koeling Buitenlucht als alternatief voor airco praktijk Tien tips voor een beter datacenter design voeding Slim omgaan met Tier-classificaties

Transcriptie

1 datacenterworks oktober 2008 koeling Buitenlucht als alternatief voor airco praktijk Tien tips voor een beter datacenter design voeding Slim omgaan met Tier-classificaties en verder waarom van der moolen een nieuw datacenter bouwt mobiele datacenters waterkoeling in cpu s? rfid in het datacenter green it en subsidie

2 B-Rex datacentre ad 220x270.indd 1 29/9/08 15:24:15 Kannegieter de specialist voor uw datacenter oplossingen Kannegieter heeft een jarenlange ervaring en expertise op het gebied van data- en communicatieinfrastructuren. Kannegieter biedt u, samen met Brand-Rex, toekomstvaste datacenter oplossingen die aansluiten bij uw bedrijfsprocessen. Voor de datacenter professional verzorgt Kannegieter College een 3-daagse datacenter training. Deze, door BICSI erkende opleiding, is gebaseerd op de in Engeland succesvolle datacenter design engineering training en geeft een breed inzicht in het ontwerpen van een datacenter. Naast betrouwbare oplossingen en kennis beschikt Kannegieter over een netwerk van gespecialiseerde partners. Kannegieter en Brand-Rex uw partners voor: Betrouwbare ICT oplossingen Flexibele datacenter oplossingen Kennisoverdracht tel: + 31 (0) web: info@kannegieter.nl tel: +44 (0) web:

3 in dit nummer datacenterworks In dit nummer koeling 04 koelen met buitenlucht helpt datacenters 08 waterkoeling in chips praktijk 09 top-10 valkuilen datacenters 14 van der moolen plaatst it uit huis 38 equinix opent derde hostingcenter Vroeg op Het was misschien niet mijn slimste zet, maar het zette me wel op het spoor dat in een vrijwel rechte lijn naar dit eerste nummer van DatacenterWorks leidt. Een paar jaar geleden kreeg ik een uitnodiging voor een bezoek aan het Europese hoofdkantoor van een bekende kabelfabrikant. Daar, vlakbij Dublin, wachtte me een programma vol technische presentaties en demo s. Het werd een interessante en intensieve bijeenkomst. De wereld van bekabeling was toen relatief nieuw voor mij en de standaarden vlogen me om de oren. De demo s zagen er gelikt uit, maar een goed journalist twijfelt natuurlijk altijd aan de omstandigheden waaronder hij die ziet. Zoals gebruikelijk eindigde het bezoek in een restaurant en aansluitend de hotelbar. In een vlaag van overmoed had ik vooraf gezegd Geef mij maar de eerste vlucht terug naar Nederland. Die ging echter om kwart voor zeven s ochtends. Met alle reistijd vanuit downtown Dublin erbij snapt u vast mijn probleem. Toch heeft dat bezoek mij veel opgeleverd. Daar werd namelijk het idee geboren voor DatacenterWorks: een vakblad over de technische infrastructuur van datacenters. Daar in Ierland werd mij als ICT-journalist weer eens duidelijk hoe belangrijk die technische infrastructuur van koeling, power, racks, bekabeling, security en facilitaire voorzieningen eigenlijk is. Zonder dat alles kunnen we immers niets met al onze servers, routers en switches in het datacenter. Voor u ligt nu DatacenterWorks - wat ons betreft hét Nederlandse vakblad op het gebied van de technische infrastructuur van datacenters. Wij zijn trots op dit eerste nummer en zéér benieuwd wat u van dit nieuwe tijdschrift vindt. Laat het ons weten en stuur een mail naar robbert@fenceworks.nl. Robbert Hoeffnagel bekabeling 20 unified i/o: minder kabels en energie 22 bekabeling groot risico bij brand energievoorziening 23 windenergie voor datacenters 26 tier classificatie in nederland gebouwtechniek 29 datacenters in containers 30 bouwkundige omgeving vaak zwakste schakel management 32 op weg naar green it 33 evoswitch doet meer met zelfde energie 37 hp brengt rfid naar datacenter 41 productnieuws 44 bi c si 46 co lumn 3

4 koeling Koelen met buitenlucht helpt datacenters Elektriciteitverbruik door airco s kan fors omlaag Barry Elliott C.Eng, werkzaam bij Capitoline, een zelfstandig consultancybureau voor het ontwerpen van IT-infrastructuren De elektriciteitkosten voor de koeling van een gemiddeld datacenter rijzen de pan uit. Een serie deels simpele maatregelen kan de koeling al efficiënter maken. Daarnaast kan in landen met een gematigd klimaat als Nederland gebruik van buitenlucht om het airconditioningsysteem te voeden, ook wel een airside economiser genoemd, de energiekosten aanzienlijk verlagen. De meeste computerruimtes worden gekoeld door airconditioningsystemen die als doel hebben om koude lucht naar hete, in racks geplaatste IT-apparatuur te voeren. Enkele systemen gebruiken koud water dat door het rack wordt gepompt. Er zijn exotische oplossingen die gebruik maken van vloeibare kooldioxide en zelfs koeling op chipniveau. De meeste systemen gebruiken echter koude lucht die afkomstig is van directe expansie of van gekoelde watergevoede airconditioningunits. De airconditioningunits zelf variëren van comfortsystemen voor kantoren tot nauwkeurig regelbare systemen die specifiek zijn ontworpen om volcontinu in een computerruimte te functioneren. De aan een serverrack geleverde koelcapaciteit is afhankelijk van het systeemontwerp en de effectiviteit waarmee dit geïmplementeerd is. Hoewel pers en adverteerders het hebben over het met lucht weg koelen van 8 of zelfs 12 kilowatt per rack, leert de realiteit ons dat bij een realistisch en kosteneffectief model de waarheid waarschijnlijk ergens rond de 4 of 5 kw ligt. Zelfs voor 4 kw is een goed ontworpen baan van de luchtstroom en een geoptimaliseerd rackontwerp noodzakelijk. 4 kw komt overeen met circa 16 in een rack gemonteerde 1U-servers. verspilde kou De hoeveelheid energie die airconditioningsystemen in datacentra verbruiken begint zorgwekkend te worden. Onderzoek heeft aangetoond dat een gemiddeld datacenter 35 procent van het totale energieverbruik aan koeling besteedt. Volgens de EU was het energieverbruik van Europese datacentra in Het energieverbruik van airconditioningsystemen in datacentra is zorgwekkend terawattuur. Dit betekent dat koelsystemen in computerruimtes en datacentra 16 TWuur ofwel 16 miljoen megawattuur in slechts één jaar hebben verbruikt. Dat komt overeen met de uitstoot van 6,75 miljoen ton kooldioxide per jaar. Voorspeld wordt dat het totale elektriciteitsverbruik van datacentra in 2020 zal oplopen tot 93 TWuur. Bij elektriciteitsprijzen van slechts 0,1 euro per kilowattuur wordt dus elk jaar 1,6 miljard euro uitgegeven aan elektriciteit voor koeling - en deze prijzen stijgen snel. De elektriciteit voor de koeling van het gemiddelde datacenter kost meer dan euro per jaar. Iedereen is dus op zoek naar manieren om de kosten voor het van koelen te verminderen. Er zijn veel eenvoudige mogelijkheden om de efficiëntie van de koeling in computerruimtes te verbeteren. Naar schatting wordt bijvoorbeeld 50 procent van alle koude lucht die de airconditioningapparatuur in datacentra produceert verspild omdat deze niet door de hete IT-apparatuur heen kan. snel verbeteren Enkele eenvoudige en snelle manieren om de koeling efficiënter te maken zijn: - Plaats blindplaten in serverracks om koude lucht door de apparatuur te dwingen en 4

5 datacenterworks om te voorkomen dat hete lucht de luchtinlaat wordt ingezogen. - Plaats de serverracks in lange parallelle rijen in een hete gang / koude gang - opstelling. - Zorg ervoor dat de verhoogde vloer aan de randen goed is afgedicht en dat er geen tegels ontbreken. Op deze manier kan koude lucht zonder verspilling aan de koude gang worden geleverd. - Gebruik doorvoerogen waar de kabels vanaf de vloer aan de onderzijde het rack binnenkomen. Dit voorkomt dat de koude lucht bij de kabels binnendringt en interfereert met het van achteren naar voren koelen. - Vergelijkbaar mogen de patchkabels van patchpanelen die aan de voorzijde van een rack bevestigd zijn alleen via doorvoerpanelen aan de achterzijde van het rack worden weggevoerd. Ook dit voorkomt dat de koude lucht de weg van de kabels naar buiten volgt. - Verhoog de gemiddelde temperatuur. Veel ontwerpdocumenten, zoals de TIA 942 standaard, vragen om een goede regulering van de temperatuur en luchtvochtigheid in computerruimtes. De IT-apparatuur is eigenlijk niet zo gevoelig. De huidige temperaturen worden momenteel ingesteld op 18 tot 20 graden Celsius. Dit mag stijgen tot 22 of zelfs 24 graden. Hierdoor wordt de computerruimte weliswaar onbehaaglijk warm voor mensen, maar het koelsysteem zal minder energie verbruiken. - Vergroot de luchtvochtigheidtolerantie van de airconditioning. Huidige standaarden als de TIA 942 vragen om een luchtvochtigheid van 50 RH met kleine toleranties van plus of min 5 procent. Dit is onnodig nauwkeurig. Het vereist veel energie om dit in stand te houden. De meeste IT-apparatuur werkt het best in een omgeving van 35 tot 75 procent RH. Een zeer lage luchtvochtigheid, bijvoorbeeld onder de 30 procent, moet voorkomen worden want dit is een belangrijke veroorzaker van elektrostatische ontlading bij elektronische apparatuur. Het kan falen tot gevolg hebben. eindhoven country netherlands forecast lat n average temerature lon 5,41 e c January 3 February 3 March 6 April 9 May 13 June 15 July 18 August 17 September 15 October 12 November 7 December 4 elev 22m observations Maatregelen die op de langere termijn de efficiëntie verbeteren zijn: - Dichte koude gang -systemen. Deze methode werkt met een dak op de bovenkant van de koude gang en deuren aan het eind van de twee parallelle rijen met racks. Dit Het Nederlandse klimaat biedt ruim gelegenheid voor koelen met buitenlucht houdt de koude lucht in de koude gangen. Deze kan dus nergens anders heen dan door de hete IT-apparatuur. - Rust het airconditioningsysteem uit met een droge koeler. Dit is een apparaat dat de traditionele compressorroute (de compressor is de grootste verbruiker van elektriciteit in airconditioningsystemen) overslaat. Het zorgt ervoor dat het koudemiddel direct, zonder de compressiefase, condenseert. Dit kan zeer nuttig zijn in koudere klimaten. - Gebruik buitenlucht om het airconditioningsysteem te voeden. Dit wordt wel een airside economiser genoemd. Ook dit kan zeer nuttig zijn in koudere klimaten. region - report province - Gemiddelde temperaturen in Nederland. zone - meteomar In het gematigde klimaat van het Verenigd Koninkrijk en Nederland is ruim gelegenheid voor gebruik van de relatief lage buitenluchttemperaturen waar deze landen het grootste deel van het jaar mee te maken hebben (zie figuur 1). Veel datacentra gebruiken nog steeds het gesloten model, waarbij hete lucht terug wordt gevoerd naar de airconditioningunits in de computerruimte, de CRAC s. De lucht wordt vervolgens gekoeld en weer in het circuit gebracht, nagenoeg ongeacht de buitentemperaturen. De gemiddelde temperatuur in juli en augustus in Nederland is 17 tot 18 graden Celsius. Zelfs in de zomermaanden is er dus gelegenheid voor vrije koeling. Gemiddelden kunnen echter ook misleidend zijn. In juli 2006 was de maximale temperatuur in Nederland 36 graden. Gedurende de hele maand lagen de dagtemperaturen tussen 24 en 36 graden. De nachttemperaturen daalden slechts tot 20 graden. Het is cruciaal dat koelsystemen van datacentra zo worden ontworpen dat ze zelfs de extreemste gevallen aankunnen, bijvoorbeeld 36 graden Celsius plus de warmteopname van het gebouw door de zon, ook al kan er de rest van het jaar bespaard worden. De airside economiser neemt buitenlucht in als deze kouder dan 20 tot 22 graden Cel- 5

6 THE MOBILE SERVERROOM

7 datacenterworks sius is, en gebruikt deze om de traditionele airconditioning aan te vullen. De door de IT-apparatuur geproduceerde hete lucht wordt naar buiten afgevoerd, in plaats van energie te besteden aan het koelen daarvan. Een nog betere oplossing is om de hete lucht nuttig te gebruiken voor bijvoorbeeld de verwarming van de rest van het gebouw. Het heeft geen zin om lucht van meer dan 22 graden Celsius van buitenaf aan te voeren. In deze fase zou de airconditioning van het datacentra op de normale wijze kunnen functioneren. extreme gevallen Als de buitenlucht altijd 10 tot 20 graden Celsius en schoon zou zijn, en altijd een luchtvochtigheid van ongeveer 60 procent zou hebben, zou de mechanica van een airside economiser systeem zeer eenvoudig zijn. Aangezien dit niet het geval is moet met andere situaties rekening worden gehouden. De vochtigheid moet tussen 35 en 75 procent HR worden gehouden. Extreme luchtvochtigheidwaarden komen in het Verenigd Koninkrijk en Nederland niet vaak voor, maar dit is niet overal ter wereld het geval. De CRAC-units in de computerruimte blijven enige mate van vochtregulering nodig hebben. Niet iedere CRAC-unit heeft echter een complete luchtvochtigheidregelaar nodig. Het is van belang dat er geen rook en stof in de computerruimte komt. Dat geldt vooral voor rook. Die laat namelijk de gevoelige gasgebluste systemen voor brandsuppressie die gebruikt worden in moderne datacentra afgaan. Binnenkomende lucht moet gefilterd en gecontroleerd worden op rook. Luchtinlaten moeten bij rookdetectie worden afgesloten. Hoewel gekoelde lucht nodig is, zijn te lage temperaturen (minder dan 10 graden Celsius) niet optimaal voor de IT-apparatuur. De apparatuur houdt al helemaal niet van vrieslucht. Die kan leiden tot allerlei bevriezing- en condensatieproblemen. Het systeem moet dus de buitenluchttemperatuur monitoren. Het moet of de luchtopname bij lage temperaturen kunnen uitschakelen of een deel van de teruggevoerde hete lucht mengen met de zeer koude buitenlucht om terug te komen op de streeftemperaturen van 18 tot 20 graden. Ook met de brandsystemen moet rekening gehouden worden. De mechanische afsluitsystemen moeten zowel op de brandmelder als op het suppressiesysteem worden aangesloten. Bij een brand moeten de afsluiters Huidige standaarden voor luchtvochtigheid zijn onnodig nauwkeurig gesloten worden, zodat het brandsuppressiegas zijn werk kan doen zonder dat het uit de ruimte ontsnapt. Als de brand geblust is, moeten de afsluiters handmatig te openen zijn, zodat het gas uit de ruimte kan worden verwijderd. In de gematigde klimaten van het Verenigd Koninkrijk en Nederland kan vrije luchtkoeling leiden tot een vermindering van elektriciteitsverbruik door airconditioningsystemen van 40 tot 60 procent per jaar. De eenvoudigste methode is om de buitenlucht naar de bovenzijden van de conventionele CRAC-units te leiden, zodat de ventilatoren van de units gebruikt kunnen worden om de lucht in de ruimte te verplaatsen. Ook kunnen de CRAC-units zorgen voor het filteren en monitoren, en de temperatuur- en luchtvochtigheidhuishouding. Wel moet een overkoepelend besturingssysteem geïnstalleerd zijn om de buitenluchttemperaturen, externe rook en de status van het brandalarm van het gebouw en het suppressiesysteem te detecteren. Ook moet dit systeem alle extractieventilatoren en afsluiters zonodig kunnen bedienen. Algemeen plan van luchtstroom- en controlesystemen indien een CRAC-unit tegen een buitenmuur staat. 7

8 koeling Robbert Hoeffnagel is hoofdredacteur van DatacenterWorks Hoewel veel datacenters uitsluitend lucht gebruiken om te koelen, is de belangstelling voor waterkoeling altijd blijven bestaan. Aanbieders als IBM en Knürr brengen inmiddels leidingen met koud water tot vlakbij de chips. Een Ierse universiteit gaat nog een stap verder gaat: waterkoeling in de chips. Koelen waar de warmte geproduceerd wordt Ierse universiteit wil waterkoeling in de chip Waterkoeling is niet nieuw. In de tijd dat datacenters nog rekencentra heetten, werden de daarin opgestelde mainframes vrijwel allemaal met water gekoeld. Met de opkomst van gedistribueerde servers verdween deze manier van werken grotendeels, maar helemaal weg is de aanpak nooit geweest. Equinix heeft zijn nieuwe datacenter in Amsterdam bijvoorbeeld uitgevoerd met voorzieningen om waterkoeling in racks en cages mogelijk te maken (zie pagina 38). Aanbieders als Knürr en Rittal hebben vernuftige oplossingen ontwikkeld waarbij koud water via flexibele buisjes tot vlak bij de elektronica wordt gebracht. aanpak groot. Door minieme kanaaltjes aan te brengen in de chipbehuizing kan het water nauwkeurig gebracht worden op die locaties waar de warmte ontstaat. Koelen kan hierdoor zeer gericht en effectief worden aangepakt. Daar staan nog wel technische uitdagingen tegenover. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met het feit dat in de chip relatief forse temperatuurverschillen kunnen ontstaan? Dat kan fikse montage- en hechtingsproblemen opleveren. De Ieren werken aan oplossingen. Ze hebben inmiddels een werkend systeem waarbij het water door een 5 millimeter groot propellertje door de kanaaltjes in de chipbehuizing wordt gepompt. hydro cluster Ook IBM gebruikt nog steeds waterkoeling. De nieuwste supercomputer van het concern heet niet voor niets Hydro Cluster. In deze uit grote aantallen PowerPC-processoren opgebouwde machine wordt gebruik gemaakt van watergekoelde koperplaatjes die de warmte bij de chips afvoeren. Volgens IBM kan de energierekening van een datacenter met zo n 40 procent omlaag doordat minder airco s nodig zijn. Een Hydro Cluster is een zeer gespecialiseerd systeem - heel anders dan de massaal geproduceerde servers die in een regulier datacenter staan. Hoewel waterkoeling beduidend efficiënter kan zijn dan luchtkoeling - IBM spreekt bij zijn Hydro Cluster van een maar liefst 4000 maal effectievere vorm van koelen - is waterkoeling bij op Intel-chips gebaseerde apparatuur nooit echt aangeslagen. kanaaltjes aanbrengen De Universiteit van Limerick in Ierland wil nu een volgende stap zetten. Waarom koelen met water dat vlakbij een hete processor wordt gebracht als de vloeistof ook in die chip te brengen is? Hoewel het nog om een onderzoeksproject gaat, zijn de voordelen van zo n 8 IBM s Hydro Cluster gebruikt watergekoelde koperplaatjes om warmte af te voeren.

9 praktijk datacenterworks Top-10 Valkuilen Verwaarloosde aspecten bij bouw en inrichting Elvira Dragstra is werkzaam bij adviesbureau Merpa in Berkel en Rodenrijs Een datacenter bouwen en inrichten is een complex project. U krijgt te maken met vraagstukken die verder gaan dan de bouw van de fysieke ruimte en de inrichting daarvan. Minstens even belangrijk zijn de omgeving van het gebouw waarin het datacenter zich bevindt, de constructie van het gebouw, de ligging van het datacenter daarbinnen, het esthetische aspect waar het gaat om plaatsing van bijvoorbeeld koelers op het dak en kabelgoten in diverse ruimtes, en het grote aantal aanbieders waarmee u te maken krijgt. Omzeil de tien belangrijkste valkuilen bij de bouw en inrichting van uw datacenter met onze tips. 9

10 1. uitbreiding met blade servers Uw contactpersoon bij een van de grootste en meest gerenommeerde fabrikanten op het gebied van servertechnologie heeft u uitgebreid ingelicht over de mogelijkheden en voordelen van blade servers. Nooit eerder bezetten servers zo weinig ruimte in de racks. Nooit eerder hadden servers van klein formaat zoveel capaciteit. Bovendien zijn de blade servers volledig op afstand te beheren. Helaas heeft u niet gevraagd naar de koel- en stroombehoeften. Omdat blade servers zo compact zijn produceren zij veel warmte. Die warmte hoopt zich op in het rack. Daardoor ontstaat een hotspot die de maximale temperatuur waaraan de apparatuur blootgesteld mag worden dreigt te overschrijden. U loopt het risico dat die apparatuur uitvalt. Verder hebben blade servers andere stroombehoeften. Bij foutieve afzekerwaardes kan uw nieuwe apparatuur of niet op vollast draaien, wat capaciteitverlies betekent, of helemaal niet draaien, wat tot stilstand leidt. Helaas heeft u niet gevraagd naar de koel- en stroombehoeften tips - Informeer voordat u nieuwe hardware aanschaft naar de specificaties. - Inventariseer vooraf in uw huidige datacenter het koel- en stroomontwerp op aanwezige en eventueel extra benodigde koel- en stroomvoorzieningen. 3. burenoverlast Buren hebben we altijd, alleen het type buur en zijn onderkomen verschilt. Als u onvoldoende rekening houdt met uw buren, kunnen teleurstellingen en verhoogde risico s op uitval en storingen niet uitblijven. Buren kunnen overlast veroorzaken op het gebied van brand(overslag), wateroverlast, trillingen en bereikbaarheid. Zeker gevaarlijke industrieën en transportroutes zijn een risico voor het ICT-hart. Ook verder gelegen buren, bijvoorbeeld vliegvelden, kunnen overlast en storingen veroorzaken. Een start- en landingsbaan in het verlengde van uw gebouw verstoort een optimale werking van de ICT-apparatuur en betekent een verhoogd risico voor uitval doordat een vliegtuig neerstort. Een bouwterrein veroorzaakt bij heiwerkzaamheden trillingen. Omgekeerd kan uw datacenter overlast bezorgen. De buren kunnen uw koelsystemen op het dak als veroorzaker van geluidsoverlast en belemmering van hun zicht bestempelen. Het gevolg is oeverloos gekibbel en een dreigend proces. Ook verder gelegen buren kunnen overlast en storingen veroorzaken tips - Informeer naar de buren voordat u uw datacenter definitief vestigt. - Wees alert op geluidsvoorschriften die gelden in de bouw. - Informeer naar specificaties van koelers voordat u die op het dak zet. 2. constructieperikelen Hedendaagse datacenters zijn compact ingericht met efficiënt gebruik van racks en vierkante meters. Op zo min mogelijk vloeroppervlak moet zo veel mogelijk apparatuur worden ondergebracht. Er wordt te weinig aandacht besteed aan het feit dat dit kan leiden tot een verhoging van het aantal kilo s per vierkante meter en de constructie van de ondervloer daar mogelijk niet op berekend is. Doorgaans hebben verdiepingsvloeren van kantoren een draagkracht van gemiddeld 350 kilo per vierkante meter. In verouderde gebouwen is de draagkracht soms 250 kilo per vierkante meter. Ondervloeren van technische ruimten hebben meestal een draagkracht van 500 kilo per vierkante meter. Hoe Zonder extra voorzieningen meer apparatuur u in een rack propt, hoe hoger het risico dat de constructie hierop niet berekend is. door de bodem Bij bijvoorbeeld UPS en met batterijracks moet u goed informeren naar het gewicht en bekijken welke extra constructie te maken valt op de ondervloer om het gewicht te spreiden. Minder bekend is het gewicht van storage-racks. Regelmatig wordt nieuwe opslagapparatuur aangeschaft vanwege verbeterde functionaliteit en verhoogde snelheid, zonder dat op het gewicht van de racks gelet op de ondervloer zakken de racks wordt. Bij een DMX bijvoorbeeld kan het gewicht bij volledige bezetting oplopen tot circa 1350 kilo per vierkante meter. Zonder extra voorzieningen op de ondervloer zullen die racks door de bodem zakken. Het komt voor dat nieuwe storage-racks na aanschaf elders opgeslagen moeten worden omdat de constructie van de ondervloer niet berekend is op hun gewicht. Dan moet de ondervloer eerst verzwaard worden met bijvoorbeeld stalen balken. In ruimtes waar al veel apparatuur staat moet de vloer grotendeels leeggehaald worden omdat de stalen balken onder de verhoogde vloer moeten komen. Een ander gevolg van de verzwaring is dat meer vierkante meters vloeroppervlak nodig zijn om het gewicht van de racks te spreiden. Minimaal 1 meter vrije omtrek rond de racks is vereist. tips - Informeer naar het gewicht van aan te schaffen apparatuur en laat een constructieberekening maken door een constructeur. - Vergeet het al aanwezige gewicht in het datacenter niet mee te tellen voor de constructieberekening. - Informeer welke constructieve aanpassingen in het gebouw mogelijk zijn. 10

11 datacenterworks 4. oeps, datacenter vergeten Een verhuizing naar een bestaand of nieuw gebouw heeft voor ICTmanagers het voordeel dat ze eindelijk het datacenter kunnen bouwen waarvan ze altijd gedroomd hebben. Niks veredelde bezemkast, verouderd kantoor of voormalige huiskamer, nee, genoeg vierkante meters voor alle huidige en toekomstige ICT-apparatuur. U kunt in een klap een zo optimaal mogelijk datacenter bouwen en inrichten. U krijgt wanden, plafond en vloer met bescherming tegen brand, stof, water, inbraak, trillingen en magnetische velden van buitenaf. U zorgt voor: flexibele en schaalbare oplossingen met redundante koeling en (nood) stroomvoorzieningen; branddetectie speciaal ontwikkeld voor ruimtes en racks met wordt vaak vergeten een hoge luchtcirculatie, al dan niet gekoppeld aan een automatische brandblusinstallatie met milieu- en ozonvriendelijk gas; racks met A- en B-voedingen voorzien van intelligente powersloffen; inbraak- en toegangscontrole, en camerabeveiliging; koppelingen naar een of twee noodstroomaggregaten; en redundante glas- en koperverbindingen van en naar het datacenter. Als kroon op het werk komt er remote management via IP om alle ICT-apparatuur en machines op afstand te kunnen beheren en monitoren. Dit voorkomt inloop door Jan en alleman, en u kunt realtime de status in het datacenter bewaken. Dat de ligging van het datacenter van belang is voor de veiligheid Als het moment daar is blijkt vaak dat het hogere management geen prioriteit legt bij de benodigde ruimte voor het datacenter in het te betrekken gebouw. De beschikbare vierkante meters worden bij voorkeur benut voor zoveel mogelijk werkplekken. Dat de ligging van het datacenter van belang is voor de veiligheid wordt veelal niet meegenomen in het toewijzen van de locatie. Dan wordt een niet voor werkplekken geschikte ruimte toegewezen, bijvoorbeeld de kelder. Daar kunnen vocht, wateroverlast en lastige bereikbaarheid voor kabels voor problemen zorgen. In de bovenste dakverdieping met zonnig uitzicht op het zuiden die op het laatste moment wordt toegewezen zorgen warmte en grote afstanden naar de laagspanningsruimte, SER s en noodstroomaggregaten voor problemen en hogere kosten door lange kabeltracés en extra benodigd koelvermogen. Nog vervelender wordt het als de ruimte naast het datacenter als stilteruimte in gebruik is. Door de vele decibellen die de koeling produceert zal van stilte weinig sprake meer zijn. Dit is een bijna onoplosbaar probleem. Soms krijgt het datacenter ruimte in het magazijn zonder dat rekening is gehouden met extra voorzieningen en beveiliging tegen onbevoegden en mogelijke schade door rondrijdende heftrucks. tips - Inventariseer aan welke (omgeving)eisen het datacenter moet voldoen. - Rapporteer die eisen in een vroegtijdig stadium aan het management en onderbouw dit uitvoering met de risico s van uitval en de kosten die dat met zich meebrengt voor de onderneming. 11

12 5. techniek en esthetica Techniek, de werkende installaties, en esthetica, de schoonheid, bijten elkaar vaak. Techniek betekent lelijke kabeltracés, boringen waar ze misschien functioneel maar zeker niet mooi zijn, lelijk afgedichte sparingen, koelers die op het dak te veel in het zicht staan, armaturen die scheef hangen, brandvoorzieningen die fout en scheef gestickerd zijn, wandcontactdozen die verkeerd geplaatst zijn. Het zijn allemaal voorzieningen die noodzakelijk zijn, maar vanuit esthetisch oogpunt ongewenst als ze niet zoveel mogelijk verstopt of mooi weggewerkt worden. Bij slechte coördinatie en onduidelijke communicatie tussen de verschillende partijen kan het gebeuren dat kabeltracés en andere technische voorzieningen tot drie keer toe verlegd moeten worden. Hoge meerkosten voor de klant en vertraging in de looptijd van het project zijn de gevolgen. Het zijn allemaal noodzakelijke maar vanuit esthetisch oogpunt ongewenste voorzieningen tips - Maak in een vroeg stadium aan de architect bekend welke technische voorzieningen nodig zijn en waar deze gewenst of vereist zijn. - Werk met tekeningen die goedgekeurd zijn voor de bouw begint. - Zorg voor goede coördinatie en duidelijke communicatie tussen de verschillende partijen. 6. te veel partijen Hoe meer partijen betrokken zijn bij een project, hoe groter de kans is op gaten in de uit te voeren werkzaamheden, ruis in de communicatie en onttrekking aan verantwoordelijkheden. Gaten in werkzaamheden ontstaan doordat niet goed vooraf is afgestemd wie welke werkzaamheden in zijn opdracht heeft zitten. Het komt bijvoorbeeld voor dat de dataleverancier en het elektrotechnisch bedrijf beide denken dat de ander de kabelgoten levert en plaatst. Ruis in communicatie ontstaat doordat we allemaal anders zijn; we denken, interpreteren, oordelen en communiceren verschillend. Wat voor de een dui- de kans op ruis wordt delijk is, is voor de ander onduidelijk. Hoe meer partijen betrokken zijn bij een project, hoe meer verschillende mensen rondlopen en in vergaderingen zitten, dus hoe groter de kans op ruis wordt. Mensen onttrekken zich onbewust aan verantwoordelijkheden. Iedereen streeft naar maximale eer bij minimale inzet, schrijft succes het liefst aan zichzelf toe en schuift fouten en falen bij voorkeur op anderen af. Hoe meer partijen betrokken zijn bij een project, hoe groter Bij fouten en problemen gedurende een project proberen we dan ook naar een ander te wijzen en staan we niet te trappelen om het op te lossen, mede omdat dit naast persoonlijk falen kosten veroorzaakt. Het risico is dat onze manager ons dit niet in dank afneemt. Hoe groter de groep, hoe sterker deze effecten zijn, blijkt uit psychologisch onderzoek. Naast het meestandereffect speelt een praktisch punt. Meer partijen betekent meer afstemming in de planning. We kunnen niet allemaal tegelijk op dezelfde vierkante meters staan om racks te monteren, data-, glas- en voedingskabels te leggen en af te monteren, apparatuur en machines onder te brengen enzovoort. U bent niet de eerste bij wie plafonds en vloeren vijf keer open en dicht gaan. tips - Beperk het aantal partijen dat het project moet uitvoeren. - Leg tijdens de aftrap in notulen vast wie waarvoor verantwoordelijk is om het meestandereffect te voorkomen. - Zorg voor een goede planning en afstemming tussen partijen. 7. best passende oplossing Als ICT-manager is het lastig om wegwijs te worden in de vele technische oplossingen die voor datacenters beschikbaar zijn. Elke fabrikant stelt dat zijn oplossingen en producten de voorkeur verdienen. De vraag is of die beste oplossing en dat beste product in uw situatie optimaal zijn. Als bijvoorbeeld uw energieleverancier niet meer vermogen kan leveren dan hij al doet, is in uw situatie optimaal is plaatsing van omvangrijke schaalbare oplossingen die nooit op vollast kunnen draaien zinloos. Bent u gevestigd naast de noord/zuidtunnel in Amsterdam, dan is het niet slim om in een nieuw datacenter te investeren, hoe mooi de oplossingen hiervoor ook zijn. Als u beperkt over stroom beschikt en niet verwacht te gaan groeien, is het goedkoper om conventionele producten aan te schaffen in plaats van trendy schaalbare en groene alles-in-een oplossingen. Die worden bij kleine vermogens niet in tien jaar terugverdiend. tips - Vergelijk de voor- en nadelen van verschillende oplossingen. - Denk daarbij ook aan hosting van uw ICT-apparatuur in een extern datacenter. 8. Koelen bij de warmtebron De vraag is of die beste oplossing Gedateerde datacenters zijn nog ingericht met alle neuzen van de ICT-apparatuur dezelfde kant op. De ventilatieroosters waardoor de koude lucht van de airconditioners naar boven wordt geperst liggen 12

13 datacenterworks soms lukraak verspreid over het hele oppervlak van de verhoogde systeemvloer. Daardoor kunnen er roosters zitten op plaatsen waar ze niet nodig zijn omdat er geen apparatuur staat. Aangezien de warmteontwikkeling in datacenters ontstaat in de ICT-apparatuur in de racks hoeft er op die plekken waar geen apparatuur aanwezig is en geen racks staan ook niet gekoeld te worden. Om de koelcapaciteit zo efficiënt mogelijk in te zetten is gericht koelen de beste oplossing. Dat doen we door de koude lucht zo dicht mogelijk bij de warmtebron te brengen en de racks zo te plaatsen dat u koude en warme straten creëert. tips - Breng de koude lucht zo dicht mogelijk bij de warmtebronnen in uw datacenter. - Informeer naar mogelijkheden voor koeling bij de bron en plaatsing van racks in koude en warme straten. 9. blusmiddelen Het komt nog steeds voor dat in datacenters blusmiddelen gebruikt worden die dodelijk zijn voor uw ICT-apparatuur en dus uitval betekenen. Bij gebruik van sprinklerinstallaties op basis van water zal de uitval direct optreden. Bij gebruik van chemische zuren in blusinstallaties zal de uitval na een aantal maanden intreden, als de moederborden van uw ICT-apparatuur ingevreten zijn. tip - Kies een blusmiddel wat 100 procent gegarandeerd geen schade toebrengt aan uw ICT-apparatuur (lees moederborden). 10. projectcoördinatie Projectcoördinatie is cruciaal voor het slagen van uw project. Regelmatig wordt gedacht dit verzorg ik intern. Het voordeel van internen is dat zij de procedures kennen. Het nadeel is dat ze persoonlijk betrokken raken en vaak niet de nodige kennis en ervaring hebben om de juiste keuzes te maken en het project te begeleiden. Het bouwen en inrichten van een datacenter gebeurt eens in de 5 tot 10 jaar en is specialistenwerk. Alles eromheen vereist geduld, tact en mensenkennis. De kans dat u de juiste combinatie van kennis en ervaring in huis vindt is klein. Bovendien kost zo n project veel tijd. Anderen moeten die interne uren opvangen. tip - Zorg voor één kundig, liefst extern aanspreekpunt. Die is verantwoordelijk voor de voorbereiding, start, uitvoering en oplevering. advertentie

14 praktijk Teus Molenaar is freelance journalist In de VS heb je de TIA-norm, maar in Nederland is er nog helemaal niks 14

15 datacenterworks IT-manager Maarten Zondervan: Kantoren zijn ongeschikt om een datacenter te huisvesten Van de Moolen plaatst IT uit huis Datacenters horen niet thuis in een doorsnee kantoor, hoe modern ook gebouwd, stelt Maarten Zondervan, IT-manager bij handelshuis Van der Moolen. Geen enkel kantoor biedt de zorgvuldige faciliteiten die nodig zijn om een datacenter dusdanig te huisvesten dat de geautomatiseerde systemen optimaal functioneren. De misprijzing valt van zijn gezicht te lezen als Zondervan het leidingenpalet laat zien dat zichtbaar is doordat een plafondtegel is verwijderd. We staan in de centrale computerruimte van Van der Moolen in de kelder van het statige pand aan de Keizersgracht. De blik omhoog verraadt een wirwar van kabels en leidingen. Kijk, wijst Zondervan aan, daar komt de sterkstroomkabel binnen. Je ziet dat onze cat.-5 kabels daar vlakbij lopen. Dat levert interferentie op, en dus een grote kans op dataverlies of -beschadiging. Hij gaat door: daar komt de riolering het pand binnen, daar zien we watervoerende leidingen. Ik heb al lekkages gehad hier, verzucht hij, gevolgd door een anekdote. Onlangs was hier zo n enorme plensbui die we steeds vaker in Nederland meemaken. Het water stroomt dan van de gracht richting de kelders. Daar zit je echt niet op te wachten. Toen hier een paar straatmakers bezig waren, heb ik ze gevraagd wat stenen rechtop te zetten, zodat het regenwater werd weggeleid van mijn kelderruimte. Dat werkte uitstekend. Daar was ik heel blij mee. De gemeente niet; al snel lag er een brief die sommeerde de stenen weer vlak te leggen, omdat voetgangers erover zouden kunnen struikelen. volkomen ongeschikt Zondervan is dus blij dat Van der Moolen verhuist van de prestigieuze grachtengordel naar nieuwbouw op Schiphol. In het eerste kwartaal van 2009 trekt het bedrijf naar het gebouw The Outlook op Schiphol-Centrum, waar het zo n 1900 vierkante meter vloeroppervlak heeft gehuurd. De onderneming trekt in hetzelfde gebouw waarin onlangs Microsoft Nederland zijn hoofdkwartier vestigde. De Keizersgracht was niet zomaar gekozen. Het merendeel van de toenmalige raad van bestuur woonde in een straal van vijf minuten afstand rond het hoofdkantoor, stelt Zondervan vast. Hij voegt toe dat andere argumenten wellicht een grotere rol hebben gespeeld: de nabijheid van Beursplein 5 en de klassieke bank-uitstraling van een gemeentelijk monumentaal hoekpand in een van de oudste stadsdelen. De aard van het werk van het handelshuis is de afgelopen jaren echter veranderd. Hoekmannen, die de kern vormden van het in 1892 opgerichte handelshuis, bestaan niet meer. De hectiek van door elkaar schreeuwende, gebarende en telefonerende handelaren is gedigitaliseerd. Schermenbeurzen hebben de chaos op de meeste beursvloeren doen verbleken. ICT is gegroeid van een randverschijnsel naar de kern van de bedrijfsprocessen binnen Van der Moolen, waar nu op applicatieniveau in exchange hosted datacenters wordt gehandeld. Toen ik hier in 1996 begon te werken, waren er maar twee pc s in het gebouw, haalt Zondervan herinneringen op. De telefooncentrale was het heilige der heiligen. Die is toen in de kelder terecht gekomen, waar vroeger de fietsen stonden. In de loop van de jaren is daar een reeks aan servers en switches bij gekomen - in een ruimte die volkomen 15

16 ongeschikt is voor dit doel. Eigenlijk ben ik al 11 jaar bezig om te vertellen dat deze situatie onhoudbaar is en een uithuisplaatsing noodzakelijk is. Alle stuurmanskunst is daarom vereist om SOX-compliant te blijven, om maar eens een business-gedreven randvoorwaarde te noemen. uit handen geven De fysieke nabijheid bij Beursplein 5 is niet langer nodig nu de communicatie via computernetwerken verloopt. Het belang van de geautomatiseerde systemen is tegelijkertijd zo gegroeid dat risico s te allen tijde moeten worden gemeden. Is de woonwerk-afstand voor de directie minder belangrijk? Onze nieuwe directievoorzitter (sinds begin 2006 Richard den Drijver, TM) reist zo veel dat hij eigenlijk in een vliegtuig woont. Zo staat het nieuwe kantoor toch weer dicht bij het woonhuis van de directeur, grapt Zondervan. Bij de zoektocht naar een nieuw onderkomen is als uitgangspunt gekozen dat het datacenter niet binnen het kantoor zou worden gevestigd. Doorsnee kantoren zijn niet geschikt om een datacenter te huisvesten, aldus Zondervan. Wij huren een kantoor. Dat betekent dat je afhankelijk bent van de voorzieningen die standaard worden geleverd. Als je een gebouw in eigendom hebt, kan je zelf alle specifieke voorzieningen voor een datacenter treffen. Als dat niet het geval is, doe je er volgens mij het beste aan om het fysieke hart van jouw automatisering in handen te geven van een professionele organisatie die gespecialiseerd is in het veiligstellen van de infrastructuur van geautomatiseerde systemen. Je kunt dan het best een suite of cage huren in een datacentrum dat volgens de modernste inzichten is ontworpen en gebouwd, en wordt beheerd. In het eigen kantoor is dan alleen nog een ruimte nodig voor de hoogwaardige switches die de verbinding maken tussen de kantoorautomatisering en het professionele datacenter. Bovendien maak je vaste kosten variabel en ben je bij een volgende verhuizing flexibel in die zin dat je alleen nog de interconnectie tussen het nieuwe kantoor en het datacenter hoeft te verhuizen. Die ruimte moet dan natuurlijk wel aangepaste voorzieningen kunnen bieden. Dat viel nog niet mee. Toen we eenmaal hadden gekozen voor de locatie op Schiphol-Centrum bleek dat er watervoerende leidingen door de ruimte liepen waar wij de switches wilden onderbrengen. Ook was er een sprinklerinstallatie. Het verleggen van deze tracés genoot niet direct goedkeuring van de verhuurder vanwege de acceptatie-eisen van de verzekeraar, maar voor mij was het een no-go onderwerp. flexibiliteit inbouwen Geen stroom betekent geen IT betekent geen business, stelt Zondervan. Ook daar heeft hij op moeten hameren bij de nieuwbouw. Je moet ervoor zorgen dat er voldoende stroom binnenkomt in de computerruimte. Dat moet overgedimensioneerd zijn, want je weet niet wat de vereisten van de business over een paar jaar zijn. Je weet advertentie Dé specialist voor het ontwerpen, bouwen en beheren van uw datacenter Al meer dan 1300 opdrachtgevers vertrouwen op ons > ICTROOM COMPANY ICTroom Company is specialist op het gebied van ontwerpen, bouwen en managen van computerruimten en datacenters. ICTroom levert vrijwel alle diensten, componenten, installaties en materialen die gebruikt worden bij het inrichten en beheren van een datacenter of serverruimte vanuit een leveranciers onafhankelijke positie. ICTroom is hierdoor voor haar opdrachtgevers de one stop shop op het gebied van datacenter life cycle management. ICTroom Company Arnoudstraat 14a 2182 DZ Hillegom T (0252)

17 datacenterworks alleen dat het belang van automatisering steeds groeit. De basisinfrastructuur met bekabeling, switches en dergelijke bouw je voor zo n 15 tot 20 jaar, terwijl de omloopsnelheid van een server bijvoorbeeld bij ons al op 2 jaar zit. Dit betekent dat je extra zorgvuldigheid moet betrachten bij de basisinfrastructuur. Bij Van der Moolen zit nu een CTO die deze visie deelt en het belang van een solide, technische basisinfrastructuur onderkent. De schakel tussen de IT en de bedrijfsprocessen - de onderste lagen van het OSImodel - moet uitstekend zijn. Als de IT wil uitkomen op een beschikbaarheid van de systemen met 5 negens, dan moeten wij met de technische infrastructuur op 6 negens gaan zitten om dat mogelijk te maken. Dat zullen we nooit halen, maar het moet wel het streven zijn. Je moet dan flexibiliteit inbouwen in de infrastructuur. Dit betekent dat we op de Schiphol-vestiging zekerheden gaan inbouwen op het gebied van energievoorziening en warmteregeling. Over de energievoorziening zegt Zondervan dat, ondanks de bekendheid met Moore s Law, niemand een paar jaar geleden had voorzien dat de vraag naar elektriciteit door IT zo snel zou groeien. Bij ons heeft de IT een tijdje geleden een paar quadcore werkstations naar binnen gehaald. Ik had een meting gedaan voor het ontwerp en kwam uit op 150 VA. De meting van de quadcores kwam uit op 235 VA steady state per machine. Op de werkstations zie je in ons geval al een stroomtoename van ruim 50 procent. Als je daar niet nu al rekening mee houdt en je komt er pas over 2 of 3 jaar achter, zet je zo n gebouw niet even stil om de elektriciteitstoevoer te verhogen. Ik heb duidelijk gestuurd op dimensioneren met een realistisch beeld van de total cost of ownership, maar wel met schaalbaarheid en flexibiliteit in het achterhoofd. doorvragen Die onzekerheid over de ontwikkeling van de capaciteitsvraag heeft bij Zondervan mede geleid tot de beslissing zijn spullen neer te zetten in een professioneel datacenter. De afgelopen 10 jaar heb ik altijd maar een weekendje gehad om veranderingen door te voeren, want de business gaat gewoon door. Soms had ik echt een maand nodig om upgrades te realiseren, maar daar kreeg ik nooit toestemming voor. Het is met lapmiddelen wel op te lossen, maar bij een professioneel datacenter zijn voorzieningen getroffen die wel die benodigde flexibiliteit bieden. Overigens is Zondervans ervaring dat de gespecialiseerde datacenters ook wel eens facades opwerpen. Daarom moet je doorvragen. Iemand kan wel schermen met een heel hoog beschikbaarheidsniveau, maar dan wil ik toch precies weten welke uren het datacenter niet beschikbaar was. Als dat op een moment is dat het bij Van der Moolen topdrukte is, dan kost één uurtje per jaar ons toch te veel, want credit points op je service level agreement helpen dan niet veel meer. Je moet dieper kijken. Ik wil de Ik heb gestuurd op dimensioneren met schaalbaarheid en flexibiliteit in het achterhoofd 17

18 Projekt4.qxp:Layout :36 Uhr Seite 1 We Are Ready. We offer innovative Rack and Enclosure Systems, integrating Thermal Management for High Density Cooling along with Power Management Technologies. Yes, we re ready. We answer future needs for Data Center, Telecommunications and Networking today. Adaptive Architecture for Business-Critical Continuity. Knürr is part of Emerson Network Power, the global leader in enabling Business-Critical Continuity: AC Power Systems Connectivity DC Power Systems Embedded Power Integrated Cabinet Solutions Outside Plant Power Switching & Controls Precision Cooling Services Site Monitoring Surge & Signal Protection Rack & Enclosure Systems Knürr logo, Emerson Network Power and the Emerson Network Power logo are trademarks and service marks of Emerson Electric Co Knürr AG Idee, Grafik, Redaktion: Gropp/Huber

19 datacenterworks betrouwbaarheid zien over een langere periode, inclusief de root-cause analyses. Als je het over de schutting gooit, moet je op het gebied van betrouwbaarheid volledige transparantie eisen. Je moet ook weten wat voor mensen in dienst zijn. - hts ers of mts ers? Mts ers zijn tenslotte de mensen die het fysiek technische deel van het datacenter draaien. Die moeten goed opgeleid en getraind zijn. Uiteindelijk is in de geautomatiseerde keten de menselijke factor bepalend voor de totale betrouwbaarheid van de operatie. geen normering Het stoort Zondervan dat er op het gebied van rekencentra in Nederland nog helemaal geen normering is. In de VS heb je de TIAnorm, maar hier is er nog helemaal niks, vertelt hij, verwijzend naar de Telecommunications Infrastructure Standard for Datacenters. Nederland is wel bezig een normering te ontwikkelen. Dan weet je waar je over praat als je het hebt over meeting rooms, distribution areas en een computer room. Een datacenter heeft dan ook een computerroom waar de servers staan. Een computerruimte is dan niet weer de plek waar alle communicatiespul staat. Al die ruimten hebben hun eigen eisen wat betreft koeling en dergelijke. Omdat in deze wereld nog zo weinig is vastgelegd, is er een clubje mensen van zeer grote bedrijven in Nederland dat een paar keer per jaar bij elkaar komt om ervaringen uit te wisselen op het gebied van rekencentra, omdat niemand het echt weet. Iedereen handelt naar beste eer en geweten. Er zijn geen white papers waarin je kunt lezen hoe het moet en welke normen je kunt volgen. Voor een facilitair manager is het nog steeds een hoog risicotraject. Mijn voordeel is dat ik vliegtuigbouwkunde heb gestudeerd. Dat is per definitie een multidisciplinair vak. In de vliegtuigbouw wordt heel gestructureerd en streng genormeerd gewerkt. Dat is mijn kracht: ik kan breed werken, maar wel gestructureerd en genormeerd. Niet dat een norm heilig is; daar kan je geen datacenter mee bouwen. Het geeft je echter wel een houvast, een kader waarbinnen je kunt werken. Je werkt met checklists, je kunt laten zien dat je de basis beheerst, dat je erover hebt nagedacht. Dat is controleerbaar en de eerste aanzet tot een betrouwbare operatie. Zondervan licht het belang van zulke controlelijstjes toe. In de VS, vooral in aardbevingsgevoelige gebieden, zijn ze gewend rekening te houden met trillingen die kunnen optreden in een datacenter. Dat is dan ook in de TIA opgenomen. In Nederland denkt de gemiddelde IT er daar niet aan, terwijl het van belang is dat er geen trillingen in een rack plaatsvinden. In Amsterdam bijvoorbeeld door trams die in de buurt rijden, of de boringen voor de noord/zuidlijn. Of nieuwbouw waar geheid gaat worden in de buurt. Of het relevant is, moet uit een analyse blijken, maar je moet het je in elk geval bewust zijn. gruwelverhalen Er gaan gruwelverhalen rond over wat er zoal gebeurt bij datacenters die op een verkeerde plek staan. Maarten Zondervan, IT-manager bij handelshuis Van der Moolen, wil geen namen noemen, omdat niemand op die manier in de publiciteit wil komen. Een voorbeeld van misontwerp wil hij wel vertellen. Een probleem voor veel kantoren is dat ze de brandstofvoorziening voor de dieselgeneratoren in de Amsterdamse binnenstad niet goed kwijt kunnen. Vaak wordt er dan voor gekozen om de tanks op het dak te plaatsen. Die brandstof moet dus omhoog worden gepompt. Heel slim was voor een back-up gezorgd: als de ene pomp uitviel, zou de reservepomp het proces overnemen. In het ontwerp was echter iets mis gegaan. Die eerste pomp stopt als een peilmeter aangeeft dat de tank vol zit. De reservepomp dacht: de pomp scheidt ermee uit, dus ik moet in actie komen, en ging lustig voort met pompen. Dat gebeurde s nachts, waardoor het hele dak vol dieselolie stond. Waar het om gaat is de constatering dat doorsnee kantoren niet geschikt zijn om een datacenter te huisvesten, stelt Zondervan. 19

20 bekabeling In datacenters draaien op tientallen tot duizenden servers, verbonden met Ethernet- en Fibre Channel-netwerken, vitale applicaties en databases. De IT moet snel toegang bieden tot nieuwe toepassingen, diverse informatiebronnen combineren en vlot voldoen aan nieuwe reguleringen. De organisatie schrikt terug van de oplopende kosten voor koeling, energiegebruik en resources. Ze probeert via consolidatie en virtualisatie flexibiliteit en lagere kosten te realiseren. Unified I/O kan hierbij helpen door de kosten van bekabeling, energieverbruik en koeling aanzienlijk te reduceren. Unified I/O: minder kabels en energie Datacenters hebben vaak meerdere Ethernet- en Fibre Channel-netwerken voor respectievelijk LAN- (local area network) en SAN- (storage area network) diensten. Met de volgende generatie Ethernet is dat te consolideren tot één netwerk dat alle LAN- en SAN-diensten aanbiedt en virtualiseert. Dit verhoogt de flexibiliteit. Van de diverse LAN-protocollen is alleen Ethernet over. Samen met TCP/IP verbinden Ethernet-netwerken alle desktop-pc s en printers met het datacenter. Storage, het bewaren van de data van een server op een centrale opslageenheid, is de enige toepassing waarvoor Ethernet niet het logische onderliggende netwerk is. Om Ethernet geschikter te maken als opslagnetwerk werkt het IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) aan uitbreidingen van het Ethernet-protocol om te komen tot Unified I/O ; de combinatie van het LAN- en SAN-verkeer op één interface. Dat vereist minimaal uitbreiding met lossless ethernet ofwel priority based flowcontrol en priority grouping ofwel enhanced transmission selection. Fibre Channel waarborgt aflevering van pakketten. Als op een Ethernet-netwerk een pakket verloren gaat, moet het opnieuw worden verstuurd. Het Ethernet-protocol biedt de mogelijkheid om met pauzeframes een zender te stoppen als de ontvanger de pakketten niet meer kan verwerken, maar die controle is onvoldoende als meerdere applicaties tegelijk zenden. Priority based flowcontrol definieert op iedere Ethernet verbinding 8 kanalen met ieder hun eigen buffer en pauzeframes, zodat per kanaal het zenden te controleren is. Priority grouping of enhanced transmission selection betekent dat in het netwerk tussen server en client of server en opslageenheid verschillende verkeersstromen ieder hun eigen prioriteit, bandbreedte en latency - garanties krijgen. De eerste Ethernet-netwerken haalden 10 mbps (megabit per seconde). Het IEEE presenteerde in 1995 de 100 megabit standaard. In 1998 volgde 1 gigabit Ethernet, en in gigabit. Het IEEE ontwikkelt nu de 40 gigabit- en 100 gigabit-standaards. Beide moeten in 2010 of 2011 klaar zijn. Op dit moment lijkt 40 gigabit voor een server te veel, maar door virtualisatie groeit de belasting per server fors. Virtualisatie gecombineerd met meer CPU-kracht laat een server nu meer dan een gigabit vullen. Voeg daar Unified I/O bij en de zwaarste servers hebben na gigabit nodig. Hoge beschikbaarheid vereist extra paden tussen belangrijke plaatsen in het netwerk, als back-up voor het primaire pad. De keuze welk pad een pakket gaat volgen kan in het centrale deel van een Ethernet met IP - netwerk gebaseerd worden op het Ethernetof het IP-adres. Switchen op basis van IPinformatie ofwel routeren is stabieler bij pro- 20