5 jaar Fonds Duurzaam Materialenen Energiebeheer

Transcriptie

1 5 jaar Fonds Duurzaam Materialenen Energiebeheer

2 INHOUD Wat is het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer? 3 Vijf jaar: een terugblik 5 Het Fonds in de praktijk: voorbeeldprojecten 12 Iedereen eco 12 Transition towns 15 Reis rond de wereld in zeven dagen 17 Energiesnoeiers 19 En de toekomst? 21 Overzicht van alle gesteunde projecten 22 Wie is wie 38 2

3 5 JAAR FONDS DUURZAAM MATERIALEN- EN ENERGIEBEHEER WAT IS HET FONDS DUURZAAM MATERIALEN- EN ENERGIEBEHEER? Het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer, dat zijn vijfjarig bestaan viert, wil mensen, organisaties en bedrijven inspireren tot gedragsverandering. Het doet dat door in Vlaanderen vernieuwende projecten rond duurzaam materialen- en energiebeheer te ondersteunen. mensen, organisaties en bedrijven inspireren tot gedragsverandering De doelgroep van het Fonds is heel divers. Het gaat onder anderen om bewoners, consumenten, kinderen, jongeren en tv-kijkers, maar ook om sectoren zoals de landbouw, de cultuursector met zijn culturele centra, festivals en tentoonstellingen, lokale overheden, scholen en sectorfederaties. De variatie in de thema s is minstens even groot, van projecten rond de milieu-impact van muziekfestivals, over de ondersteuning van lokale overheden bij een groen aankoopbeleid en de sensibilisatie van bouwondernemingen rond hun energie- en afvalverbruik, tot het ecologisch vervoer van en naar school. Het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer dat dit mogelijk maakt, is zelf een verrassende en unieke samenwerking tussen het afvalbeheer- en verwerkingsbedrijf Indaver en de milieuverenigingen ABLLO (Actiecomité tot beveiliging van het leefmilieu 3

4 op de Linkeroever en in het Waasland) en de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen. Deze drie organisaties vonden elkaar na een meningsverschil over de werkwijze van een afvalverwerkingsinstallatie op de Linkerscheldeoever in Beveren Waas dat zeer constructief beslecht werd met een overeenkomst tussen deze 3 partijen, om vanaf 2006 samen een Fonds op te richten en te beheren. Het kreeg toen de naam Fonds voor Duurzaam Afvalen Energiebeheer. Indaver nv en Sleco nv stellen daarvoor jaarlijks liefst euro ter beschikking en dat gedurende 30 jaar. In 2011 werd beslist om de naam en scope van het Fonds te verruimen tot het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer, dat dus vandaag 5 jaar bestaat. De Koning Boudewijnstichting beheert het Fonds en de stichtende leden vormen samen het bestuurscomité. Een onafhankelijke jury van acht mensen met milieu-expertise beoordelen de voorgelegde projecten. De juryleden komen uit de academische wereld, de overheid, de media, milieuverenigingen, het bedrijfsleven en het onderwijs. Zij bezorgen hun beoordeling van de dossiers aan het bestuurscomité, dat beslist welke projecten financiële ondersteuning krijgen. In zijn vijfjarig bestaan ondersteunde het Fonds al 42 projecten voor een totaalbedrag van euro. Vier criteria zijn daarbij steeds doorslaggevend: de projecten moeten een (blijvend) milieueffect hebben; ze moeten een multiplicatoreffect hebben, ze moeten een vernieuwend karakter hebben en/of het resultaat zijn van een vernieuwend partnerschap. Samenwerking tussen: Deze brochure schetst het portret van het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer: wat wil het bereiken en hoe doet het dat? Vier voorbeeldprojecten brengen het Fonds tot leven. Tot slot worden ideeën aangereikt voor de richting die het Fonds in de toekomst uit kan gaan. Beheerd door: 4

5 5 JAAR EEN TERUGBLIK 5 jaar 42 projecten euro Ruim euro steun per jaar In de vijf jaar van zijn bestaan ondersteunde het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer 42 projecten, voor een bedrag van euro. De meeste projecten (28) kregen een groot budget, tot euro, maar sinds 2010 wordt een deel van de middelen gereserveerd voor kleinere projecten tot euro (14 projecten). In 2011 werden vijf grote en vijf kleine projecten ondersteund. Wie dient projecten in? Ruim de helft van de kandidaten zijn milieu- en natuurverenigingen. Eén project op de zeven gaat uit van een school. De overige indieners vormen een bont gezelschap, gaande van culturele organisaties, verenigingen voor landschapsbeheer, sectorfederaties, vormingsen sociale organisaties, tot jeugdorganisaties en verenigingen van burgers. In de eerste vijf jaar van zijn bestaan wist het Fonds veel verschillende sectoren in de samenleving te bereiken: onderwijs, landbouw, voeding, bouw, distributie, consumptie, natuur- en milieueducatie. Ook cultuur, met vooral evenementen en theater, komt ruimschoots aan bod. 5

6 Klein maar fijn Het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer bereikt vooral verenigingen die vertrouwd zijn met milieuprojecten, subsidies en projectaanvragen. Dit is zeker de bedoeling, maar daarnaast wil het Fonds ook meer informele organisaties en gewone burgers bereiken. De jury heeft de lat voor de projecten tot euro terecht zeer hoog gelegd, maar daardoor vielen kleinschalige initiatieven van feitelijke verenigingen, die in hun eigen, kleine omgeving willen sleutelen aan bewustwording en verandering, uit de boot. Om hun deelname toch te stimuleren heeft het Fonds in 2010 een bijkomende categorie van projecten met lokale focus toegevoegd aan de oproep. Deze projecten, die tot euro steun kunnen vragen, zijn meer laagdrempelig en boren lokale creativiteit aan. Enkele voorbeelden: Langs akkers worden heel wat randen en oevers met een natuurlijke vegetatie geheel of gedeeltelijk door landbouwers onderhouden. Een goed beheer, waarbij boeren op gepaste tijdstippen maaien en dat maaisel op de aanpalende akkers verspreiden, betekent ecologische winst. Het maaiafval krijgt zo een nuttige functie als energie voor de akkers. Het project Doordacht beheren van oevers en randen van de Samenwerking voor agrarisch landschap (SVAL) in Sint-Laureins wil dit aanmoedigen. Voor het onderhoud worden gemeenschappelijke machines ingezet. Mond-tot-mondreclame maakt van de Powerdares van Wissel Stroom! van het Gents Milieufront een succes. Deelnemers aan deze infoavonden homeparties naar het voorbeeld van tupperwareavonden worden aangemoedigd om over te schakelen op een groene-stroomleverancier. De formule biedt het GMF de kans om een breed publiek te bereiken en te informeren over de milieu- en financiële voordelen van groene energie. Net als een tupperwareavond vindt ook de Powerdare plaats bij particulieren thuis. Het GMF helpt mensen van begin tot einde met de overstap naar groene stroom. Er is ook een gebruiksvriendelijke website waarmee mensen gemakkelijk zelf hun overstap kunnen plannen, zodat het vermenigvuldigingseffect nog groter wordt. ( KLEIN MAAR FIJN 6

7 Project rond kleinschalig composteren Natuurpunt Energiesnoeiers plaatsen isolatie Komosie vzw Bijeenkomst transitienetwerk Transitienetwerk Vlaanderen Er is groeiende aandacht voor energie en klimaat onder burgers en beleidsmakers. Welke thema s krijgen steun? Materialen-, afval- en energiebeheer worden breed geïnterpreteerd, zodat zeer diverse thema s aan bod kunnen komen in de projecten. Toch zien we dat het thema energie- en CO 2 -besparing duidelijk het populairst is (38%). Hernieuwbare energie en afvalpreventie delen de tweede plaats (13,5%). Energie is daarmee een thema in meer dan de helft van de projecten. Dit weerspiegelt de groeiende aandacht voor energie en klimaat onder burgers en beleidsmakers. Ongeveer 10% van de projecten bestrijkt zoveel verschillende thema s dat ze algemene milieuprojecten kunnen worden genoemd. Verder draait 10% rond hergebruik, recyclage en compostering van afval. Overheidsaankopen en consumptie zijn goed voor 8%, ecologie en natuur en duurzaam bouwen werden elk één keer ondersteund. Drie projecten hadden naast een ecologische ook een sociale doelstelling, namelijk sociale cohesie in een wijk, sociale integratie en tewerkstelling van kansarmen. Wie zijn de doelgroepen? De projecten moeten milieuwinst boeken bij een concrete groep mensen of actoren om steun te kunnen krijgen van het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer. Projecten zonder dit rechtstreekse verband, bijvoorbeeld een literatuurstudie of ander theoretisch onderzoek, vallen buiten het Fonds. Ook projecten die in de eerste plaats producten 7

8 culturele organisatie wijkvereniging jeugd milieu- en natuurvereniging agrarisch landschap sociale integratie sectorvereniging cultureel vorming sectorvereniging bouw school 25 % 20 % 15 % WIE & WAT 10 % 5 % 0 % energie en CO 2 besparen hernieuwbare energie afval beperken milieu algemeen hergebruik, composteren ecologie en natuur duurzaam bouwen mobiliteit aankoop en consumptie 8

9 of diensten willen vermarkten, komen niet in aanmerking. Het Fonds concentreert zich op maatschappelijke projecten, waarbij liefst zoveel mogelijk actoren betrokken zijn; projecten ook die mensen aansporen tot milieuvriendelijker gedrag. Sensibilisatieprojecten kunnen, maar mogen niet blijven steken in het louter verspreiden van informatie. Ze moeten mensen echt tot actie aanzetten. De tijd van louter informeren is volgens het Fonds voorbij. De doelgroepen van de projecten zijn erg divers. Burgers zijn bij meer dan een derde van alle laureaten het voorwerp. Scholieren en landbouwers komen ook enkele malen aan bod. Daarnaast staat een groot aantal groepen slechts in een of twee projecten centraal. Het gaat bijvoorbeeld om winkels, (ver)bouwers, theaterbezoekers, lokale overheden, bedrijven, KMO s, festivalbezoekers, organisatoren van evenementen, standhouders op de Boekenbeurs, leerkrachten en natuur- en landschapsbeheerders. Projecten met een innovatief karakter Een belangrijk criterium bij de beoordeling van de kandidaatsdossiers is, naast het blijvend milieueffect, het vernieuwende karakter ervan. Het Fonds wil zo projecten en acties stimuleren die momenteel nog onbekend zijn en daarom soms moeilijker uit de startblokken schieten, maar die kunnen uitgroeien tot initiatieven met een grote impact op het milieu als ze in die beginfase ondersteuning krijgen. Verschillende ingrediënten in het project kunnen vernieuwend zijn: een sector met weinig aandacht voor het milieu. De podiumkunsten zijn hiervan een voorbeeld. een doelgroep, zoals handelszaken in een winkelstraat. een thema. Het kan gaan om een thema dat helemaal nieuw is (bv. transitie) of een gekend thema dat elders weinig aandacht krijgt (bv. oevers van waterlopen). het type activiteit, zoals het organiseren van een powerdare party, een infoavond naar het voorbeeld van de tupperwareavond. het partnerschap, bijvoorbeeld een project waarbij een milieuvereniging en een aantal industriële bedrijven uit de Gentse Kanaalzone samenwerken. het kan ook gaan om initiatieven die aan de slag gaan met trends, zoals sociale media, mobiele toepassingen en dergelijke. 9

10 Ongeveer drie kwart van de ondersteunde projecten gaf blijk van vernieuwing. Voor ongeveer een kwart was dat volgens de jury minder het geval. Dergelijke projecten kunnen ook laureaat worden als ze sterk scoren op de overige beoordelingscriteria, zoals milieu- of multiplicatoreffect. Waar is het sneeuwbaleffect? Laureaat van het Fonds word je niet met een project dat slechts een eenmalig milieu effect heeft. De voorkeur gaat uit naar initiatieven met een blijvend milieueffect, en naar initiatieven met een sneeuwbaleffect. Dit wil zeggen dat het project na afloop nieuwe projecten op gang brengt en (nog) meer mensen inspireert tot gedragsverandering. Volgens het Fonds levert deze benadering, samen met de focus op innovatie, op de lange termijn het leefmilieu het meeste voordeel op. De sneeuwbal kan bijvoorbeeld aan het rollen worden gebracht door een vrijwilligerswerking die met beperkte middelen toch veel mensen kan bereiken; door een koepel waardoor een hele sector versterkt wordt; een school die naast haar leerlingen ook de families van deze leerlingen bereikt; televisie-uitzendingen die worden opgepikt door andere media; een voorbeeldproject met een bedrijf dat andere bedrijven inspireert; mensen die deelnemen aan een actie en daarop zelf een actie gaan organiseren, Het multiplicatoreffect hangt af van de respons van de doelgroep en is in die zin vaak onvoorspelbaar. Uiteraard vergroot de kans op succes als niet alleen de inhoud goed zit, maar ook de uitvoering sterk is: professionele opvolging, zorgvuldige communicatie, voldoende feedback- en aanpassingsmogelijkheden, goede voor- en nazorg. De jury toetst de ingediende projecten zorgvuldig op al deze criteria. De voorkeur gaat uit naar initiatieven met een sneeuwbaleffect 10

11 Transitienetwerk Vlaanderen ondersteunt positieve, lokale acties. Transitienetwerk Vlaanderen Duizenden kleine windmolens op de kunstroute van Deurne draait door, deel van het sensibilisatieproject Van Warmte Weten Vorming Plus Antwerpen / Dolf Vydt Workshop Slimme Sloffen, project Van Warmte Weten Vorming Plus Antwerpen / Patrick Delhaes Maatschappelijke vernieuwing Het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer wil zich niet vastpinnen op één visie of thema. Materialen en energie staan centraal, maar er zijn zoveel milieuthema s die verwant zijn met deze twee hoofdthema s. Creativiteit en vernieuwing geven de doorslag, wat ook duidelijk te merken is aan de acties, de doelgroepen en de effecten. Er heeft zich een aantal types van projecten afgetekend, die elk op hun manier vorm geven aan hun maatschappelijk engagement: projecten van milieuorganisaties. Dit zijn projecten die op professionele wijze door verenigingen met ervaring worden uitgevoerd. projecten die zich beroepen op de inzet van vrijwilligers, zodat ze een groot multiplicatoreffect realiseren. projecten van en voor scholen, een goede manier om de aandacht van de belangrijke doelgroep van de jongeren te trekken en aan milieueducatie te doen. projecten voor een breed publiek, waardoor de gedragsverandering aanzienlijk kan zijn, ook als maar een klein percentage van de doelgroep reageert. zogenaamde koepelprojecten, die een structuur creëren waardoor een hele sector zich op lange termijn en autonoom kan ontwikkelen. 11

12 HET FONDS IN DE PRAKTIJK: VOORBEELDPROJECTEN Eco Iedereen Eco De boodschap van Ecolife is sterk en duidelijk. Zoals we nu bezig zijn, trekt de aarde het niet lang meer. Maar de organisatie moest tot haar frustratie vaststellen dat ze haar boodschap rond de CO 2 -uitstoot en de ecologische voetafdruk niet tot bij het grote publiek kreeg. Niet zonder afgunst keken we naar de media, en televisie in het bijzonder, zegt Low Impact Man Steven Vromman, toen bij Ecolife. Als iets op tv komt, krijgt het meteen een andere status. De impact is zoveel groter. Het is voor milieuorganisaties echter niet evident om kostbare zendtijd binnen te rijven. Milieu is geen thema waarvoor de media staan te drummen. Ecolife trok de stoute schoenen aan en ging met een voorstel voor een programmareeks aankloppen bij de tv-zender Canvas. Zo wilde Ecolife in één klap veel mensen rechtstreeks aanspreken via de massamedia en mensen bereiken die zich nog niet bewust zijn van de milieuproblematiek. De zender zegde toe om drie afleveringen te maken over ecologische gedragsverandering. Maar Ecolife wilde geen louter eenrichtingsverkeer: de organisatie had ook een online calculator ontworpen, een invulmodule voor de Canvaswebsite, waar kijkers hun eigen ecologische voetafdruk konden berekenen en een engagement aangaan om die te verlagen. Voor dit ontwikkelings-, begeleidings- en rekenwerk was bijkomende financiering nodig, want Canvas wilde alleen de kosten voor het programma dragen. Deze extra financiering werd gevonden bij het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer. 12

13 Het TV-programma Iedereen Eco Ecolife vzw Ecolife mag dan een professionele milieuorganisatie zijn, het productieproces van het programma werd toch een les in hoe je een boodschap verpakt voor een breed publiek. Televisie heeft een eigen logica. De oorspronkelijke naam Het Kyotodieet werd Iedereen Eco. En ook het thema van de CO 2 -uitstoot werd vervangen door dat van de ecologische voetafdruk, omdat de zender dit geschikter vond. De tv-makers kozen voorts voor een speelse, ontspannende uitzending met Bekende Vlamingen zoals Tom Waes en Saartje Vandendriessche, terwijl de milieuboodschap toch stevig overeind bleef. Het harde en soms moeizame werk loonde. Het televisieprogramma lokte gemiddeld kijkers per uitzending. Omdat dit meer was dan verwacht, én omdat naast de kijkcijfers ook de waarderingscijfers hoog waren, besliste de VRT om de driedelige serie een tweede keer uit te zenden, deze keer op Eén, een zender met een hogere kijkdichtheid. Deze heruitzending trok gemiddeld kijkers. het productieproces van het tv-programma werd een les in hoe je een milieuboodschap verpakt voor een breed publiek Het project bleef niet beperkt tot televisie. Op Radio 1 werd Iedereen Eco in december 2007 vijf ochtenden een rubriek in het populaire consumentenprogramma Peeters & Pichal. Alle radio- en tv-uitzendingen verwezen naar de calculator op de Canvaswebsite, die door mensen werd ingevuld. Zij formuleerden via de website ook een engagement om hun eigen ecologische voetafdruk met een aantal aren of hectaren te verminderen. Ook de geschreven pers sprong op de trein. Dag Allemaal, het populairste weekblad van Vlaanderen met een oplage van anderhalf miljoen stuks, wijdde eind 2007 drie opeenvolgende weken een artikel aan de ecologische voetafdruk. Argus, het milieupunt van KBS en Cera, financierde mee het project. Ook hierin werd doorverwezen naar de calculator die Ecolife voor het weekblad had ontwikkeld; enkele duizenden lezers berekenden hun voetafdruk. Dag Allemaal koppelde een wedstrijd aan het project met energiezuinige toestellen onder de prijzen. 13

14 Het multiplicatoreffect van Iedereen Eco zit natuurlijk in het grote aantal mensen dat de boodschap te zien of te horen kreeg. De vraag blijft hoeveel van hen ook echt hun gedrag hebben aangepast. De grootste impact valt te verwachten bij mensen die nadien naar de website van Canvas of Dag Allemaal zijn gesurft, de calculator hebben ingevuld, en in een plan een concreet engagement zijn aangegaan. Of mensen echt tot de actie zijn overgegaan door die media-aandacht kunnen we onmogelijk meten, zegt Steven Vromman daarover. Ik hoor wel echo s van mensen die bijvoorbeeld hun dak hebben geïsoleerd nadat ze het programma hadden gezien. En je merkt dat begrippen als ecologische voetafdruk ingang hebben gevonden. Het project heeft de drempel van intentie naar gedrag zeker verlaagd. Bovendien heeft Iedereen Eco ook indirect een sneeuwbaleffect gehad. Enkele voorbeelden: Dit initiatief heeft mee de deur geopend voor het persoonlijke project van Steven Vromman nadien: Low Impact Man ( Deze campagne inspireerde op haar beurt lezingen, boeken, theatervoorstellingen, een website en blog, opname in het educatieve pakket van , Het tv-programma Iedereen Eco is door heel wat scholen aan hun leerlingen getoond; vaak ging dit gepaard met eigen acties van de school met de leerlingen. De slogan Iedereen Eco (en de bijhorende boodschap) is tot lang na het project gebruikt door bedrijven, burgers, overheden en andere groepen om hun eigen ecologisch project voor te stellen, waaronder bedrijfscampagnes, modeshows, acties rond voeding en andere initiatieven. De VRT was in 2010 laureaat van de Belgische Energie- en Milieuprijs, een jaarlijkse prijs die wordt uitgereikt door bedrijven en instellingen actief rond energie en milieu, in de categorie Institution Sustainable Development Award. De omroep kreeg die onder andere voor Iedereen Eco. Kortom: Iedereen Eco is een mooi voorbeeld van hoe een sensibiliserende milieuboodschap ook leuk kan zijn en een groot publiek kan aanspreken, en hoe de massamedia (vooral televisie) kunnen zorgen voor het broodnodige multiplicatoreffect. 14

15 Towns Transition Towns In Tervuren gaat op 15 oktober 2011 het licht uit. Niet voor een uurtje, zoals veel deelnemers aan de jaarlijkse Nacht van de Duisternis die avond zullen doen. Nee, de Tervurenaren van het project Transition Towns willen 24 uur zonder elektriciteit leven. Zij willen zo aan zichzelf en aan de rest van de wereld bewijzen dat een mens het ook redt met minder energie. De boodschap aan de basis van de Transition Towns is somber, zegt Jeanneke van de Ven van de vzw Aardewerk. De piekolie, het moment waarop de olievoorraden beginnen te slinken, nadert met rasse schreden en ook op andere vlakken rijden we het milieu de vernieling in. Er is een transitie nodig: we moeten onze manier van leven, wonen, verplaatsen, verwarmen en voedsel produceren radicaal veranderen, als we een ramp willen afwenden. De boodschap is somber, maar de aanpak van de transitiebeweging is positief. Wij dromen van een andere wereld en we proberen die droom zelf waar te maken. Het vernieuwende idee van de Transition Towns ontstond in Groot-Brittannië. Deze nieuwe sociale beweging drijft op initiatieven van gewone, gemotiveerde burgers die zich verenigen in een transitiedorp, -wijk of -stad, om zo de milieuproblemen en de gevolgen van de klimaatverandering te helpen bestrijden. Transition Towns: gemotiveerde burgers verenigen zich om milieuproblemen te helpen bestrijden. Transitienetwerk Vlaanderen De vzw Aardewerk richtte het Transitienetwerk Vlaanderen op ( Veel mensen willen iets doen, maar ze weten niet hoe of waar, zegt van de Ven. Bij het Transitienetwerk vinden ze een kader. Ver weg is het belerende vingertje. De transitiebeweging wil positieve, lokale acties stimuleren en ondersteunen. Er zijn veel verschillende accenten en invalshoeken mogelijk. De groepen vertrekken van wat de leden zelf graag doen. 15

16 In Tervuren bijvoorbeeld organiseert de transitiegroep filmavonden, een vegetarisch kookatelier en een cursus milieuvriendelijk en duurzaam tuinieren. Het transitie-initiatief van Tervuren heeft contacten gelegd met andere lokale verenigingen, zoals de Fietsers bond, Natuurpunt, en de KWB. De gemeente ondersteunt het initiatief ook met subsidies en door infrastructuur ter beschikking te stellen. Op termijn moeten transitiedorpen, -steden of -wijken toewerken naar een minder-energieplan, een breed gedragen plan met concrete acties om zoveel mogelijk energie te besparen. De vzw Aardewerk coördineert een aantal acties, maar biedt vooral ondersteuning bij wat de lokale groepen zelf bedenken en uitvoeren. Wij willen er daarbij over waken dat financiële drempels geen reden zijn voor mensen om niet deel te nemen, zegt Jeanneke van de Ven. Het gros van de middelen van het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer gebruikt Aardewerk dan ook om de vormingsmomenten zoals de inlooptweedaagsen, uitwisselingsdagen, lezingen en andere vormings- en sensibilisatieinitiatieven waar mensen ideeën kunnen opdoen, betaalbaar te houden (5 tot 7 euro voor een volledige dag, inclusief lunch). Voorts verzorgt Aardewerk de website waar informatie wordt gebundeld, boeken worden voorgesteld, evenementen worden gemeld, folders en handleidingen worden gepost, en zelfs een intranet voor de transitie-initiatieven wordt verzorgd. De vzw laat ook een aantal basispublicaties vertalen, zoals de Basishandleiding Transition Towns, zodat die toegankelijk zijn voor een breder publiek. Momenteel dragen al zestien dorpen, steden of wijken het label transitie-initiatief ; vijftig initiatieven zijn nog in de beginfase. De inlooptweedaagsen en andere vormingsmomenten trekken telkens tot tachtig deelnemers en er moeten extra dagen ingelast worden wegens de belangstelling. Er zijn geen cijfers over het aantal mensen dat precies is aangesloten bij een lokaal initiatief, of hoeveel mensen deelnemen aan een activiteit, maar de impact lijkt nu al groot. De essentie van de transitie is dat mensen in hun eigen buurt aan de slag gaan, met hun buurman of buurvrouw, niet alleen met gelijkgezinden. Op dit moment plukken we vooral het laaghangend fruit, mensen die al overtuigd zijn van de noodzaak van de omslag, zegt Jeanneke van de Ven. De essentie van de transitie is dat mensen in hun eigen buurt aan de slag gaan, met hun buurman of buurvrouw, niet alleen met gelijkgezinden. Daar wil Aardewerk nu op inzetten. 16

17 De grote kracht van de transitiebeweging is de inzet van de vele vrijwilligers: zo kunnen er veel activiteiten op touw worden gezet en kan de sneeuwbal aan het rollen gaan, zonder dat de organisatie loonkosten moet ophoesten. Het sneeuwbaleffect zit als het ware ingebakken in dit project. Mensen die deel uitmaken van een transition town, of die deelnemen aan een evenement praten hier vanzelfsprekend over met hun omgeving, wat nieuwe initiatieven voedt. Zonder het Fonds voor Duurzaam Materialen- en Energiebeheer zou de ondersteuning van Aardewerk heel beperkt geweest zijn, omdat het geen andere financieringsbronnen heeft. Dankzij het Fonds kon deze vernieuwende beweging uit de startblokken schieten in Vlaanderen. Reis rond de wereld Reis de Wereld in Zeven Dagen Kinderen en jongeren, zo weten marketeers al langer, drijven de aankopen en het gedrag in huishoudens. Haal hen aan boord, en je hebt de ouders en de rest van de familie mee. De vzw Mobiel 21 wilde dit principe ook toepassen op milieueducatie op school, omdat leerlingen wat ze daar leren en horen doorgeven aan hun ouders. Voor het lager onderwijs zijn er al veel acties om leerlingen bewust te maken van het belang van duurzame mobiliteit, maar in het secundair onderwijs was dit veel minder het geval, zegt Lies Lambert van Mobiel 21. Met Reis rond de Wereld in Zeven Dagen, dat de steun kreeg van het Fonds, wilde de organisatie deze lacune opvullen. Dit project werd uitgevoerd in de eerste helft van In de deelnemende scholen registreerden alle leerlingen en leerkrachten een week lang al hun verplaatsingen, zowel van en naar school als in hun vrije tijd. Met deze informatie werd een spel gespeeld: alle kilometers met een milieuvriendelijk vervoermiddel werden opgeteld, en daarmee werd op een wereldkaart aangeduid hoe ver men al geraakt was. Op de kaart werden steden aangedaan zoals Parijs, Barcelona, Kyoto en verder. Alles kon worden gevolgd via de projectwebsite, en er waren ook een blog, cadeautjes en affiches. De website kan nog steeds worden bezocht op 17

18 Interessant was ook dat het project voor iedereen hetzelfde was, ongeacht de leeftijd of de graad. Behalve alle leerlingen van de scholen deden ook alle leerkrachten en directies mee. Elke dag van de actieweek werden in het eerste lesuur de gegevens verzameld en verwerkt. Vervolgens verwerkte iemand de resultaten van de hele school en werd het totaal op de website gezet en op een grote wereldkaart op school geprikt. De doelgroep van scholieren is niet evident, zegt Lies Lambert. Tieners gebruiken graag de fiets en het openbaar vervoer, maar vooral omdat ze dan in hun eentje op pad kunnen. Duurzaamheid is niet echt een kopzorg bij hen. Bovendien is het zoeken naar een format die aansluit bij hun leefwereld en die gemakkelijk kan ingepast worden in het lessenschema van een middelbare school. De toverformule om jongeren warm te maken: professionele begeleiding, het spelelement en het gebruik van het internet. De toverformule om jongeren warm te maken? Professionele begeleiding, het spelelement en het gebruik van het internet. Om hun aandacht vast te houden moet de aanpak vernieuwend en aangepast zijn aan de jongerencultuur. Zonder een dynamische website met een blog, gebruik van sociale netwerken en mobiele toepassingen lukt dat niet. Het is ook belangrijk dat zowel de directie, de leerkrachten als de leerlingen er volledig achter staan. Het resultaat was er naar. In totaal hebben mensen verdeeld over zeven scholen toen deelgenomen. Hiermee werd de doelstelling van 500 tot deelnemers ruimschoots overtroffen. Het project werd ook erg professioneel uitgevoerd, met een voormeting in elke school, rapportering tijdens de actieweek en een nameting. Het aantal milieuvriendelijke verplaatsingen steeg in de campagneweek met 17,4% ten opzichte van de voormeting, en uit de nameting bleek dat de campagne een significant blijvend positief effect had. Reis rond de Wereld in Zeven Dagen is een voorbeeld van een project met een groot multiplicatoreffect. Zo slaagde Mobiel 21 er in om na het project een gelijkaardige campagne op te zetten in de provincie Limburg, met de steun van de provincie en Velodroom. Deze keer waren er deelnemers in acht scholen. Dankzij de ervaring van het eerste project kon Mobiel 21 het tweede project in een verbeterde versie nog efficiënter uitvoeren. Bij deze tweede uitgave steeg het aandeel milieuvriendelijke verplaatsingen van 64% naar 76% dankzij de campagne. Voor het eerst werd ook berekend hoeveel CO 2 door het project werd uitgespaard, en dat was maar liefst kilogram! 18

19 Sensibilisatieprojecten moeten de aandacht trekken, inspelen op hedendaagse behoeften, tot nadenken stemmen, de doelgroep zelf actie laten ondernemen, op een positieve manier initiatieven stimuleren en een aantal herhalingen of herinneringen bevatten zodat de sensibilisatie ook leidt tot duurzame en blijvende gedragsverandering. Reis rond de Wereld in Zeven Dagen heeft dit alles gedaan en daardoor naar alle waarschijnlijkheid een blijvend positief milieueffect gehad. Energiesnoeiers Soms bestaan er al her en der initiatieven die een eigen leven leiden en zelfs goed draaien, maar is er nood aan stroomlijning, coördinatie en professionalisering om nog te groeien en vooruit te gaan. Het project Energiesnoeiers van de vzw Komosie doet precies dat. Het is een schoolvoorbeeld van een project dat sector- en koepelontwikkeling als centrale doelstelling heeft. Advies bij de mensen thuis Energiesnoeiers Energiesnoeiersbedrijven zijn sociale-economiebedrijven die laaggeschoolden en langdurig werklozen opleiden en inzetten om energiebesparingen door te voeren in woningen. De Energiesnoeiers komen bij mensen thuis, doen een energiescan, bezorgen de bewoners een rapport met concrete tips voor energie- en geldbesparende maatregelen en bieden hun een pakket met eenvoudige energie- of waterbesparende ingrepen die de Energiesnoeiers zelf kunnen doen. Sinds 2008 kunnen Energiesnoeiers ook worden ingeschakeld voor grotere ingrepen, zoals het isoleren van het dak of de zoldervloer. De Energiesnoeiers combineren een milieudoelstelling met een dubbele sociale doelstelling: mensen die kwetsbaar zijn op de arbeidsmarkt worden aan het werk gezet, en ook de begunstigden zijn vaak maatschappelijk en financieel kwetsbare mensen. Het gaat dan om huurders met een laag inkomen, die meestal buiten de subsidies vallen die voor eigenaars bedoeld zijn; of om mensen die wel in aanmerking komen voor subsidies, maar hun weg niet vinden in de administratieve doolhof, omdat de maatregelen te complex of te versnipperd zijn of omdat zijzelf taal-, gezondheids- of psychische problemen hebben. Het project bestrijdt dus ook energiearmoede en sociale uitsluiting. 19

20 Er waren al Energiesnoeiers aan de slag, maar er was onvoldoende budget om de verschillende initiatieven te coördineren, een stevige structuur te ontwikkelen en om te professionaliseren, wat nodig is om op lange termijn te overleven, naar het succesvolle voorbeeld van de Vlaamse kringloopsector. Het multiplicatoreffect zit in het feit dat deze sector, met een financiële injectie in de beginfase, op de lange termijn levensvatbaar wordt, en op die manier nog lang een sterke milieuwinst zal opleveren. Door de sterke structuur kunnen nog meer energiesnoeibedrijven worden opgericht en zo meer burgers worden bereikt. De bewustwording van de bewoners kan ervoor zorgen dat zij ook op andere vlakken hun gedrag milieuvriendelijker maken. Dit project heeft een grote positieve milieu-impact. In tegenstelling tot de meeste overheidsmaatregelen bereiken de Energiesnoeiers precies die doelgroep die anders uit de boot valt, en die dus bijna zeker belangrijke ingrepen, zoals het plaatsen van dakisolatie, niet zou uitvoeren. Hiermee worden vele tonnen CO 2 uitgespaard. Daarnaast smeedt het project ook interessante partnerschappen, onder andere met Vlaamse gemeenten, OCMW s, energienetbeheerders, sociale huisvestingsmaatschappijen en middenveldorganisaties. De steun van het Fonds heeft een belangrijke bijdrage geleverd om de levensvatbaarheid en de kwaliteit van het initiatief op de lange termijn te helpen garanderen. Energiesnoeiers In tegenstelling tot vele overheidsmaatregelen bereiken de Energie snoeiers precies die doelgroep die anders uit de boot valt. Net als Iedereen Eco won Komosie met de Energiesnoeiers in 2009 de Belgische Energie- en Milieuprijs. 20