een blaadje gaan maken om het kontakt met de achterban

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "een blaadje gaan maken om het kontakt met de achterban"

Transcriptie

1 MAART 1989 nr23 Stop ~ kontakt Redaktioneel. Tot onze spijt heeft het erg lang geduurd totdat de volgende Stopkontrakt verscheen. Een belangrijke oorzaak hiervan was gebrek aan tijd van de redaktieleden en de verlegging van prioriteiten dooraktie Strohalm. Strohalm geeft nu maandelijks de Knipkrant Milieu ult. Dit is een blad op formaat A3 met artikelen op een breder gebied dan milieu alleen. Ook de maatschappelijke kant met hun verbanden naar derde wereld, ekonomie en vredesvraagstukken komen hieraande orde. De artikelen hebben standaard afmetingen en kunnen doorplaatselijke groepen overgenomen worden in een plaatselijk te verspreiden blaadje. Strohalm hoopt hiermee te stimuleren dat plaatselijke groepen zelf regelmatig een blaadje gaan maken om het kontakt met de achterban te intensiveren. Wereldwinkelgroepen, vredesgroepen en plaatselijke milieugroepen evenals enkele afdelingen van pomieke groeperingen hebben enthousiast gereageerd. Hoewel kernenergie niet in elk nummer van de knipkrant aan bod zal komen, blijven wij aan dit onderwerp aandacht schenken. Wel werken de meeste mensen van Stopkontrakt aan de Knipkrant Milieu mee. De konsekwentie is dan ook dat Stopkontrakt met dit nummer haar einde zal beleven. Het afgelopen jaar heeft Strohalm veel moeite gedaan voor een massale verspreiding van het boekje Straling, mag het ietsje meer zijn? van Els de Groen. Er zijn inmiddels bijna exemplaren van verspreid. Waarschijnlijk kent je als Stopkontrakt lezer/es dit boekje al, maar voor het geval dat het je aandacht is ontgaan zenden we het hierbij als afscheidsgeschenk van Stopkontrakt toe. U kunt door overmaking van f20.- nog drie exemplaren ontvangen. In dit nummer staat ook nog enige informatie over de door Strohalm geïnitieerde Stralingsaktie die naar aanleiding van dit boekje ontketend is. Tenslotte kunt U zich abonneren op de Knipkrant Milieu door /17,50 over te maken op giro t.n.v. Aktie Strohalm te Utrecht.

2 Amerika wordt wakker? Onlangsverschenenin de Volkskrant tweeartikelen over de vervuiling en de gevaren van de kemwapenindustrie. Langzaamwordtermeer bekendovermankementenbij installaties. Langzaamwordener installatiesbuitenwerking gezet. Langzaamworden de verantwoordelijken wakker geschud. Tevenslijkt het alsofde VerenigdeStaten hiermee ookin een bestaande nucleairenachtmerrie terecht komen. Eenverslag van de eerder verschenenartikelen. In de afgelopen lijd zijn er belangrijke ondmllingengeweestindeam~ kemwapenüdustrie. Dit leeftgeleidtot desluiling van kemwapenfabriek.en. Er is nu oolerlrent dat een groot aantal zwakkeplekkenoverhethoofdisgezien. Zwakke plekken betreffende de beveiligingvande omgeving tegenstraling. De vraagdiehierbij direktopkomtdagenis, watditallesleeftbetekendvoorde mensen die in de fabrieken wedden en voor deomworenden. Deze bezorgdheid kwam naar voren rond een fabriek in Femald in de staatohio. In dezefabriek. worden reaktor elementen van venij'kt uranimn gemaakt. de werlc:nemers zijn daarinstakinggegaanvoormeerloonen velliger werlc.omstandigheden. Proces Deomwonendenspandeneenprocesaan tegen de oniememingdiede fabriek expioiteerd. Tijdens het proces leeft het nûnisterievanenergiezakendocmnenten vrijgegeven waandt blijkt dat door bedrijven opzettelijk radioaklief materiaal is geloosdmet medewe1m van de overheid. Door lekkages in het opgeslagen afval is het grondwater stede verontreinigd Tevens is er door regelmatige defekilm. in de filters van de schoorstenen veel uraniumstofin de omgeving terecht gekomen. Sena10rJomGlennvan Ohio deed de uitspraak:" We zijn bezig onze eigenmensente vergiftigeninnaam van de nationale veiligheid". Trieste voorbeelden zijnde gevolgen van de fabriek voor de mensen in de omgeving. Een vierjarigejongenkwam inaanraidngmet straiing. Eenbeen van hemmoestdaaromwordengeamputeerd. Zijnbroervan lienjaar blijktleukemie te hebben. Dat hetbij deze fabriek. niet gaat. omldeine hoeveelheden blijktuit de volgende cijfers. In de afgelopen 35jaar is meerdan ~ IltOCI(Y FLATS 230ton radioakliefmateriaal in de lucht of in hetwaterterechtgekomen. Verder is 337tonuranium hexafluoride gewoon zoek. Ongelukken Een plutonimnfabriek. in RockyFlatsin destaatcoloradois inoktoberstilgelegd. In dezefabriek zijnreedstientallenbrandengeweest waarbij ooksoms plutoniumstofvrij kwam. De opslag van afval vonnt hier een groot probleem. De fabriek.geldtalsde gevaarlijkstestonplaats vande Verenigde Staten. In het Savannah River komplex in de staatsouth Carolina zijn alle drie de reakioren waarin Tritimn wordt vervaardigdomveiligheidsredenengdoten. het grondwater is aldaarsterlc verontreinigd door het verlceerd begraven van de vele vatmmethoogradioaktievevloeistoffen. Hanford Aleerderinjanuari 1987sloothetministerie uit veiligheidsoverwegingen de grootste plutoniwnreaktor in Hanford in de staat Washington. In dit komplex werdoogde plutonium gemaakt voorde kembommen voornagasaki. Evenals in Femald zijn het ook hier in Hanford de omwonenden die met de Vl'eSe1iJlce gevolgen zitten opgezadeld. Met name de $,IIV/tNN4t4 RIV"1 ~ vierlcante mijl rond de fabriek gevende ernst aan. Van de 108 oorspronkelijke bewoners is bij 24 mensen vroegtijdig kankergekonstateerd ofzijn erreedsaan overleden. Zeven kinderen werdenhier gehandicaptgeboren. Het meest schrijnende bij dit alles is nog wel dat deze vervuilingen en lozingen bij de ovedleid bekent waren zonder dat ze de omwonenden daarover inlici:men. 'ä werden simpelweg gebndkt als proefdieren. Topje van ijsberg Langzaam beginnende gevaren doorte dringen tol de verantwoordelijken in de Verenigde Staten. Gevreesd moetechter wordendat het nog maarom een topje van de ijsberg gaat van de gevaren die zichin de praktijk openbaren. Langzaam begintookdoortedrlngendat naast alle gezondheidsgevolgen voorde betrokken werlcnemers en omwonenden het ook gevolgen heeftvoorde kemwapenindustrie. De AlgemeneRekenkamer enhet ministerievanenergiezakenraamdenhetschoomnaken,hetvemieuwenen het op eenmilieubewuste manierin gebmikhoudenvande kemwapenindustrle op meer dan 170miljard dollar. Helaas geldtvoorhetreagerenopdegevarenvan de kemwapenindustrle in de Verenigde Statendathetlangzaam.veeltelangzaam gaat.

3 Atoomstroom In Nederland In Nederland wordt 5 procent van de elektriciteit via kerncentrales opgewekt.vergelekenmet de onsmnrinpnde landen is dat nog maar vrij weinig.in Frankrijkwordt (is procent van de elektriciteit door kernenergie ae1everd, in BeIgie 76 %, in West-Duitsland 25 CJGt. De Nederlandse regering kwam. in 1985 metde plannenom 2 of3 nieuwe kerncentta1es te bouwen. Gelukkig gooidede ramp in Tsjernobyl roet in heteten enwerden de plannenvoor1o- pig in de ijskastgezet.ook in de omliggende landenwordt de uitbreiding van het kemenergiepark wat minder doortastend aangepakt. In een aantal landen womt al helemaal niet meer aan uitbreiding van kernenergie gedacbt.denemarken, Ierland en Oostenrijk hadden kernenergie al eerder afgezworen. Zweden en Italië zuilen geennieuwekemcentrales bouwen. In Spanje en Duitsland is de diskussie opnieuw opgelaaid na de ramp in Tsjemobyl. Toch gaan we naar een grenzeloos Europaen hoe zal dan de energievooniening werdengeregeld? Import Verscheidene kamerfrakties hebben in Nederland al uitspraken gedaan over eventuele impon van atoomstroom uitfrankrijkenbelgie.ookde PVDA. dietegende bouwvannieuwe kerncentrales is, heeft geen bezwaar tegen het importeren van atoomstroom. Belgieen Frankrijk hebbenal langeenfikse overcapaciteit aanelektrisch vermogen en zij exporteren al een deel van hun atoomstroom. Alle landenvaneuropazijnvia koppelnetten met elkaar verbonden. Dit geeft echternoggeenonbeperlcte mogelijkheden. Het wil bijvoorbeeld nog niet zeggendatfrankrijk geheelduitsland vanelektriciteit zoukunnenvoomen. alleenal geziende transportverliezen overgrote afstanden. Weerstand Dat wij in Nederland relatief weinig kerncentrales hebben komt voor een grootdeeldoorde grote weerstand die veel mensen altijd tegen kernenergie gehadhebben. Nog steeds blijkt85% vandenederlanders nietste zien inde bouwvannieuwekerncentrales. Grote '. demonstraties tegen kernenergie waren in de 70er jaren een regelmati. terugkerend verschijnsel. Rond 1980 heerste er in veel kringen het gevoel dat een grote demonstratie weinig effekt had op de beslissingen die de overbeid inzakekernenergie nam. Er werdgezochtnaaranderemogeujkbeden om de vemntntstingtot ui1ing te brengen. Men ging in 1980over tot een grote blokkade aktievande ke,m... centrale in Dodewaard. In het7.elfde J'. u'f14jl.. 8 JOIJR '" MlIC~ c'&st PaIJR, l-e' Re/-eV& DVCOHPr~QR

4 jaar startten noordelijke groepen en AktieStrohalm de atoomstroomaktie. Het behelsde het moeilijk betalenvan de elektriciteitsrekening. Reden hiervoor was dat iedere Nederlander via dezerekening automaties mee betaalde aande Dodewaard centrale. Terugblik Nog eveneen terugblik op de atoomstroomaktie, zoalsdie tussen 1980en 1985 gevoerd werd. De aktie werd gestartonderde naadl "giroblauw aktie". Dit was het met een eigen girokaartintweetennijnenbetalenvande elektriciteitsrekening.dealanngroep Anti-atoom Plannen (AAP) in Groningenen Drenthe begonnen toenook met een dergelijke aktie. Omdat het ElektriciteitsbedrijfGroningenDrenthe (EGO) zich tegen de opslag van kernafval inde zoutkoepels haduitgesproken,vielteverwachtendatzij zich ook weltegenverdere toepassing van kernenergie zouden uitspreken. Toch ginghetniet zoverdat ze hunaandeel in Dodewaard terugtrokken. Inhetbegin van de aktiesloeghet plan om de elektriciteitsbedrijven onder druk te zettendoormoeilijk tebetalen, geweldig aan. In het hele land ontstonden plaatselijke groepen die de bevolking viapamflettenopriepaandeaktiemee te doen. In 1981 kreeg de aktie een nieuwe impuls toenhet echtpaarkuiper in Friesland ging weigeren het voor Dodewaard bestemde aandeel in de elektriciteitsrekening te betalen. Toen zij van het elektriciteitsnet werden afgesloten. spanden zij een kon geding aan. Het resultaat was dat zij weeraangesloten moesten worden en dat het Dodewaard aandeel zolang in eenapartfonds moestworden gestort. Meeren meergroepen gingen daarna ook overtot het weigeren van de D0 dewaard gulden. Hierdoor werden meermensen afgesloten en werden er korte gedingen aangespannen. Hoe langerdeaktieliep,hoemoeilijkerhet werdomnieuweimpulsenaandeaktie te geven. De aktiegingverwateren en alleende doorzetters dedennog mee. In 1985 werd nog en laatste poging gedaan een nieuwe opzet voor de atoomstroomaktie te doen. Er zouden kursussen komenvoorafgesloten volhouders. zoalsdatookvoordemilieubelasting weigeraars hadplaatsgevonden.ophet pinksterkampvandeantikemenergiebewegingwerd denieuwe opzet aangekondigd, maar werddoor de beweging niet opgepakt. Aktie Strohalm heeft daarna de aktie niet verder meer gepropageerd en alleen nog enige begeleiding gegeven aan nogaktievegroepen. Weliserin 1987 het boekje "wikken en wegen" verschenen, wat een evaluatie bevatvan 6 jaar atoomstroomaktie. 100t ç;, ~ Q STRALINGSNORMEN TE SOEPEL Van het ministerie van VROM heeft TNOde opdracht gekregen de gevolgen van lage doses radioactieve stralingoporganischweefselte onderzoeken. TNO draagt in maan officieel haar rapport over aan hel ministerie vanvrom waarinde resultaten staan van haar stralingsonderzoek. Hieruit blijktdatdestralingsnonneninnederlandzeker5xtesoepelzijn indienvan gezondheidsredenen wordtuitgegaan Lp.v, economische motieven. DiemeningwasdeheerG.Nooteboom reeds toegedaan ten tijdevan zijn deelname aande gezondheidsraad. Ditis tevens deredendathij uitalleadviescommissies is geknikkerd. De waarheid mag immers niet verkondigd worden. De TNO gegevens (wetenschappelijke resultaten) corresponderen met die vanbuitenlandse onderzoeksinstellingen.innederland zijnde meer recentere wetenschappelijke gegevens (zoals die nu naar voren komen in het TNO rapport) nog niet meegenomen in detotstandkoming vande stralingswetgeving in april Zo zijn ook de zo,genaamde puntbronnen gedeeltelijkbuitenbeschouwinggelaten. Dit betekentdat nu een groepgebruikers vanradioaktiefmateriaal nietmiddels beschrijvende wetgeving beschennd is. Overdeze aktuele ontdekking is de regering haar antwoord aan enkele tweede-kamerleden nog verschuldigd.hetgesjoemel met de stralingsnonnen krijgt dus waarschijnlijk nog een staartje. Als de wettelijke voorschriften voor stralingsbeschenning correctzoudenworden toegepast zou alhelemaalduidelijk wordendatkemenergieonbetaalbaar is en blijft.

5 GEEN BROEIKAS, MAAR DUBBEL GLAS Door een aantal gunstige eigenschappen is van de planeten in het zonnestelsel de aarde nog het meest geschikt voor de daarbij passende vormen van leven. De atmosfeer heeft een leefbare samenstelling, en een temperatuur die schommelt tussen tropisch warm en siberisch koud. De laatste eeuwwordt de atmosfeer echter danig verpest door de mens. Door de toename van kooldioxide en koolwaterstotten in de lucht wordt de wereld nu te goed geisoleerd,enhet evenwichttussenverwarming (metzonne-energie) enafkoeling(door uitstralendewarmte) raakt uit balans. 348 De atmosfeer werktnu als een broeikas, zodatde temperatuur enkelegradenstijgt.zoals debroeikassenvande glastuinbouw de kweek van zuidvruchten in het noorden mogelijk maken,worden nu overdehelewereld de landbouwgebieden verschoven. De huidige verdeling vanvoedseloverde wereld is toch al niet ideaal,maarhet wordtnuookonzekerin welkelanden op de wereld nog verbetering kan OIr treden, en in welke gebieden devoedselvooniening echt onmogelijk wordt Een andergevolgis,datdoor de alom stijgende temperatuur het waterin de wereldzeeen in volume uitzet, zodat de zeespiegel stijgt. Door de hogere temperatuur zal meersmeltwatervrijkomenvandegletsjers inde gebergten en op Groenland. Als de zee te vol raakt is in de lage landen Leiden in last. Uit evenwicht Alshet goedis bestaater op aardeeen globaal evenwicht, waarbij de hoeveelheid koolstofdie in de atmosfeer erbijkomtsteeds gelijkis aande hoeveelheid die uit de atmosfeer verdwijnt. Er komtnu echterte veelkooldioxide in de atmosfeer. De oorzaakdaarvan is datdoordeindustrièle ontwikkeling steeds meer fossiele brandstofwordt gebruiktvoorde energie-voorziening. Fossiele, dat is "begraven" brandstof bestaat uit de stoffelijke resten van plantenen dieren uit het geologische verleden. In hetkarboontijdperk, zo'n COz-gehalte van de atmosfeer, miljoen jaar geleden, groeiden tropische wouden in landstreken die nu een gematigd klimaathebben. Die oerbossenstierven af, enhetdodehout werd in latere perioden door nieuwe aardlagen overdekt In de ondergrond werden de plantenresten op de lange duur samengeperst en warm gehouden. Als gevolg daarvan werd het koolstofgehalte sterk. gekoncentreerd. Door dit "inkolen" ontstonden kolen en aardgas, die nuzo geschikt zijnals brandstof. Voor het ontstaan van aardolie uit de resten van grote aantallen oceaanbewonertjes geldteen zelfdeverhaal. Brandstofverbruik In sommige gebieden op de wereld zijn in de ondergrond zoveel organische restanten opgespaard, dat nu de winning ervanin kolenmijnen of met gas- en olieboringen rendabel is. Er wordtop de wereld steeds meerenergie gebruikt, waarvan ongeveer85 % uit fossiele btandstoffen wordt gehaald. In de tijd van een eeuw is een forsgedeelte gebruiktvandevoorraad koolstoffen die in de miljoenen eeuwen daarvoor geleidelijk was opgespaard. Bij de verbranding vankolen, gasen oliewordtde koolstofomgezet in kooldioxide-gas. en dat komt allemaalin de atmosfeer terecht. Maar de in deze geologisch gezien korte tijd extra aan de atmosfeer toegevoegde hoeveelheid koolstof kan niet zo snel weer opnieuw worden vastgelegd in de planten-begroeiing. De koolstof-kringloop is dus verstoord. Er zit nu al 20 % te veelkooldioxide-gas indeatmosfeer, endeaarde wordtal meetbaar warmer. Diskussie Het broeikasprobleem is al jaren bekend,maar pas nu zijn alle geleerden heteensdat ersnelwatmoetgebeuren om nogverdereverstoring vanhetnatuurlijk evenwicht te voork.omen. Overde vraag hoe dat het bestekan, verschillen de meningen. Er zijn ook mensendie vindendat er opnieuw "eerlijk" moetwordengedis-

6 kussieerd over het gebruik van kemeneqpe i.p.v. kolen bij deelektriciteitsproduklie. Maar als ze zelf eens eerlijkzijnzullenze moetentoegeven dat dit eenbeperldngis van de diskussie. Er is danimmers geen sprake van het omlaagbrengen van het energiegebruik, maar alleen. van het onvenninderd doorgaanmet de energieproduktie met een iets gewijzigd brandstofpakket. Stroomleveranciers willen stroomleveren. ze praten dus alleenever elektriciteit,endat is maar een deel van de energievoorziening. Vandie elektriciteit kan maar eendeel worden geproduceerd met kernenergie, en dat deel zal niet snelkunnen wordenvergroot. Maarintussen gaatdekolenstook onverminderddoor, Bovendien, als je fossiele brandstoffen vervangt door fossiele splijtstoffen,danruilje hetmilieuprobleem van kooldioxide voorhet onoplosbare milieuprobleem van het kernafval. Een sinisterekeuze,alsje beideproblemen ook kunt voorkomen. Besparing Om het probleembij de wortelaan te pakkenmoet het hogeenergiegebruik omlaagwordengebracht. De bekende energiebesparings-adviseur Amory Lovins was onlangs in nederland, met in zijn koffer de nieuwste energiezuinige lampen en monsters van optimaal dubbel glas. Hijhoudtoverdehelewereldlezingen over de vele mogelijkheden voor besparingop elektriciteit,en op energiegebruik in het algemeen. Gevraagd over de uitbreiding van de toepassing van kernenergie in nederland, zei Lovinsdat hij eropvertrouwt datnederlanders genoegverstand hebben van handel. Investeren in eenzuiniger energiegebruik is volgens hem zeker 10 keer goedkoperdan import van franse atoomstroom via het europese elektriciteitsnet. Het geefttevens minder milieuproblemen, want als elektriciteitscentrales minder stroom hoeven te producerenkrijg je minder kernafvalen minderkooldioxide. INieuws dat bekent moet zij!ij "vam-i/sselmij" In het kwartaalbericht van de Vuilafvoer Maatschappij VAM wordt melding gemaakt van een energieprojekt met hetenergiebedrljfdsselmij. In dit gezamelijke projekt in Wijster zal circa ton huishoudelijk afval worden verwedä. De vuilverbrandinggekombineerd met electriciteitsopwekking staat hierbij centraal. Hiermeepast dit projekt goed binnen debeleidsuitgangspuntenvan deblectriciteitswet Deze wet ligt momenteelindetweede Kamertergoedkeuring. In deze wet wordt aandacht gevraagdvoorkleinschaligedecentrale electriciteitsproduktie. Menverwachtdathet projekt2somegawatt.gaatopleveren. DUBBELE FOUT IN BIBUS De 14 jaar oude reaktor Biblis A bij Frankfurt is even stilgelegd om wat noodzakelijke verbeteringen uit te voerennaeen ongeval.een waarschuwingslampje brandde al IS uur voordateindelijkiemandmertte dat er een ldep open stond, Omdat de reaktoroperators bezig warenmet het opstarten van de reaktor voelden ze niets voor een noodstop. Dus wem eerst geprobeerd de klepte sluitendoorwat druk van de ketel te halen. Daarbij kwam een kleine hoeveelheid radioaktieve stoom uit de reaktor-omhuiling naar buiten. Pas nadat bleek dat de klep toeh niet dicht wildewerd de reaktorgestopt. Het was het begin van het gevreesde "ongeval met koelmiddel-verlies". Het liep nog goed af, maar als er bij zo'n ongeval nog iets technisch of menselijkfout gaat is smeltenvan de splijtstotkemniet uitgesloten. LEK IN DE DOOFPOT Het ongeluk in Biblis gebeurde al in december (On-)verantwoordelijke autoriteiten hebben het voorval een jaar geheim gehoudenuit angstvooreen oplaaiende publiekediskussie. Het viel namelijk net samenmet het bekendworden van het Transnuklear-schandaal met het atoomafval. Toen de publieke opinie werd opgeschrikt door de ramp in Tsjemobyl beeftbondskanselierkohlz'nmilieuministertopferhaastig omgedoopt in "minister voor milieu en reaktor-veiligheid".maardie ministerhoordepas na vier maanden bij toeval wat er in Bibliswasgebeurd. En nu, pas na een jaar, werd de duitse bevolking geinfonneerd n.a.v. een publikatie in een amerikaans tijdschrift. HAMM OP EEN laag PITJE Nu niemand meer kan ontkennen dat kerncentrales gevaarlijk zijn, maakt de kernenergie-lobby propaganda voor nieuwe reaktortypen, die ook zondernoodvoorzieningen veiligzouden zijn. Maar het enige kommersiële prototype dat al bestaat, de thorium hoge temperatuur reaktor (THTR) in het duitse Hamm, wordt nu al geplaagd door technische en ekonomischeproblemen. Eindseptember1988 is de centrale stilgelegd na een technisch mankementdat nog steeds niet is opgehelderd. Dereaktorwasaanhet proefdraaienen had nog geen definitieve vergunning.

Les Koolstofkringloop en broeikaseffect

Les Koolstofkringloop en broeikaseffect LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm

Nadere informatie

Les Kernenergie. Werkblad

Les Kernenergie. Werkblad LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Kernenergie Werkblad Les Kernenergie Werkblad Wat is kernenergie? Het Griekse woord atomos betekent ondeelbaar. Het woord atoom is hiervan afgeleid. Ooit dachten wetenschappers

Nadere informatie

Alternatieve energieopwekking

Alternatieve energieopwekking Alternatieve energieopwekking Energie wordt al tientallen jaren opgewekt met een paar energiebronnen: Kolen Gas Olie Kernenergie De eerste drie vallen onder de fossiele brandstoffen. Fossiele brandstoffen

Nadere informatie

Overzicht lessenserie Energietransitie. Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les.

Overzicht lessenserie Energietransitie. Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les. 1 Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les. 2 Colofon Dit is een uitgave van Quintel Intelligence in samenwerking met GasTerra en Uitleg & Tekst Meer informatie Kijk voor meer informatie

Nadere informatie

Bedreigingen. Broeikaseffect

Bedreigingen. Broeikaseffect Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd

Nadere informatie

Vooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265).

Vooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265). 5.2.1 Lezen In het leerboek krijgen de leerlingen uiteenlopende teksten te lezen. Op die manier worden de verschillende tekstsoorten en tekststructuren nogmaals besproken. Het gaat om een herhaling van

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Inhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?

Nadere informatie

Ons milieu, een kostbaar goed

Ons milieu, een kostbaar goed 1 Ons milieu, een kostbaar goed Datum Blz. 1. Inleiding 4 2. Soorten vervuiling 5 2.1. Luchtverontreiniging 5 2.2. Bodemvervuiling 6 2.3. Lichtvervuiling 7 2.4. Geluidsoverlast 7 2.5. Watervervuiling 8

Nadere informatie

De Energiezuinige Wijk - De opdracht

De Energiezuinige Wijk - De opdracht De Energiezuinige Wijk De Energiezuinige Wijk De opdracht In deze opdracht ga je van alles leren over energie en energiegebruik in de wijk. Je gaat nadenken over hoe jouw wijk of een wijk er uit kan zien

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?

Nadere informatie

Les Ons gas raakt op

Les Ons gas raakt op LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring

Nadere informatie

Groep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken

Groep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken Leerkrachtinformatie Lesduur: 35 tot 40 minuten Deze basisles kunt u op verschillende manieren organiseren: A. Klassikaal (35 minuten) U verzorgt en begeleidt de les. U gebruikt hierbij deze leerkrachtinformatie

Nadere informatie

Duurzame stroom in het EcoNexis huis

Duurzame stroom in het EcoNexis huis Groepsopdracht 1 Duurzame stroom in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit, en de welvaart stijgt ook steeds meer. Daarom neemt de vraag naar energie (elektriciteit, gas, warmte) wereldwijd

Nadere informatie

Titel De gasbel onder Nederland

Titel De gasbel onder Nederland De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas en zout in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de provincie

Nadere informatie

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse

Nadere informatie

Men gebruikt steeds meer windenergie in Nederland. Er wordt steeds meer windenergie gebruikt in Nederland.

Men gebruikt steeds meer windenergie in Nederland. Er wordt steeds meer windenergie gebruikt in Nederland. Herhalingsoefeningen De sprong, thema 8 Vocabulaire Oefening 1 Vul het goede woord in. Verander de vorm als dat nodig is. Kies uit: bewegen, bijdragen aan, biologisch, duurzaam, energiebronnen, energierekening,

Nadere informatie

DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING BIBLIOTHEEK ASSEN

DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING BIBLIOTHEEK ASSEN DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING 19-4-2016 BIBLIOTHEEK ASSEN Over mezelf Zelfstandig onderzoeker en publicist. Sinds 1976 studeer ik op (kern)energie, radioactief afval, aardgas. Veel artikel

Nadere informatie

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom

Nadere informatie

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces

et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de

Nadere informatie

28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs

28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs 28 november 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de

Nadere informatie

Preek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I

Preek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I Preek Gemeente van Christus, De mooiste dingen in het leven kun je niet als erfernis wegschenken Let er maar eens op. De belangrijkste dingen zijn geen erfstuk. Zeker, je kunt mooie spulletjes erven. Of

Nadere informatie

Flipping the classroom

Flipping the classroom In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les. De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen. Dit zelf les noemen we: Flipping the classroom 2 Hoe gaan we te werk? 1. Je krijgt of kiest

Nadere informatie

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect. LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt

Nadere informatie

Groep 8 - Les 3 Restproducten

Groep 8 - Les 3 Restproducten Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 3 Restproducten Lesduur: 20 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten wat restproducten zijn en welke restproducten horen bij verschillende manieren van energie

Nadere informatie

RESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D

RESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D RESEARCH CONTENT Loïs Vehof GAR1D INHOUD Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ blz. 2 Methode -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron!

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Energie 5 en 6 3 Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Filmpjes werkblad Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: weten dat fossiele brandstoffen hele oude resten van planten zijn. kunnen een

Nadere informatie

30/01/2012. Wat denk jij over. Wat gebeurt er?

30/01/2012. Wat denk jij over. Wat gebeurt er? Kraak je energiekosten Wat denk jij over klimaat en energie 2 Flauwekul. Opwarming van de aarde Mijn probleem niet, maar die van de volgende generatie. Bekommerd! Ik wil mee m n steentje bijdragen zodat

Nadere informatie

Nieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011

Nieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Nieuwe Energie Aanboren PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Verduurzaming van onze energievoorziening hapert De zekerstelling van onze energievoorziening is één van de grootste uitdagingen voor

Nadere informatie

Naam: WATER. pagina 1 van 8

Naam: WATER. pagina 1 van 8 Naam: WATER Geen leven zonder water Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te

Nadere informatie

Rol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening

Rol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening Indicator 12 februari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energie speelt een cruciale

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Wat doen... 4. Door de grote vraag werden dan ook massaal bomen omgehakt.

Wat doen... 4. Door de grote vraag werden dan ook massaal bomen omgehakt. Wat doen... 4 Bomenteelt in ontwikkelingslanden. Aran staat er een beetje mistroostig bij. Alweer heeft een van de straatolifanten een spoor van vernieling getrokken door de stad. In heel wat Thaise steden

Nadere informatie

Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto

Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in

Nadere informatie

Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager

Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Als facilitair manager bent u verantwoordelijk voor de huisvesting. Daarmee ook voor het energiegebruik van de huisvesting. In deze

Nadere informatie

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen

Nadere informatie

INLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!

INLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet! INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende

Nadere informatie

Mens en techniek. VMBO BASIS en KADER, leerjaar 2. Figuur 1 (Illustratie uit Microsoft Word)

Mens en techniek. VMBO BASIS en KADER, leerjaar 2. Figuur 1 (Illustratie uit Microsoft Word) Mens en techniek VMBO BASIS en KADER, leerjaar 2 Figuur 1 (Illustratie uit Microsoft Word) 1 ENERGIE... 2 1.1. Inleiding... 2 1.2. Het omzetten van energie... 3 1.3. Het omzetten van energie - Opdrachten...

Nadere informatie

VERANDEREN VAN KLIMAAT?

VERANDEREN VAN KLIMAAT? VERANDEREN VAN KLIMAAT? Tropisch klimaat, gematigd klimaat, klimaatopwarming, klimaatfactoren...misschien heb je al gehoord van deze uitdrukkingen. Maar weet je wat ze echt betekenen? Nova, wat bedoelen

Nadere informatie

Lessenserie Energietransitie

Lessenserie Energietransitie LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Thema s en onderwerpen Overzicht Lessenserie Energietransitie Thema s en onderwerpen per les De zoektocht naar voldoende energie voor de komende generaties is één van de belangrijkste

Nadere informatie

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je

Nadere informatie

Het verhaal van Europa

Het verhaal van Europa Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks

Nadere informatie

DE TOEKOMST VAN DE AARDE

DE TOEKOMST VAN DE AARDE 10 DE TOEKOMST VAN DE AARDE Het broeikaseffect Je zult in het nieuws misschien al horen spreken hebben over het broeikaseffect. Heb je er nog nooit van gehoord? Geen nood, in deze edukit leggen we op een

Nadere informatie

Hoofdstuk 3. en energieomzetting

Hoofdstuk 3. en energieomzetting Energie Hoofdstuk 3 Energie en energieomzetting Grootheid Energie; eenheid Joule afkorting volledig wetenschappelijke notatie 1 J 1 Joule 1 Joule 1 J 1 KJ 1 KiloJoule 10 3 Joule 1000 J 1 MJ 1 MegaJoule

Nadere informatie

Geachte mevrouw Franke,

Geachte mevrouw Franke, Retouradres:, Aan de griffier van de vaste commissie voor Economische Zaken, Landbouw & Innovatie T.a.v. mevrouw drs. M.C.T.M. Franke Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG 2500EA Onderwerp Rondetafelgesprek inzake

Nadere informatie

Aantal tegenstanders kernenergie toegenomen

Aantal tegenstanders kernenergie toegenomen Onderzoek Aantal tegenstanders kernenergie toegenomen Voor: Greenpeace Door: Synovate Datum: 19 april 2011 Project: 94014 Copyright: Synovate BV. Alle rechten voorbehouden. De concepten en ideeën die u

Nadere informatie

Les 1 Ontstaan aardgas

Les 1 Ontstaan aardgas Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland

Nadere informatie

snelwegen voor de wind

snelwegen voor de wind snelwegen voor de wind Snelwegen voor de wind GroenLinks stelt voor om grond langs snelwegen beschikbaar te stellen voor de bouw van windmolens. Er is in Nederland meer dan 2300 kilometer snelweg. Langs

Nadere informatie

Werkstuk Informatica Energie

Werkstuk Informatica Energie Werkstuk Informatica Energie Werkstuk door een scholier 2227 woorden 27 februari 2004 5,8 143 keer beoordeeld Vak Informatica Wat is groene energie? Groene energie is duurzame energie die particulieren

Nadere informatie

Alternatieve energiebronnen

Alternatieve energiebronnen Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen

Nadere informatie

Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.

Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,

Nadere informatie

EEN. De feiten op een rij! BEWUSTE KEUZE MAKEN VOOR UW NIEUWE HAARD

EEN. De feiten op een rij! BEWUSTE KEUZE MAKEN VOOR UW NIEUWE HAARD EEN De feiten op een rij! BEWUSTE KEUZE MAKEN VOOR UW NIEUWE HAARD De nieuwste generatie gashaarden zijn praktisch, mooi, duurzaam en klaar voor de toekomst! Met de huidige discussies kunt u zich afvragen

Nadere informatie

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden, September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje

Nadere informatie

1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen

1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept

Nadere informatie

NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN

NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN Een verbranding is de reactie tussen zuurstof en een andere stof, waarbij vuurverschijnselen waarneembaar zijn. Bij een verbrandingsreactie komt warmte vrij.

Nadere informatie

De Nederlandse landbouwexport De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met: De Nederlandse landbouwexport 2017

De Nederlandse landbouwexport De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met: De Nederlandse landbouwexport 2017 De Nederlandse landbouwexport 2017 De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met: De Nederlandse landbouwexport 2017 Uitgave 2018 Verklaring van tekens. Gegevens ontbreken * Voorlopig cijfer **

Nadere informatie

3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.

3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document. versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerjaren van

Nadere informatie

Hoofddoel Bewustwording: Leraren en leerlingen worden zich bewust van het energieverbruik op school.

Hoofddoel Bewustwording: Leraren en leerlingen worden zich bewust van het energieverbruik op school. Startactiviteit groep 1/2 Hoofddoel Bewustwording: Leraren en leerlingen worden zich bewust van het energieverbruik op school. Subdoelen 1. Leerlingen en leraren worden zich bewust van welke apparaten

Nadere informatie

PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD

PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD HET KLIMAAT Het klimaat is, zo luidt de officiële definitie, het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Dat wil zeggen dat het klimaat in een bepaald

Nadere informatie

WORKSHOP ENERGIEVISIE

WORKSHOP ENERGIEVISIE WORKSHOP ENERGIEVISIE STELLING 1 Wij werken al vanuit een energievisie WAT ZIT ER IN EEN ENERGIEVISIE Hoe gaan we om met energie in bestaande bouw en in nieuwbouw, in zowel woningbouw als utiliteit en

Nadere informatie

voor tegen gemaakt door: 2009

voor tegen gemaakt door: 2009 In oktober 2008 maakte De Argumentenfabriek in opdracht van De Volkskrant een overzicht van de argumente n - en het bouwen van nieuwe kerncentrales in Nederlan d. De Argumenten kaart Kernenergie is gefabriceerd

Nadere informatie

CO2 reductie

CO2 reductie CO2 reductie 2015-2020 1 In dit document willen wij onze CO2 uitstoot publiceren over de jaren 2015, 2016 en 2017. Daarbij nemen wij alvast een voorschot op de verwachting voor het jaar 2020 als we de

Nadere informatie

Wat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)?

Wat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)? Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de

Nadere informatie

Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting

Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno

Nadere informatie

LAAT DE WIND WAAIEN

LAAT DE WIND WAAIEN LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd

Nadere informatie

Energie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (

Energie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving ( Indicator 11 augustus 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energiedragers De economie

Nadere informatie

Waarom gedragen mensen zich soms milieuvriendelijk en soms niet? Dr. John Gelissen Praatje World School

Waarom gedragen mensen zich soms milieuvriendelijk en soms niet? Dr. John Gelissen Praatje World School Waarom gedragen mensen zich soms milieuvriendelijk en soms niet? Dr. John Gelissen Praatje World School Waar ik het over ga hebben... Vinden mensen het milieu belangrijk...??? Zijn ze er bezorgd om???

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4

Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting door Jel 1075 woorden 17 maart 2018 8 3 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school.

Nadere informatie

Hoe voorkom je diefstal op reis.

Hoe voorkom je diefstal op reis. Hoe voorkom je diefstal op reis. Diefstal op reis, dit is iets wat we liever niet willen overkomen wanneer we in het buitenland zitten. Toch gebeurt het. Ik kan me nog goed herinneren dat ik een jaar geleden

Nadere informatie

Alles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen.

Alles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen. 2 ELEKTRICITEITSLEER 2.1. Inleiding Je hebt al geleerd dat elektriciteit kan worden opgewekt door allerlei energievormen om te zetten in elektrische energie. Maar hoe kan elektriciteit ontstaan? En waarom

Nadere informatie

Naam: Thijs. Groep: 6/7. School: St.Willibrordusschool

Naam: Thijs. Groep: 6/7. School: St.Willibrordusschool Naam: Thijs Groep: 6/7 School: St.Willibrordusschool 1 Voorwoord Voor je ligt het werkstuk van Thijs. Dit werkstuk gaat over zonne-energie. Ik kwam op het idee voor dit onderwerp toen papa en mama ook

Nadere informatie

RWE Power. CCS Werbeagentur 10/07. Energiecentrale Eemshaven. RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I Dertien vragen

RWE Power. CCS Werbeagentur 10/07. Energiecentrale Eemshaven. RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I  Dertien vragen RWE Power RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I www.rwe.com CCS Werbeagentur 10/07 Dertien vragen Een nieuwe elektriciteitscentrale op kolen en biomassa in Eemshaven RWE bouwt van 2008 tot 2013 een elektriciteitscentrale

Nadere informatie

Inzichten uit een regio:

Inzichten uit een regio: Er is een brede duurzaamheidsscope nodig voor afwegingen rond de bodem; de energietransitie staat daarin centraal. Inzichten uit een regio: Sneller afbouwen van fossiele energie De bodem is onmisbaar bij

Nadere informatie

Informatieblad. Warmtepompen INLEIDING

Informatieblad. Warmtepompen INLEIDING INLEIDING Vanwege de oprakende fossiele brandstoffen worden we met zijn alle gedwongen op zoek te gaan naar verbeterde of alternatieve energieopwekkers. Van hout naar kolen naar olie naar gas en nu naar

Nadere informatie

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland

Nadere informatie

ONDER-STROOM AKTIEKRANT OVER ATOOMENERGIE

ONDER-STROOM AKTIEKRANT OVER ATOOMENERGIE ONDER-STROOM AKTIEKRANT OVER ATOOMENERGIE. '..' '"'... '.........'.... '.... :....... '..' ',.,. f inhoud ~ NUMMER 1 " Ot) o(e..st.room p~ 2 paj 4 _ opv"oep p~ b 1 '~- ':- '-~ l~ "l 'l o 11 I ~~~ ' : :

Nadere informatie

Windenergie in Wijk bij Duurstede

Windenergie in Wijk bij Duurstede Windenergie in Wijk bij Duurstede J.H. Fred Jansen Nationaal Kritisch Platform Windenergie (NKPW) www.nkpw.nl Bruto opbrengst windenergie in Nederland en Wijk bij Duurstede Netto opbrengst Geluid windturbines

Nadere informatie

2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden.

2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden. Stelling door T. 1429 woorden 12 juni 2014 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Stelling 1: openbaar vervoer moet gratis worden 1: km autorijden levert dan per passagier gemiddeld zeven keer

Nadere informatie

Elektrische energie. energie01 (1 min, 47 sec)

Elektrische energie. energie01 (1 min, 47 sec) Elektrische energie In huishoudens is elektrische energie de meest gebruikte vorm van energie. In Nederland zijn bijna alle huizen aangesloten op het netwerk van elektriciteitskabels. Achter elk stopcontact

Nadere informatie

De Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte

De Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte De Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte Jongelui! Jullie denken wellicht: wat schijnt daar? Welnu, dat ben ik. Wat een licht, nietwaar! Hoezo, dat valt vies tegen! Jongeman, daar, op dat

Nadere informatie

1. Ecologische voetafdruk

1. Ecologische voetafdruk 2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we

Nadere informatie

Dit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen.

Dit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen. INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel

Nadere informatie

Wijnimport Nederland naar regio

Wijnimport Nederland naar regio DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

DENK DUURZAAM DENK AAN UW TOEKOMST. Energietransitie en warmtepompen

DENK DUURZAAM DENK AAN UW TOEKOMST. Energietransitie en warmtepompen DENK DUURZAAM DENK AAN UW TOEKOMST Energietransitie en warmtepompen Energietransitie en de warmtepomp De burger is de échte kracht achter verduurzaming van de woningbouw. De beschikbaarheid aan informatie

Nadere informatie

2) Which of the following aspects does not belong to the sustainability category Emission of harmful substances :

2) Which of the following aspects does not belong to the sustainability category Emission of harmful substances : Oefenvragen deeltentamen 1 onderdeel 'Sustainability' Vraag 1 en 2 Engels, rest Nederlands, op het (deel)tentamen zullen alle vragen zowel in het Engels als in het Nederlands gesteld worden. Antwoorden:

Nadere informatie

Project Energie. Week 1ABC: Mens en dier

Project Energie. Week 1ABC: Mens en dier Project Energie. Week 1ABC: Mens en dier Info: Wat is energie? Energie geeft kracht, licht, warmte en beweging. De zon geeft ons licht en warmte. Voedsel is de brandstof van mensen en dieren. Door te eten

Nadere informatie

Energie. 1 Conclusies. Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden

Energie. 1 Conclusies. Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden Energie Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden De gemeenten in de regio Drechtsteden werken samen aan klimaat- en energiebeleid. Ingezet wordt op energiebesparing en toename van gebruik

Nadere informatie

GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT

GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT 12 GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT Duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen staan bij Greenportkas ondernemer Joep Raemakers hoog aangeschreven. De ondernemer wil tomaten telen, de uitputting

Nadere informatie

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018

Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige

Nadere informatie

Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie

Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,

Nadere informatie

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven

Nadere informatie

6,1. Werkstuk door een scholier 1953 woorden 1 april keer beoordeeld. Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van het versterkte broeikaseffect?

6,1. Werkstuk door een scholier 1953 woorden 1 april keer beoordeeld. Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van het versterkte broeikaseffect? Werkstuk door een scholier 1953 woorden 1 april 2004 6,1 365 keer beoordeeld Vak Biologie Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van het versterkte broeikaseffect? Deelvragen: 1. Hoe werkt het broeikaseffect?

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Gegevens stroometikettering 2004

Gegevens stroometikettering 2004 CE CE Oplossingen voor Oplossingen voor milieu, economie milieu, economie en technologie en technologie Oude Delft 180 Oude Delft 180 2611 HH Delft tel: 015 2 150 150 fax: fax: 015 015 2 150 150 151 151

Nadere informatie

Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA

Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Kinderen die een spreekbeurt willen geven Wat een goed idee! Je wilt je spreekbeurt houden over afval, afvalscheiding of recycling. Een super interessant onderwerp

Nadere informatie

Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA

Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Kinderen die een spreekbeurt willen geven Waar op de wereld wordt het afval nog verwerkt op de manier van vroeger? Wat een goed idee! Je wilt je spreekbeurt

Nadere informatie

Les Biomassa. Werkblad

Les Biomassa. Werkblad LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie