INHOUD. Voorwoord 15. Hoofdstuk 1 Oriëntatie op de verpleegkunde 17. Inleiding 17 Leerdoelen 18 Leerkern 18

Transcriptie

1 INHOUD Voorwoord 15 Hoofdstuk 1 Oriëntatie op de verpleegkunde 17 Inleiding 17 Leerdoelen 18 Leerkern Op zoek naar een definitie van verpleegkunde Verpleegkunde in de loop van de geschiedenis Verpleegkunde volgens de wettelijke reglementering Verpleegkunde volgens het beroepsprofiel van de Vlaamse Onderwijsraad Functiedifferentiatie en verpleegkundige beroepsprofielen volgens de Vlaamse Verpleegunie Wat is functiedifferentiatie De uitgangspunten: functiehuis, van novice tot expert en het instapprofiel De verpleegkundige functies en profielen Het beroepsprofiel voor de verpleegkundige in Nederland De verpleegkundige (artikel 3 Wet BIG, hbo-bachelor) De Verpleegkundig specialist (artikel 14 Wet BIG, hbo-master) De zorgkundige (artikel 34 Wet BIG, mbo-4); De allround zorgkundige (artikel 34 Wet BIG, Associate Degree) Voorschrijfbevoegdheid voor verpleegkundigen Verpleegkunde in relatie tot andere hulpverleners Verpleegkunde volgens de maatschappij 41

2 6 INHOUD Professioneel zelfbeeld van verpleegkundigen in de algemene Belgische ziekenhuizen en het belang hiervan voor de toekomst van het beroep Van verpleging naar verpleegkunde: de weg van professionalisering en theorievorming Gevolgen van deze evolutie Kenmerken van professionalisering Ontstaan van verplegingswetenschap Belang van verplegingswetenschap Profilering van de verpleegkunde Relatie tussen theorie en praktijk De kloof tussen theorie en praktijk Generische kennis en specifieke kennis Toekomstvisie op de verpleegkundige en verzorgende beroepen Hoger opgeleid Verstandige mix 50 Besluit 50 Hoofdstuk 2 Organisatie van de gezondheidszorg 53 Inleiding 53 Leerdoelen 54 Leerkern Evolutie in de sector van de gezondheidszorg Veranderingen in de samenleving Hoger opleidingsniveau en meer verantwoordelijkheid voor eigen gezondheid Eis tot en accent op kwaliteit De socio-economische realiteit Evolutie in het denken over gezondheid Toenemend aantal buitenlandse patiënten/migranten Veroudering en ontgroening van de bevolking) Evolutie binnen de medische wetenschap Levensverwachting en kwaliteit van leven Grotere nadruk op technologie (medisch-technische en intensieve diensten) Toenemend gebruik van informatica Het aantal hyperspecialisaties neemt toe Onderzoeks- en behandelingsmethoden verfijnen steeds meer en worden efficiënter De huidige diagnosemogelijkheden zijn soms groter dan de behandelingsmogelijkheden Organisatie van de gezondheidszorgvoorzieningen 65

3 INHOUD Preventieve en curatieve gezondheidszorg Intra-, extra- en transmuraal Echelonnering Het begrip echelonnering Doel van de echelonnering Criteria bij het maken van de indeling Bespreking van de verschillende echelons (trappen, lijnen) De gezondheidszorg in België Bevoegdheden van de verschillende bestuursniveaus in België Overzicht van de medische diensten in België De werkomgeving van de verpleegkundige Algemeen Concrete tewerkstelling Magneet ziekenhuizen (Magnet Hospitals) Wat is een Magneet ziekenhuis? Het magneetconcept en de Nursing Work Index Accreditering Impact van Europa op de gezondheidszorg in België Inleiding Het verdag van Maastricht Vrij verkeer in de Europese Unie Vrij verkeer van personen Vrij verkeer van diensten Europese referentiecentra De Europese Unie: Sociaal Beleid en Volksgezondheid Europa en het Hoger onderwijs: De Bolognaverklaring en de Europese richtlijn 2005/36/EC 97 Hoofdstuk 3 Visies in de verpleegkunde 99 Inleiding 99 Leerdoelen 100 Leerkern De begrippen visie en concept Mensvisies Mensvisies algemeen Individuele mensvisies Een mensvisie voor de verpleegkunde Reductionistische mensvisie, reductionisme en het medisch model 104

4 8 INHOUD Holistische mensvisie, holisme en humanistische geneeskunde Holisme en reductionisme: een complementaire benadering Bruikbaarheid van reductionisme en holisme Het holisme: een bruikbare mensvisie voor de verpleegkunde Visie op gezondheid Samenhang met mensbeeld Gezondheid en ziekte: een omschrijving van de begrippen Visie op zorg als kernbegrip in de verpleegkunde Het concept zorg in het algemeen Zorg: zorgbehoefte en zorgaanbod Zelfzorg of basiszorg Omschrijving Voorwaarden voor zelfzorg Kenmerken van zelfzorg Zelfzorg bij gezonden Zelfzorg bij zieken Zelfhulptechnieken en zelfhulpgroepen in verband met ziekte Voordelen van zelfzorg Mantelzorg Omschrijving Kenmerken van zelfzorg Takenpakket van mantelzorgers Voordelen van mantelzorg (toegepast in een instelling) Kwetsbaarheid en andere nadelen van mantelzorg Professionele zorg Omschrijving Kenmerken van professionele zorg Verpleegkundige zorg volgens Benner en Wrubel Relatie tussen verpleegkundige en patiënt Betekenis van de zorg voor de zorgontvanger Zorgmix (zorgketen) 125 Hoofdstuk 4 Verpleegkundige theorieën en modellen 127 Inleiding 127 Leerdoelen 127 Leerkern Verpleegkundige theorieën en modellen in het algemeen Definitie De functies van verpleegkundige theorie Indeling van de verpleegkundige theorieën (en afgeleide modellen) 129

5 INHOUD Relatie tussen verpleegkundige theorie en verpleegkundig model Belang van de verpleegmodellen Indeling van de verpleegkundige theorieën en afgeleide modellen Zelfzorgtheorie Adaptatietheorieën Relatietheorieën Holistische theorieën Interactionistische theorieën Behavioristische theorieën of gedragstheorieën Bespreking van een aantal verpleegkundige modellen Het zelfzorgmodel van Virginia Henderson Omschrijving Voordelen en beperkingen van het model Het zelfzorgmodel van Orem Algemeen De theorie van de zelfzorg De theorie van het zelfzorgtekort De theorie van het verpleegkundig handelen (verpleegkundig vermogen) Voordelen en beperkingen van het model Interactiemodellen Het model van Orlando Het model van King Het adaptatiemodel van Callista Roy Omschrijving Behoeften ingedeeld volgens modi De mens als adaptief systeem De functie van de verpleegkundige volgens Roy Voor- en nadelen van het model Het holistisch model van M. Grypdonck, gebaseerd op M. Rogers en C. Roy Omschrijving De begrippen rollen, relaties en milieu Het Neuman-Systems Model Inleiding De theorieën en concepten Het model en de samenhang tussen de concepten Neuman over anamnese, doelstellingen en interventies Besluit 151 Besluit 152

6 10 INHOUD Hoofdstuk 5 Integrerende Verpleegkunde (IV) 153 Inleiding 153 Leerdoelen 153 Leerkern Ontstaan van IV Basisfilosofie van IV Verantwoordelijkheid als kernbegrip van IV De holistische mensvisie van Martha Rogers Uitgangspunten en wezenskenmerken De mens als unieke en globale eenheid Voortdurende wisselwerking in een open systeem Het menselijk leven: irreversibel en in één richting Het menselijk leven: patroon en organisatie Abstraheren, symboliseren, verbeelding en gevoel Doelstellingen van IV Hulpmiddelen voor IV Heroriëntering van de functies Taaktoewijzing Patiëntentoewijzing Systematisch verpleegkundig handelen Verbeteren van de communicatie Optimaliseren van de verpleeguren 162 Besluit 163 Hoofdstuk 6 Systematisch Verpleegkundig Handelen (SVH) 165 Inleiding 165 Leerdoelen 165 Leerkern Plaats van het SVH Methodisch werken in de verpleegkunde Hoe problemen benaderen? Met gissen en missen ( trial and error ) Intuïtief Vanuit traditie Een meer wetenschappelijke benadering: systematisch en doelgericht Wie heeft baat bij het methodisch werken in de verpleegkunde? De patiënt (cliënt, resident, bewoner) De verpleegkundige De organisatie SVH als een cyclisch proces 169

7 INHOUD Algemeen Fase 1: Gegevens verzamelen Omschrijving Welke gegevens verzamelen? Wanneer gegevens verzamelen? Bronnen voor gegevensverzameling Hulpmiddelen voor het hanteren en communiceren van gegevens Fase 2: Verpleegproblemen vaststellen Overgang van gegevensverzameling naar probleemformulering Wanneer ontstaan verpleegproblemen? Soorten verpleegproblemen Fase 3: Doelstellingen bepalen en evaluatiecriteria aangeven Doelstellingen Evaluatiecriteria Fase 4: Acties plannen en uitvoeren Planningsproces Acties uitvoeren Fase 5: Het proces evalueren en bijsturen Functie Redenen om te evalueren Evaluatievragen 183 Hoofdstuk 7 Basisprincipes met betrekking tot verplegingstechnieken 185 Inleiding 185 Leerdoelen 185 Leerkern Bepaling van een verplegingstechniek (manuele vaardigheid) Belang van technieken in de verpleegkunde De basisprincipes in verband met verplegingstechnieken Algemeen Basisprincipe 1: Hygiëne en steriliteit Basisprincipe 2: Veiligheid en het voorkomen van specifieke gevaren Basisprincipe 3: Beleving van de patiënt Basisprincipe 4: Zelfzorg en inspraak van de patiënt Basisprincipe 5: Comfort Basisprincipe 6: Ergonomie Basisprincipe 7: Economie Basisprincipe 8: Ecologie 195 Besluit 195

8 12 INHOUD Hoofdstuk 8 Verpleegkundige diagnostiek 197 Inleiding 197 Leerdoelen 198 Leerkern De term diagnose in evolutie Het begrip verpleegkundige diagnose Verpleegkundige diagnostiek: algemeen Verschil tussen een medische en een verpleegkundige diagnose Multi-disciplinaire problemen Welzijnsdiagnosen Functie van verpleegkundige diagnostiek Verpleegkundige diagnostiek: twee dimensies Verpleegkundige diagnostiek als proces Verpleegkundige diagnostiek als product Relatie tussen verpleegkundige diagnose als proces en als product Taxonomie Definitie Doel van de taxonomie: algemeen Taxonomie met betrekking tot het classificeren van verpleegkundige diagnoses Classificatiesystemen met betrekking tot andere fasen van het verpleegproces Nursing Intervention Classification (NIC) Nursing Outcomes Classification (NOC) Het gebruik van verpleegkundige zorgresultaten in de verpleegkundige praktijk Het verpleegplan Het tijdstip van meten Gebruik van beoordelingsschalen Taxonomie van Verpleegkundige Zorgresultaten Problemen bij de ontwikkeling en classificatie van verpleegkundige diagnoses Verpleegkundige informatica en het elektronisch patiëntendossier Definitie verpleegkundige informatica Het elektronische patiënten dossier (EPD) Classificaties en ordeningen Opmerkingen en besluit 222 Opmerkingen en besluit 224

9 INHOUD 13 Hoofdstuk 9 Zorgcoördinatie en klinische zorgpaden: twee voorbeelden van zorgmanagement 225 Inleiding 225 Leerdoelen 226 Leerkern Zorgcoördinatie Definitie en omschrijving Zorgcoördinatie in de verpleegkunde Functie en betekenis van zorgcoördinatie Niveaus van zorgcoördinatie Voor zorgcoördinatie vereiste vaardigheden en attitudes Klinische paden Definitie en omschrijving Klinische paden als concept Klinische paden als proces Klinische paden als methode Het klinische pad als product Netwerk klinische paden Besluit 237 Hoofdstuk 10 Evidence-Based Practice in de verpleegkundige zorg 239 Inleiding 239 Leerdoelen 240 Leerkern Evidence-based medicine en evidence-based practice Wat is evidence? De hiërarchie in de evidence EBP, richtlijnen en protocollen Implementatie van evidence-based practice Internationale en nationale ontwikkelingen in evidence-based nursing Hinderpalen voor Evidence-Based Nursing Ontstaan Cochrane Nursing Care Field Evidence-based nursing in Vlaanderen Het Belgian Centre for Evidence-Based Medicine (CEBAM): The Belgian branche of the Dutch Cochrane Centre De Belgian Inter-university Collaborative Centre for Evidence-based Practice (BICEP) EBM-Practice-Net 255

10 14 INHOUD Hoofdstuk 11 Minimale Verpleegkundige gegevens (MVG) 257 Inleiding 257 Leerdoelen 258 Leerkern Definities Waarom minimale gegevens registreren? De MVG-registratie van Actualisering van de MVG-registratie Waarom actualisering? Nursing Intervention Classification (NIC) als taal en kader voor de actualisering van MVG Het verschil tussen MVG en NIC 262 Hoofdstuk 12 Zorglogistiek 265 Inleiding 265 Leerdoelen 265 Leerkern Industrial engineering Systeem- en procesdenken Probleemoplossingsattitude Zorglogistiek in zorginstellingen Types zorglogistiek Kwaliteitsverbeteringsconcepten Lean thinking in de gezondheidszorg Six Sigma en Lean Six Sigma Andere concepten Trends in zorglogistiek 275 Bijlage 1 A-B-C handelingen: Aangepaste versie 9 juni 2007 L 277 Bijlage 2 De zorgkundige 285 Bijlage 3 Zelfzorgbehoeften volgens Orem 289 Bijlage 4 Het Neuman Systems model 291 Bijlage 5 Lijst met mogelijke sterke en zwakke punten van patiënten vanuit het verpleegmodel van M. Grypdonck 293 Bijlage 6 Model voor gegevensverzameling volgens het verpleegmodel van M. Grypdonck, gebaseerd op M. Rogers en C. Roy 295 Bijlage 7 De functionele gezondheidspatronen volgens M. Gordon 297 Bibliografie 301 Trefwoordenlijst 313