Inhoud. Voorwoord. 5. Het Integrale KinderdagCentrum als ideaal

Transcriptie

1 Scholen op weg naar Integrale KinderdagCentra Een veilig en creatief tweede thuis Rob van de Biggelaar, Nanne Boonstra, Henk Derks, Hans Fuchs, Niels Hermens, Martien van Litsenburg, Ad Maas (redactie), Henk van de Ven en Koen Verwold 1. Wijk, dorp, buurt: een gezonde leefomgeving 2. Pedagogische kwaliteit van opvang en ontwikkeling 3. Onderwijskundige kwaliteit van een school 4. Fysieke en sociale veiligheid 5. Het Integrale Kinderdagcentrum als ideaal 6. Een functioneel school-buurt-gebouw 7. Een IKC-plein voor de buurt 8. Eerste en tweede thuis in samenwerking 9. Medewerkers in een productief netwerk 10. Voorwaarden vanuit bestuur en management Auteurs / medewerkers: hs. 1 Ad Maas, hs. 2 Ad Maas, hs. 3 Ad Maas m.m.v. van Martien van Litsenburg, hs. 4 Rob van de Biggelaar en Ad Maas, hs. 5. Ad Maas en Henk Derks, hs. 6 Ad Maas en Henk van de Ven, hs.7 Niels Hermens en Nanne Boonstra, hs. 8 Ad Maas m.m.v. Koen Verwold, hs. 9 Ad Maas en hs. 10 Ad Maas m.m.v. Hans Fuchs. Initiatiefnemer: Habilis Mens en Onderwijs Eindhoven Uitgever: Aspekt Soesterberg

2 Inhoud Voorwoord Inleiding 1. Wijk, dorp, buurt: een gezonde leefomgeving 1.1 Geografisch en sociaal 1.2 Kwaliteit van een wijk 1.3 Informatie en communicatie 2. Pedagogische Kwaliteit van opvang en ontwikkeling 2.1 Aanleg en milieu 2.2 Omgang en communicatie 2.3 Opvoeding en opvoeden 2.4 Concrete opvoedingsmogelijkheden 2.5 Zelfstandig en medeverantwoordelijk 2.6 Opvoedingswerkelijkheid anno nu 2.7 Valkuilen en adviezen 3. Onderwijskundige Kwaliteit van een school 3.1 Onderwijsresultaten 3.2 Beter onderwijs 3.3 Onderwijs en burgerschap 3.4 ICT-mogelijkheden 3.5 Leerstof 3.6 Individualisering en differentiatie 3.7 Leerlingenzorg 3.8 Inspirerende en motiverende visies 4. Fysieke en sociale veiligheid 4.1 Enkele verklaringen van agressie 4.2 Maatschappelijke regulering 4.3 Regulering in een IKC 4.4 Beleid en aanpak 4.5 Veiligheidsbeleid 4.6 Veligheidspraktijk 5. Het Integrale KinderdagCentrum als ideaal

3 5.1 De naam IKC 5.2 Levensbeschouwelijke identiteit van een IKC 5.3 Pedagogische en onderwijskundige identiteit 5.4 Nadere voorwaarden i.v.m. de kwaliteit van en IKC 5.5 Omgaan met nieuwe ideeën, eisen en verwachtingen 6. Een functioneel school-buurt-gebouw 6.1 Het IKC-gebouw en identiteit 6.2 Gezamenlijk en multifunctioneel gebouw 6.3 De bouwkosten 6.4 Passend bouwen 6.5 Het IKC-gebouw in concreto 6.6 Naar buiten 7. Een IKC-plein voor de buurt 7.1 Pleindynamiek 7.2 Sociaal veilige plannen 7.3 De animerende benadering in de praktijk 7.4 Resultaatgericht werken op schoolpleinen 7.5 De rol van bewoners 7.6 Van schoolplein naar buurtplein 8. Eerste tweede thuis in samenwerking 8.1. Opvoedingsmilieus 9.2 Gezin en school (IKC) 9.3 Jeugdzorg en school 9.4 Contact en samenwerking 9. Medewerkers in een productief netwerk 9.1. IKC-partners 9.2. IKC als gezamenlijke onderneming 9.3. Kritische ontwikkelingen 9.4. Geld en organisatie 9.5. Professionals en hun bekwaamheid 9.6. Competent als opvoeder en leraar Huidige situatie in vogelvlucht Competenties kritisch bekeken Reflectie op leraarschap Aantrekkelijker maken van leraarschap Alternatieve indeling van competententies 9.7 Vakbekwaamheidsdossier 10. Voorwaarden vanuit bestuur en management

4 10.1 Nieuwe bestuursvormen 10.2 Toezicht 10.3 Praktische omstandigheden 10.4 Bestuurlijke innovatie 10.5 De coöperatie Toekomst perspectief Voorwoord Toen de beroemde filosoof Ludwig Wittgenstein vond dat zijn loopbaan hoogleraar in de filosofie ten einde was, werd hij onderwijzer. Ongetwijfeld zou hij op een IKC gesolliciteerd hebben of gevraagd zijn. Hij had naar zijn mening alles gezegd wat er te zeggen viel over de manier waarop je problemen kunt overdenken en bespreken. Hij zette een ongebruikelijke stap. Of was deze keuze juist logisch en consequent? Ook Wittgenstein moet het gevoel gekregen hebben dat hij ten aanzien van zijn generatie op een bepaald moment uitgepraat was. Degenen die hem lazen en beluisterden kenden zijn opvattingen, en verwachtten van hem dat hij die opnieuw zou vertellen en steeds weer toelichten en verdedigen. Degenen die geen kennis hadden genomen van zijn visie zouden dat ook in de toekomst niet doen. Wat is er dan logischer om te kiezen voor de nieuwe generatie die je dwingt om uiterst duidelijk te zijn, en dat niet alleen: kinderen moeten ook het gevoel hebben of krijgen dat je aan een bepaalde manier van denken iets hebt. Lukt dat niet dan maken ze immers de kachel met je aan, want die stonden toen nog in de schoollokalen. Zo gezien, was de stap van Wittgenstein een uitdaging. Hoogleraar zijn was een gemakkelijker vorm van leraarschap dan onderwijzer. Wittgenstein was als filosoof sterk gericht op het maken van die onderscheidingen die gesprek en argumentatie mogelijk maken. Hij was allergisch voor vage in circels ronddraaiende communicatie. Die allergie zit ook wel in dit boek. De veelkleurige potloden op de omslag kun je onder meer zien als een behoefte om aandachtspunten doordacht te ordenen en aan te scherpen, en om niet zomaar wat te roepen en te noemen. Daar zit de overtuiging achter dat het belangrijk is om goed te kijken naar de kwaliteit van onderscheidingen die betrokkenen maken. Dat maakt de kans op zinvolle gesprekken veel groter. Over de structuur van dit boek is ook nagedacht vanuit de vraag: komen de relevante aspecten goed aan bij de lezer. De inhoudsopgave kun je vanuit dit oogpunt eens bekijken. Dit wil niet zeggen dat u dit boek ook lineair moet doornemen. Welnee, je kunt er best intuïtief, circelend of springenderwijs doorheen gaan. Dat is het voordeel van een goed raamwerk: de lezer ontdekt vanzelf wel welk aspekten achtereenvolgens zijn aandacht verdienen.

5 Wittgenstein veranderde wel van baan (en status) maar bleef het leraarschap trouw. Zijn loopbaan-stap leidde tot verrassende bevindingen. In dit boek wordt aangehaald dat hij zich afvroeg waarom kinderen vertrouwen in een school of IKC zouden (moeten) hebben. Prima vraag naar de kwaliteit van een IKC. Leraarschap (een pedagogische taak) kun je verengen tot de positie, functie, taak, rol, baan van leraren die al of niet in registers zijn vermeld. Maar leraarschap zit ook in veel andere beroepen, en is in elk geval een aspekt van de taak van opvoeders. In een IKC zijn alle professionals in feite bezig met laten leren. Ontwikkeling is hoe we het ook wenden of keren een geheel van leerprocessen. Ook in diverse vormen van opvang zit leraarschap ingebouwd. Het onderscheiden van leraar en leraarschap opent dus een nieuw perspectief. Dit boek geeft een samenhangende praktijktheorie. Die is soms gebaseerd op empirisch onderzoek, vaak ook op inzichten in de menswetenschappen (humaniora), op informatie uit overheidsbeleid en vooral ook op reflectie op actuele ontwikkelingen in de praktijk van opvang en onderwijs. Zo n praktijktheorie schrijft niet voor maar dient de kwaliteit van de praktijk. Ze zet dus aan tot het vormen van eigen inzichten. Dit boek bereikt dus ook zijn doel als lezers het met een aantal opties niet eens zijn en dat kunnen toelichten. A.(Ad) C. Maas Literatuur 1. M. Becker (red), Massamedia tussen informatie en emotie, Nijmegen A. Barrico, De Barbaren, Amsterdam J. Berding en W. Pols, Schoolpedagogiek. Opvoeding en onderwijs in de basisschool, Groningen 2009 (2) 4. T. Blokland, Oog voor elkaar. Veiligheidsbeleving en sociale controle in de grote stad. Amsterdam R. Bod, De vergeten wetenschappen. Een geschiedenis van de humaniora, Amsterdam G. de Boer, Op weg naar kind-volgend onderwijs, Nijkerk A. Boes, Kindbiografie, Heeswijk-Dinther W. Böhm, Theorie en Praktijk, Gent Th. Boland, Handen en voeten aan adaptief onderwijs, Enschede W. Böhm, Theorie en Praxis, Academia Press, Gent N. Boonstra, J. Mak en R. van Wonderen, Respect op het plein. WMO Kenniscahier 2, Utrecht N. Boonstra, N. Hermens en R. van Wonderen, Sport als vliegwiel van de wijk. In: M. van den Heuvel, R. Hoekman en H. van der Poel (red.), Sport

6 in de stad. Over de maatschappelijke, ruimtelijke en economische rol van sport in de stedelijke context, Nieuwegein N. Boonstra en R. van Wonderen, Het goede voorbeeld. Leefbare buurten door de inzet van de jongeren van de straat, Utrecht N. Boonstra, N. Hermens, Veilig sporten in de buurt. Vier jaar onderzoek naar Schoolsportverenigingen in Rotterdam, Utrecht N. Boonstra, N. Hermens en I. Bakker, De publieke waarde van pleinen. De ontwikkeling en toepassing van een sterrensysteem voor Rotterdamse pleinen, Utrecht G. van den Brink, Geweld als uitdaging, De betekenis van agressief gedrag bij jongeren, Utrecht Chr. Brinkgreve, De ogen van de ander. De sociale bronnen van zelfkennis, Amsterdam H. Boutellier en N. Boonstra, Nederland lijdt hoe langer hoe meer aan collectieve pleinvrees. Een niet-gereguleerde ruimte vinden we eng; obsessieve beheersing is het gevolg., NRC M. Buber, Reden über Erziehung, Güntersloh 2006 (11) 20. M. Carmona, T. Heath, T. Oc en S. Tiesdell, Public Places Urban Spaces. The dimensions of urban design, Burlington Cocon Risk Management, De veiligste school van Nederland, Zoetermeer H. van Combrugge, Denken over opvoeding. Inleiding in de pedagogiek, Antwerpen-Apeldoorn B. Coenen, Schuren, knutselen en schooieren, Amsterdam M.B. Crawford, Shop class as Soulcraft. An inquiry into the value of Work, New York T. Daems en L. Roberts (red.), Zygmunt Bauman. De schaduwzijde van de vloeibare moderniteit, Den Haag P. van Dam, Een wankel vertoog. Over ontzuiling als karikatuur, BMGN 2011, nr L. Dasberg, Grootbrengen door kleinhouden, Meppel L. Dasberg, Pedagogie in de schaduw van het jaar 2000, Amsterdam M. Davis, Fortress Los Angeles: The Militarization of Urban Space. In: M. Sorkin, Variations on a Theme Park. The new American city and the end of public space, P. van Delden, Samenwerking in de publieke dienstverlening, Eburon P. Derkx, J. Dohmen e.a., Goed ouder worden, Amsterdam E. Desmet en A. Sour, Pleinen, woonkamer van de buurt, Rotterdam J. Dewey, Ervaring en opvoeding (1938), Houten-Diegem M. Dohle, Opvoeden tot moreel besef, Heeswijk-Dinther M. van Erp en S. Soutendijk, Sociaal milieu en lesgebeuren, Amsterdam 1973

7 36. M. van Essen, Kwekeling tussen akte en ideaal. De opleiding tot onderwijzer(es) vanaf 1800, Amsterdam W. Flitner, Allgemeine Pädagogik, Stuttgart P. Freire, Pedagogie in ontwikkeling, Baarn M. Fuhrmann, Bildung. Europas kulturelle Identität, Stuttgart H. Gardner, The disciplined mind, London - New York Gemeente Rotterdam, Nulmeting monitor Kindvriendelijke wijken. Jeugd Onderwijs en Samenleving, Rotterdam B. Groeneweg, Passend bouwen, Basisschoolmanagement oktober J. Grijpink, M. Plomp, J. Horstink e.a., Kijk op ketens, Den Haag J. Habermas, Technik und Wissenschaft als Ideologie, Frankfurt am Main Handleiding NEO-persoonlijkheids-vragenlijsten, Amsterdam z.j 46. J. Harris, Het misverstand opvoeding, Rotterdam P. Hettema en L. Lenssen, Van wie is het onderwijs. De veranderende rol van leraar, manager en minister, Amsterdam E. Heyting, De verminking van de mens, Over de misvormende invloed van het onderwijs, Amsterdam T. Houtveen en G. Reezigt, Succesvol adaptief onderwijs, Alphen aan den Rijn A. Huxley, Heerlijke nieuwe wereld, Amsterdam 1973 (2) 51. INK-model (internet) 52. Peter Tom Jones en Vicky de Meyere, Terra Reversa, De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid, UItrecht J. Junger-Tas, J. M. Steketee en M. Moll (2008), Achtergronden van Jeugddelinquentie en Middelengebruik, Utrecht Hans Kaldenbach, Respekt, Volkskrant, later Prometheus, Amsterdam H. van de Kant, Toezicht op besturen, Goed bestuur in het primair onderwijs: het raad van toezichtmodel, KPC Groep, s-hertogenbosch P. Kennedy, Het westen vervalt sneller, NRC H. Klifman, Governance voor de schoolleider primair onderwijs, Alphen aan den Rijn S. Khonraad, Integrale veiligheid als reflexieve praktijk, Den Bosch J. Kuijpers en Tom Boves, Het beste halen uit manager en leerkacht, Pulse 2009 nr M. Knoope, De ontknooping, Nijmegen T. Kroon, De morele intuïtie van kinderen, Amsterdam 2009 (2) 62. W. de Lange en J. Koppens, De duurzame arbeidsorganisatie. Een geloofwaardig vervolg op maatschappelijk verantwoord ondernemen, Zwolle M. Langeveld, Beknopte theoretische pedagogiek, Groningen 1959

8 64. Chr. Lasch, The culture of narcism, American life in an age of diminishing expectations, New York Chr. Laval, L école n est pas une enterprise, Parijs Leefstijl. Methode voor diverse soorten onderwijs (ook voor peuters), Meppel E. Lévinas, Totalité et Infini, Den Haag E. Lodewijks- Frencken, Op opvoeding aangewezen, Baarn E. Lodewijks- Frencken, De morele opvoeding van het jonge kind, Baarn W. Luijpen, Existentiële fenomenologie, Utrecht-Antwerpen A. C. Maas, Pedagogiek voor opvoeders en hulpverleners, Baarn A.C. Maas, Communicatietheorie voor opvoeders en hulpverleners, Baarn z.j. 73. A.C. Maas, Schoolloopbaanmanagament en -begeleiding in het basisonderwijs, in: P. Stijnen e.a., Management en begeleiding van schoolloopbanen, Alphen aan den Rijn A.C. Maas, Kwaliteit van het onderwijsaanbod, Budel A.C. Maas (red.), Het oudere kind, Heeswijk-Dinther A.C. Maas, Vakbekwaamheidsdossier, Pulse mei A.C. Maas, Denken over opvoeding. Een uitdaging en uitnodiging voor (aanstaande) leraren, Heeswijk-Dinther A.C. Maas, Opvoeden is democratisch leiding geven, Soest A. Mantingh en A. Maas, Onderwijs. Integraal management: vertrouwen in onderwijskwaliteit, Soesterberg R. Marzano, Wat werkt op school, Middelburg A. Maslow, Motivatie en persoonlijkheid, Roterdam 1974 (2) 82. Ch. van der Mast e.a., Mens Machine Mens. Nieuwe media en maatschappelijke relaties, Nijmegen M. Mcluhan, Understanding media, London MESO Magazine oktober W. Meijnen, Onderwijsachterstanden in basisscholen, Antwerpen- Apeldoorn G. Minderman e.a., De school als maatschappelijke onderneming, Amsterdam C. Mommers, De plaats en betekenis van het exemplarisch onderwijs in de didactiek, Den Bosch H. Moors en B. Rovers, Geloven in veiligheid. Tegendraadse perspectieven, Den Haag J.Moravec, Chaordic knowledge production: a system-based response to critical education, in: Theory of science, New York S. Neiman, Morele helderheid. Goed en kwaad in de eenentwintigste eeuw, Utrecht 2008

9 91. M. Nussbaum, Cultivating humantiy. A classical defense of reform in liberal education, Chicago T. Oc en S. Tiesdell, The fortress, the panoptic, the regulatory and the animated: planning and urban design approaches to safer city centres, Landscape Research, , p D. Oosterveld, Samen wonen in een multifunctionele accomodatie als uitdaging en opgave, Basisschoolmanagement oktober G. Orwell, 1984, Amsterdam D. Pessers, Verdwaalde seksen. Over sperminators, metroseksuelen en autocopieën, Nijmegen P. van Petegem e.a., De participatiebarometer. Ontwikkeling van een instrumentarium voor het meten van leerkracht- en ouderparticpatie, Leuven K. Peters, B. Elands en A. Buijs, Social interactions in urban parks: Stimulating social cohesion? Urban Forestry & Urban greening, , Pi-Company/Pi-Educatie, Coachen op prestatie en resultaat in het onderwijs, Utrecht R. Pirsig, Zen en de kunst van het motoronderhoud. Een onderzoek naar Waarden, Amsterdam Plato, De republiek, via Wikipedia; Klassieke Bibliotheek, deel II, Plato, Haarlem N. Postman, Wij voeden op tot niets, Amsterdam Qrius, Rapportage online onderzoek naar buiten spelen, Amsterdam Q-vijver K. Raes, De naakte samenleving, Gent Regioplan, Cameratoezicht gemeente Rotterdam, Jaarrapportage 2008, Amsterdam J. Rispens, Opvoeden in Nederland, Assen S. Roes, Anima cultura. Een pleidooi voor de veredeling van de ziel, Nijmegen C. Rogers, On becoming a person, London RMO, Niet langer met de ruggen tegen elkaar. Den Haag R.J. Sampson, J.D. Morehoff, en F. Earls, Beyond social capital: Spatial dynamics of collective efficacy for children, , p , 111. D. Saunders, De trek naar de stad, Amsterdam J. Scheerens, Wat maakt scholen effectief?, Den Haag SER, Arbeid in de toekomst. Een caleidoscopisch perspectief, Den Haag E. Silvius, De coöperatie als samenwerkingsvorm in het onderwijs. Georganiseerd vertrouwen en ruimte voor ondernemerschap, Basisschoolmanagement november Sociaal Platform Rotterdam, Het levende plein, Rotterdam 2008

10 116. S. Strasser, Opvoedingswetenschap en opvoedingswijsheid, s- Hertogenbosch C. Strootman, Resultaatgerichte kwaliteitszorg, Alphen aan den Rijn F. Studulski (i.s.m. de klankbordgroep integraal kindcentrum), Op weg naar het integraal kindcentrum, Amsterdam F. Studulski, Wat is eigenlijk een Integraal Kindcentrum, Basisschoolmanagement oktober P. Teilhard de Chardin, Het verschijnsel mens, Utrecht-Antwerpen S. Toonen, Het kleinschalig organiseren van het onderwijs levert een betere onderwijsmanager op, Vakwerk december Tijdschrift voor filosofie, november M. Valkestijn, P. Bakker en Y. van Westering, Van brede school tot integraal kindcentrum?, Voorbeelden en inspiratie uit de praktijk, Nederlands Jeugdinstituut, Utrecht G. Varna en S. Tiesdell, Assessing the Publicness of Public Space: The Star Model of Publicness, A. Verbrugge, De verwaarlozing van het zijnde. Een ethologische kritiek op Heideggers Sein und Zeit, Nijmegen Vierteljahrschrift für wissenschaftliche Pädagogik 1/2006, p en 3/2010, gehele nummer 127. Vlaamse Onderwijsraad (VLOR), Gezin en school. De kloof voorbij, de grens gezet. Een verkenning, Leuven-Den Haag B. Völker, H. Flap en S. Lindenberg, When are neighbourhoods communities? Community in Dutch neighbourhoods, in: European Sociological Review, , p F. de Vijlder, Scenario s in meervoud, Amsterdam A. de Vos, Zeg, ken jij de mosselman?, Schiedam P. Watzlawick, Pragmatische aspekten van de menselijke communicatie, Deventer Mathieu Weggeman, Leidinggeven aan professionals? Niet doen!, Amsterdam Wet OKE 2010 (internet) 134. W. Whyte, The social life of small urban spaces. New York M. de Winter, Democratie-opvoeding versus de code van de straat, Utrecht E. van Winkel, H. Derks en P. Vereijken, Perspectief op IKC. Praktisch beeldboek over integrale kindnetwerken, Amsterdam Informatie via internet: Google en/of Wikipedia

11