met al die andere stukken in uw postboek en inbox. Laat dat jurisprudentietijdschrift dus nog maar even liggen en klik de Advocatie-nieuwsbrief nog maar even weg. Ik wens u met het ABB veel leesplezier toe. Aike Kamphuis Uw hoofdredacteur a.kamphuis@lexence.com Juni

4 Van Partner-Advoc naar Staatsraad Interview met prof. mr. J.E.M. Polak Door: Aike Kamphuis en Anita Nijboer Interview AAls ik het goed heb, bent u uw carrière begonnen met pingpongen. Haha, inderdaad. Ik ben een vrij fanatieke tafeltennisser geweest. Toen ik 12 jaar was speelde ik thuis achter de tafel. In mijn studietijd speelde ik iedere dag zeker één uur. Op zich is dat nog niet zoveel. De echte grote pingpongers maken veel meer uren. Het was echter nooit zo dat ik dacht dat pingpongen mijn toekomst kon zijn. Daar was ik niet goed genoeg voor, laat ik dat even voorop stellen. Ik was een echte subtopper. In plaats van pingpong-professional werd het kennelijk de advocatuur? Toen ik in Leiden afstudeerde, zat ik echt te aarzelen of ik een proefschrift zou gaan schrijven of de advocatuur in zou gaan. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in zowel de praktijk als in de wetenschap. Bij Stibbe ben ik een studentstage gaan lopen en daar ben ik tamelijk lang blijven hangen, in totaal 22 jaar vanaf mijn 24ste tot mijn 46ste. Met de advocatuur ben ik altijd enthousiast bezig geweest. In mijn tijd bij Stibbe ben ik wel steeds blijven publiceren op het terrein van het bestuursrecht en het grensgebied met het privaatrecht. Bent u meteen begonnen als bestuursrechtadvocaat? Ik was afgestudeerd in het Staats- en bestuursrecht, maar daarnaast heb ik ook civiel recht gedaan. Het grensgebied van het bestuursrecht en het burgerlijk recht heeft me altijd erg geboeid. Toen ik 28 jaar geleden in 1979 begon, was men eigenlijk pas net bezig met het opzetten van bestuursrecht als afzonderlijk specialisme. Bij Stibbe waren wij daarmee eerlijk gezegd de tijd vooruit. Wij hadden al echt gespecialiseerde bestuursrechtadvocaten. Robert Samkalden, die vorig jaar afscheid heeft genomen bij Stibbe, heeft dit specialisme echt ontwikkeld. Samen met hem en Koeman heb ik de bestuursrechtpraktijk helpen opbouwen. Dat betekende overigens niet dat ik uitsluitend bestuursrecht deed. Faillissementsrecht vond ik bijvoorbeeld ook erg leuk. In de loop van de tijd gingen mijn zaken wel steeds meer richting het bestuursrecht, in die zin dat altijd een overheid partij was, dus ook in mijn civiele zaken. Dit klinkt vrij gespecialiseerd, maar het is op zich een heel ruim gebied. Mijn cliënten waren bouwbedrijven, ziekenhuizen, gemeenten, culturele instellingen. Zo heb ik in de jaren tachtig nog de zaak gedaan van de toen door velen zo lelijk gevonden nieuwe vleugel van het Concertgebouw. 4 Amsterdams Balie Bulletin

5 Interview aat Uiteindelijk heeft u toch ook nog een proefschrift geschreven? Ja, toen ik in 1998 een sabbatical van vier maanden kreeg bij Stibbe. In die tijd heb ik een aantal van mijn publicaties, die een eenheid vormden, gebundeld en daarbij een inleiding en een uitleiding geschreven. Daarop ben ik gepromoveerd. Zo simpel was het eigenlijk. Sommige mensen zeiden wel dat het zo knap was om in vier maanden een proefschrift te schrijven, maar dat was dus ook niet helemaal de waarheid. Voor een groot deel was het immers al bestaand werk. Tijdens uw sabbatical lekker thuis in de hangmat hangen, daar had u geen zin in? Haha, nou, ik kan heel goed niks doen, maar als ik dat was gaan doen had ik denk ik toch een beetje spijt gekregen. Een wereldreis zat er niet in met kleine kinderen. Dit was een goede kans om het proefschrift af te maken. Ik werkte thuis iedere dag 6 à 7 uur aan het proefschrift en de rest van de dag haalde ik de kinderen van school en zo. Na het schrijven van uw proefschrift bent u professor in Leiden geworden? Al vrij snel na het proefschrift, in de laatste jaren in de advocatuur in 1999, kreeg ik een telefoontje van iemand van de Universiteit Leiden, die vertelde dat een vacature beschikbaar was voor enkele dagen. Dat leek me eerlijk gezegd wel leuk. Zo ben ik, naast mijn werk in de advocatuur, hoogleraar geworden en dat doe ik nog steeds één dag in de week met veel plezier. In 2001 bent u gestopt als partner bij Stibbe en begonnen als Staatsraad bij de Raad van State. Kunt u uitleggen waarom u uw positie bij Stibbe waar u ongetwijfeld veel tijd en moeite in heeft geïnvesteerd en waaraan vast ook zekere fi nanciële voordelen verbonden waren heeft willen opgeven voor een overstap naar de Raad van State? Ik was al meer dan 20 jaar advocaat. Dat was een heel goed moment om eens iets anders te gaan doen. De combinatie van zowel mijn praktische als wetenschappelijke belangstelling kan ik in dit werk heel goed kwijt. In de eerste plaats ben je als Staatsraad met het beslechten van geschillen praktisch bezig. Tegelijk geef je als hoogste bestuursrechter ook leiding aan de rechtsontwikkeling binnen het bestuursrecht. Dat vind ik een heel interessante combinatie. Het was zeker niet zo dat ik het niet leuk vond in de advocatuur, anders doe je dat niet ruim 20 jaar. De advocatuur vind ik een prachtig beroep en als ik mijn leven opnieuw mocht doen kan me heel goed voorstellen dat ik dat weer een tijd zou doen. Als je echter maar één leven hebt, is het ook leuk en interessant eens iets anders te doen. Voor mij voelde het als een hele logische stap. En tja, financieel was het Juni

6 Interview natuurlijk een achteruitgang, maar dat vind ik niet erg. Het is een heel behoorlijk salaris wat je hier verdient. Kunt u misschien in het algemeen beschrijven hoe de Raad van State functioneert? De Raad van State heeft twee taken. De Raad adviseert ten eerste over wetgeving. Dat vloeit enerzijds voort uit de Grondwet waarin staat dat de Raad adviseert over wetten en algemene maatregelen van bestuur. Daarnaast heeft Raad de mogelijkheid om facultatief adviezen te geven aan de regering. De tweede taak is de rechtsprekende taak. De zogenaamde volle staatsraden doen beide. Daarnaast zijn er ook staatsraden in buitengewone dienst, zoals ik, die doen alleen maar rechtspraak. Er ligt nu een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer om daar wijzigingen in aan te brengen en onder meer een aparte Afdeling wetgeving op te richten naast de Afdeling bestuursrechtspraak. Zowel bij de Afdeling wetgeving als bij de Afdeling Bestuursrechtspraak worden de staatraden ondersteund door een heel professioneel juridisch apparaat. Degenen van de ondersteuning die als jurist aan wetgevingsadvisering doen, doen niet aan bestuursrechtspraak. Het betreft in zoverre dus gescheiden taken die in één organisatie worden verricht. Dat heeft als zeker voordeel dat er een enorme kennis op het terrein van publiekrecht aanwezig is. Wat gebeurt er als je in een raadkamer tegen een juridisch punt aanloopt waarbij je bijvoorbeeld van een bepaalde lijn in de jurisprudentie wilt afwijken, beslis je dan in die raadkamer of heb je dan overleg met de hele Afdeling? Dat is een heel belangrijke vraag. Natuurlijk is het zo dat een belangrijke functie van de Hoger Beroep Kamer is om met een dik woord leiding te geven aan de 19 rechtbanken op het rechtsgebied waar het in de hoger beroep zaken om gaat. Je moet zorgen dat dit gebeurt op een wijze waar de rechtbanken iets mee kunnen. Ook voor de andere Kamers geldt, dat er een lijn in de jurisprudentie moet zitten en dat je die in principe moet vasthouden. Soms is het echter ook nodig die lijn bij te stellen. Wij hebben wat dat betreft allerlei coördinatiemechanismen ingebouwd om te bewerkstelligen dat de jurisprudentielijnen van de Afdeling helder en consistent zijn. Bijvoorbeeld op het terrein van het bouwrecht hebben wij eens in de 14 dagen het Bouwoverleg. In principe ligt het initiatief voor het aanmelden van een zaak voor het Bouwoverleg bij de desbetreffende zittingskamer. Anders zijn er ook nog altijd de Voorzitter van de Kamer of de ondersteunende juristen die kunnen beoordelen of een rechtsvraag niet eerder is behandeld. Ook wanneer wordt onderkend dat op een bepaalde lijn van de Afdeling veel kritiek bestaat, is het verstandig om nog eens in het Bouwoverleg na te laten kijken of er aanleiding is om die lijn bij te stellen. Een enkele keer is het zo dat een Enkelvoudige Kamer in een bouwzaak zegt dat het toch zo n gecompliceerd probleem is, dat de betreffende Staatsraad het met wat collega s wil bespreken. Het Bouwoverleg is echter met name bedoeld voor de coördinerend functie. Daarnaast zijn er natuurlijk ook Kameroverstijgende vragen, met name de Algemene wet bestuursrecht-vragen, zoals wanneer is sprake van een besluit. Dit zijn vragen die in alle vier de Kamers kunnen spelen. Het coördinatiemechanisme hiervoor is uiteindelijk het zogenoemde juridisch Voorzittersoverleg, waaraan alle Kamervoorzitters en unitvoorzitters deelnemen. Dat is een gezelschap van circa 15 á 16 staatsraden. Zeker gelet op het feit dat er binnen de Afdeling mensen zijn met verschillende achtergronden, kunnen dat interessante discussies zijn. Dat vind ik ook wel heel leuk aan dit werk. Hoewel de formele verantwoordelijkheid altijd bij de zittingskamer blijft, wordt in het Voorzittersoverleg besproken hoe de Afdeling als geheel zou moeten omgaan met bepaalde rechtsvragen. Uiteindelijk blijft het de zittingskamer die de beslissing moet nemen en de uitgezette jurisprudentielijn in een concrete zaak moet toepassen, maar de lijn van de Afdeling is dan voor die kamer wel een gegeven. Tot slot is soms afstemming noodzakelijk met alle hoogste bestuursrechters in Nederland, te weten de Centrale Raad van Beroep, het College van Beroep voor het Bedrijfsleven en de Belastingkamer van de Hoge Raad. Ook daarvoor bestaat een mechanisme. Stel er is een vaste lijn in de jurisprudentie is, maar wanneer die in een bepaald geval wordt toegepast leidt dat tot een onaanvaardbare situatie. Wordt er in individuele gevallen van de lijn afgeweken? Er zijn natuurlijk situaties waarbij je heel wel met instandhouding van de lijn een individuele zaak toch vrij casuïstisch kan oplossen. Je kan dan best tot een redelijke oplossing komen zonder dat dit consequenties heeft voor een uitgezette lijn. Als je bijvoorbeeld vindt dat het tot een vernietiging van een besluit moet komen en daar ben je in raadkamer over eens, dan zijn er om het zo maar te zeggen vaak methoden om die zaak net weer te onderscheiden van de lijn. Dat is aan rechtspraak eigen. Indien er bijvoorbeeld bijzondere omstandigheden zijn, kun je die aangrijpen als argumenten waarom een bepaalde jurisprudentielijn in een specifieke geval niet onverkort geldt. Je moet natuurlijk wel opletten dat die lijnen helder blijven. Je hebt immers te maken met gemeentebesturen, provinciale besturen, ministers, etc. Dat speelt bij iedere hoogste instantie. Bij de Hoge Raad en bij de Centrale Raad van Beroep zal dat ook spelen. Op de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State bestaat in de praktijk vrij forse kritiek. Zo zou geen sprake zijn van een effectieve geschilbeslechting door uw Afdeling. Ook in het eigen jaarverslag wordt dit als aandachtspunt genoemd. Heeft u daar zelf een verklaring voor? Uw oratie ging daar immers ook over. Dit is een probleem dat inherent is aan het bestuursrecht. Enerzijds gaat het erom dat de burger rechtsbescherming moet krijgen. Aan de andere kant hebben we een systeem waarin een scheiding van machten bestaat. Dat laatste brengt mee dat waar het bestuur door de wetgever beoordelings- en beleidsvrijheid is toegekend, de rechter de taak van het maken van het beleid eigenlijk niet mag 6 Amsterdams Balie Bulletin

7 overnemen. Juist bij de Raad van State zijn nogal wat zaken waarbij beoordelings- en beleidsvrijheid een rol spelen. Je ziet dat wanneer een burger in dit soort zaken gelijk krijgt en het besluit van het bestuur wordt vernietigd, men vaak scoort met een motiveringsgebrek aan het besluit. Dat wil helaas nog niet zeggen dat er meteen duidelijkheid is over de materiële uitkomst. Dit juist vanwege het feit dat er beleids- en beoordelingsvrijheid is. Dat betekent dat de zaak dan toch weer een vervolg moet krijgen. Hier zie je de spanning tussen enerzijds het verlenen van rechtsbescherming en anderzijds de machtenscheiding die met zich brengt dat de rechter bepaalde beperkingen in acht neemt. Dat is een probleem. Aan de andere kant is dit niet een probleem waar wij ons helemaal bij moeten neerleggen. Een geschil hoeft niet eindeloos voort te slepen. Er is zeker een tendens, die is begonnen in de wetenschap, om te erkennen dat de bestuursrechter moeten streven naar een effectieve afwikkeling van geschillen. Ik heb hier ook mijn oratie in Leiden aan gewijd. Ook rechters worden zich in toenemende mate daarvan bewust. Om eens een voorbeeld te noemen. Vroeger was het vaak gebruikelijk om in een zaak waar bij wijze van spreken tien argumenten waren en de appellant scoorde op een van die argumenten (bijvoorbeeld een motiveringsgebrek), om dan die negen andere argumenten onbesproken te laten. Dat betekende dat zo n geschil nadat het motiveringsgebrek eventueel geheeld was, weer voortging en dat er over die negen andere punten voor af aan gediscussieerd werd. Nu proberen we in beginsel over al die tien argumenten een oordeel te geven. Dat betekent nog steeds dat er in veel gevallen na de uitspraak niet volledige duidelijkheid is, maar in de overwegingen kunnen wij dan toch meer sturing geven dan in het verleden gebeurde. Van dit soort mogelijkheden zijn we ons steeds meer bewust. Wij zijn hier intensief mee bezig. Feit blijft echter dat wij als Afdeling niet het beleid kunnen bepalen van het bestuursorgaan. Ik weet dat dit in een individuele casuspositie moeilijk kan zijn dit uit te leggen. Dat gevoel ken ik nog heel goed van vroeger. Die ervaring neem ik ook met mij mee en kan ook in mijn raadkamers een rol spelen. De advocatuur is een vak met grote kwalitatieve uitschieters naar boven en naar beneden U heeft het over effectief, maar wordt in uw commissie ook over andere aspecten van verbetering besproken. Bijvoorbeeld de mogelijkheid van tussenvonnissen of een bewijslastverdeling voorafgaand aan de zitting. Op dit moment gebeurt dat eigenlijk niet. Het probleem is een beetje dat het bestuursprocesrecht niet het fenomeen van de tussenuitspraak kent. Er is al door het vorige kabinet een wetsvoorstel bestuursprocesrecht in procedure gebracht. In dat voorstel zit bijvoorbeeld die tussenuitspraak, maar ook de zogeheten bestuurlijke lus. Ook de wetgeving gaat dus steeds meer die kant op. Misschien kunnen we ook nu al meer met de bestuurlijke lus gaan werken. Weliswaar niet via een tussenuitspraak, maar je kan wel tijdens een proces aangeven welke gebreken aan een besluit van het bestuur kleven en in overweging geven om een nieuw besluit te nemen. Dat besluit wordt dan geacht meteen deel uit te maken van het geschil. Dat onderdeel zit immers al in de wet (artikel 6:18 en 6:19 van de Algemene wet bestuursrecht). Dat bevordert de mogelijkheid om meteen een einduitspraak te doen. Maar kan niet nu al bijvoorbeeld een uitnodiging worden verzonden waarin staat we gaan ons op die en die rechtsvragen richten? Dat is een ander punt waar wij mee bezig zijn. Dat moeten we meer gaan doen. We zouden meer moeten gaan sturen wat er op de zitting aan de orde is. Punt is wel dat sommige advocaten en burgers vaak ook andere punten kwijt willen dan wij in eerste instantie als belangrijk hebben onderkend. De mogelijkheid om ook die andere punten te bespreken, moet je natuurlijk wel bieden. Maar er wordt zeker nagedacht hoe we meer zouden kunnen sturen wat er op de zitting gebeurt. In enkele gevallen doen we dat al, met name ten aanzien van typisch juridische vragen zoals ontvankelijkheidsproblemen, belanghebbende problemen. Dan schrijven we al in toenemende mate brieven aan partijen dat dit problemen zijn, zodat zij zich hierop moeten voorbereiden. Tot slot toch nog even terug naar de advocatuur. U bent 22 jaar advocaat geweest en zit nu aan de andere kant. Wat valt u het meeste op als u de bestuursrechtsadvocatuur van nu vergelijkt met de tijd dat u bij Stibbe begon? Binnen de bestuursrechtadvocatuur zie je zeker een professionalisering. Het bestuursrecht is nu een heel gewoon onderdeel van het pakket dat door veel advocatenkantoren wordt aangeboden. Het is natuurlijk een mens eigen om te klagen over de kwaliteit en te zeggen dat het vroeger beter was, maar ik denk eerlijk gezegd dat de kwaliteit van de advocatuur op het bestuursrechtterrein over de hele linie gesproken beter is dan 20, 30 jaar geleden. Men kent over het algemeen bijvoorbeeld de jurisprudentie beter. Daarentegen komen wij echter nog steeds advocaten tegen waarvan de expertise kennelijk op andere terreinen ligt dan het bestuursrecht. De advocatuur blijft nu eenmaal een vak met grote kwalitatieve uitschieters naar boven en naar beneden. Zeker in vergelijking met het rechterlijke vak, waar de kwaliteit grosso modo minder geneigd is om naar uitersten te gaan. Juni

8 Interview De advocatuur in oorlogstijd Het is alweer een jaar geleden dat de Nederlandse Orde van Advocaten het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) de opdracht gaf om onderzoek te doen naar de positie en het functioneren van de advocatuur in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder naar de lotgevallen van de joodse advocaten in die periode. Het Balie Bulletin praat met onderzoeker Joggli Meihuizen (geboren in 1949) over de stand van zaken in het onderzoek, waarvoor drieënhalf jaar is uitgetrokken. Door: Yna Heslinga Cum laude NIOD-onderzoeker Joggli Meihuizen houdt zich al lang bezig met de Tweede Wereldoorlog. Zijn werkzame leven staat de afgelopen vijfentwintig jaar in het teken van recht en oorlog. Hij studeerde in 1980 af, als jurist, op de bestraffing van economische collaboratie tijdens de Duitse bezetting. In 2003 promoveerde hij cum laude met het proefschrift Noodzakelijk kwaad over hetzelfde onderwerp. Op de vraag of wij inmiddels zestig jaar na dato niet klaar zijn met de Tweede Wereldoorlog, antwoordt hij dat uit de belangstelling en de reacties blijkt dat er juist veel behoefte is aan een dergelijk onderzoek, de advocatuur in oorlogstijd. Het onderwerp is nog springlevend. Sinds enkele jaren is het bedrijfsleven, Philips, Shell en Unilever, bezig op die manier de ervaringen met de oorlog te verwerken. Zij kiezen ervoor om open kaart te spelen en inzicht te geven in de handel en wandel van hun bedrijven. De juridische wereld is daar langzamerhand ook aan toe. Naar de rechtspraak is een promotieonderzoek gaande, maar een doorwrocht boek over de Hoge Raad is er nog altijd niet geschreven, aldus Meihuizen. Over het notariaat in deze tijd weten we nagenoeg niets, terwijl, om maar iets te noemen, toch onroerend goed van ontrechte joodse Nederlanders via de notarissen tijdens de oorlog van eigenaar wisselde. Oral history De NIOD-onderzoeker onderkende al lang geleden het belang van oral history. In de jaren tachtig interviewde hij in het kader van zijn promotieonderzoek tal van prominenten uit de rechterlijke macht, het openbaar ministerie en de advocatuur die al in de oorlog als zodanig werkzaam waren geweest. Zodoende werd voorkomen dat belangrijke informatie voorgoed verloren ging. Met name voor de couleur locale is deze oral history bijzonder nuttig. Een bijkomend voordeel is dat deze kennis Meihuizen in zijn nieuwe onderzoek goed van pas komt. Het afgelopen jaar volgden waardevolle gesprekken met een tiental advocaten die kort voor of tijdens de Duitse bezetting op het tableau zijn ingeschreven. Andere belangrijke bronnen voor het onderzoek zijn de archieven van de Nederlandsche Advocaten-Vereeniging (de voorloper van de Nederlandse Orde van Advocaten), de plaatselijke orden en het ministerie van Justitie. In de archieven van de plaatselijke orden heeft hij nog maar van zes van de negentien orden de notulen van de vergaderingen uit de bewuste periode in de archieven weten terug te vinden. Voor zijn onderzoek zijn verder van belang de direct na de oorlog inbeslaggenomen kantoorarchieven van foute advocaten. Deze archieven zijn opgeslagen in het Nationaal Archief in Den Haag. Zijn ervaring Joggli Meihuizen is dat advocaten en nabestaanden terughoudend zijn met het geven van toestemming om in de oude archieven te gaan spitten. Zij doen in dat verband vaak een, begrijpelijk, beroep op de geheimhoudingsplicht. In heel veel gevallen is bruikbaar materiaal na zo`n lange tijd inmiddels vernietigd of verloren geraakt, zoals de notulen van de Amsterdamse Raad van Toezicht en Discipline en de daarbij behorende correspondentie. 8 Amsterdams Balie Bulletin

9 Circulaire Langzamerhand tekent zich in het onderzoek al af wat de oorlog voor invloed moet hebben gehad op de dagelijkse praktijk van de advocatuur. Op 5 februari 1941 deed het ministerie van Justitie een circulaire uitgaan waarin stond dat joodse advocaten vanaf 1 mei 1941 alleen nog maar voor joodse cliëntèle mochten optreden. De indruk van Meihuizen is dat hiertegen vanuit de advocatuur weinig weerwerk werd geleverd. Ook vanuit de Nederlandsche Advocaten-Vereeniging geen protest: de Duitsers waren op grond van het volkenrecht gerechtigd deze maatregelen te nemen, zo blijkt uit de notulen van een van de vergaderingen van de vereniging. De redactie van het Advocatenblad, dat toen ook al bestond, was principiëler. Na de invoering van de Kulturkammer paste men ervoor vooraf goedkeuring te vragen voor publicaties. Zij stopten daarom medio 1942 uit eigen beweging met de uitgave van het blad. Pas na de oorlog verscheen het Advocatenblad weer. Deze daad wijst volgens Meihuizen eerder op verzet tegen de bezetting dan op collaboratie. De Nederlandsche Advocaten-Vereeniging richtte bovendien in 1941 een eigen bureau op, niet op instigatie van de bezetter, maar eerder bedoeld als reactie op de bezetter. Wel kwam aan het hoofd van het bureau een leider ; ook de goede kant kon zich kennelijk niet geheel onttrekken aan de invloed van de tijdgeest. Meihuizen heeft de indruk dat de meeste advocaten de oorlog zo veel mogelijk langs zich heen hebben laten glijden. Maar er waren ook individuele acties die duiden op verzet tegen de bezetter. Zo waren een aantal advocaten behulpzaam bij het verkrijgen van zogenaamde ariërverklaringen voor Joodse mensen, en waren weer anderen betrokken bij de verdediging van verzetsstrijders voor de Duitse gerechten in Nederland. Bijzonder dramatisch begon de bezetting voor de Rotterdamse balie. Als gevolg van het bombardement van 14 mei 1940 verloren honderdvierendertig van de honderdnegentig advocaten daar hun Het proces tegen de Limburger L.; de raadsleden van de verdachte, Mr. M.C. van der Poel (r) en Mr. H. Schouten, gefotografeerd in de zittingzaal. Fotograaf: Hans Loven, Bron: Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie kantoor. Overigens werd de draad al snel weer opgepakt. Schrapping In de periode schommelde het aantal advocaten in Nederland rond de Naar schatting waren van hen circa 75 tot 100 foute advocaten. Deze werden na de oorlog via het tuchtrecht gezuiverd. Lidmaatschap van de NSB of een andere nationaal-socialistische organisatie was voldoende om definitief geschrapt te worden uit de advocatuur. Meihuizen is kritisch over deze maatregel: Enerzijds kan dat betekenen, dat andere advocaten, die geen NSB-lid waren maar wel gecollaboreerd hadden, niet zijn aangeklaagd, anderzijds stond men na de oorlog wel snel met zijn oordeel klaar en heeft het wellicht aan degelijk onderzoek ontbroken. Dagboeken Duidelijk is dat de NIOD-onderzoeker voorlopig nog genoeg bronnen heeft om de waarheid over de advocatuur tijdens de Duitse Het Vondelpark verboden voor Joden. Bron: Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie bezetting te achterhalen. Hij is desondanks blij met iedere nieuwe informatie die de positie van de advocatuur in de Tweede Wereldoorlog kan duiden. Het meest zou hij op dit moment hebben aan dagboeken en foto s uit die periode. Meihuizen hoopt in 2010 de onderzoeksresultaten aan de advocatuur en het grote publiek te kunnen presenteren. Voor bijdragen, vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met de redactie van het Balie Bulletin, telefoonnummer (020) Juni

10 Borrelpraat De vrijdagmiddagborrel, hét moment waar iedere advocaat al de hele week naar toeleeft. Ieder kantoor kent een eigen traditie. Bij het ene kantoor trekken de collega s op de gang een fles wijn open, bij het andere kantoor verhuist men met elkaar naar de in-house Ierse pub. Weer andere kantoren hebben een deal gemaakt met de buurtkroeg om de hoek. Voor het ABB genoeg aanleiding om eens bij verschillende kantoren de vrijdagmiddagborrel uit te proberen en aan een strenge, doch rechtvaardige vergelijking te onderwerpen. Voor deze editie zijn Edith Molemans en Davida van Praag langsgegaan bij Stibbe. Bij Stibbe hebben ze het goed voor elkaar. Elke vrijdagmiddag is er een borrel in de daarvoor bestemde bar op de tweede etage van de Stibbe toren. Eén keer in de maand zelfs met eten. Wij vielen met de neus in de boter, dit keer was het thema asperges. Mogelijk door de royale hoeveelheid eten waren op deze borrel niet alleen de juristen van Stibbe afgekomen, maar ook veel ondersteunend personeel. Door het mooie weer was het waarschijnlijk wel rustiger dan anders. Ons smaakten de zelfgetapte biertjes in elk geval goed: Gulpener uit het vat! Dat doen ze niet verkeerd daar bij Stibbe. Verder was er natuurlijk wijn in alle kleuren verkrijgbaar. Al met al hebben wij ons goed vermaakt. Zeker na de aanstaande verbouwing van de bar een prima plek om de werkweek te eindigen. Het oordeel: locatie: kwaliteit bier: aanwezigheid partners: aanwezigheid ondersteuning: gezelligheid: 10 Amsterdams Balie Bulletin

11 Wie is wie? Veel advocaten voor wie de Parnassusweg en de Prinsengracht geen onbekend terrein zijn, zullen ze herkennen, die vaste gezichten die altijd op de rechtbank en bij het gerechtshof zijn. Wie ze zijn en wat ze precies doen, blijft vaak echter onduidelijk. Het ABB wil enkele van deze mensen aan u introduceren. Voor dit nummer spraken redacteuren Anita Nijboer en Maria Pereira met de heer Franken, coördinerend bode van de togakamer bij de rechtbank Amsterdam. Meneer Franken, wat deed u voordat u hier kwam werken? De laatste twaalf jaar was ik coördinator binnendienst bij Ahold Vastgoed. Toen ik op mijn 65 e met pensioen ging, heb ik weer werk gezocht. Ik was gewend 24 uur te werken en ik wilde weer wat te doen hebben. Via een uitzendbureau ben ik in 1999 hier terecht gekomen. Een jaar later ben ik voor vast aangenomen als bode, later werd dat coördinerend bode. U bent opnieuw coördinator geworden Ja.. We zitten in een groep van 6 gepensioneerde heren met wisselende diensten. We zien elkaar niet altijd. Dan moet er wél iemand zijn die toch een beetje de touwtjes in handen heeft. Dat mag ik dan zijn. Samen vormen we een goed team. Waar komt de naam togakamer vandaan? In de vorige eeuw was de rechtbank gevestigd aan de Prinsengracht. Ook toen werden natuurlijk al toga s gebruikt. De advocaten bewaarden hun toga s op de rechtbank in dozen. Vandaar de naam, togadoos. Nu zijn het kastjes. Die worden gehuurd door advocatenkantoren. Sommige kastjes zijn om de toga s in te bewaren, dat noemen we de togadozen. De overige kastjes zijn voor de gerechtelijke stukken van de rechtbank, die noemen wij gemakshalve togakastjes. Wij beheren de togadozen en de togakastjes. Hoort de togakamer bij de rechtbank? Wij zijn niet verbonden aan de rechtbank maar onderdeel van de Praktizijnssociëteit. Deze Vereniging heeft een ruimte gehuurd in de rechtbank voor de togakamer en de bibliotheek. Advocaten kunnen vrijwillig lid worden van de Vereniging, waarmee ze toegang krijgen tot de faciliteiten van de bibliotheek en de togakamer. Het aantal leden van de Vereniging varieert rond de Wij verwerken de mutaties van de ledenadministratie. Vroeger stond die administratie in één dik boek, het tableau. Toen ik hier kwam waren er al enorm veel leden. Ik heb de computer hier geïntroduceerd. U heeft een computersysteem gemaakt? Ja. Daar ben ik een klein half jaartje mee bezig geweest. Ik was in het weekend en s avonds thuis bezig dat bestand in de computer in te voeren. Dat was een enorm werk. Nadat het klaar was, heb ik het hier geïntroduceerd. U bent voortvarend te werk gegaan toen u hier kwam. Ik heb altijd de drive gehad om bestaande processen te veranderen, om daar verbeteringen in aan te brengen. U beheert de ledenadministratie voor de togakamer en u beheert de togakastjes, maar er worden toch ook toga s verhuurd? Ja, we hebben 50 toga s voor de verhuur. Zowel dames- als herentoga s. Het huren van een toga kost 2,40. En er is nooit een tekort aan toga s? Nee, die 50 toga s zijn voldoende. Als er een beëdiging is, wil men graag een toga reserveren. Onze jarenlange ervaring leert dat dat helemaal niet nodig is, want wat s morgens wordt gehuurd wordt in de loop van de middag teruggebracht. Dus op het moment dat er s middags een beëdiging is, zijn er altijd voldoende toga s. Hoe worden de toga s onderhouden? Eens per jaar wordt een aantal toga s vervangen, gestoomd en gerepareerd. De befjes worden wekelijks gewassen. Ik hoor wel eens dat het huren van toga s in andere arrondissementen gratis is. Tja, als je er wat voor vraagt kun je er ook wat voor doen. Wat gebeurt er met de oude toga s? De oude toga s worden uitgeleend aan toneelgezelschappen en dergelijke, maar alleen binnen Amsterdam. Komt het wel eens dat u iets moet doen wat helemaal buiten uw taken van coördinator valt? Behalve het geven van interviews bedoelt u? Tja... wat wel eens voorkomt is als beginnende advocaten een zitting hebben gehad. Dan merk je dat ze het tijdens de zitting moeilijk hebben gehad en dat ze lichtelijk gestresst zijn. Je vraagt dan naar hun bevindingen. Een gewillig oor en een glaasje water, is dan een oplossing. Juni

12 Amsterdamse advocaten abroad Op rogatoire commissie naar Kabul Als we worden beschoten: naar de vloer van de auto duiken en stil liggen. De ramen zijn gepantserd en bestand tegen de meeste kogels en granaatinslagen. Laat de rest over aan ons. Chris, onze Engelse beveiliger, wijst bij deze laatste woorden op het geweer op zijn schoot. Ik ben op rogatoire commissies geweest die minder onheilspellend begonnen. Het wordt zo wel direct duidelijk dat de reis naar Kabul niet heel ontspannen zal zijn. Door: mr. Jasper Pauw, advocaat bij Böhler Franken Koppe Wijngaarden advocaten HHet Ministerie van Defensie heeft ons samen met een contingent Nederlandse militairen per DC-10 naar Afghanistan vervoerd; burgerluchtvaart is er nog vrijwel onmogelijk. Het pensionnetje waar we in geplaatst zijn kan met recht schamel genoemd worden. Verwarming en warm water blijken grote delen van de dag teveel gevraagd; bij min-20 buiten niet zo aangenaam. Er wordt dus met mutsen op geslapen, onder een berg dekens. Zelfs de beveiliging is schamel: de eenzame Afghaan die met zijn Kalashnikov buiten de wacht houdt, straalt niet uit dat hij overloopt van enthousiasme om welke indringer dan ook te lijf te gaan. Gelukkig hebben we onze eigen beveiligers, oud-soldaten van het Britse leger en nu goedbetaalde werknemers van een globaal opererend beveiligingsbedrijf. Onze cliënt wordt er van verdacht zich in het Afghanistan van de jaren 80 schuldig te hebben gemaakt aan foltering. De Russen heersten over het land, en zij en hun Afghaanse ondergeschikten zouden zich schuldig hebben gemaakt aan uiteenlopende vormen van marteling. Onze cliënt was hier volgens het openbaar ministerie als hoofd van de Militaire Veiligheidsdienst direct bij betrokken, hetgeen door cliënt wordt ontkend. De rechtbank veroordeelde hem tot twaalf jaar, en inmiddels (januari 2007) speelt de zaak voor het gerechtshof. Liesbeth Zegveld en Michiel Pestman voeren de inhoudelijke verdediging, aan ondergetekende de schone taak de nodige getuigen in een winters Afghanistan aan de tand te voelen. Men zou zich kunnen afvragen waarom de Nederlandse rechter zich buigt over gedragingen die zich in een ver verleden in een ver land zouden hebben afgespeeld. Cliënt heeft in Nederland asiel aangevraagd. Op basis van de Wet Oorlogsstrafrecht (en sinds 2003 op basis van de Wet Internationale Misdrijven) kunnen verdachten van bepaalde ernstige misdrijven, die zich op Nederlands grondgebied bevinden, hier vervolgd worden. Op zich is de gedachte achter die regeling nobel: sommige misdrijven zijn zo ernstig, dat ze hoe dan ook in Nederland vervolgd moeten kunnen worden, óók als ze in het buitenland zijn begaan. Dit soort zaken plaatst het Nederlandse justitiële systeem echter voor grote problemen: hoe kan immers deugdelijk onderzoek verricht worden naar feiten die meer dan twintig jaar geleden zouden zijn begaan in een ander land met een geheel afwijkende cultuur? Een rogatoire commissie kan worden ingesteld wanneer in het belang van een strafzaak een getuige in het buitenland moet worden gehoord. Een rogatoire commissie bestaat uit een rechter-commissaris, een griffi er, een offi cier van justitie en uit de advocaten van de verdachten. Van de Nederlandse rechter wordt verwacht dat hij de waarheid zoekt en vindt in het Afghanistan van de jaren 80; dat is om meerdere redenen een onmogelijke opgave. Ter illustratie: ten tijde van de gestelde gedragingen werd de Sovjet Unie nog geleid door Leonid Breznjev. Er is inmiddels veel gebeurd in de wereld. Betrokkenen zijn dan ook veel zaken vergeten, of menen zich dingen te herinneren die nooit hebben plaatsgevonden. De rechter heeft daarbij ook nog te maken met bepaalde eigenaardigheden van de Afghaanse cultuur. Een goed voorbeeld vormt de nog immer sterk aanwezige stammencultuur. Lokale stammen staan soms zeer vijandig tegenover elkaar, wat de waarde van getuigenverklaringen sterk kan beïnvloeden. Maar hoe kan een Nederlandse 12 Amsterdams Balie Bulletin

13 rechter ooit inschatten hoe ver die beïnvloeding doorwerkt? Een verdere complicatie vormt het feit dat veel bewijsmateriaal is verdwenen door de opeenvolging van oorlogen en revoluties in dit land. Een voorbeeld: het gebouwencomplex waarin beweerdelijk zou zijn gefolterd is volledig van de aardbodem verdwenen. Kabul ondertussen is eigenlijk precies zoals men zich Kabul voorstelt: modderwegen, hutjes en kleine huizen, armoedige mensen, nog steeds veel kleurige boerka s, en af en toe een gigantisch huis van de lokale opiumdealer. De getuigen maken echter veel goed: het zijn stuk voor stuk schitterende plaatjes. Lange gewaden, woeste baarden, en een grote trots. Allemaal zijn ze het er trouwens over eens dat de Amerikanen er op dit moment net zo n puinhoop van maken als de Russen toentertijd. Ook begrijpen ze niet altijd helemaal waarom de Nederlandse delegatie zo zwaar lijkt te tillen aan die martelingen die 20 jaar geleden zouden hebben plaatsgevonden; ook vandaag de dag wordt er namelijk nog volop gemarteld. Anders bekent een Afghaan immers niet, legt een getuige, inmiddels zelf politieman, uit. Het Afghaanse parlement nam onlangs zelfs een amnestiewet aan voor oorlogsmisdrijven die in het verleden zijn begaan. Het maakt de vervolging in Nederland, met de bijbehorende grote kosten en inspanningen, ietwat grotesk. Onze beveiligers nemen hun taak intussen serieus. Elke dag rijdt de auto via een andere route naar de ambassade, elke dag wordt op een ander tijdstip vertrokken. Er bestaat niet alleen het gebruikelijke risico van kidnapping zoals dat voor alle westerlingen geldt, maar er bestaat ook een zekere zorg door de achtergronden van de zaak. Dit onderzoek rijt veel oude wonden open. Het is goed denkbaar dat sommige Afghanen het niet erg op prijs stellen als bepaalde getuigen hun verhaal doen aan de Nederlandse delegatie. Straatscene in Kabul. Foto is gemaakt door de ruit van een auto. Daar komt bij dat sommige huidige machthebbers reden hebben om nerveus te zijn als een buitenlandse juridische delegatie hun land komt bezoeken; voor onze beveiligers reden genoeg om constant alert te zijn. Die alertheid wordt nog verhoogd als blijkt dat er, als in een film, twee mannen buiten de ambassade opvallend onopvallend in een auto de krant zitten te lezen. Ze worden herkend als medewerkers van de staatsveiligheidsdienst. De beveiligers trommelen extra auto s op, om via een complexe route deze volgers af te schudden. Toch aardig om een keer meegemaakt te hebben. De reis roept grote vragen op over nut en invulling van dergelijke missies. Is het Nederlands strafvorderlijk stelsel wel ingericht op dit soort grensoverschrijdende zaken? Een rogatoire commissie kan zeer nuttig zijn als bijvoorbeeld een opdrachtgevende boef in Colombia gehoord moet worden, of een beroofde toerist in de Verenigde Staten. Het wordt echter een heel andere zaak als feitelijk het hele dossier zich in een ander land heeft afgespeeld, als dus alle aangevers en potentiële getuigen zich in een derde land bevinden. De verdediging wordt tijdens de reis dan ook weer hard geconfronteerd met de problemen die in vrijwel alle WIMzaken spelen. De voornaamste complicatie is dat het bijna onmogelijk is om eigen onderzoek te doen en om eigen getuigen te benaderen. Dit gebrek aan mogelijkheden voor de verdediging wringt, zeker als men weet dat het openbaar ministerie de beschikking heeft over in principe onbeperkte fondsen. Nederlandse verbalisanten hebben in Afghanistan vele getuigen kunnen benaderen. Getuigen die bovendien ook nog eens allemaal $100 toegestopt kregen voor hun medewerking, op basis van maatstaven van de Verenigde Naties. Dat mag misschien zo zijn, maar onze cliënt heeft sinds zijn komst naar Nederland zichzelf en zijn familie in leven gehouden met een krantenwijk. Hij ontbeert dan ook geheel de financiële mogelijkheden om getuigen à decharge op te sporen of op welke wijze dan ook te compenseren. De equality of arms is in WIM-zaken vaak ver te zoeken. Juni

14 Advocaten voor Advocaten Onafhankelijkheid Cambodjaanse orde bedreigd DDe onafhankelijkheid van de Cambodjaanse Orde van Advocaten staat onder druk. Het meest significante voorbeeld daarvan is dat de uitslag van de vrije verkiezingen voor de nieuwe Deken niet werd gerespecteerd. Op 16 oktober 2004 werd de mensenrechtenadvocaat Suon Visal tot nieuwe Deken verkozen. De zittende, regeringsgezinde Deken, Mr. Key Tech, vocht de verkiezingsuitslag echter op oneigenlijke gronden aan en deze werd vervolgens door het Gerechtshof in een besloten zitting teniet gedaan. De beslissing van het Gerechtshof is nooit volledig openbaar gemaakt. Het gevolg: De termijn van de zittende Deken werd verlengd en Visal stond buiten spel. Enige tijd geleden bracht Visal een bezoek aan Nederland bij welke gelegenheid de Stichting Advocaten voor Advocaten uitgebreid met hem sprak. Volgens Visal worden advocaten die actief zijn op het gebied van mensenrechten en sociale rechtspleging in Cambodja in toenemende mate onder druk gezet. Terwijl deze advocaten door de Orde van Advocaten juist zouden moeten worden beschermd, bestaat er volgens Visal een tendens om hen van het tableau te schrappen, onder meer door op oneigenlijke gronden disciplinaire maatregelen tegen hen te treffen. Visal wees ook op een aantal zorgwekkende ontwikkelingen die zich recentelijk binnen de Cambodjaanse Orde heeft voorgedaan. Zo zijn Minister President Hun Sen en drie van zijn adviseurs als lid van de Orde toegelaten terwijl zij geen juridische achtergrond hebben en ook overigens niet aan de toelatingseisen voldoen. Ook heeft de Orde de laatste jaren veel fondsen en schenkingen, zoals een gebouw, ontvangen Advocaat Ny Chandy van het LAC (Legal Aid of Cambodia) aan het werk in Ratanakkiri. Chandy en zijn collega s van het door Advocaten voor Advocaten ondersteunde LAC verlenen gratis rechtshulp. Chandy staat veel arme mensen bij in verband met landrechten. In Cambodja wordt land regelmatig ingepikt door de rijken. Als boeren vervolgens op hun ingepikte land komen, worden ze gearresteerd wegens trespassing. waarvan wordt vermoed dat deze afkomstig zijn van de regering. Bovendien heeft de Orde Cambodjaanse advocaten verhinderd om een trainingsprogramma van de International Bar Association (IBA) te volgen. De IBA had dit programma speciaal voor Cambodjaanse advocaten ontwikkeld om hen met het oog op de installatie van het Rode Khmer Tribunaal verder te onderrichten in internationaal strafrecht en de internationale beginselen van een eerlijk proces. Nadat de Deken van de Orde zelfs zo ver was gegaan dat hij advocaten die aan de training zouden deelnemen had gedreigd met disciplinaire maatregelen, heeft de IBA haar trainingsprogramma ingetrokken. De rol van de Orde voedt speculaties dat de Orde handelt in opdracht van de leidende regeringspartij CCP die tegen de installatie van het Rode Khmer Tribunaal lijkt te zijn. Visal is daarom van plan om in Cambodja een organisatie op te richten die advocaten wier onafhankelijkheid wordt bedreigd, te helpen. Hij heeft Advocaten voor Advocaten daarvoor om steun gevraagd. De stichting Advocaten voor Advocaten stelt zich ten doel de vrije beroepsuitoefening van advocaten overal ter wereld te bevorderen. Namens Advocaten voor Advocaten doet Judith Lichtenberg in het ABB verslag van de situatie waarin beroepsgenoten buiten Nederland moeten werken. Dit nummer aandacht voor Cambodja. 14 Amsterdams Balie Bulletin

15 De Top 5 Terrassen WAAR zitten we op het terras? 1 café Wildschut Ons kent ons 2 WTCafé De Blauwe Engel De pakkenparade 3 café Dante Voor de bitterballen 4 café Thijssen Als het laat wordt 5 café restaurant De Duvel Advocaat van... De volgende keer in de Top 5: Waar rijden wij in? Laat de redactie weten waarin u rijdt en waarom! Wat to do bij zwangerschap? twee voornamen bedenken aanmelden bij een goed verloskundigenbureau roze en/of blauwe verf kopen voor de kinderkamer Maar is er al vervanging op het werk? Onze ervaring is dat drie partijen baat hebben bij het tijdig regelen van vervanging bij zwangerschapsverlof: 1. de medewerker die met verlof gaat; haar cliëntenportefeuille ligt na het verlof bijgewerkt en compleet op haar bureau; 2. de cliënten; zij zullen niet op de stapel dossiers belanden bij de toch al druk bezette collega s; 3. de collega s; zij zijn bevrijd van het lezen van een uitgebreide overdrachtsnotitie en het behandelen van tijdelijke dossiers. Le Tableau bemiddelt exclusief in tijdelijke functies voor de advocatuur en het notariaat. Belt u voor meer informatie ( ) met Mr. Christ l Dullaert (dullaert@letableau.nl) Kijk ook op Advo_Blad_adv_zwanger.indd :50:22

16 OrdeNieuws Van de Deken Stelt u zich eens voor: u zit aan tafel met vierenzestig offi cieren van justitie verdeeld over tien tafels van acht, waaraan per tafel twee strafrechtadvocaten zijn gezeten. Oog in oog met uw tegenstander in het strafproces hebt u eindelijk eens de kans te zeggen wat er op uw hart ligt. Tijdens een diner pensant gehouden in Amsterdam op 15 maart jl. hebben de leden van het Amsterdamse parket en de hiervoor genoemde advocaten met elkaar gedineerd en gediscussieerd over enkele daarvoor speciaal geselecteerde thema s, zoals het persbericht van het OM ter gelegenheid van de regiezitting als prerequisitoir of hoe als advocaat om te gaan met een verdachte in beperkingen. Mag de advocaat in die omstandigheid wel of geen contact opnemen met een potentiële getuige. Tussen de gangen door kwamen de kleine ergernissen over en weer ter sprake. De discussies onder leiding van de Amsterdamse rechter, mr. M. Diemer waren instructief en verhelderend. De avond als geheel heeft zondermeer bijgedragen aan een goede en professionele verhouding tussen het openbaar ministerie en de balie in Amsterdam. Onderling begrip en vertrouwen zijn daarvoor essentieel. Door je te verdiepen in elkaars functies en uitgangspunten, kan het vertrouwen alleen maar toenemen. Professionele aanvaringen tussen het openbaar ministerie en leden van de balie, met name waar het gaat om strafrechtadvocaten, komen met enige regelmaat voor. Indien daarbij wederzijds begrip bestaat en respect wordt getoond kunnen die aanvaringen beheersbaar blijven. Wel bleek tijdens het diner pensant nog eens hoe gemakkelijk misverstanden kunnen ontstaan en hoe lastig het is deze weg te nemen. Samen met de waarnemend deken Lian Mannheims, tevens portefeuillehouder strafrecht, acht ik het tot één van mijn taken zorg te dragen voor een meer dan goede verhouding met het openbaar ministerie, meer in het bijzonder met de hoofdoffi cier, mr. Leo de Wit. Hoofdtaak van de deken is het houden van toezicht. Concreet gaat het daarbij om het onderzoeken van klachten en het proberen daarin te bemiddelen. Ik heb daarin ook weinig keuze. De wet schrijft dat simpelweg voor. Daarnaast bevatten onze gedragsregels een aantal dekanale adviestaken. Hoewel deze werkzaamheden weinig ruimte laten voor leuke dingen lukt het van tijd tot tijd op dit vlak initiatieven te ontwikkelen. De afgelopen maanden geven daarvan een aantal aardige voorbeelden. Dan doel ik niet in de eerste plaats op mijn deelname aan het jaarlijks grote kantorenoverleg, dat deze keer in Amsterdam werd gehouden. Een belangrijk forum waarop dit jaar uitvoerig is gesproken over de z.g. in house opleidingen van de grote kantoren. Namens de Amsterdamse Raad heb ik benadrukt hoe belangrijk het is dat jonge advocaten in brede zin met elkaar kennis maken door zoveel mogelijk gezamenlijk de beroepsopleiding te volgen. Voorkomen moet worden dat reeds onder jonge advocaten zich een tweedeling gaat voordoen tussen enerzijds stagiaires verbonden aan de grote kantoren en zij die de praktijk in kleiner verband beoefenen. Voor deze bezwaren bleek begrip te bestaan. De Algemene Raad toonde zich bereid haar beleid op dit punt bij te stellen. Op 24 april vond de bijeenkomst plaats met vertegenwoordigers van z.g. eenmanspraktijk. Een historische bijeenkomst. Van de ruim driehonderd kantoren hadden zich ruim tachtig advocaten aangemeld. De daarvoor afgehuurde ruimte in De Balie bleek feitelijk te klein. Het was een bont en divers gezelschap met een grote variëteit aan opvattingen. Elders in dit nummer wordt over deze bijeenkomst uitgebreid verslag gedaan. Mij is vooral de betrokkenheid van de aanwezige beroepsgenoten bijgebleven. Op velerlei verzoek zal dit initiatief worden herhaald. Op 25 april was ik aanwezig bij de Gooische Advocaten Vereniging waarvan de leden maandelijks in Hilversum bijeenkomen. Het is traditie dat de deken tenminste één maal per jaar deze vereniging bezoekt. Het belang van deze vereniging bleek mij nog eens uit een al enkele jaren bestaand initiatief van de leden om in Hilversum een gratis spreekuur te organiseren voor rechtzoekenden. De trits leuke dingen kon in mei worden afgesloten met een succesvol Justitia. Pleidooien op hoog niveau kenmerkten de jaarlijkse pleitwedstrijd. Het onderwerp van het seminar daags daarna onder leiding van Humberto Tan: Advocaat, het ideale beroep of een beroep met idealen, was mij uit het hart gegrepen. De deelname aan dit seminar was bescheiden. Het is jammer dat een dergelijk belangrijk onderwerp naar verhouding weinig aandacht heeft gekregen van de met name jonge leden van de Amsterdamse balie. Het succes van Justitia 2007 in zijn totaliteit was er echter niet minder om, met veel dank aan de Justitia-commissie. Goede onderlinge verhoudingen, wederzijds vertrouwen en respect. Het zijn niet alleen bouwstenen voor een goede relatie met het openbaar ministerie. De hiervoor door mij genoemde bijeenkomsten zijn evenzeer van belang voor de onderlinge betrekkingen tussen de Amsterdamse beroepsgenoten. J.M.F.X. van Veggel 16 Amsterdams Balie Bulletin

17 Overleg sector bestuursrecht Een afvaardiging van de balie heeft tweemaal per jaar overleg met de sector bestuursrecht van de rechtbank. Tijdens dit overleg wordt van gedachten gewisseld over de bestuursrechtelijke procespraktijk. Daarbij is ook ruimte voor vragen en verzoeken tot aanpassing of verbetering. Het is mogelijk onderwerpen ter bespreking op te geven aan Sebastiaan Levelt Het laatste overleg heeft plaatsgevonden op 11 mei Hieronder volgt het verslag van dit overleg door Matthijs Vermaat. Overleg met sector bestuursrecht op 11 mei 2007 Aanwezig: Hans Kijlstra, Fleur Hoogendijk en namens de balie Matthijs Vermaat. Sebastiaan Levelt en Jochem Spaans waren verhinderd. Wederom is aangekaart om beslissingen over bijvoorbeeld de vraag of iemand belanghebbende is in een vroeger stadium te beantwoorden dan in de uitspraak of op de zitting. Partijen kunnen zich daar dan beter op voorbereiden. Regelmatig doet zich het verschijnsel voor dat na een gegrond beroep het bestuursorgaan wederom een afwijzend besluit neemt. De zaak komt dan voor de tweede (soms wel derde) keer bij de rechtbank aan de orde. Dit kan frustrerend zijn. Om een spoediger doorloop te bereiken is het nuttig om duidelijk aan te geven dat het om de tweede ronde gaat en een verzoek tot versnelde behandeling te doen en zonodig daarover te rappelleren. In voorkomende gevallen kan het toepassen van de bestuurlijke lus ook een oplossing bieden. Het gesprek ging in de eerste plaats over de wens en noodzaak van het publiceren van uitspraken. De rechtbank wil dat in een behoefte van balie en burgers wordt voorzien. Wat de balie en/of de burger interessant vindt is voor de rechtbank echter niet altijd goed in te schatten. Het verzoek is daarom dat enkele advocaten over een periode van een aantal maanden bijhouden welke uitspraken zijzelf publicabel achten en waarom, zodat vervolgens nagegaan kan worden of die selectie overeen komt met die van de rechtbank. Elke sector heeft tegenwoordig zijn eigen persrechter. Voor de sector bestuursrecht is dat mr. B. Mildner. Over de gang van zaken op de zitting is ook van gedachten gewisseld. Hoewel door de rechtbank steevast wordt aangekondigd dat de tijd ter zitting kort is, wordt er nog vaak gepleit waarna de rechtbank pas vragen stelt. De suggestie is gedaan dat de rechtbank eventuele vragen tevoren opstuurt zodat partijen zich daarop voor kunnen bereiden. Anderzijds lijkt het zinnig om het pleiten te beperken en snel tot het stellen van de vragen over te gaan omdat daaruit duidelijk wordt wat de rechtbank nog onduidelijk vindt en nog nadere toelichting behoeft. Juni

18 OrdeNieuws Bijeenkomst éénmanskantoren in de Balie Eénmanskantoren, éénmenskantoren, éénpitters. Hoe ze ook genoemd worden, de advocaten die zich op 24 april in de Balie aan het Kleine-Gartmanplantsoen 10 in Amsterdam verzamelden, hadden één ding gemeen. Zij zijn wars van bureaucratie en regelgeving. Het zijn gelijkgestemden, die wel bereid zijn afspraken te maken met collega-advocaten over kantoororganisatie, ziektevervanging en dergelijke, maar die verder volstrekt zelfstandig hun beroep willen uitoefenen. De keuze voor de Balie was toepasselijk, want een aantal van de aanwezige oudere advocaten, kon zich nog herinneren dat in het pand ooit de kantonrechter recht sprak. Door: Yna Heslinga Het bleek een historische bijeenkomst. Van de ruim driehonderd éénmanskantoren in het arrondissement Amsterdam, hadden zich ruim tachtig advocaten aangemeld. Alle stoelen in de zaal waren bezet, toen de deken, Hans van Veggel, iedereen welkom heette. Voordat het technische gedeelte van de bijeenkomst begon, feliciteerde Hans van Veggel John Voorn voor het feit dat hij al veertig jaar actief is in de advocatuur. Kwaliteitshandhaving Wilma de Smit van de landelijke orde gaf daarna een toelichting over het kwaliteitstraject van de Nederlandse Orde van Advocaten. Zij vertelde dat het Steunpunt Kwaliteitszorginitiatieven Rechtsbijstand (SKIR) instrumenten ter verbetering van de kwaliteit van de advocatuur in Nederland op verschillende gebieden heeft ontwikkeld. Het meest bekend zijn de vakinhoudelijke eisen die aan advocaten worden gesteld. Iedere advocaat dient jaarlijks minimaal zestien punten te halen in het kader van de Permanente Opleiding. Daarnaast bestaat er de zogenoemde audit, die één maal in de drie jaar verplicht is voor alle kantoren die toevoegingen doen. Bij John Voorn, al meer dan veertig jaar werkzaam in de Amsterdamse advocatuur 18 Amsterdams Balie Bulletin

19 de audit bekijkt een collega-advocaat of de kantoororganisatie aan de strenge regelgeving voldoet. Worden termijnen in de gaten gehouden, is vervanging bij plotselinge uitval geregeld en worden de dossiers goed bijgehouden? Verder is het cliënt tevredenheidsonderzoek (CTO) ontworpen. Met behulp van een vragenformulier kan de cliënt zijn mening geven over de dienstverlening van de advocaat. Dit vragenformulier, met voorbeeldvragen, kan via een aparte website ( gedownload worden. Als vierde en nieuw hulpmiddel ter verbetering van de kwaliteit kan worden gedacht aan intervisie, een methode voor gestructureerd collegiaal overleg. Naast de kennis, de kantoororganisatie en de dienstverlening, bepaalt namelijk ook de persoon van de advocaat de kwaliteit van het werk. Uit de discussie met de zaal, bleek dat er nog wel wat onbegrip en onbekendheid bestaat over de wijze waarop intervisie gestalte gaat krijgen. Het SKIR heeft een cursus kennismaking met intervisie ontwikkeld ( skir.nl). Uit de zaal kwam het verzoek deze cursus meer toe te spitsen op de éénmanskantoren. De Amsterdamse deken ging na deze toezegging uitgebreid in op het Rapport van de Commissie Advocatuur. Ook in dit rapport, waarin de kernwaarden van de advocaat nog eens met name worden genoemd, is er veel aandacht voor de kwaliteitshandhaving van het beroep. Een belangrijk element in het rapport is de één-loket gedachte voor mensen die niet tevreden zijn over hun advocaat. Volgens het rapport is het klacht- en tuchtrecht op dit moment weinig overzichtelijk. Als een cliënt op dit moment een klacht heeft over de declaratie, kan hij zich wenden tot de Geschillencommissie Advocatuur, mits de advocaat daarbij is aangesloten. De advocaat kan ook kiezen voor een begrotingsprocedure bij de Raad van Toezicht of een civiele procedure. De cliënt kan ook contact zoeken met de deken met een klacht over het excessief declareren van de advocaat. Het is de bedoeling van de Commissie Advocatuur dat deze verschillende mogelijkheden op elkaar Annemieke van Leuven in gesprek met Adrie van de Streek De toehoorders van de themadag in de zaal worden afgestemd, met de deken als centrale figuur. Eind mei gaat de Tweede Kamer in debat over het rapport en zal duidelijk worden wat de wensen van de politiek zijn. Eén ding lijkt zeker, de resultaatgerelateerde beloning no cure no pay zal slechts in zeer uitzonderlijke situaties worden toegestaan. Ook verwacht Van Veggel dat de opmerkingen over de gevolgen van de afschaffi ng van het procuraat nog tot een uitgebreide discussie in de kamer zullen leiden. Jaarlijkse themadag De aanwezigen lieten aan het einde van de bijeenkomst duidelijk blijken dat zij de bijeenkomst met gelijkgestemden bijzonder op prijs hadden gesteld. Zij pleitten er voor deze themadag jaarlijks te laten plaatsvinden. Verder vroegen de advocaten om overzichten van alle éénmanskantoren, opdat zij kunnen nagaan waar een andere éénpitter zich bevindt, zodat zij zonodig met die collega s afspraken over samenwerking kunnen maken. Ook Van Veggel verklaarde verheugd te zijn dat zoveel advocaten aan de oproep voor die middag gehoor hadden gegeven. Hij deed tenslotte de toezegging dat aan de wensen van de éénmanskantoren zal worden voldaan. Hij vertelde dat in het najaar een cursus actualiteiten gedragsrecht zal worden gehouden. Het Balie Bulletin looft een prijs uit voor de advocaat die een nieuwe originele naam verzint voor de term éénpitter. De meest originele inzending wordt op een gepaste wijze beloond. Suggesties voor een nieuwe naam kunnen worden g d naar van.de.streek@aova.nl. Juni

20 Jonge Balie Amsterdam Van de Voorzitter Zo, iedereen al weer een beetje bijgekomen van Justitia? Eerlijk is eerlijk, op het moment dat ik dit schrijf is Justitia wat korter geleden dan op het moment waarop jullie dit lezen, maar mijn herinneringen zullen hoe dan ook nog wel een tijdje fris blijven. De Justitia-commissie had alles tot in de puntjes voor elkaar. De openingsborrel werd vanwege het weer helaas niet zo goed bezocht als verwacht. Er waren met de opkomst van vorig jaar in het achterhoofd voor de gelegenheid wél 400 oesters besteld. Laten we zeggen dat bepaalde mensen (waaronder ik) er alles, maar dan ook alles aan gedaan hebben die 400 oesters toch soldaat te maken. Is gelukt! De volgende dag heb ik me weer aangenaam laten verrassen door het hoge niveau van de pleiters. Als je één van deze deelnemers aan de pleitwedstrijden in het echte leven tegenover je hebt staan, zorg dan dat je goed beslagen ten ijs komt, als je niet volledig afgedroogd wilt worden. Wat me wel een beetje tegenviel, is jullie opkomst tijdens het seminar. Volgens mij sloot het thema van Justitia, en dus het onderwerp van het seminar, goed aan bij wat er vandaag de dag leeft onder jonge advocaten. Ik had daarom verwacht dat er meer mensen de moeite zouden hebben genomen om naar Panama te komen om de discussie aan te horen of zich daarin te mengen (al dan niet vrijwillig of op instigatie van Humberto Tan!). Ik hoor graag eens via de informele kanalen (hoor ik daar de borrel voorbij komen?) wat daarvan de oorzaak was: werkdruk, tentamens, mocht niet van kantoor (?!), of gewoon toch niet geïnteresseerd in het onderwerp? Gelukkig waren jullie wel massaal aanwezig bij de prijsuitreiking van de pleitwedstrijden (Martijn de Birk gefeliciteerd!), cabaret en feest. Als ik zelf nog eens een feestje geef, dan huur ik zeker weten Miss Behave en Wanna Be A Star in met hun moddervette Duran Duran electro-remixes! Vond je het leuk om met je collega s eens over iets anders te praten dan over onverschuldigde betaling? Kun je wel wennen aan iets anders dan tl-licht? Overweeg dan nog eens om naar een Jonge Balie activiteit te komen. Ontmoet bekenden of ontmoet onbekenden, neem een biertje of een Fristi. Hoor eens een uurtje na werktijd een goed verhaal aan en krijg er nog een punt voor ook. Het kan allemaal. De agenda vind je elders in dit blad. Wil je weten wat en wanneer er precies plaatsvindt, stuur mij dan even een mailtje via vanremmen@legalscope.nl, dan zet ik je op de lijst en krijg je iedere twee weken een update. Ik hoop jullie daar allemaal te zien, juíst degenen die nog nooit geweest zijn! Daan van Remmen, voorzitter Jonge Balie Amsterdam Meer Justitia-foto s op pagina 24 ev. 20 Amsterdams Balie Bulletin